«Δεκαέξι χρονών πήγα στο γραφείο του Στέλιου και έπρεπε να τραγουδήσω για να με ακούσει... Με ρώτησε εάν ήμουν γιος του Λουκά. Του είπα το "Τι θέλεις απ' τα νιάτα μου" και "Το πέλαγο είναι βαθύ" και μου είπε την αλήθεια: "Γιωργάκη, θες δουλειά"».
Γιώργος Νταλάρας
Γιώργος Νταλάρας
«Άλλη φορά είχαμε πάει για ψάρεμα στον Άγιο Κωνσταντίνο. Ήταν σούρουπο όταν βγήκαμε στη στεριά. Μαγειρέψαμε τα ψάρια και ένα ταψί αρνάκι. Εκείνος έφαγε ψάρια κι εγώ που πεινούσα σα λύκος έφαγα πολύ. Ο Στέλιος, όταν το θυμόταν, έλεγε: "Τον Γιώργο καλύτερα να τον ντύνεις παρά να τον ταΐζεις. Ήρθε μια φορά στο σπίτι μου και έφαγε μισό αρνί”.» (01)
Γιώργος Νταλάρας
Είναι λίγο μετά τα μέσα της δεκαετίας του ‘60 όταν ο Γιώργος Νταλάρας κάνει την πρώτη του, αποτυχημένη ακρόαση, σε έναν από τους δυο μεγαλύτερους δασκάλους του. Τον Στέλιο Καζαντζίδη… Και είναι μερικά χρόνια μετά, όταν έχοντας μπει για τα καλά πια στο χώρο του τραγουδιού, ερμηνεύοντας, κυρίως, τις σπουδαίες δημιουργίες του Σταύρου Κουγιουμτζή, τον επιλέγει ο Απόστολος Καλδάρας, για να ξανατραγουδήσει μερικά από τα παλιά του τραγούδια, μεταξύ των οποίων και πέντε που είχαν περάσει στη δισκογραφία με τη φωνή του Καζαντζίδη. Τέσσερα σε πρώτη εκτέλεση, Εγώ ποτέ δεν αγαπώ και Είμαι ένα κορμί χαμένο (σε στίχους Κώστα Βίρβου), Ποιος θα με πληροφορήσει και Απ' τα ψηλά στα χαμηλά (σε στίχους Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου), αλλά και το Θα βρω μουρμούρη μπαγλαμά με στίχους και πάλι της Ευτυχίας, που είχε ηχογραφήσει πρώτος ο Πάνος Γαβαλάς και στη συνέχεια ο Καζαντζίδης. Ο δίσκος κυκλοφορεί τον Μάρτη του 1971 με τίτλο Ο Γιώργος Νταλάρας Τραγουδά Απόστολο Καλδάρα. Ο Νταλάρας σχολιάζει για κείνη την εποχή: «Νομίζω ότι ο Καλδάρας ήταν ο μόνος που εκείνη την εποχή κατάφερνε να με κάνει ό,τι θέλει. Μισό “έντεχνο”, μισό καζαντζίδικο, λαϊκό… …αλλά κι εκείνου του έκανε εντύπωση πόσο ψηλά τραγουδούσα κάνοντας σεγόντα. Και νομίζω ότι εκτιμούσε σε μένα το ότι ποτέ δεν ήμουν μόνο τραγουδιστής. Πάντα ήμουν μουσικός, πάντα τα “πείραζα” τα τραγούδια. Ποτέ δεν μου έκανε παρατήρηση γι' αυτό.» (02)
