πατέρα του και την Αλάγια της Μικράς Ασίας από τη μητέρα. Από μικρό παιδί άκουγε από τη γιαγιά και τη μητέρα του, τα λαϊκά τραγούδια που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες,
Το 1987 επιστρέφει, μετά από δώδεκα χρόνια σιωπής, στη δισκογραφία με το δίσκο «Ο δρόμος της επιστροφής». Εκεί τραγουδά κι ένα τραγούδι για τους πρόσφυγες, με στίχους Λευτέρη Χαψιάδη και μουσική Θόδωρου Καμπουρίδη... «Πρόσφυγες κυνηγημένοι» με τη συνοδεία της Λίτσας Διαμάντη και του Θέμη Αδαμαντίδη στα φωνητικά.
Απ' της Σμύρνης τ' ακρογιάλια
κι απ' του Πόντου τις αυλές,
φτάσαμε ξεριζωμένοι
μες στις φτωχογειτονιές.
Πρόσφυγες κυνηγημένοι, μια ζωή αδικημένοι.
Στοιβαγμένοι σε παράγκες, να μας πνίγουν οι ανάγκες.
Πρόσφυγες κυνηγημένοι, μια ζωή αδικημένοι.
Τους καημούς μας τραγουδάω, υποφέρω και πονάω.
Απ' τα σπίτια μας διωγμένοι,
στην πικρή την προσφυγιά.
Και στο αίμα βουτηγμένη
η μισή μας η γενιά.
Ακούγοντας, τόσο αυτό, όσο και δεκάδες άλλα τραγούδια με τη φωνή του Καζαντζίδη, σκέπτομαι πόσο δίκιο είχε ο Διονύσης Σαββόπουλος, όταν το 1981 στη «Μουσική βραδιά» του Γιώργου Παπαστεφάνου, είπε πως όταν τραγουδά ο Καζαντζίδης για τον ξενιτεμένο ή τον εργάτη, σε πείθει πως αυτός ο ίδιος είναι ο ξενιτεμένος ή ο εργάτης. Ο λυγμός που βγαίνει στη φωνή του, στη δεύτερη στροφή του τραγουδιού, στη φράση «στην πικρή την προσφυγιά», είναι η καλύτερη απόδειξη αυτού που λέει ο Σαββόπουλος. Και δεν είναι μόνο αυτό. Ακούγοντας τον Καζαντζίδη, ο ακροατής συχνά ταυτίζεται με τον ήρωα του τραγουδιούκαι νιώθει πως αυτός είναι ο πρόσφυγας ή ο μετανάστης κλπ…
Το 1994 η Σώτια Τσώτου μέσα σε τρεις στροφές, περιγράφει την ιστορία του Στέλιου, ο Τάκης Σούκαςγράφει μια εξαιρετική μελωδία στο ρυθμό του καρσιλαμά και μέσα στο τραγούδι «Εγώ ‘μαι πρόσφυγα παιδί», ο Στέλιος λέει χαρακτηριστικά «από τραγούδια λαϊκά, έμαθα τα ελληνικά». Το κομμάτι μπαίνει στο δίσκο «Και πού θεός»
Εγώ είμαι πρόσφυγα παιδί, μέρα καλή δεν έχω δει
τι θες να ξέρω;
Από τραγούδια λαϊκά, έμαθα τα ελληνικά
τι θες να ξέρω;
Το μόνο που έμαθα καλά
είναι τον πόνο σιωπηλά να υποφέρω.
Χτύπα κι εσύ αφού το θες
ξέρω καλά από πληγές και παραξέρω.
Η χήρα η μάνα μου η Σμυρνιά, ξενόπλενε στην γειτονιά
τι θες να ξέρω;
Στο μεροδούλι από παιδί , έλιωσα στην οικοδομή
τι θες να ξέρω;
Το 1997 στην εκπομπή της Σεμίνας Διγενή «Στις γειτονιές των ανθρώπων», η οποία γυρίζεται κατά το ήμισυ στην Καλαμαριά, ο Στέλιος τραγουδά ζωντανά το «Πρόσφυγες κυνηγημένοι» και το αφιερώνει στηνπροσφυγομάνα Καλαμαριά, τους Πόντιους και τους πρόσφυγες…
Στο βιβλίο του δημοσιογράφου Γιώργου Βιβιλάκη «Απόλλων… σαν όνειρο» που μόλις κυκλοφόρησε *, υπάρχει εκτενής αναφορά στη σχέση του Καζαντζίδη με την ιστορική ομάδα της Καλαμαριάς:
Ο μοναδικός, ο αξεπέραστος, ο «άρχοντας» του λαϊκού τραγουδιού, ο μυθικός Στέλιος Καζαντζίδης, λίγοι ξέρουν ότι ήταν ψυχικά «δεμένος» από μικρό παιδί (και λόγω ποντιακού «γονιδίου»), με τον Απόλλωνα. Νοιαζόταν ως ένα ακόμη Πόντιο «προσφυγόπουλο», που ο «κοκκινόμαυρος» θεός, ταξίδευε τα αθλητικά και κοινωνικά του όνειρα. Ο μέγιστος «Στελλάρας», όποτε μπορούσε (στην Αθήνα) παρακολουθούσε παιχνίδια εκείνης της θρυλικής ομάδας των: Αβραμίδη, Μεντεκίδη, Μηταριώτη, Αυγητίδη, Σφαιρόπουλου, Νιφαδόπουλου, Ζαφειράκη, Χρυσανίδη και των άλλων «ημίθεων» των «τσαμουριών»(1). Το γεγονός αυτό εκμυστηρεύτηκε στον καλό του φίλο Πάνο Γεραμάνη, δημοσιογράφο, όπως και στον Καλαμαριώτη θαυμαστή του Θανάση Μαριφίδη.
