Μελοποιημένη ποίηση 2000-2012 | Β' Μέρος [2001-2003]

(ΑΦΙΕΡΩΜΑ) Εποχές τόσο κοντινές, μόλις πριν 12 χρόνια, αλλά τόσο μακρινές σε σχέση με το ισχύον άνυδρο κλίμα της δισκογραφικής παραγωγής…
logo radio
Ogdoo web radio
Live
 
31/01/2013

ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ

Σπύρος Αραβανής
ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ
Καμία εκδήλωση
Η παρουσία του μελοποιημένου ποιητικού λόγου στη σύγχρονη ελληνική δισκογραφία ακολουθεί μια αδιάλειπτη πορεία από το ξεκίνημά της, στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, με τις πρώτες μελοποιήσεις μεγάλων ποιητών από τους προπάτορες του είδους, Μίκη Θεοδωράκη και Μάνο Χατζιδάκι, μέχρι σήμερα. Μέσα από πέντε Μέρη θα επιχειρήσουμε μια ανασκόπηση των μελοποιημένων ποιημάτων της πρώτης δεκαετίας του νέου αιώνα που διανύουμε η οποία όπως θα αποδειχτεί είναι παραγωγικότατη και κυρίως μουσικά πολυπρισματική. Για τις ανάγκες της ανασκόπησης χρειάζεται να γίνει η απαραίτητη διευκρίνιση ότι με τον όρο «μελοποιημένη ποίηση» θεωρείται το ποιητικό κείμενο που έχει εκδοθεί σε βιβλίο ή τουλάχιστον έχει δημοσιευτεί σε κάποιο λογοτεχνικό περιοδικό και όχι οι στίχοι που έχουν σαφή ποιητικότητα όπως είναι οι εκατοντάδες έξοχοι στίχοι που μας φιλοδώρησαν όλα αυτά τα χρόνια οι στιχουργοί και οι τραγουδοποιοί μας (εδώ ο όρος με την ιδιότητα του στιχουργού).

2001: Παραγωγή έργων από δισκογραφικές εταιρείες μέχρι... Τράπεζες, Υπουργεία και Ιερές Μονές...

Οι απαρχές του νέου αιώνα, όπως είδαμε, στο Α' Μέρος, φανέρωσαν μια διάθεση από την πλευρά των συνθετών και των συγκροτημάτων να εντάξουν στους δίσκους τους μελοποιήσεις τους σε ποιήματα όχι κατ’ ανάγκη γνωστών ποιητών. Από την ανασκόπηση μόνο του 2001 που ακολουθεί, βλέπουμε προσπάθειες άλλοτε ερασιτεχνικές και άλλοτε άκρως επαγγελματικές αλλά και παραγωγές και αναθέσεις έργων σε συνθέτες από δισκογραφικές εταιρείες και Πανεπιστήμια μέχρι Τράπεζες, Υπουργεία και Ιερές Μονές... Εποχές τόσο κοντινές, μόλις πριν δωδεκα χρόνια, αλλά τόσο μακρινές σε σχέση με το ισχύον άνυδρο κλίμα της δισκογραφικής παραγωγής.

Έτσι, κρατώντας το νήμα από το τέλος του 2000, συναντάμε αυτήν την περίοδο τον Ορφέα Περίδη και το «Στο πρώτο πρώτο πέταγμα», ο παιδικός δίσκος που κυκλοφορεί βασισμένος κυρίως στην ποίηση του Νίκου Κανάκη, από τη συλλογή «Τα Ηλιοτρόπια», εκδ. Πατάκη.

Τους πρώτους, όμως, μήνες του 2001 κυκλοφορούν τέσσερις μουσικές εργασίες άγνωστες στο ευρύ κοινό:

Η πρώτη τιτλοφορείται «Έρωτος ποίησις, αγάπης μέλος» και είναι από τις εκδόσεις Πανεπιστημίου Πατρών και τον φιλόλογο-μουσικό Σάκη Παπαδημητρίου ο οποίος μαζί με την Άννη Ονουφρίου και τη βοήθεια της Κατερίνας Κωστίου επέλεξαν τραγούδια από «ένα ευρύ, χρονολογικά και υφολογικά, φάσμα Λόγου και μέλους: από τη λυρική Σαπφώ στο εκκλησιαστικό μέλος, από το δημοτικό τραγούδι σε αγαπημένα ποιήματα» με τη συνοδεία των μελών της Θεατρικής Ομάδας Εργαζομένων στο Πανεπιστήμιο Πατρών συν ένα νέο τραγούδι, μελοποποίηση αποσπάσματος από το ποίημα του Γιώργου Σεφέρη, «Ερωτικός λόγος» από τον Παπαδημητρίου.

Η δεύτερη παρεμφερής μουσική εργασία είναι ο δίσκος «Τα Συμφωνικά Ποιήματα και δυο Ραψωδίες» του Μανώλη Καλομοίρη όπου τα ποιήματα είναι «Ο Πραματευτής» του Ιωάννη Γρυπάρη (ερμηνεία από την υψίφωνο Νίνα Καλούτσα) και το «Στ' Όσιου Λουκά το Μοναστήρι» σε ποίηση του Άγγελου Σικελιανού, (αφήγηση Εύα Κοταμανιδου) έργα γραμμένα από τον έλληνα μουσουργό τη δεκαετία του '20 και του '30.

