«Φτωχοζητιάνοι µένουν κάτι σαν και µας. Δικαιοσύνης ταπεινοί, φτωχοζητιάνοι, κι αν θα µου πεις πώς είν’ αλλιώς, το ίδιο κάνει... Θα γονατίσεις κάποια δύσκολη στιγμή. Και από σίδερο αν είσαι, πάντα στις επάλξεις θα λυγίσεις...». (Άκης Πάνου)
Πολλές είναι οι περιπτώσεις φτασμένων καλλιτεχνών που όταν πέρασε η εποχή τους είχαν τραγικό τέλος λόγω φτώχειας. Χαρακτηριστικό των καλλιτεχνών που έφτασαν σε οικονομικό αδιέξοδο είτε από σπατάλη, είτε γιατί ήταν πάντα «στενάχωροι» στις δουλειές τους, είτε γιατί γεννήθηκαν φτωχοί και έτσι παρέμειναν, είτε γιατί διολίσθησαν σε ουσίες και καταστράφηκαν σωματικά και οικονομικά, είναι μια ηθική στάση ζωής, ασυμβίβαστη, που διατηρούν στη ζωή τους και δεν τους επιτρέπει να διατηρούν τις επικίνδυνες ισορροπίες της ζωής και της εποχής που λειτουργούν. Πάντως σε όλες τις περιπτώσεις το κράτος είναι πάντα απών, εκτός από ορισμένες προσωπικές πρωτοβουλίες.
Στην ερώτηση ποιοι είναι οι πιο φτωχοί καλλιτέχνες ο Νάνος Βαλαωρίτης είχε απαντήσει: «Οι ποιητές γιατί η ίδια η ποίηση δεν είναι εμπορεύσιμη. Δε μπορείς ν' αγοράσεις ένα ποίημα, όπως συμβαίνει μ' έναν πίνακα ή ένα γλυπτό. Οι συλλέκτες δεν πολυενδιαφέρονται για ποιήματα, απλώς γιατί δε μπορείς να κρεμάσεις ένα ποίημα στον τοίχο».
Το μεγάλο αστέρι του βωβού κινηματογράφου ο Μπάστερ Κήτον, πέθανε από καρκίνο του πνεύμονα, 70 ετών το 1966, πνιγμένος από τα χρέη όταν αποφάσισε να ρίξει όλα τα λεφτά του στη δική του εταιρία παραγωγής. Δεν ήξερε τι τον περίμενε με την κυριαρχία του ομιλών κινηματογράφου. Το παράδοξο είναι ότι από καρκίνο του πνεύμονα πέθανε αργότερα και η σύζυγός του, που δεν άντεξε χωρίς εκείνον...
Άδοξο τέλος κάτω από συνθήκες φτώχειας είχε ο Ζωρζ Μελιέ, Γάλλος πρωτοπόρος σκηνοθέτης του σινεμά στις τεχνικές οπτικών εφέ και ο πρώτος που χρωμάτισε ταινία καρέ-καρέ με το χέρι. Ο καινοτόμος κινηματογραφιστής, που γύριζε ταινίες από το1896, εγκατέλειψε άφραγκος το σινεμά καθώς η κινηματογραφική εταιρία του πτώχευσε το 1913 και ζούσε άστεγος σε παγκάκια φτιάχνοντας παιδικές κούκλες για να ζει, μακριά από το Παρίσι που ζούσε, για να μην τον αναγνωρίσουν. Ώσπου μια μέρα ένα κοριτσάκι τον γνώρισε και το φώναξε δυνατά κρατώντας μια κούκλα του που μόλις της είχε δωρίσει η μητέρα της! Η ανακάλυψή του, όμως δεν τον έσωσε, ήταν αργά για εκείνον… Πέθανε το 1938 στο Παρίσι…
Χαρακτηριστική είναι και η περίπτωση του Γιαννούλη Χαλεπά, υιού των φημισμένων μαρμαρογλυπτών από την Τήνο και διάσημο δημιουργό του έργου «Η Ωραία Κοιμωμένη» κατά παραγγελία για τον τάφο της Σοφίας Αφεντάκη στο Ά Νεκροταφείο, που πέρασε μέρος της ζωής του σε ψυχιατρεία, αλλά και πάμπτωχος βοσκώντας πρόβατα στιγματισμένος ως τρελός.