Αυτή ήταν και η πρώτη επίσημη συνάντησή του με το ρεπερτόριο του Καζαντζίδη. Τέσσερα χρόνια μετά θα βρεθεί μαζί του στο στούντιο, κάνοντας δεύτερες φωνές σε τρία τραγούδια από τον θρυλικό δίσκο Υπάρχω, που ηχογραφεί ο Καζαντζίδης, με τη συνεργασία του Χρήστου Νικολόπουλου στις μελωδίες και του Πυθαγόρα στους στίχους. Κάτω απ ’το πουκάμισό μου, Οι αισθηματίες και Άργησα να σε γνωρίσω. Ο ηχολήπτης Γιάννης Παπαϊωάννου θυμάται χαρακτηριστικά: «Εκείνη την εποχή που γράφαμε το “Υπάρχω” έγραφε και ο Κουγιουμτζής τις “Μικρές Πολιτείες” με τον Νταλάρα. Κι έλεγε ο Νταλάρας στον Θεοφίλου, παραγωγό του Στέλιου: “Αχιλλέα, πώς θα γίνει να κάνω κάνα σεγόντο στον Στέλιο;” Του απαντούσε ο Αχιλλέας: “Καλά, θα το πω στον Στέλιο και θα δούμε”. Και από την άλλη έλεγε ο Στέλιος: “Αχιλλέα, πες στον Γιώργο να μας κάνει τις δεύτερες φωνές” και ο Αχιλλέας του έλεγε: “Καλά, θα τον ρωτήσω και θα σου πω”. Το θέλανε και οι δύο, όπως κι έγινε.» (03)
Εκείνη την εποχή o Καζαντζίδης δηλώνει: « Ο Γιώργος είναι ο μόνος που έχει πάθος γι' αυτή τη δουλειά. Ο πιτσιρίκος μου θυμίζει τα δικά μου τα βάσανα.» (04)
Αμέσως μετά την κυκλοφορία του δίσκου ο Καζαντζίδης εμφανίζεται να τραγουδά τις συνθέσεις του Υπάρχω στην τηλεόραση. Οι δρόμοι ερημώνουν. Ο λαός διψά για ν’ ακούσει και να δει το ίνδαλμά του. Στο πλευρό του Στέλιου και ο Γιώργος Νταλάρας, που λέει στην εκπομπή αυτή: «Με το Στέλιο τον Καζαντζίδη είμαστε φίλοι. Έχω την τιμή δηλαδή να είμαι φίλος του, μια και εκείνος με αναγνωρίζει σαν φίλο του. Πριν από λίγο καιρό, όταν ηχογραφούσε τα τραγούδια αυτού του δίσκου, συναντηθήκαμε στο στούντιο και επειδή χρειάστηκε κάποιον να κάνει τις δεύτερες φωνές, τα σεγόντα που λέμε και βρέθηκα κι εγώ εκεί, εντελώς τυχαία, δέχτηκα να τραγουδήσω, μια κι εκείνος ήθελε κι έτσι πραγματοποίησα ένα από τα μεγάλα μου όνειρα, απ ’τα παιδικά μου όνειρα μπορώ να πω, να τραγουδήσω κάποτε με τον Καζαντζίδη. Το λέω αυτό γιατί πιστεύω ότι ο Καζαντζίδης είναι ένας μεγάλος λαϊκός τραγουδιστής, ο οποίος μεγάλωσε με τα τραγούδια του δύο και τρεις γενιές, μαζί και τη δική μου και ανεξάρτητα από το τι είναι αυτά τα τραγούδια, ο Καζαντζίδης μένει στην ψυχή του λαού και στη δική μου, που μεγάλωσα κι εγώ με τα τραγούδια του, ένας μεγάλος λαϊκός άνθρωπος κι ένας μεγάλος θρύλος». (05)
Το 1980 ο Νταλάρας ηχογραφεί στα Ρεμπέτικα της Κατοχής ένα τραγούδι των Βασίλη Τσιτσάνη και Μπάμπη Μπακάλη, που στις δυο πρώτες του εκτελέσεις τραγουδήθηκε από το Ντούο Χάρμα και τη Στέλλα Χασκίλ αλλά το 1962 δισκογραφείται και από τον Καζαντζίδη για την αγορά της Αυστραλίας… Κάποια μάνα αναστενάζει ο τίτλος του.