Ο γνωστός συνθέτης Χρήστος Λεοντής, επίσης, γράφει τη μουσική για να συνοδεύσει απαγγελίες (κατά βάση από ηθοποιούς π.χ. Πιττακή, Συνοδινού, Λεμπεσόπουλος κ.ά.) ποιημάτων θρησκευτικού περιεχομένου των: Άγγελου Σικελιανού, Κωστή Παλαμά, Ζωής Καρέλλη και Νικολάου Καβάσιλα με τις συμμετοχές ως σολίστ του Μανώλη Λιδάκη και της Νένας Βενετσάνου οι οποίοι μαζί με τη Χορωδία Νέων Δήμου Κηφισιάς, αποδίδουν το 25λεπτο απόσπασμα από τον Ακάθιστο Ύμνο, στην τέταρτη δισκογραφική παραγωγή της Ιεράς Μονή Κουτλουμουσίου του Αγίου Όρους.

Τέλος, από δισκογραφική εταιρεία αυτή τη φορά, και πιο συγκεκριμένα τη Minos, κυκλοφορεί το Ορατόριο του Μίμη Πλέσσα «Κοσμάς Ο Αιτωλός» βασισμένο σε λιμπρέτο του ποιητή Ιάκωβου Αυλητή, με τη συμμετοχή της χορωδίας «Φίλοι της μοντέρνας μουσικής» του Δημήτρη Παπαδημητρίου. Γράφει ο ίδιος ο συνθέτης για το έργο:

«Πάντα αντιμετώπιζα με δέος και βαθειά συγκίνηση εκείνους που με αυτοθυσία υπεράσπιζαν τα πιστεύω τους, εκείνους που για ένα ιδανικό ή ένα υψηλό φρόνημα, ήσαν πρόθυμοι να δώσουν και τη ζωή τους ακόμα. Κι όταν βρέθηκα μπροστά στη ζωή ενός ανθρώπου που με την πίστη του και μόνο κατάφερε να στήσει πάνω από 100 σχολεία στα πιο δύσκολα της Τουρκοκρατίας χρόνια σώζοντας την πιο ακριβή κληρονομιά μας, τη Γλώσσα και την Πίστη μας, θέλησα κι εγώ με τη σειρά μου να σώσω αυτό το Μέγα Ποίημα στο πεντάγραμμό μου».

Ο Γρηγόρης Βαλτινός απαγγέλλει τα λόγια του Κοσμά του Αιτωλού και στους άλλους ρόλους βρίσκουμε τους: Γιάννη Κούτρα (ραγιάς), Σάκη Μπουλά (πασσάς), Πέννυ Ξενάκη (μάνα), Γιάννη Σιαμσιάρη (προδότης), Λόρνα (γυναίκα συντρόφισσα), Στρατή Βαβουτσάκη (κοτζαμπάσης), Δημήτρη Παπαδημητρίου (αντιρρησίας), Σπύρο Κλείσσα (επαναστάτης).

Στο χώρο της παραδοσιακής δισκογραφίας τώρα του 2001, συναντάμε τις εξής περιπτώσεις μελοποιημενων ποιημάτων:

- Ο Λουδοβίκος των Ανωγείων κυκλοφορεί τον δίσκο του «Άνοιξα μανταρίνι και σε θυμήθηκα» και ανάμεσα στα τραγούδια-παραμύθια του, ακούμε στίχους του Ρωμανού Μελωδού, ένα αρχαίο επίγραμμα και την ηθοποιό Όλια Λαζαρίδου να ερμηνεύει τον αρχαίο Θρήνο της Ερμιόνης.

- Η Μελίνα Κανά (μετά τους δίσκους με τον Μαμαγκάκη, τον Μάλαμα και τον Παπακωνσταντίνου) κυκλοφορεί μια πολυσυλλεκτική δουλειά στην οποία ενυπάρχουν οι ηλεκτρικές φόρμες και οι έντεχνες παρελθούσες αναφορές και οι μελοποιήσεις του Νίκου Πλάτανου στο ποίημα «Λυπημένη» του Γιώργου Σεφέρη, και στο ποίημα «Έχω έν' αηδόνι στο κλουβί» του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη (τον οποίο ξαναβρίσκουμε μελοποιημένο την ίδια περίοδο, στο δίσκο «Το βιβλίο της μνήμης» της γνωστής μουσικού-φλαουτίστας, Στέλλας Γαδέδη).

- Ο Κώστας Λειβαδάς μελοποιεί Τάσο Λειβαδίτη, «Για να σε συναντήσω» χαρίζοντας ένα διαχρονικό «σουξέ» στον Μανώλη Λιδάκη, και διασκευάζει το λόγο της ποιήτριας Λείας Καρατζοπούλου - Καραβία με το «Σ' εχω δεν σ' έχω», τραγούδια που υπήρχαν στο δίσκο του Λιδάκη, «Υλικό Ονείρων».