Η ποιήτρια και ηθοποιός Κατερίνα Γώγου, αντιμετώπιζε χρόνια οικονομικά προβλήματα και έδινε μια εποχή τα στιχουργήματά της για 50 δραχμές το ένα, σε γνωστούς τραγουδιστές που έκαναν επιτυχίες μ’ αυτά και μάλιστα κάποιοι τα ιδιοποιήθηκαν για δικά τους!
Παλιότερα κάτι παρόμοιο έκανε και η μεγαλύτερη Ελληνίδα στιχουργός, η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου που είχε πάθος με τα χαρτιά και το τζόγο και πουλούσε τραγούδια της προς 20 δραχμές το ένα, να πάει να τα «παίξει»! Τραγούδια που αντέχουν στο χρόνο μέχρι σήμερα κι ας παίχθηκαν σε μια παρτίδα το καθένα…
Αξιοσημείωτη και η περίπτωση του ρομαντικού «καταραμένου ποιητή», κονφερασιέ, ζωγράφου, και στιχουργού με πιο χαρακτηριστικό το «Ήρθε ένας φίλος απόψε από τα παλιά» Φίλωνα Αρία (1916-1994). Το πραγματικό του όνομα ήταν Θεοφύλακτος - Θεόφιλος Αριστόπουλος. Μεσουράνησε τις δεκαετίες του ’40 και ’50, προερχόμενος από την περιώνυμη Μάντρα του Αττίκ της οποίας υπήρξε συνεχιστής. Στα μέσα του ’40 είχε θίασο με τον Γιώργο Οικονομίδη και «έχτισε» όλη την Πλάκα με τις μπουάτ και τα κέντρα της, με όλη την επώνυμη Αθήνα να διασκεδάζει στα μαγαζιά του και φωτογραφίζεται μαζί του περιχαρής. Χρεωκόπησε επί χούντας και δεν ορθοπόδησε ποτέ έχοντας ως το τέλος δυσβάσταχτα χρέη στο δημόσιο. Σε μεγάλη ηλικία ζούσε με μια μικρή σύνταξη απόρων και μια μπουκάλα οξυγόνου λόγω αναπνευστικού προβλήματος. Πέθανε μόνος και στη ψάθα…
Ο χαρισματικός κωμικός Κώστας Χατζηχρήστος, τα τελευταία χρόνια της ζωής του ζούσε σε ένα μικρό δωμάτιο που του μίσθωνε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που υπήρξε μέγας θαυμαστής του, σ’ ένα ξενοδοχείο της Αθήνας, όπου έσβηνε μέρα με τη μέρα άφραγκος και αγνοημένος μέχρι το τέλος. Στις δόξες του ο Χατζηχρήστος έπαιρνε με τη τζάγκουαρ τις χορεύτριες του θιάσου του μετά την παράσταση κι έκλεινε ιδιωτικά ένα ολόκληρο νυχτερινό κέντρο με την ορχήστρα για να διασκεδάσει με την παρέα του!
Ποιος δεν συγκινήθηκε που η μεγάλη ερμηνεύτρια του ελαφρού τραγουδιού, η μεγάλη δόξα του ελαφρού τραγουδιού Δανάη Στρατηγοπούλου πέθανε στα βαθιά της γεράματα σε άσυλο μες τη φτώχεια!
Τα μεράκια που προκαλούσε με τα τραγούδια του ο εκφραστικός τραγουδιστής Χρηστάκης στη δεκαετία του ’70, που αντέχουν μέχρι σήμερα, δεν ήταν αρκετά, καθότι πέθανε επίσης φτωχός νικημένος απ’ τον καρκίνο, αλλά έμεινε «ελεύθερο πουλί».
