Τραγούδια Εθνικής Μνήμης.
Ίσως το χαρακτηριστικότερο τραγούδι για τα μαύρα χρόνια της πείνας και της σκλαβιάς είναι το «Πατάω ένα κουμπί», γνωστό και ως «Νιξ Φαί», δηλαδή δεν έχει φαΐ. Είναι άγνωστο ποιος έχει γράψει τους στίχους, αλλά αυτός ο ανώνυμος Έλληνας, αποδεικνύει πως η μαύρη πείνα δεν τον είχε κάνει να χάσει το χιούμορ του.
Οι στίχοι είναι προσαρμοσμένοι στην μελωδία του προπολεμικού τραγουδιού Bei Mir Bistu Shein (To me you are beautiful) των Sholom Secunda και Jacob Jacobs. Εκείνο το τραγούδι είναι ερωτικό, το «Πατάω ένα κουμπί» όμως, είναι χιουμοριστικό και καταγγελτικό. Καταγγέλλει τους επιτήδειους και μαυραγορίτες που έκλεβαν τα τρόφιμα που μοίραζε ο Ερυθρός Σταυρός στους πεινασμένους Έλληνες. Τα τρόφιμα έφθαναν με καράβι από την ξένη βοήθεια και ιδιαίτερα από τους Έλληνες πατριώτες που ζούσαν στην Αμερική. Στην μοιρασιά όμως, έπεφταν σαν ακρίδες οι απάτριδες και έκλεβαν. Έκλεβαν οι Γερμανοί τελωνιακοί, έκλεβαν οι συνεργάτες τους, τσουβάλια και τσουβάλια για να τα βγάλουν μετά στην μαύρη αγορά. Έτσι, όσα περίσσευαν και μοιράζονταν ήταν ελάχιστα.
Πατάω ένα κουμπί και βγαίνει μια χοντρή
και λέει στα παιδάκια νιξ φαΐ
Εδώ στην πολύ ωραία εκτέλεση του Πάνου Τζαβέλλα...
Ένα άλλο τραγούδι, επίσης με εκπληκτικό χιούμορ, είναι το «Ψωμί» γνωστό και σαν «Βρες αν μπορείς», σε στίχους Γιώργου Οικονομίδη και μουσική Ramos.
Είναι ένα σπανιόλικο βαλσάκι, που «κοροϊδεύει» την πείνα. Ο ερωτευμένος έρχεται στην «ναζού» ερωμένη του, κρύβοντας δώρο πολυτιμότερο από χρυσό, βραχιόλια και μπιζού. Τι είναι; Η εκτέλεση, από τον Πάνο Τζαβέλλα...
Ένας άλλος κύκλος τραγουδιών, που αναφέρονται στην πείνα της Κατοχής, εκφράζοντας ταυτόχρονα και το πνεύμα αντίστασης, είναι τα περίφημα Σαλταδόρικα.
Φωτο: Νεαροί Σαλταδόροι, όπως εμφανίζονται στο φιλμ ΤΟ ΞΥΠΟΛΗΤΟ ΤΑΓΜΑ, 1954.
Οι σαλταδόροι, ήταν παράτολμοι νεαροί μάγκες, που πήδαγαν στα γερμανικά αυτοκίνητα για να κλέψουν τρόφιμα ή άλλα αγαθά (βενζίνες, ρεζέρβες κ.α). Λέγεται ακόμη, ότι με αυτό το επικίνδυνο «επάγγελμα», εξασφάλιζαν τα απαραίτητα τρόφιμα, ή «ρέφαραν», δηλαδή κονομούσαν, εξοφλούσαν χρωστούμενα, ή και «σενιάρονταν», αφού μπορούσαν αμέσως να πουλήσουν ή να ανταλλάξουν τα τρόφιμα και τις βενζίνες με κοστούμια και καλά δαχτυλίδια. Η εικόνα, δημιουργείται από το τραγούδι Ο Σαλταδόρος (Θα Σαλτάρω) του Μιχάλη Γενίτσαρη (1942).
Η πραγματική διάθεση της πλειοψηφίας των σαλταδόρων αποδίδεται στο πολύ ωραίο ζεϊμπέκικο του Γιώργου Μητσάκη, Κατοχή στην Τρούμπα.