Το πάλαι ποτέ ροκ συγκρότημα «Ενδελέχεια» συνεχίζει την πορεία των συγκροτημάτων που φλερτάρουν με τον ποιητικό λόγο και έτσι, στο δίσκο τους, «Στα σύνορα της μέρας» μελοποιούν εξαιρετικά ένα ποίημα του Κώστα Ουράνη: «Αν νοσταλγώ δεν είναι εσάς αγάπες περασμένες...».
Ο ανήσυχος συνθέτης - μουσικός Γιώργος Χριστιανάκης εν μέσω trip hop, electronica, rock, jazz και άλλων ειδών μελοποιεί, στον δίσκο του «Ο θυρωρός», το λόγο του ποιητή Διονύση Καψάλη αλλά και τον λόγο του Γιάννη Αγγελάκα: «Κυρία των μέσα μου ανέμων» (από το 2ο ποιητικό του βιβλίο, «Πώς τολμάς και νοσταλγεις τσόγλανε», εκδ. Λιβάνη, 1999) ενώ το 2003 στο δίσκο του «Παράξενες ιστορίες» μελοποιεί το «Όσο μπορείς» του Καβάφη επιλέγοντας τον Ντίνο Σαδίκη στην ερμηνεία.

Ιδιαίτερης μνείας χρήζει ο δεύτερος, έντεχνος αλλά όχι λόγιος, δίσκος του Θανάση Νικολόπουλου, μετά από 14 χρόνια από το, επίσης, ποιητικό, «Μοναχικοί Σαλτιμπάγκοι» με τον τίτλο: «Τραγούδια του έρωτα και της θάλασσας» με υπότιτλο: «Μουσική ανάγνωση σε Έλληνες και Γάλλους ποιητές» (ενδεικτικά: Ρίτσος, Λιοντάκης, Μύρης, Παπαδάκη, Μαρκόπουλος κ.ά.) Ερμηνεύουν ο ίδιος ο συνθέτης, ο Γιάννης Ζάρας, η Δανάη Παναγιωτοπούλου και ο Μίλτος Πασχαλίδης και ο δίσκος, εκδίδεται με τη χορηγία της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος από την εταιρεία Ευφωνία και είναι χαρακτηριστικό δείγμα συνθέτη που ασχολήθηκε και με ποιητές της νεώτερης εποχής.

Το 2001 είναι η χρονιά που ο Γιάννης Μαρκόπουλος εκδίδει, μετά από παραγγελία της Ομοσπονδίας Συλλόγων του Υπουργείου Οικονομικών, την κοσμική του καντάτα, «Το τραγούδι του Αχιλλέα», για φωνές, μεικτή χορωδία, αφηγητή και συμφωνική ορχήστρα σε ποίηση του Γιώργου Παπακώστα ο οποίος είναι και υπάλληλος του Υπουργείου... ένα έργο που δεν έτυχε και της καλύτερης υποδοχή από κριτικούς και κοινό μπαίνοντας στα δώματα της δισκογραφικής λήθης μάλλον από νωρίς...

Αντίθετα, στο τέλος του 2001, ο Σείριος, η δισκογραφική εταιρεία που ίδρυσε ο Μάνος Χατζιδάκις, εξέδωσε έναν μουσικό θησαυρό, τέσσερις δίσκους ακτίνας του Γιάννη Χρήστου ανάμεσα στους οποίους και το έργο του «Έξι τραγούδια σε ποίηση Τ.Σ. Έλιοτ» για φωνή και πιάνο και φωνή και ορχήστρα που δεν είχε δισκογραφηθεί ποτέ μέχρι τότε στην Ελλάδα.

Τιμής ένεκεν, τέλος, θα πρέπει να εξαίρουμε τους δυο δίσκους του Μίκη Θεοδωράκη που κυκλοφόρησαν αυτή τη χρονιά και είναι το θεατρικό έργο, «Το τραγούδι του νεκρού αδελφού», σε νέα εκτέλεση με τον Δημήτρη Μπάση, τη Νένα Βενετσάνου και τον Γιάννη Μπέζο καθώς και την τριλογία των λυρικών έργων του συνθέτη «Ηλέκτρα-Αντιγόνη-Μήδεια» από την γερμανική δισκογραφική εταιρεία Intuition Classics. Στη μεν «Ηλέκτρα» χρησιμοποιήθηκε το ποιητικό κείμενο του Σπύρου Ευαγγελάτου βασισμένο στη μετάφραση του Κώστα Γεωργουσόπουλου ενώ στα άλλα δύο έργα το κείμενο είναι γραμμένο από τον Θεοδωράκη, βασισμένο βεβαίως στις αρχαίες τραγωδίες.

2002: Κλασικοί συνθέτες, ορχήστρες αλλά και ηλεκτρονική μουσική...