Άφραγκοι, αλλά με ελεύθερο πνεύμα «έφυγαν» η Σωτηρία Μπέλλου, ο Νικόλας Άσιμος, ο Άκης Πάνου, ακόμη και ο Μάνος Χατζιδάκις που η φήμη του έφτασε στα πέρατα του κόσμου. Ωστόσο ήταν σπάταλος και αρχοντικός άνθρωπος σε βαθμό που δεν άφηνε κανέναν να πληρώσει όταν έβγαινε έξω με φίλους του. Επίσης ήταν ανοιχτοχέρης και στα περιουσιακά του στοιχεία όπως αυτοκίνητα, μοτοσικλέτες, σπίτια. Τον τελευταίο καιρό που ήταν άρρωστος, λίγο πριν φύγει απ’ τη ζωή, χρειάστηκε την συμπαράσταση των φίλων του. Ωστόσο η περιουσία του Μάνου Χατζιδάκι, ήταν και είναι, το ανεκτίμητο έργο του.
Όμως οι δεν είναι οι μόνοι καλλιτέχνες που έγραψαν ιστορία στο χώρο τους και δεν θα ξεχαστούν ποτέ, αλλά πέθαναν φτωχοί. Τι να πει κανείς για τους ρεμπέτες. Οι περισσότεροι έγραψαν διαχρονικά τραγούδια που διασκεδάζουν σήμερα τους πολιτικούς και τους μπουρζουά που τους αγνόησαν όταν έπρεπε. Ο θρυλικός Μπαγιαντέρας, είναι ένα γνήσιο παράδειγμα που πέθανε μόνος, τυφλός και εγκαταλειμμένος. Ο ρεμπέτης έβγαζε πιατάκι τραγουδώντας με το μπουζούκι του, έχοντας δίπλα του μια εγγονή του, για να εξασφαλίσει τη φασολάδα του.
Όσο για το δεξιοτέχνη στο μπουζούκι, τον Ιορδάνη Τσομίδη που κάποτε έπινε ουίσκι στ’ όνομά του όλη η Αμερική, πέθανε άφραγκος μόλις του βγήκε μια μικρή σύνταξη από την χώρα που έζησε στην ακμή του για 15 χρόνια και κόλλησε κάποια ένσημα, κι αυτή η χώρα ήταν η Αμερική κι όχι η Ελλάδα.
Η Αθηναία ηθοποιός Ρένα Παγκράτη αυτοκτόνησε στις 25 Ιουνίου 1998, στα 56 της χρόνια, σαν συνέπεια της ψυχολογικής της κατάστασης από την οικονομική στενότητα που είχε περιέλθει λόγω της παρατεταμένης ανεργίας της. Σε σχετικό σημείωμα που άφησε πίσω της ανέφερε ότι οι περισσότεροι συνάδελφοί, της είχαν γυρίσει την πλάτη όταν τους ζήτησε δουλειά και «η ζωή της μακριά από το σανίδι την έφερε σε οικονομικό και προσωπικό αδιέξοδο».
Επίσης η ηθοποιός Λίζα Μαλινδρέτου έμεινε άνεργη όταν πέρασε η εποχή της βιντεοκασέτας και οδηγήθηκε στα ναρκωτικά και στο θάνατο, το 2006 σε ηλικία μόλις 38 ετών. Τα τελευταία χρόνια έμενε μόνιμα στην Κρήτη αντιμετωπίζοντας σοβαρά οικονομικά και ψυχολογικά προβλήματα.
Γνωστή είναι η περίπτωση του ζεν πρεμιέ Ανδρέα Μπάρκουλη που η απόγνωση λόγω της δεινής οικονομικής κατάστασης που είχε περιέλθει τον είχε καταβάλλει. Χουβαρδάς δεν άφηνε την παρέα του να βάζει το χέρι στην τσέπη ποτέ όταν ήταν μαζί του... Ευτυχώς με τη δημοσιότητα που πήρε τότε το δράμα του Μπάρκουλη η Δήμητρα Λιάνη, σύζυγος πρωθυπουργού τότε, κατάφερε να του βγάλει μια σύνταξη 300.000 δραχμών και να επιβιώνει με τα χρήματα αυτά. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του αντιμετωπίζοντας σοβαρά προβλήματα υγείας βρήκε στέγη στο «Σπίτι του Ηθοποιού» που ίδρυσε η Άννα Φόνσου.