Δυο χρόνια μετά, ο Καζαντζίδης εμφανίζεται στην, έγχρωμη πια, Μουσική Βραδιά του Γιώργου Παπαστεφάνου. Εκεί ο Γιώργος Νταλάρας αναφέρει πως: «Σ’ αυτή την ίδια εκπομπή, αλλά με την άλλη κυβέρνηση πού ’φυγε, είχα πει την γνώμη μου για τον Καζαντζίδη. Αφού με ρωτάτε πάλι, θα την επικυρώσω μ’ ένα κομμάτι από ένα τραγουδάκι του καλύτερου φίλου του. Του Νικολόπουλου. Οι κυβερνήσεις πέφτουνε μα ο Στελάρας μένει…. Αυτά…». (06)
Περίπου τότε ηχογραφεί με τον Άκη Πάνου το δίσκο Θέλω να τα πω. Ο ηχολήπτης Γιάννης Παπαϊωάννου και πάλι, θυμάται: «Το 1982, κάνουμε τον δίσκο του Άκη Πάνου “Θέλω να τα πω” με τον Νταλάρα. Όταν τελειώσαμε τον δίσκο, μου λέει ο Άκης: “Αύριο θα έρθω μαζί με τον Στέλιο, ν’ ακούσει τα τραγούδια”. Πράγματι, έρχονται το επόμενο απόγευμα, τους βάζω και ακούνε όλο τον δίσκο και γυρίζει ο Άκης και ρωτάει τον Στέλιο: “Τα είπε καλά ο μικρός;” και του απαντάει ο Στέλιος: “Καλά τα είπε, αλλά εάν κάπνιζε και κάνα τσιγαράκι θα τα έλεγε καλύτερα”. (07)
Εγώ, ένας θαυμαστής του Καζαντζίδη από τότε κι ένας λαϊκός άνθρωπος, κουβαλάω στις μνήμες μου εκείνο τον Καζαντζίδη κι όποτε μπορώ, όπου δουλεύω, μια και μπήκα στη δουλειά και παίζω κι εγώ κάποιο ρόλο, εκεί που εμφανίζομαι και νομίζω και γενικότερα στο χώρο, έχω πάντα μια επιλογή απ' τα καλά τραγούδια του Καζαντζίδη και μια καλή κουβέντα αγάπης να πω γι' αυτόν». (08)
Εκείνη τη χρονιά ο Νταλάρας ηχογραφεί ένα τραγούδι το οποίο προορίζονταν για τον Καζαντζίδη, σε μουσική Χρήστου Νικολόπουλου και στίχους Μάρως Μπιζάνη. Το τραγούδι γράφτηκε το 1977 και επρόκειτο να κυκλοφορήσει στο δίσκο Γύφτος Λαός, που τελικά δεν βγαίνει ποτέ… Εγώ είμαι ένας τραγουδιστής, του έρωτα και της ζωής… Στο οπισθόφυλλο του δίσκου Ο Τραγουδιστής αφιερώνεται στο Στέλιο Καζαντζίδη. Το Δεκέμβρη του 1989 ο Καζαντζίδης, με τη συνοδεία του Χρήστου Νικολόπουλου στο μπουζούκι και τα σεγόντα, το ξανατραγουδά στο δίσκο Ό,τι Δεν Είπα. Σ’ αυτή τη δουλειά λέει και το Μπρος στο ρημαγμένο σπίτι, του Βασίλη Τσιτσάνη το οποίο ερμήνευσε πρώτος ο Πρόδρομος Τσαουσάκης το 1947, αλλά και ο Νταλάρας το 1975 στο δίσκο 50 Χρόνια Ρεμπέτικο Τραγούδι.
Επιστρέφοντας στο 1983, ο Νταλάρας περνά στα προγράμματά του στο θέατρο Ορφέας (που αποτυπώνονται και στον ζωντανό δίσκο με τις περισσότερες πωλήσεις στην ελληνική δισκογραφία και τίτλο Τα Τραγούδια Μου), τα Αναστενάζω βγαίνει φωτιά των Καζαντζίδη - Βαρτάνη, Καρδιά πληγωμένη του Γιώργου Λαύκα, ενώ σιγοντάρει την πρωτοεμφανιζόμενη Κατερίνα Στανίση στο Φύγε κι άσε με των Π. Γαβαλά - Β. Καρατζά - Α. Κουλούρη, το οποίο μετά την πρώτη του ηχογράφηση με τον Πάνο Γαβαλά, «σταμπάρεται» από τον Καζαντζίδη και τη Βίκυ Μοσχολιού, σ’ ένα δίσκο που ηχογραφείται και κυκλοφορεί στην Αυστραλία το 1962.