Τέσσερις έλληνες συνθέτες (Μιχάλης Τραυλός, Μιχάλης Λαπιδάκης, Ιωσήφ Παπαδάτος και Βασίλης Τενίδης) με προτροπή του καλλιτεχνικού διευθυντή του Πνευματικού Κέντρου Δήμου Λευκάδας, Κυριάκου Σφέτσα, (στα πλαίσια του θεσμού - Γιορτών Λόγου & Τέχνης της Λευκάδας, τον Αύγουστο του 2000) συναντήθηκαν με την ποίηση Λευκαδίων ποιητών (Αγγελος Σικελιανός, Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Ηλίας Γεωργάκης, Ελένη Τζεβελέκη, Τάσος Σίδερης, Γουμένη Καλαβρυτινού) με αποτέλεσμα βραδιές μελοποιημένης ποίησης και ένας δισκογραφημένος δίσκος στις αρχές του 2002. Η Ορχήστρα Νυκτών Εγχόρδων του Δήμου Πατρέων, με διευθυντή τον προσφάτως αποδημήσαντα, Θανάση Τσιπινάκη ανέλαβε την εκτέλεση (όπως και το 2000 στα «Χελιδόνια της Βροχής» του Γιώργου Ανδρέου πάνω στον ποιητικό λόγο του Διονύση Καρατζά) και τραγούδησαν οι: Έλσα Κυλπάση, Γιούλα Μιχαήλ και ο Βασίλης Κωστόπουλος ενώ συμμετείχαν ο Μανώλης Μητσιάς και η Σαβίνα Γιαννάτου. Ένας δίσκος ιδιαίτερης ασφαλώς αισθητικής και ακροατηρίου με την Ορχήστρα του Τσιπινάκη να «πρωταγωνιστεί» για ακόμα μια φορά...

Μια άλλη Ορχήστρα, αυτή των Χρωμάτων, τον Φεβρουάριο του 2002 παρουσίασε τον κύκλο τραγουδιών «Ελντοράδο» του συνθέτη Κωστή Κριτσωτάκη (γεννηθείς το 1973) ο οποίος κύκλος και αποτέλεσε την πρώτη δισκογραφική κατάθεση του νεαρού τότε συνθέτη, και μαθητή -για έναν χρόνο του Μάνου Χατζιδάκι- μια μαθητεία που εξελίχτηκε σε επιρροή. Ο Κριτσωτάκης μελοποίησε δέκα ποιήματα του Πόε, του Μπωντλαίρ, του Καρυωτάκη, της Πολυδούρη, του Σεφέρη και της Σαπφούς (απόδοση Ελύτη) καθώς και ένα στίχο της Αγαθής Δημητρούκα με την ερμηνεία της υψιφώνου Μάτας Κατσούλη και πρόκειται για άλλη μια προσπάθεια συνθέτη να συνταιριάσει την έντεχνη με τη λόγια κλασική μουσική με αξιοπρεπή αλλά όχι θεμελιακά αποτελέσματα.

Το 2002 κυκλοφόρησε ένας ακόμα αμιγώς ποιητικός δίσκος. Πρόκειται για «Το πρόσωπο της αγάπης» της Νένας Βενετσάνου σε μουσική της Καλλιόπηςς Τσουπάκη. Αντιγράφουμε απόσπασμα από την κριτική του Θωμά Ταμβάκου στο Jazz & Τζαζ τεύχος 112, Ιούλιος 2002, για τον δίσκο:

«Τα ποιητικά δάνεια υπέροχων των Μαρίας Πολυδούρη («Σ' ένα φίλο», «Όνειρο», «Η άνοιξη έφτασε», «Έλα μαζί μου»), Κ. Π. Καβάφη («Μακρυά»), Γιώργου Σαραντάρη ( «Έλα οι γλάροι μ' αναγγέλνουν»), Βικτωρίας Μακρή («Σ' αγαπώ») και της ίδιας («Άνεμος φυσά»), η αμεσότητας της γραφής και το υπέροχο πλέξιμο με τη μουσική, με την εξαιρετική αίσθηση σύμπνοιας σε όλες τις φράσεις, αναδεικνύουν την παρτιτούρα σε μεγαλόπνοο και υψηλής αισθητικής φωνητικό έργο. Ως προς το ύφος, ποσώς εντάσσεται στο λόγιο μουσικό ιδίωμα (ήγουν τη«σοβαρή» μουσική) ως θα ήταν φυσικό ή αναμενόμενο, όπως επί π.χ. Τα υπέροχα «Μέλος Ήδυστον» και «Σαπφούς δάκρυα», φωνητικά έργα της Τσουπάκη από τις αρχές της δεκαετίας του '90 (δυστυχώς απόντα από την επίσημη δισκογραφία). Αν και η γραφή του πιάνου «προδίδει» την στέρεη μουσική παιδεία και, κυρίως, την υπηρεσία της συνθέτριας στη λόγια μουσική, εντούτοις, η μοναδικής ποιότητος και εκφραστικότητος ερμηνευτική δεινότης της αγγελικώς άδουσας Βενετσάνου, εκτός από το ότι σε συνεπαίρνει εις το έπακρον, σαφώς τοποθετεί το «Πρόσωπο της Αγάπης», στο χώρο του καλούμενου «έντεχνου» τραγουδιού. Ο κύκλος προσομοιάζει, σε πολλά σημεία, με τα «Τραγούδια της Αμαρτίας», έργο, επίσης για φωνή και πιάνο, του αξέχαστου Μάνου Χατζιδάκι, όπως τα έχουμε γνωρίσει από τους θαυμάσιους Καρακότα και Μπακοπούλου».