Τόσο ο Ανδρέας Μπάρκουλης όσο και ο Σταύρος Παράβας είχαν κάνει αίτηση προκειμένου να τους καταβληθεί τιμητική σύνταξη. Συνάντησαν όμως τεράστια εμπόδια, καθώς ο νόμος προέβλεπε ότι εφόσον υπάρχει έστω και μικρή σύνταξη του ΙΚΑ δεν δικαιούνταν τιμητική. Ο Ανδρέας Μπάρκουλης μόλις που τα κατάφερε. Ο Σταύρος Παράβας δεν πρόλαβε... Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ειδικά μετά τον πρόωρο θάνατο του γιου του σε ηλικία μόλις 35 χρόνων ζούσε στη «σκιά» του παλιού καλού εαυτού του, αντιμετωπίζοντας τόσο προβλήματα υγείας, αλκοολισμού και κυρίως οικονομικά. Το υπουργείο πολιτισμού είχε «φρενάρει» την έγκριση της τιμητικής σύνταξης που είχε ζητήσει, με το αιτιολογικό ότι έπαιρνε σύνταξη από το ΙΚΑ, που δεν ξεπερνούσε όμως τα 600 ευρώ! Η μεγάλη περιουσία του ηθοποιού εξανεμίστηκε και με το φόβο της κατάσχεσης του σπιτιού του στο Λυγουριό, έζησε τα τελευταία επτά χρόνια της ζωής του, με την σύνταξή του.
Ακόμη και ο Αλεξάνδρος Παπαδιαμάντης, ο «Άγιος των Γραμμάτων» πέθανε φτωχός το 1911, αγνοημένος φυσικά από το κράτος. Κάποια μέρα, λοιπόν, κι ενώ περπατούσε σκυφτός με τα φτωχικά ρούχα του, πέρασε δίπλα του με την άμαξα ο πάμπλουτος ευεργέτης Ανδρέας Συγγρός. «Ανέβα επάνω»… του είπε. «Όχι, γιατί είμαι… πλούσιος κι εγώ», αποκρίθηκε. Την παραμονή του θανάτου του, τι ειρωνεία! το κράτος του απένειμε το «Σταυρό του Σωτήρος!».
Ο επίλογος ανήκει στον μεγάλο Ιταλό Τζάκομο Πουτσίνι (1858-1924), τον ιδιαίτερο κλασικό συνθέτη όπερας, που έφυγε φτωχός και μόνος, ενώ τον συνόδευσε, σύμφωνα με τον μύθο, μόνο ο σκύλος του στον τάφο κάτω από καταρρακτώδη βροχή!
Πολλές είναι οι περιπτώσεις φτασμένων καλλιτεχνών που όταν πέρασε η εποχή τους είχαν τραγικό τέλος λόγω φτώχειας. Χαρακτηριστικό των καλλιτεχνών που έφτασαν σε οικονομικό αδιέξοδο είτε από σπατάλη, είτε γιατί ήταν πάντα «στενάχωροι» στις δουλειές τους, είτε γιατί γεννήθηκαν φτωχοί και έτσι παρέμειναν, είτε γιατί διολίσθησαν σε ουσίες και καταστράφηκαν σωματικά και οικονομικά, είναι μια ηθική στάση ζωής, ασυμβίβαστη, που διατηρούν στη ζωή τους και δεν τους επιτρέπει να διατηρούν τις επικίνδυνες ισορροπίες της ζωής και της εποχής που λειτουργούν. Πάντως σε όλες τις περιπτώσεις το κράτος είναι πάντα απών, εκτός από ορισμένες προσωπικές πρωτοβουλίες.
Στην ερώτηση ποιοι είναι οι πιο φτωχοί καλλιτέχνες ο Νάνος Βαλαωρίτης είχε απαντήσει: «Οι ποιητές γιατί η ίδια η ποίηση δεν είναι εμπορεύσιμη. Δε μπορείς ν' αγοράσεις ένα ποίημα, όπως συμβαίνει μ' έναν πίνακα ή ένα γλυπτό. Οι συλλέκτες δεν πολυενδιαφέρονται για ποιήματα, απλώς γιατί δε μπορείς να κρεμάσεις ένα ποίημα στον τοίχο».