Ένα τέτοιο ματς ήταν στο Αίγιο, στις 31 Μαΐου 1959, όπου ο τοπικός Παναιγιάλειος (πανίσχυρος στην έδρα του, καθότι είχε νικήσει Ολυμπιακό και ΑΕΚ με 1-0, ενώ έφερε 0-0 με τον Παναθηναϊκό), υποδέχθηκε τον Απόλλωνα. Εκεί βρέθηκε ο Στέλιος Καζαντζίδης μαζί με τη Μαρινέλλα. Όταν τον αντιλήφθηκε το πλήθος και τον αποθέωσε, έγινε η φυσιολογική ερώτηση του δημάρχου Αιγίου:
«Πώς βρέθηκες στο γήπεδο Στέλιο;»
Και ο ανεπανάληπτος «Στελλάρας», τον αφόπλισε λέγοντας:
«Σήμερα παίζει ο τεμέτερον (2) Απόλλων»
Μια φράση απλή που τα έλεγε όλα και απέδιδε πιστά το «ψυχογράφημα» του τιτάνιου Στέλιου Καζαντζίδη. Για την ιστορία αναφέρουμε, ότι στο παιχνίδι του Παναιγιάλειου (31 Μάη 1959), ο Απόλλων νίκησε άνετα με 2-0, χάρη σε δυο καταπληκτικά γκολ του Γρηγόρη Αβραμίδη στο 25’ και 80’ αντίστοιχα, που πανηγύρισε ο μέγιστος Στέλιος Καζαντζίδης, αναφωνώντας μάλιστα στο δεύτερο:
«Τι παιχταράς είναι αυτός. Ευλογία Θεού για το ελληνικό ποδόσφαιρο, όχι μόνο για τον Απόλλωνα!»
Ο αδερφός του μεγάλου Στέλιου Καζαντζίδη, Στάθης, επίσης λαϊκός τραγουδιστής, έμενε για αρκετό καιρό στην Καλαμαριά και μάλιστα παντρεύτηκε μια όμορφη μελαχρινή Καλαμαριώτισσα τη Μαρία, το πατρικό σπίτι της οποίας, ήταν κοντά στο Ορφανοτροφείο του «Αριστοτέλη».
Το συγκεκριμένο παιχνίδι στο Αίγιο, καθώς και κάποια σημεία από τις επισκέψεις του Καζαντζίδη στην Καλαμαριά, θυμάται και ο παλιός ποδοσφαιριστής του Απόλλωνα, Γιώργος Νιφαδόπουλος στο βιβλίο του «Απόλλων Καλαμαριάς- Μέρες μνήμης»:
31 Μαΐου 1959 Παναιγιάλειος 1959 – Απόλλων Καλαμαριάς 0-2. Σκόρερ και των δυο τερμάτων ο Γρηγόρης Αβραμίδης. Το παιχνίδι αυτό το παρακολούθησε και ο μεγάλος λαϊκός τραγουδιστής ο Στέλιος Καζαντζίδης με την Μαρινέλλα. Εμείς δε γνωρίζαμε την παρουσία τους, αλλά μετά το παιχνίδι μας ανακοινώσανε ότι θα χαρούν πολύ να μας κεράσουν ένα κρασί. Το δεχτήκαμε με ευχαρίστηση, γνωρίζοντας πως ο Καζαντζίδης με τη Μαρινέλλα, ινδάλματα χιλιάδων ανθρώπων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, μας κάνουν τέτοια τιμή. Το ραντεβού μας στο Κιάτο, στην διαδρομή μας προς την Αθήνα, μια μικρή κωμόπολη του Νομού Κορινθίας. Εκεί σε ένα κέντρο δίπλα στη θάλασσα μας περιμένουν σε ένα τραπέζι σε σχήμα Πι οι διάσημοι καλλιτέχνες.