Δυο συγκροτήματα οι Domenica και οι Sigmatropic συνεχίζουν την παράδοση που θέλει τους νέους να ασχολούνται με τη μελοποιημένη ποίηση. Οι πρώτοι με κάπως πιο συντηρητικό, θα λέγαμε, τρόπο μελοποιούν μπαλανταδόρικα το ποίημα «Φωνή» του Λαπαθιώτη για το δίσκο τους «Μέσα στη βουή του δρόμου», όπου το ομώνυμο είναι ποίημα του Μεσοπολεμικού ποιητή Μήτσου Παπανικολάου (1900-1943) τον οποίο και επανέφεραν εν μέρει στο προσκήνιο.

Οι Sigmatropic όμως επιχειρούν μέσα από ηλεκτρονική μουσική και κοφτά μπιτ, από το συνθεσάιζερ και τη ψηφιακή τεχνολογία, να μελοποιήσουν 16 χαϊκου του Γιώργου Σεφέρη, δηλαδή, τα τρίστιχα ποιήματά του βασισμένα στην αρχέγονη ιαπωνική ποίηση του 16ου αιώνα. Ο δίσκος «16 χαϊκου και άλλες ιστορίες» κυκλοφόρησε το 2002 από την Hitch-Hyke και περιείχε ακόμα μελοποιήσεις τους στο ποίημα «Νεκρή θάλασσα - Ημερολόγιο Καταστρώματος Β'» και σε άλλα ποιητικά αποσπασματα του Σεφέρη. Μια δισκογραφική εργασία που έβαλε την ποίηση του Σεφέρη, με αυτόν τον ιδιαίτερο μελωδικό τρόπο, σε νεανικά στέκια όπως το ΑΝ club των Εξαρχείων εξαιτίας των εκεί ζωντανών εμφανίσεων των Sigmatropic αλλά και στο εξωτερικό με την μεταγενέστερη κυκλοφορία του δίσκου στα αγγλικά.

Το 2002 τέλος, κυκλοφορούν δύο ακόμα «μουσικοποιητικοί» δίσκοι. Η Μαρία Φαραντούρη ηχογραφεί ζωντανά την παράσταση - αφιέρωμα στον Λόρκα η οποία έγινε στο Μέγαρο Μουσικής και ο δίσκος περιλαμβάνει τα τραγούδια του Χατζιδάκι (Ματωμένος Γάμος), του Θεοδωράκη (Romancero Gitano) και τα τραγούδια του ίδιου του Λόρκα (Canciones Populares) και οι Γιώργος Κουρουπός - Σπύρος Σακκάς συνεργάζονται σε μια δική τους ποιητική ανθολογία με έργα των Χατζιδάκι, Κουρουπού, Αντωνίου, Μικρούτσικου, Κουνάδη, Μητρόπουλου και Πλάτωνος πάνω σε ποιήματα των Καμπανέλλη, Εμπειρίκου, Σεφέρη, Ρίτσου, Ελύτη, Σαχτούρη, Γκάτσου, Καβάφη, Καρυωτάκη και Αριστοφάνη (σε απόδοση Ρώτα). Ο δίσκος λέγεται «Lingua musicalis - μελοποιημένη ελληνική ποίηση» και εκδίδεται από της Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

2003: Ολοκληρωμένοι δίσκοι και πρωτότυπες ιδέες για τη μελοποιημένη ποίηση

To 2003, o συνθέτης Μιχάλης Ανδρονίκου, στο δίσκο του «Καθημερινή Μουσική» ανάμεσα στα οργανικά μέρη της εργασίας του μελοποιεί και δυο ποιήματα του Κωστή Παλαμά από τη συλλογή του «Τα τραγούδια της πατρίδας μου». Πρόκειται για άλλον ένα συνθέτη με κλασικές σπουδές που ο οποίος τονίζει χαρακτηριστικά για αυτές τις μελοποίησεις: «φωτίζουν την αμεσότητα, την ζωντάνια και την μουσικότητα της ποίησής του, που παραμένουν αναλλοίωτες στο πέρασμα του χρόνου. Αποσκοπούν κυρίως στην ανάδειξη του ποιητικού λόγου, μέσα από απλές μουσικές διαδικασίες οι οποίες συγκροτούν ένα περιβάλλον για τα νοήματα και τα συναισθήματα που δημιουργούνται στον ακροατή. Τα τραγούδια αυτά δίνουν τη δυνατότητα για μια ιδιαίτερη γνωριμία και επαφή με την ποίηση του Παλαμά σε όλους, ανεξαρτήτως ηλικίας».

Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί, τη χρονιά αυτή, και ο δίσκος «Θέλετ δεντρ' ανθίσετε, θέλετε μαραθείτε», τα τραγούδια, δηλαδή, των παραστάσεων στο Τρένο στο Ρουφ όπου η Τατιάνα Λύγαρη προσκάλεσε συνθέτες (Θ. Μικρούτσικος, Ν. Ξυδάκης, Γ. Ανδρέου, Δ.Παπαδημητρίου, Μ. Αλεξιάδης, Γ. Κουρουπός, Ν. Κυπουργός, Η. Λιούγκος, Μ. Χριστοδουλίδης, Β. Δημητρίου, Ν. Μαυρουδής, Γ. Παπαδάκης) να μελοποιήσουν παλαιούς και νεότερους ποιητές. Τις προτάσεις των ποιημάτων επιμελήθηκε ο Κώστας Γεωργουσόπουλος και η Σόνια Ιλίνσκαγια, τη μουσική επιμέλεια είχε ο προσφάτως, επίσης, αποδημήσας, Γιώργος Παπαδάκης και τραγούδησαν ο Βασίλης Γισδάκης και η Καίτη Κουλλιά. Μια ξεχωριστή δισκογραφική δουλειά βασισμένη στις ιδιαίτερες και επιτυχημένες παραστάσεις (πάνω από 250) της διετίας 2001-2002 στο βαγόνι Orient Express, στο Ρουφ.

Επίσης πρωτότυπος ως σύλληψη και πράξη είναι ο δίσκος «Κώστας Καρυωτάκης - Κάνε τον πόνο σου άρπα» που κυκλοφορεί από τη ΜΙΝΟΣ-ΕΜΙ το Μάιο του 2003. Γράφουν οι επιμελητές του δίσκου Θάνος Μικρούτσικος και Οδυσσέας Ιωάννου:

«Στο πρώτο άκουσμα της ιδέας να απαγγείλουν ποιήματα του Κ.Καρυωτάκη ακροατές του Μελωδία, αρκετοί ενθουσιάτηκαν, άλλοι έκρυβαν με δυσκολία την αμηχανία και την έκπληξή τους, άλλοι πάλι βρήκαν την ιδέα 'προχωρημένη'. Ισως αυτοί οι τελευταίοι μας έπεισαν τελικά να προβούμε στο εγχείρημα. Οχι όμως για τους λόγους που φαντάζονται, αλλά μάλλον για τους αντίθετους. Γιατί να είναι 'προχωρημένο' και 'έξυπνο' το αυτονόητο; Το να διαβάζουν σε ένα δίσκο αυτά τα ποιήματα οι ίδιοι που τα διαβάζουν χρόνια τώρα στο πσίτι τους, μόνοι, στο περιθώριο ή στη δίνη μιας καθημερινότητας που είναι γνώριμη σε όλους μας, μας φάνηκε κάτι απ όλυτα φυσικό. Γιατί έπρεπε να απευθυνθούμε σε επαγγελματίες ηθοποιούς; Υπήρξαν 'παύσεις' στην προακρόαση που δεν τις διδάχτηκαν από κανέναν, ούτε τις αντέγραψαν. Απλώς αγαπούσαν τόσα χρόνια κάποιο ποίημα που το είχαν πια 'κατακτήσει'. Από τα 200 παιδιά που πρόλαβαν και δήλωσαν συμμετοχή σε αυτές τις ακροάσεις, επιλέξαμε 33, όσους δηλαδή επέτρεπε η διάρκεια του δίσκου. Αιφνιδιαστήκαμε και οι ίδιοι από την ποιότητα και το επίπεδο. Ας μη γελιόμαστε. Σε τέτοιες ακροάσεις περιμένεις και αρκετούς 'περίεργους'. Δεν τους συναντήσαμε. Μιλώντας με απόλυτη ειλικρίνεια, υπήρξαν στιγμές συγκινητικές. 200 παιδιά κάθε ηλικίας και επαγγέλματος πέρασαν ένα Σαββατοκύριακο στα στούντιο του Μελωδία, συζητώντας για τον Κ.Καρυωτάκη και διαβάζοντας ποιήματά του στους διαδρόμους, σαν μαθητούδια που έμπαιναν για εξετάσεις. Αγχος, σαρδάμ, χαμόγελα, όλα πανέμορφα…».

Εκτός όμως από τις απαγγελίες υπάρχουν στο δίσκο και 10 μουσικές συνθέσεις ορχηστρικών κομματιών εμπνευσμένες από συγκεκριμένα ποιήματα που δημιούργησαν οι: Θύμιος Παπαδόπουλος, Ορφέας Περίδης, Γιώργος Ανδρέου, Φοίβος Δεληβοριάς, Μιλτιάδης Πασχαλίδης, Κώστας Θωμαΐδης και Βαλεντίνα Ταμιωλάκη. Μια δισκογραφική δουλειά η οποία στις μέρες μας φαντάζει ως όνειρο θερινής νυκτός ελλείψει εταιρειών και κυρίως παραγωγών πάντα όμως με τις φωτεινές εξαιρέσεις που υπάρχουν και τις οποίες θα δούμε στο τελευταίο Μέρος αυτού του Αφιερώματος.