Το μεγάλο αστέρι του βωβού κινηματογράφου ο Μπάστερ Κήτον, πέθανε από καρκίνο του πνεύμονα, 70 ετών το 1966, πνιγμένος από τα χρέη όταν αποφάσισε να ρίξει όλα τα λεφτά του στη δική του εταιρία παραγωγής. Δεν ήξερε τι τον περίμενε με την κυριαρχία του ομιλών κινηματογράφου. Το παράδοξο είναι ότι από καρκίνο του πνεύμονα πέθανε αργότερα και η σύζυγός του, που δεν άντεξε χωρίς εκείνον...
Άδοξο τέλος κάτω από συνθήκες φτώχειας είχε ο Ζωρζ Μελιέ, Γάλλος πρωτοπόρος σκηνοθέτης του σινεμά στις τεχνικές οπτικών εφέ και ο πρώτος που χρωμάτισε ταινία καρέ-καρέ με το χέρι. Ο καινοτόμος κινηματογραφιστής, που γύριζε ταινίες από το1896, εγκατέλειψε άφραγκος το σινεμά καθώς η κινηματογραφική εταιρία του πτώχευσε το 1913 και ζούσε άστεγος σε παγκάκια φτιάχνοντας παιδικές κούκλες για να ζει, μακριά από το Παρίσι που ζούσε, για να μην τον αναγνωρίσουν. Ώσπου μια μέρα ένα κοριτσάκι τον γνώρισε και το φώναξε δυνατά κρατώντας μια κούκλα του που μόλις της είχε δωρίσει η μητέρα της! Η ανακάλυψή του, όμως δεν τον έσωσε, ήταν αργά για εκείνον… Πέθανε το 1938 στο Παρίσι…
Χαρακτηριστική είναι και η περίπτωση του Γιαννούλη Χαλεπά, υιού των φημισμένων μαρμαρογλυπτών από την Τήνο και διάσημο δημιουργό του έργου «Η Ωραία Κοιμωμένη» κατά παραγγελία για τον τάφο της Σοφίας Αφεντάκη στο Ά Νεκροταφείο, που πέρασε μέρος της ζωής του σε ψυχιατρεία, αλλά και πάμπτωχος βοσκώντας πρόβατα στιγματισμένος ως τρελός.
Η ποιήτρια και ηθοποιός Κατερίνα Γώγου, αντιμετώπιζε χρόνια οικονομικά προβλήματα και έδινε μια εποχή τα στιχουργήματά της για 50 δραχμές το ένα, σε γνωστούς τραγουδιστές που έκαναν επιτυχίες μ’ αυτά και μάλιστα κάποιοι τα ιδιοποιήθηκαν για δικά τους!
Παλιότερα κάτι παρόμοιο έκανε και η μεγαλύτερη Ελληνίδα στιχουργός, η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου που είχε πάθος με τα χαρτιά και το τζόγο και πουλούσε τραγούδια της προς 20 δραχμές το ένα, να πάει να τα «παίξει»! Τραγούδια που αντέχουν στο χρόνο μέχρι σήμερα κι ας παίχθηκαν σε μια παρτίδα το καθένα…
Αξιοσημείωτη και η περίπτωση του ρομαντικού «καταραμένου ποιητή», κονφερασιέ, ζωγράφου, και στιχουργού με πιο χαρακτηριστικό το «Ήρθε ένας φίλος απόψε από τα παλιά» Φίλωνα Αρία (1916-1994). Το πραγματικό του όνομα ήταν Θεοφύλακτος - Θεόφιλος Αριστόπουλος. Μεσουράνησε τις δεκαετίες του ’40 και ’50, προερχόμενος από την περιώνυμη Μάντρα του Αττίκ της οποίας υπήρξε συνεχιστής. Στα μέσα του ’40 είχε θίασο με τον Γιώργο Οικονομίδη και «έχτισε» όλη την Πλάκα με τις μπουάτ και τα κέντρα της, με όλη την επώνυμη Αθήνα να διασκεδάζει στα μαγαζιά του και φωτογραφίζεται μαζί του περιχαρής. Χρεωκόπησε επί χούντας και δεν ορθοπόδησε ποτέ έχοντας ως το τέλος δυσβάσταχτα χρέη στο δημόσιο. Σε μεγάλη ηλικία ζούσε με μια μικρή σύνταξη απόρων και μια μπουκάλα οξυγόνου λόγω αναπνευστικού προβλήματος. Πέθανε μόνος και στη ψάθα…
Ο χαρισματικός κωμικός Κώστας Χατζηχρήστος, τα τελευταία χρόνια της ζωής του ζούσε σε ένα μικρό δωμάτιο που του μίσθωνε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής που υπήρξε μέγας θαυμαστής του, σ’ ένα ξενοδοχείο της Αθήνας, όπου έσβηνε μέρα με τη μέρα άφραγκος και αγνοημένος μέχρι το τέλος. Στις δόξες του ο Χατζηχρήστος έπαιρνε με τη τζάγκουαρ τις χορεύτριες του θιάσου του μετά την παράσταση κι έκλεινε ιδιωτικά ένα ολόκληρο νυχτερινό κέντρο με την ορχήστρα για να διασκεδάσει με την παρέα του!
