«Ενωθείτε βράχια, βράχια
ενωθείτε χέρια, χέρια»
Η παράσταση ανεβαίνει το 1962 στο θέατρο «Καλουτά» από το θίασο του Μάνου Κατράκη, με σκηνοθεσία του Πέλου Κατσέλη, χορογραφία της Ζουζούς Νικολούδη και σκηνικά του Νίκου Νικολάου. Πρωταγωνιστές ο Μάνος Κατράκης, η Ζουζού Νικολούδη, στο ρόλο της μάνας, η Βέρα Ζαβιτσιάνου, η Δέσποινα Μπεμπεδέλη, η Μαρία Κωνσταντάρου, ο Νίκος Ξανθόπουλος και ο Θεόδωρος Έξαρχος. Τραγουδιστής ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, ενώ μπουζούκια παίζουν ο Λάκης Καρνέζης με τον Κώστα Παπαδόπουλο. Στα τραγούδια συμπεριλαμβάνεται και το «Νανούρισμα» («Κοιμήσου αγγελούδι μου») σε στίχους Κώστα Βίρβου, ενώ το 1963 η μουσική του έργου κυκλοφορεί σε δίσκο, χωρίς όμως την «Αλυσίδα» που πέφτει θύμα της λογοκρισίας. Ο Μίκης Θεοδωράκης αναφέρει σχετικά:
Ήταν τόση και τέτοια η ιδεολογική -και όχι μόνο- τρομοκρατία που συνόδεψε το έργο απ’ την πρώτη του κιόλας παράσταση, που κι αυτοί ακόμα που ενθουσιάστηκαν είτε μίλησαν δημόσια θετικά (Αλέξης Σολωμός: «Είναι το πρώτο έργο ελληνικού επικού θεάτρου»), στη συνέχεια σιώπησαν συνετά, φοβούμενοι προφανώς την κατακραυγή των κορυβαντιώντων αντιπάλων μου. Όμως, όπως ήταν φυσικό, η λυσσαλέα αντίδρασή τους δεν μπορούσε να φτάσει τη μουσική του έργου. Έτσι ευθύς μόλις κυκλοφόρησε ο δίσκος, αφού ταλαιπωρήθηκε στις Συμπληγάδες της λογοκρισίας που αφαίρεσε τελικά την ΑΛΥΣΙΔΑ- η απήχηση του στο πλατύ κοινό υπήρξε εκτεταμένη και συνεχής. (1)
Το καλοκαίρι του 1980 το έργο ξαναπαρουσιάζεται στο θέατρο «Αθήναιον» της οδού Πατησίων, σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολωμού, χορογραφίες του Γιάννη Φλερύ και πρωταγωνιστές τους Νότη Περγιάλη, Ελένη Ζαφειρίου, στο ρόλο της μάνας, Τάκη Χρυσικάκο, Γεώργιο Γραμματικό, Κατερίνα Μαραγκού και Μηνά Κωνσταντόπουλο. Αυτή τη φορά τραγουδούν ο Γιώργος Νταλάρας, η Μαργαρίτα Ζορμπαλά και ο Γιάννης Κούτρας. Η μουσική επιμέλεια είναι του Τάσου Καρακατσάνη ενώ μπουζούκια παίζουν ο Λάκης Καρνέζης με το Χρήστο Νικολόπουλο. Σ’ εκείνη την παράσταση προστίθενται, εκτός από την «Αλυσίδα», τα «Μοιρολόι» και «Κλάψε πικρό μου σύννεφο» σε ποίηση Τάσου Λειβαδίτη καθώς και το «Τραγούδι κόκκινο θα πω» με στίχους του Γιάννη Θεοδωράκη. Τα τραγούδια ηχογραφούνται αλλά δεν κυκλοφορούν ποτέ σε δίσκο. Σε συνέντευξή του στο «Βήμα» το 2001 ο συνθέτης θυμάται πως:
Το «Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού» συμπληρώθηκε μουσικά το 1980-81, όταν ανέβηκε για δεύτερη φορά σε σκηνοθεσία του Αλέξη Σολωμού, με σολίστ τον Γιώργο Νταλάρα, τη Μαργαρίτα Ζορμπαλά και τον Πέτρο Πανδή. Τότε προσέθεσα κάποια τραγούδια αρκετά σημαντικά, όπως είναι το «Μοιρολόι» και «Το τανγκό του εφιάλτη». Φυσικά τα τραγούδια αυτά έπρεπε να κυκλοφορήσουν. Μπήκαμε στο στούντιο αλλά ο επιχειρηματίας της θεατρικής παράστασης, ούτε θυμάμαι το όνομά του, πήρε τις φωνοληψίες και εξαφανίστηκε (...) Αυτός είχε πληρώσει για τις φωνοληψίες, είχε κάποιες οικονομικές διαφωνίες και πήρε τις ταινίες και έφυγε! Τελικώς την πλήρωσε η μουσική: για 20 χρόνια το έργο έμεινε ανέκδοτο.