Σειρά τώρα έχει ο συνθέτης Μιχάλης Γρηγορίου ο οποίος ύστερα από χρόνια απουσίας μέσα στο 2003 κυκλοφορεί έναν από τους καλύτερους κύκλους λυρικών τραγουδιών του. Πρόκειται για τη μελοποίηση των ποιημάτων (από την ποιητική συλλογή «Μπλε», 1996) της μουσικής παραγωγού και επιμελήτριας, Ρηνιώς Παπανικόλα, όπως αυτά παρουσιάστηκαν ζωντανά στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με την Μαρία Φαραντούρη, τη Σαβίνα Γιαννάτου και τον Τάση Χριστογιαννόπουλο με την Ορχήστρα των Χρωμάτων, και κυκλοφόρησαν ως ομώνυμος δίσκος. Ο ίδιος ο συνθέτης αναφέρει σε σύνεντευξή του στον υπογράφοντα:

«Η Ρηνιώ ήταν ένας χαριτωμένος αλλά και βασανισμένος άνθρωπος, από πλευράς οικονομικών προβλημάτων -μέχρι τελευταία στιγμή ήταν επί ξύλου κρεμάμενη- αλλά και ερωτικών απογοητεύσεων, με τη γνωστή βραχνή της φωνή που οφειλόταν σε χρόνια φαρυγγίτιδα και στην αγάπη της για το τσιγάρο. Ακόμη και στο νοσοκομείο η Ρηνιώ κάπνιζε.. Κάπνιζε πέντε πακέτα Σαντέ την ημέρα… Βλέποντας τώρα τα ποιήματά της απέκτησα την ερωτική σχέση που έχω με κάθε κείμενο που μελοποιώ, μου έδωσαν δηλαδή το έναυσμα για να τα κάνω τραγούδια. Μου άρεσαν ιδιαίτερα που ήταν γραμμένα σαν προσωπικό ημερολόγιο, πιθανόν χωρίς διάθεση κοινοποίησης. Είχαν μάλλον γραφτεί σε στιγμές μοναξιάς: «Σε προσέχω σαν δάκρυ μη χάσει το σχήμα του…». Δεν πρόλαβε να ακούσει το δίσκο, τη ζωντανή ηχογράφησή του από το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, το 2003, τα άκουσε όμως ως ντέμο με τη δική μου φωνή και της άρεσαν».

Η Μαρία Φαραντούρη, επίσης, κυκλοφορεί έναν ακόμα δίσκο στην πολύχρονη καριέρα της με μελοποιημένη ποίηση, με τον εύγλωττο τίτλο: «Η ποίηση στο ελληνικό τραγούδι» ως δισκογραφικό αποτύπωμα της ζωντανής παρουσίας της στο Ηρώδειο, στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών, το 2002. Όπως αναφέρεται και στην επίσημη εργογραφία της, πρόκειται για: «ένα διπλό συλλεκτικό cd, που συγκεντρώνει μερικά από τα αριστουργήματα της ποίησης στην ελληνική γλώσσα: αρχαία, λόγια ή παραδοσιακή. Ο Επιτάφιος του Σεικίλου είναι ένα από τα λίγα δείγματα αρχαίας ποίησης που διασώθηκαν με μουσική σημειογραφία και χρονολογείται μεταξύ των αιώνων 2ου π.Χ. με 2ο μ.Χ. Στίχοι από την Πόλη του Κωνσταντίνου Καβάφη, που είχε συμπεριλάβει ο Μίκης Θεοδωράκης στην 3η Συμφωνία του, εδώ απομονώθηκαν ως αυτόνομο τραγούδι για τις ανάγκες της συναυλίας - αφιέρωμα στην ελληνική μελοποιημένη ποίηση. Η Ωδή του Κάλβου Εις Σάμον, μελοποιημένη από τον Θεοδωράκη, η ποίηση της Σαπφούς από τον Μεγάλο Ερωτικό του Χατζιδάκι, αλλά και οι Βοσπορίδες του Βιζυηνού σε μουσική Γιώργου Παπαδάκη μοναδικά τραγουδισμένες από τη Μαρία Φαραντούρη. Συμμετέχουν: το μουσικό συγκρότημα Άβατον, ο Ζαχαρίας Καρούνης, η Μυρσίνη Κατσιναβάκη και οι αδελφές Ελένη & Σουζάννα Βουγιουκλή. Παίζει η Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής της ΕΡΤ, υπό τη διεύθυνση του Ανδρ. Πυλαρινού. Οι ενορχηστρώσεις είναι των: Γ. Σαμπροβαλάκη, Θ. Κοντογεώργη, Γ. Παπαδάκη, Γ. Δεσποτίδη, Λ. Καλκάνη.»