Το τραγούδι υπάρχει σε εκτέλεση του Παναγιώτη Μιχαλόπουλου:
Ήταν Κατοχή,
κι έπεφτε βροχή
ήτανε βαθύ σκοτάδι
στη Τρούμπα κάθε βράδυ.
Κι εμείς για ντου πηγαίναμε,
σαλτάραμε και κλέβαμε,
παρέα ήτανε με μας
κι ο μπουκαδόρος ο Κοσμάς
Ήταν Κατοχή,
πείνα και βροχή
Το τραγούδι αυτό, μάλιστα μας δίνει και ονόματα δύο σαλταδόρων που σκοτώθηκαν...
Μια νύχτα τον Τζιμίνσκουλα
τον φάγανε για ψίχουλα
και τον βαρκάρη το Θωμά
που έπαιζε τον μπαγλαμά
Η πραγματική διάθεση του σαλταδόρου, περιγράφεται κυρίως με την λέξη ΠΕΙΝΑ και το σάλτο γίνεται πολλές φορές πράξη ηρωική όταν ο σαλταδόρος, έχει στόχο να χορτάσει εκτός από τον εαυτό του και κάποιον άλλο.
Στο εκπληκτικό τραγούδι του Γιώργου Ζαμπέτα, Άντε να Σαλτάρω, υπάρχει ο συγκλονιστικός στίχος...
Άιντε να σαλτάρω, να σαλτάρω
μαύρη κουραμάνα μάνα να σου πάρω
Ο στίχος είναι γραμμένος από τον Ξενοφώντα Φιλέρη, που στην διάρκεια της Κατοχής, υπήρξε σαλταδόρος και αργότερα έγραψε το εκπληκτικό βιβλίο ΟΙ ΣΑΛΤΑΔΟΡΟΙ ΤΟΥ ΒΥΡΩΝΑ. Το βιβλίο αυτό, είναι η κυριότερη πηγή πληροφόρησης για να καταλάβουμε ο σαλταδόρος της Κατοχής, τι πράγματι ήταν.
Ο Φιλέρης έγραψε επίσης τους στίχους στον Φιφίκο, ένα άλλο πανέμορφο τραγούδι του Ζαμπέτα. Εδώ περιγράφεται και ένα σάλτο. Στην γωνία των οδών Σταδίου και Αμερικής, εκεί που σήμερα είναι η Τράπεζα Πειραιώς, υπήρχε τότε Φυλάκιο Ιταλών. Τρεις πιτσιρικάδες «με τρύπιο παντελόνι» έκαναν ντου και κούρσευαν το καμιόνι που πήγαινε φαγητό στους ιταλούς στρατιώτες.
Στο τραγούδι Το Πιτσιρίκι (Ζαμπέτας - Φιλέρης) περιγράφεται σύλληψη και απόδραση σαλταδόρου πιτσιρικά. Αλλά κυρίως περιγράφονται τα πραγματικά χαρακτηριστικά, το ήθος, και συνεπώς το πραγματικό πορτραίτο του σαλταδόρου:
πιτσιρίκι με λαγού περπατησιά,
εξυπνάδα Μωραΐτη, Μακεδόνα λεβεντιά
ένα πιτσιρίκι που `χει αντρική καρδιά
πονηριά Κεφαλλονίτη, Κρητικού παλικαριά
Κατά τη γνώμη μου, αυτό το είδος σαλταδόρου, πρέπει να καταταχθεί ανάμεσα στους ήρωες της Εθνικής μας Αντίστασης. Και διαβάζοντας κανείς το βιβλίο του Φιλέρη, αντιλαμβάνεται ότι πολλές φορές, το σάλτο δεν είχε κινητήρια δύναμη μόνο το Ψωμί, αλλά και την Λευτεριά και την Τιμή. Αυτό υπονοείται άλλωστε και στο τραγούδι Κομαντατούρα, με τον στίχο
Στην Μέρλιν και στην Κοραή
χτυπάνε με ζωνάρια
και πάνω στην Καισαριανή
σκοτώνουν παλικάρια
Ίσως το χαρακτηριστικότερο τραγούδι για τα μαύρα χρόνια της πείνας και της σκλαβιάς είναι το «Πατάω ένα κουμπί», γνωστό και ως «Νιξ Φαί», δηλαδή δεν έχει φαΐ. Είναι άγνωστο ποιος έχει γράψει τους στίχους, αλλά αυτός ο ανώνυμος Έλληνας, αποδεικνύει πως η μαύρη πείνα δεν τον είχε κάνει να χάσει το χιούμορ του.