Το 1999 το έργο ανεβαίνει ξανά με σκηνοθεσία του Θανάση Παπαγεωργίου, πρωταγωνιστές τη Λήδα Πρωτοψάλτη, Δημήτρη Ιωακειμίδη, Παύλο Ορκόπουλο και τραγουδιστή το Δημήτρη Μητροπάνο. Το 2000 σε σκηνοθεσία και πάλι του Παπαγεωργίου η παράσταση ξαναπαίζεται με τραγουδιστή αυτή τη φορά το Δημήτρη Μπάση. Ένα χρόνο μετά η «Λαϊκή Ορχήστρα Μίκης Θεοδωράκης», υπό τη διεύθυνση του συνθέτη, ξαναηχογραφεί το «Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού» με τις φωνές των Δημήτρη Μπάση, Νένας Βενετσάνου και Γιάννη Μπέζου. Στο cd που κυκλοφορεί από τη Warner music, συμπεριλαμβάνονται όλα τα τραγούδια και φυσικά και η λογοκριμένη από το 1963 «Αλυσίδα».
Την αλυσίδα τη βαριά, την κάνω χελιδόνι
τη φυλακή τη σκοτεινή, την κάνω ξαστεριά
Την αλυσίδα τη βαριά, εγώ κι εσύ κι εσύ κι εσύ
την κόβουμε μαζί
Σπάσε την αλυσίδα με τα σίδερα!
Φτιάξε την αλυσίδα με τα κύματα!
Σπάσε την αλυσίδα με τα σίδερα!
Φτιάξε την αλυσίδα με τα σύννεφα!
Σπάσε την αλυσίδα με τις ντροπές!
Φτιάξε την αλυσίδα με τις Πασχαλιές!
Σπάσε την αλυσίδα με τον αγκυλωτό!
Φτιάξε την αλυσίδα με τον Εωθινό!
Σπάσε την αλυσίδα και τη φυλακή!
Φτιάξε την αλυσίδα κορμί με κορμί με κορμί!
Την αλυσίδα που μιλά, την κάνω αστροπελέκι
των παλατιών σου τη χλιδή, σου κάνω φυλακή
Την αλυσίδα που μιλά, εγώ κι εσύ κι εσύ κι εσύ
τη φτιάχνουμε μαζί!
Η λευτεριά κερδίζεται!
Η λευτεριά κερδίζεται!
Ραγιάδες σηκωθείτε
φωνάζει ο Κίτσος
Ραγιάδες σηκωθείτε
φωνάζει ο Κίτσος
Ευχαριστούμε τη φίλη Ελένη Κωστελέτου για τη βοήθειά της
Πηγές: 1. Ένθετο του cd «Το τραγούδι του νεκρού αδελφού» (Warner music 2001)
www.dalaras.com/forum