Ποιος δεν συγκινήθηκε που η μεγάλη ερμηνεύτρια του ελαφρού τραγουδιού, η μεγάλη δόξα του ελαφρού τραγουδιού Δανάη Στρατηγοπούλου πέθανε στα βαθιά της γεράματα σε άσυλο μες τη φτώχεια!
Τα μεράκια που προκαλούσε με τα τραγούδια του ο εκφραστικός τραγουδιστής Χρηστάκης στη δεκαετία του ’70, που αντέχουν μέχρι σήμερα, δεν ήταν αρκετά, καθότι πέθανε επίσης φτωχός νικημένος απ’ τον καρκίνο, αλλά έμεινε «ελεύθερο πουλί».
Άφραγκοι, αλλά με ελεύθερο πνεύμα «έφυγαν» η Σωτηρία Μπέλλου, ο Νικόλας Άσιμος, ο Άκης Πάνου, ακόμη και ο Μάνος Χατζιδάκις που η φήμη του έφτασε στα πέρατα του κόσμου. Ωστόσο ήταν σπάταλος και αρχοντικός άνθρωπος σε βαθμό που δεν άφηνε κανέναν να πληρώσει όταν έβγαινε έξω με φίλους του. Επίσης ήταν ανοιχτοχέρης και στα περιουσιακά του στοιχεία όπως αυτοκίνητα, μοτοσικλέτες, σπίτια. Τον τελευταίο καιρό που ήταν άρρωστος, λίγο πριν φύγει απ’ τη ζωή, χρειάστηκε την συμπαράσταση των φίλων του. Ωστόσο η περιουσία του Μάνου Χατζιδάκι, ήταν και είναι, το ανεκτίμητο έργο του.
Όμως οι δεν είναι οι μόνοι καλλιτέχνες που έγραψαν ιστορία στο χώρο τους και δεν θα ξεχαστούν ποτέ, αλλά πέθαναν φτωχοί. Τι να πει κανείς για τους ρεμπέτες. Οι περισσότεροι έγραψαν διαχρονικά τραγούδια που διασκεδάζουν σήμερα τους πολιτικούς και τους μπουρζουά που τους αγνόησαν όταν έπρεπε. Ο θρυλικός Μπαγιαντέρας, είναι ένα γνήσιο παράδειγμα που πέθανε μόνος, τυφλός και εγκαταλειμμένος. Ο ρεμπέτης έβγαζε πιατάκι τραγουδώντας με το μπουζούκι του, έχοντας δίπλα του μια εγγονή του, για να εξασφαλίσει τη φασολάδα του.
Όσο για το δεξιοτέχνη στο μπουζούκι, τον Ιορδάνη Τσομίδη που κάποτε έπινε ουίσκι στ’ όνομά του όλη η Αμερική, πέθανε άφραγκος μόλις του βγήκε μια μικρή σύνταξη από την χώρα που έζησε στην ακμή του για 15 χρόνια και κόλλησε κάποια ένσημα, κι αυτή η χώρα ήταν η Αμερική κι όχι η Ελλάδα.
Η Αθηναία ηθοποιός Ρένα Παγκράτη αυτοκτόνησε στις 25 Ιουνίου 1998, στα 56 της χρόνια, σαν συνέπεια της ψυχολογικής της κατάστασης από την οικονομική στενότητα που είχε περιέλθει λόγω της παρατεταμένης ανεργίας της. Σε σχετικό σημείωμα που άφησε πίσω της ανέφερε ότι οι περισσότεροι συνάδελφοί, της είχαν γυρίσει την πλάτη όταν τους ζήτησε δουλειά και «η ζωή της μακριά από το σανίδι την έφερε σε οικονομικό και προσωπικό αδιέξοδο».