Οι στίχοι είναι προσαρμοσμένοι στην μελωδία του προπολεμικού τραγουδιού Bei Mir Bistu Shein (To me you are beautiful) των Sholom Secunda και Jacob Jacobs. Εκείνο το τραγούδι είναι ερωτικό, το «Πατάω ένα κουμπί» όμως, είναι χιουμοριστικό και καταγγελτικό. Καταγγέλλει τους επιτήδειους και μαυραγορίτες που έκλεβαν τα τρόφιμα που μοίραζε ο Ερυθρός Σταυρός στους πεινασμένους Έλληνες. Τα τρόφιμα έφθαναν με καράβι από την ξένη βοήθεια και ιδιαίτερα από τους Έλληνες πατριώτες που ζούσαν στην Αμερική. Στην μοιρασιά όμως, έπεφταν σαν ακρίδες οι απάτριδες και έκλεβαν. Έκλεβαν οι Γερμανοί τελωνιακοί, έκλεβαν οι συνεργάτες τους, τσουβάλια και τσουβάλια για να τα βγάλουν μετά στην μαύρη αγορά. Έτσι, όσα περίσσευαν και μοιράζονταν ήταν ελάχιστα.
Πατάω ένα κουμπί και βγαίνει μια χοντρή
και λέει στα παιδάκια νιξ φαΐ
Εδώ στην πολύ ωραία εκτέλεση του Πάνου Τζαβέλλα...
Ένα άλλο τραγούδι, επίσης με εκπληκτικό χιούμορ, είναι το «Ψωμί» γνωστό και σαν «Βρες αν μπορείς», σε στίχους Γιώργου Οικονομίδη και μουσική Ramos.
Είναι ένα σπανιόλικο βαλσάκι, που «κοροϊδεύει» την πείνα. Ο ερωτευμένος έρχεται στην «ναζού» ερωμένη του, κρύβοντας δώρο πολυτιμότερο από χρυσό, βραχιόλια και μπιζού. Τι είναι; Η εκτέλεση, από τον Πάνο Τζαβέλλα...
Τα Σαλταδόρικα
Ένας άλλος κύκλος τραγουδιών, που αναφέρονται στην πείνα της Κατοχής, εκφράζοντας ταυτόχρονα και το πνεύμα αντίστασης, είναι τα περίφημα Σαλταδόρικα.
Φωτο: Νεαροί Σαλταδόροι, όπως εμφανίζονται στο φιλμ ΤΟ ΞΥΠΟΛΗΤΟ ΤΑΓΜΑ, 1954.
Οι σαλταδόροι, ήταν παράτολμοι νεαροί μάγκες, που πήδαγαν στα γερμανικά αυτοκίνητα για να κλέψουν τρόφιμα ή άλλα αγαθά (βενζίνες, ρεζέρβες κ.α). Λέγεται ακόμη, ότι με αυτό το επικίνδυνο «επάγγελμα», εξασφάλιζαν τα απαραίτητα τρόφιμα, ή «ρέφαραν», δηλαδή κονομούσαν, εξοφλούσαν χρωστούμενα, ή και «σενιάρονταν», αφού μπορούσαν αμέσως να πουλήσουν ή να ανταλλάξουν τα τρόφιμα και τις βενζίνες με κοστούμια και καλά δαχτυλίδια. Η εικόνα, δημιουργείται από το τραγούδι Ο Σαλταδόρος (Θα Σαλτάρω) του Μιχάλη Γενίτσαρη (1942).
Η πραγματική διάθεση της πλειοψηφίας των σαλταδόρων αποδίδεται στο πολύ ωραίο ζεϊμπέκικο του Γιώργου Μητσάκη, Κατοχή στην Τρούμπα.