Εμείς φτάσαμε με κάποια καθυστέρηση, γιατί μέχρι που να κάνουμε το μπάνιο μας, να ντυθούμε, να περιμένουμε και τον Χρυσανίδη, κύλησε ο χρόνος. Αφού ήρθαν τα ψητά με τις μπύρες και τα συναφή και αφού τελείωσε το φαγοπότι, ο Καζαντζίδης πήρε την κιθάρα του, που την είχε στο πορτ-μπαγκάζ του αυτοκινήτου του και άρχισε να τραγουδάει για μας με τη Μαρινέλλα. Το γλέντι κράτησε αρκετές ώρες, αφού όταν φύγαμε από το Κιάτο για την Αθήνα, πήγαμε απ’ ευθείας στο αεροδρόμιο του Ελληνικού για να πάρουμε την πρωινή πτήση προς Θεσ/νίκη.
Συνοδός της ομάδας ο πρόεδρος Καλλίνικος Βαϊζίδης.
Τώρα, τι ήταν αυτό που έκανε τον Καζαντζίδη και τη Μαρινέλλα να έρθουν στο Αίγιο να παρακολουθήσουν το παιχνίδι, να μας κάνουν το τραπέζι στο Κιάτο και να τραγουδήσουν μέχρι τα μεσάνυχτα; Μήπως η ποντιακή καταγωγή του και η αγάπη του στη Μαρινέλλα που ήταν Θεσσαλονικιά;
Επίσης ο αδελφός του Στέλιου ήταν κάτοικος Καλαμαριάς. Για αυτό οι παρουσίες του Καζαντζίδη ήταν συχνές στην Καλαμαριά. Σε μια παρουσία του στην Καλαμαριά, πήγε μαζί με τον Αλέκο Κατικαρίδη, (σ.σ. αδελφό της τραγουδίστριας Λιζέττας Νικολάου) αργότερα αντιδήμαρχο, στο καφενείο του Αμερικάνου, που ήταν δίπλα στον αυλόγυρο του σχολείου. Όταν οι μαθητές του σχολείου δίπλα, αντιλήφθηκαν την παρουσία του, εγκατέλειψαν τον αυλόγυρο και μαζεύτηκαν στην τζαμαρία έξω από το καφενείο, παρακολουθώντας τον Καζαντζίδη, που έπαιζε τάβλι με τον Κατικαρίδη, όχι για να μάθουν τάβλι, αλλά να θαυμάσουν τον μοναδικό Καζαντζίδη.
Σε μια επόμενη παρουσία του στην Καλαμαριά, πήγαμε στην ταβέρνα του Καρεκλά στο Καραμπουρνάκι. Παρέα ήμασταν ο Αλέκος Κατικαρίδης, ο Χρήστος Μπαλαμπάνης, εγώ και ο Χριστόφορος που έπαιζε κιθάρα και τραγουδούσε. Θα ήθελα να τονίσω το θαυμασμό του κόσμου που έμπαινε στην ταβέρνα και έβλεπε ξαφνικά στο τραπέζι μας τον Στέλιο Καζαντζίδη, με την ελπίδα ότι κάποια στιγμή θα πει κάποιο από τα τραγούδια του. Ο χρόνος κυλούσε και η ελπίδα τους χανόταν.
Άνθρακες ο θησαυρός. Όταν σε κάποια στιγμή ο Αλέκος Κατικαρίδης, που είχε περισσότερα πάρε-δώσε και λόγω Λιζέττας, του ζήτησε να μας πει κάποιο τραγούδι του, προφασίστηκε ότι δεν είχε μαζί του την κιθάρα του, αλλά του είπε ότι ο Χριστόφορος έχει κιθάρα στο σπίτι του. Έτσι φεύγοντας μπήκαμε όλοι στην Μερσεντές του, περάσαμε από το σπίτι του Χριστόφορου, πήραμε την κιθάρα του και κατευθυνθήκαμε προς το Ντεπώ. Σε κάποιο σημείο όπου ήταν του Χιλίτη, κοντά στην Εξπρές Σέρβις, όπου είναι τώρα το γυμνάσιο, σε ερημικό μέρος, σταμάτησε, πήρε την κιθάρα και άρχισε να τραγουδάει. Τον συνόδευαν ο Κατικαρίδης, ο Μπαλαμπάνης και ο Χριστόφορος που και οι τρεις τους τραγουδούν καλά. Εγώ τραγουδούσα χωρίς να βγάλω φωνή, γιατί σίγουρα θα τους οδηγούσα στην παραφωνία.