Επίσης η ηθοποιός Λίζα Μαλινδρέτου έμεινε άνεργη όταν πέρασε η εποχή της βιντεοκασέτας και οδηγήθηκε στα ναρκωτικά και στο θάνατο, το 2006 σε ηλικία μόλις 38 ετών. Τα τελευταία χρόνια έμενε μόνιμα στην Κρήτη αντιμετωπίζοντας σοβαρά οικονομικά και ψυχολογικά προβλήματα.
Γνωστή είναι η περίπτωση του ζεν πρεμιέ Ανδρέα Μπάρκουλη που η απόγνωση λόγω της δεινής οικονομικής κατάστασης που είχε περιέλθει τον είχε καταβάλλει. Χουβαρδάς δεν άφηνε την παρέα του να βάζει το χέρι στην τσέπη ποτέ όταν ήταν μαζί του... Ευτυχώς με τη δημοσιότητα που πήρε τότε το δράμα του Μπάρκουλη η Δήμητρα Λιάνη, σύζυγος πρωθυπουργού τότε, κατάφερε να του βγάλει μια σύνταξη 300.000 δραχμών και να επιβιώνει με τα χρήματα αυτά. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του αντιμετωπίζοντας σοβαρά προβλήματα υγείας βρήκε στέγη στο «Σπίτι του Ηθοποιού» που ίδρυσε η Άννα Φόνσου.
Τόσο ο Ανδρέας Μπάρκουλης όσο και ο Σταύρος Παράβας είχαν κάνει αίτηση προκειμένου να τους καταβληθεί τιμητική σύνταξη. Συνάντησαν όμως τεράστια εμπόδια, καθώς ο νόμος προέβλεπε ότι εφόσον υπάρχει έστω και μικρή σύνταξη του ΙΚΑ δεν δικαιούνταν τιμητική. Ο Ανδρέας Μπάρκουλης μόλις που τα κατάφερε. Ο Σταύρος Παράβας δεν πρόλαβε... Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ειδικά μετά τον πρόωρο θάνατο του γιου του σε ηλικία μόλις 35 χρόνων ζούσε στη «σκιά» του παλιού καλού εαυτού του, αντιμετωπίζοντας τόσο προβλήματα υγείας, αλκοολισμού και κυρίως οικονομικά. Το υπουργείο πολιτισμού είχε «φρενάρει» την έγκριση της τιμητικής σύνταξης που είχε ζητήσει, με το αιτιολογικό ότι έπαιρνε σύνταξη από το ΙΚΑ, που δεν ξεπερνούσε όμως τα 600 ευρώ! Η μεγάλη περιουσία του ηθοποιού εξανεμίστηκε και με το φόβο της κατάσχεσης του σπιτιού του στο Λυγουριό, έζησε τα τελευταία επτά χρόνια της ζωής του, με την σύνταξή του.
Ακόμη και ο Αλεξάνδρος Παπαδιαμάντης, ο «Άγιος των Γραμμάτων» πέθανε φτωχός το 1911, αγνοημένος φυσικά από το κράτος. Κάποια μέρα, λοιπόν, κι ενώ περπατούσε σκυφτός με τα φτωχικά ρούχα του, πέρασε δίπλα του με την άμαξα ο πάμπλουτος ευεργέτης Ανδρέας Συγγρός. «Ανέβα επάνω»… του είπε. «Όχι, γιατί είμαι… πλούσιος κι εγώ», αποκρίθηκε. Την παραμονή του θανάτου του, τι ειρωνεία! το κράτος του απένειμε το «Σταυρό του Σωτήρος!».
Ο επίλογος ανήκει στον μεγάλο Ιταλό Τζάκομο Πουτσίνι (1858-1924), τον ιδιαίτερο κλασικό συνθέτη όπερας, που έφυγε φτωχός και μόνος, ενώ τον συνόδευσε, σύμφωνα με τον μύθο, μόνο ο σκύλος του στον τάφο κάτω από καταρρακτώδη βροχή!