Το τραγούδι υπάρχει σε εκτέλεση του Παναγιώτη Μιχαλόπουλου:
Ήταν Κατοχή,
κι έπεφτε βροχή
ήτανε βαθύ σκοτάδι
στη Τρούμπα κάθε βράδυ.
Κι εμείς για ντου πηγαίναμε,
σαλτάραμε και κλέβαμε,
παρέα ήτανε με μας
κι ο μπουκαδόρος ο Κοσμάς
Ήταν Κατοχή,
πείνα και βροχή
Το τραγούδι αυτό, μάλιστα μας δίνει και ονόματα δύο σαλταδόρων που σκοτώθηκαν...
Μια νύχτα τον Τζιμίνσκουλα
τον φάγανε για ψίχουλα
και τον βαρκάρη το Θωμά
που έπαιζε τον μπαγλαμά
Η πραγματική διάθεση του σαλταδόρου, περιγράφεται κυρίως με την λέξη ΠΕΙΝΑ και το σάλτο γίνεται πολλές φορές πράξη ηρωική όταν ο σαλταδόρος, έχει στόχο να χορτάσει εκτός από τον εαυτό του και κάποιον άλλο.
Στο εκπληκτικό τραγούδι του Γιώργου Ζαμπέτα, Άντε να Σαλτάρω, υπάρχει ο συγκλονιστικός στίχος...
Άιντε να σαλτάρω, να σαλτάρω
μαύρη κουραμάνα μάνα να σου πάρω
Ο στίχος είναι γραμμένος από τον Ξενοφώντα Φιλέρη, που στην διάρκεια της Κατοχής, υπήρξε σαλταδόρος και αργότερα έγραψε το εκπληκτικό βιβλίο ΟΙ ΣΑΛΤΑΔΟΡΟΙ ΤΟΥ ΒΥΡΩΝΑ. Το βιβλίο αυτό, είναι η κυριότερη πηγή πληροφόρησης για να καταλάβουμε ο σαλταδόρος της Κατοχής, τι πράγματι ήταν.
Ο Φιλέρης έγραψε επίσης τους στίχους στον Φιφίκο, ένα άλλο πανέμορφο τραγούδι του Ζαμπέτα. Εδώ περιγράφεται και ένα σάλτο. Στην γωνία των οδών Σταδίου και Αμερικής, εκεί που σήμερα είναι η Τράπεζα Πειραιώς, υπήρχε τότε Φυλάκιο Ιταλών. Τρεις πιτσιρικάδες «με τρύπιο παντελόνι» έκαναν ντου και κούρσευαν το καμιόνι που πήγαινε φαγητό στους ιταλούς στρατιώτες.
Στο τραγούδι Το Πιτσιρίκι (Ζαμπέτας - Φιλέρης) περιγράφεται σύλληψη και απόδραση σαλταδόρου πιτσιρικά. Αλλά κυρίως περιγράφονται τα πραγματικά χαρακτηριστικά, το ήθος, και συνεπώς το πραγματικό πορτραίτο του σαλταδόρου:
πιτσιρίκι με λαγού περπατησιά,
εξυπνάδα Μωραΐτη, Μακεδόνα λεβεντιά
ένα πιτσιρίκι που `χει αντρική καρδιά
πονηριά Κεφαλλονίτη, Κρητικού παλικαριά
Κατά τη γνώμη μου, αυτό το είδος σαλταδόρου, πρέπει να καταταχθεί ανάμεσα στους ήρωες της Εθνικής μας Αντίστασης. Και διαβάζοντας κανείς το βιβλίο του Φιλέρη, αντιλαμβάνεται ότι πολλές φορές, το σάλτο δεν είχε κινητήρια δύναμη μόνο το Ψωμί, αλλά και την Λευτεριά και την Τιμή. Αυτό υπονοείται άλλωστε και στο τραγούδι Κομαντατούρα, με τον στίχο
Στην Μέρλιν και στην Κοραή
χτυπάνε με ζωνάρια
και πάνω στην Καισαριανή
σκοτώνουν παλικάρια