Αφού είπανε τρία με τέσσερα τραγούδια εκεί στο σκοτάδι και στην ερημιά μας είπε: «Παιδιά ευχαριστώ για την παρέα σας. Μου χαρίσατε μια υπέροχη βραδιά, αλλά εδώ χωρίζουν οι δρόμοι μας, έχω ένα προσωπικό ραντεβού και πρέπει να φύγω. Κατεβήκαμε από τη Mercedes, κρατώντας ο Χριστόφορος την κιθάρα του κι εμείς τα μπόσικα και ανηφορίσαμε το σκοτεινό δρόμο προς την Καλαμαριά. Εμείς πάντως είχαμε την ευχαρίστηση κάνοντας και εφέ στους θαμώνες του Καρεκλά, ότι περάσαμε μια υπέροχη βραδιά με τον πρώτο, τον ασύγκριτο λαϊκό τραγουδιστή του πόνου, της ξενιτιάς, της χαράς και της λύπης. Η πεντακάθαρη κρυστάλλινη φωνή του έβγαινε από το λαρύγγι του σκορπίζοντας ενθουσιασμό στους ακροατές του. Έπειτα για εμάς τους πόντιους είναι περηφάνια ο μεγαλύτερος και καλύτερος τραγουδιστής να είναι ποντιακής καταγωγής, να τραγουδάει τραγούδια του Πόντου, που ακούγοντας τα θυμίζουν τις αλησμόνητες πατρίδες μας.
Αυτή ακριβώς η ποντιακή καταγωγή, ήταν που ώθησε τον Καζαντζίδη το 1993 να ηχογραφήσει τον πρώτο δίσκο με ποντιακά τραγούδια, «Τα Αηδόνια του Πόντου» παρέα με τον μεγάλο τραγουδιστή του Πόντου, τον Χρύσανθο και στη συνέχεια να συμμετάσχει σε τρεις ακόμα ποντιακούς δίσκους, το «Συναπάντεμαν» με το Στάθη Νικολαΐδη και το Χρήστο Χρυσανθόπουλο το 1994, το «Πατρίδα ‘μ αραέυω σε» το 1997 με τους ίδιους συντελεστές και την ίδια χρονιά την «Ποντιακή ραψωδία», σε μουσική και στίχους του Μάκη Ερημίτη , με τις συμμετοχές των ποντίων καλλιτεχνών Πίτσας Παπαδοπούλου, Χάρρυ Κλυνν, Λιζέττας Νικολάου, Στάθη Νικολαΐδη και Τάκη Βαμβακίδη.
*Tα έσοδα από τις πωλήσεις του βιβλίου θα διατεθούν για την ενίσχυση της Π.Α.Ε. Απόλλων Καλαμαριάς
1: Τσαμούρια: Οι λάσπες στην ποντιακή διάλεκτο. Έτσι αποκαλούνται και οι οπαδοί του Απόλλωνα Καλαμαριάς από τους οπαδούς των άλλων ομάδων της Θεσσαλονίκης. Η λέξη προέρχεται από το τούρκικο «τσιαμούρ» που σημαίνει λάσπη και δόθηκε γιατί εκείνη την εποχή η Καλαμαριά ήταν γεμάτη λάσπες.
2: Τεμέτερον: «Ο δικός μας» στην ποντιακή διάλεκτο
Πηγές:
-Γιώργου Βιβιλάκη «Απόλλων…. σαν όνειρο» (2011)
-Γιώργου Νιφαδόπουλου «Απόλλων Καλαμαριάς-Μέρες μνήμης» (2009) (H παραγωγή του βιβλίου χρηματοδοτήθηκε από τον Δήμο Καλαμαριάς ενώ τα έσοδα από την πώλησή του εισέπραξε ο Σύλλογος των Παλαιμάχων Ποδοσφαιριστών του Απόλλωνα Καλαμαριάς.
Φωτογραφίες
3:Ο Στέλιος με τον Τάκη Σούκα το 1994 στην ηχογράφηση του δίσκου «Και πού θεός»
4:Ο Στέλιος με το Λευτέρη Χαψιάδη και το σολίστα του μπουζουκιού Γιάννη Παλαιολόγου το 1987 (πηγή: Κώστας Μπαλαχούτης: Κι όσο Υπάρχεις θα Υπάρχω – εκδόσεις Ατραπός)
5:Ο Στέλιος με τον πρώην αντιδήμαρχο και νυν δημοτικό σύμβουλο Καλαμαριάς Αλέκο Κατικαρίδη, στις αρχές της δεκαετίας του ‘60
Video
O Στέλιος Καζαντζίδης τραγουδά «Πρόσφυγες κυνηγημένοι» στην εκπομπή «Γειτονιές των ανθρώπων» στη ΝΕΤ. (Ευχαριστούμε το φίλο συνεργάτη Μάκη Ιωακειμίδη για την τεχνική επεξεργασία του video)