Ο Ηλίας Ανδριόπουλος μελοποιεί και αυτός ποιήματα από τις «Ωδαί» του Ανδρέα Κάλβου, αυτή τη φορά, παρουσιάζοντας μία σουίτα για φωνή και πιάνο με ερμηνεύτρια την μέτζο σοπράνο Ιωάννα Φόρτη. Στο πιάνο ο Θοδωρής Οικονόμου. Στο άλμπουμ περιλαμβάνονται και πέντε μελοποιημένα ποιήματα του Μίκη Θεοδωράκη από τον κύκλο ποιημάτων «Ο Ήλιος και ο Χρόνος». Αναφέρει σχετικά ο Ανδριόπουλος σε πρόσφατη συνέντευξή του στον Θανάση Γιώγλου και το ogdoo.gr: «νομίζω πως είναι η κορύφωσή μου πάνω στην ποίηση. Είναι ένα έργο που κι αυτό δεν έχει βρει τη θέση του, έχει παιχτεί λίγες φορές, ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος τραγουδάει έξοχα, προέρχεται από το λυρικό τραγούδι, είναι βαρύτονος και κάνει καριέρα στην Ευρώπη, αλλά αποβάλει αυτό το στόμφο του κλασικού τραγουδιστή που τραγουδάει όπερα. Τραγουδάει με έναν τρόπο που του έχω ζητήσει εγώ, με μια στιβαρότητα αλλά και με μία τοποθέτηση της φωνής του αυτά τα αριστουργήματα του Κάλβου. Εκεί νομίζω πως κι εγώ, σαν μουσικός έχω φθάσει στα όριά μου. Οι «Ωδαί» του Κάλβου πέφτουν επάνω μου σαν βαριά σκιά και όσες φορές προσπάθησα να κάνω μελοποιήσεις άλλων ποιημάτων, έρχονται πάνω μου, με «καταπιέζουν» και με κατεβάζουν προς τα κάτω…».

Τέλος, μέσα στο 2003 μελοποιημένα ποιήματα βρίσκουμε ακόμα στους δίσκους των:

Στέλιου Μποτωνάκη, «Έξω απ΄το χρόνο» [στο τραγούδι του «Φυσάει αέρας» υπάρχουν αποσπάσματα από ποίημα της Μαρίας Πολυδούρη και στο «Αιθέριο σώμα», αποσπάσματα από το ποίημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, «Νύχτα βασάνου» από τη συλλογή «Ρόδινα ακρογιάλια»)

Ορφέα Περίδη, «Τι θα πει ζωή» [τη «Φυλακή» του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη και την «Εικόν' Αχειροποίητη» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη]

Νίκου Μαμαγκάκη, «Τραγούδια για την Μελίνα» [δύο ποιήματα του Γιώργου Θέμελη και του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα σε ερμηνείες της Μελίνας Κανά]

Νίκου Μαμαγκάκη, «Τα τραγούδια της παλιάς πόλης» [μια ολοκληρωμένη μουσική εργασία του Μαμαγκάκη πάνω σε ποιήματα του συντοπίτη Ρεθυμνιώτη, Γιώργη Καλομενόπουλου με τη φωνή και το λάουτο του Μιχάλη Τζουγανάκη]

Χρήστου Θηβαίου, «Μόνο νερό στη ρίζα» [εμπεριέχονται ποιητικές φράσεις του Erri De Luca («Πρώτη ώρα») του Νίκου Καρούζου («Κρασί στο χώμα», «Γίνε αντίλαλος χαρά μου») σύνθεση πάνω στο ποίημα του Καρούζου, «Νήσος Ταπεινή», λόγια του Γιώργου Σεφέρη («Ένα μεσημέρι του Ιούλη») και του Ivano Fossati («Η τράπουλα»)]

Ελένης Τσαλιγοπούλου, «Χρώμα» [ Μίλτου Σαχτούρη, «Η πηγή» σε σύνθεση του Νίκου Ξυδάκη, Διονύση Καρατζά «Τις θάλασσες σταμάτα» σε σύνθεση του Γιώργου Ανδρέου και Μυρτιώτισσας, «Έρωτας τάχα» όπως το μελοποίησε ο Γιάννης Σπανός]

Γεωργίας Βεληβασάκη, «Sexual Instinct» (cd single) [σε μουσική του Κώστα Αθυρίδη, όπου το ομότιτλο τραγούδι βασίστηκε στο ποίημα του Κωσταντίνου Καβάφη, «More happy thow performing member» (γραμμένο το 1877 στη λόγια αγγλική γλώσσα]

Νένας Βενετσάνου, «Καφέ Γκρέκο» [ποιήματα του Γιώργου Χρονά, «Για την Αφροδίτη», της Ζωής Καρέλλη, «Εστάμπα» και Οδυσσέα Ελύτη, «Ο που ξέρει ελληνικά»]

ΤΟ OGDOO.GR ΠΡΟΤΕΙΝΕΙ

Το τραγούδι αλλιώς, στο email σας!

Ενημερωθείτε πρώτοι για τα τελευταία νέα στο χώρο της καλής μουσικής!