Στις 12 Σεπτεμβρίου 1987 στη συναυλία του Χρήστου Νικολόπουλου στο γήπεδο του Παναθηναϊκού, που αργότερα θα γίνει και δίσκος, Γιώργος Νταλάρας και Χάρις Αλεξίου, τιμούν τον Στέλιο, τραγουδώντας μαζί και σε στίχους του Πυθαγόρα τα Η καρδιά μου ας όψεται, Την Παρασκευή το βράδυ, Οι αισθηματίες και Κάτω απ’ το πουκάμισό μου. Το τελευταίο θα ακουστεί αρκετές φορές και στις συναυλίες του Νταλάρα αργότερα.
To 1987 είναι και η χρονιά της δισκογραφικής επιστροφής του Καζαντζίδη με το Δρόμο Της Επιστροφής. Ο τηλεοπτικός φακός αποτυπώνει κάποιες στιγμές από την ηχογράφηση του δίσκου και το Γιώργο Νταλάρα, έχοντας φέρει σαμπάνιες στο στούντιο, να γιορτάζει μαζί με τους υπόλοιπους συντελεστές την επιστροφή του θρύλου…
Εκείνη τη χρονιά ο Γιώργος Νταλάρας ηχογραφεί στο δίσκο Λαϊκή Αγορά, με τελείως διαφορετική ενορχηστρωτική προσέγγιση του Νίκου Κυπουργού και διεύθυνση ορχήστρας του Μάνου Χατζιδάκι ένα τραγούδι σε μουσική και στίχους του Χατζιδάκι, που πρωτοείπε η Νάνα Μούσχουρη αλλά σφραγίστηκε από την ερμηνεία του ντουέτου Καζαντζίδης - Μαρινέλλα και είχε τίτλο Ο κυρ-Αντώνης. Την ίδια εποχή συνεργάζεται με τον συνθέτη για μια σειρά παραστάσεων στο κέντρο «Σείριος». Εκεί με 3 μόνο όργανα, ξανατραγουδά Αν είναι η αγάπη έγκλημα των Καλδάρα - Παπαγιαννοπούλου. Το τραγούδι μπαίνει στο δίσκο που κυκλοφορεί από τις παραστάσεις με τίτλο Το Ελληνικό Πρόσωπο Του Γιώργου Νταλάρα.
Ευχαριστώ ιδιαιτέρως τους φίλους Ελένη Κωστελέτου και Aποστόλη Γιαννακίδη.
01. Βασίλης Λουμπρίνης Εγώ είμαι ένας τραγουδιστής (Τα Νέα-2008)
02. Ένθετο του cd Ο Γιώργος Νταλάρας Τραγουδά Απόστολο Καλδάρα (επιμέλεια Γιώργου Τσάμπρα) (Minos - Emi / To Βήμα της Κυριακής / Φεβρουάριος 2011)
03. Γιάννης Παπαϊωάννου: Πίσω Από Το Τζάμι (Εκδόσεις Θαλασσί 2010)
04. Ταχυδρόμος 17/ 7/ 1975
05. Αφιέρωμα στο Στέλιο Καζαντζίδη στην εκπομπή Λαϊκό Τραγούδι στην ΕΡΤ το 1975
06. Μουσική Βραδιά του Γιώργου Παπαστεφάνου με το Στέλιο Καζαντζίδη στην ΕΡΤ το1982
07. Γιάννης Παπαϊωάννου: Πίσω Από Το Τζάμι (Εκδόσεις Θαλασσί 2010)
08. Εκπομπή Οι Ρεπόρτερς στην ΕΡΤ 2 (1983
Κεντρική φωτό: Γιατί να είμαστε κι οι δυο αισθηματίες, τραγουδούν στην ΕΡΤ το 1975.
Φωτό 2: Γιώργος Νταλάρας, Άκης Πάνου, Στέλιος Καζαντζίδης, Θωμάς Μιχαηλίδης, Τάκης Πανανίδης, Γιώργος Λιάνης στα «Δειλινά» το 1973. (φωτο: Τάκης Πανανίδης)
Φωτό 3: Το εξώφυλλο της αμερικάνικης έκδοσης του Υπάρχω |
Φωτό 4: Καζαντζίδης, Νταλάρας, Μίνως Μάτσας, Λευτέρης Χαψιάδης, Βασίλης Βασιλειάδης, Μάκης Μάτσας γιορτάζουν τον Δρόμο Της Επιστροφής του Στέλιου. (Η Ζωή Του Όλη - Επιμέλεια Κώστας Μπαλαχούτης - Minos Emi - 2007)
