1821 «Είτε θάνατος, είτε λευτεριά»
Το 1971 η ESSO PAPPAS πήρε την πρωτοβουλία για την έκδοση ενός δίσκου με τα Απομνημονεύματα του στρατηγού Ιωάννη Μακρυγιάννη. Έτσι, απευθύνθηκε στο στον Νίκο Μαμαγκάκη, για να γράψει τη μουσική που θα συνόδευε τις αφηγήσεις των κειμένων του Μακρυγιάννη από τον Μάνο Κατράκη και τα σχόλια του συγγραφέα Ηλία Βενέζη. Ο δίσκος, που κυκλοφόρησε με τίτλο «1821, είτε θάνατος, είτε λευτεριά», ήταν μια προσφορά της εταιρείας πετρελαιοειδών για τα 150 χρόνια της ελληνικής ανεξαρτησίας και διανεμήθηκε, κυρίως, στα πρατήρια υγρών καυσίμων της χώρας.
«Μέγα Ορατόριο των Ελλήνων»
Το 2006, στο πλαίσιο μιας συνολικής επαναπροσέγγισης της δουλειάς του, ο Νίκος Μαμαγκάκης παρουσίασε ξανά το έργο, αυτή τη φορά πιο ολοκληρωμένο, «χρησιμοποιώντας» ως αφηγητές τον Ευγένιο Σπαθάρη και τον Μίκη Θεοδωράκη, ενώ ο ίδιος διάβασε ένα μεγάλο μέρος από τα Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη. Ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος, η Σαβίνα Γιαννάτου, ο Γιάννης Ιδομενέως, ο Παναγιώτης Λάλεζας και ο Ζαχαρίας Καρούνης λειτούργησαν σαν μουσικές «γέφυρες», τραγουδώντας, ανάμεσα στις αφηγήσεις, κομμάτια όπως ο «Μικρός εθνικός ύμνος» του Ιωάννη Μακρυγιάννη, ο «Θούριος του Ρήγα» του Ρήγα Φεραίου, το «Θέλει αρετή και τόλμη» του Ανδρέα Κάλβου, το «Έστησε ο έρωτας χορό» του Διονυσίου Σολωμού και το «Ο ήλιος εβασίλεψε» του Ιωάννη Μακρυγιάννη.
Έπαιξαν οι Δημήτρης Λίβανος (μπουζούκι, σάζι), Κλέαρχος Κορκόβελος (σαντούρι, ταλαντόφωνο), Μιχάλης Τζουγανάκης (λαούτο). Η ηχογράφηση έγινε από τον Δημήτρη Δερμάνη και τον Μίνωα Μαμαγκάκη. Το 2014 η πρώτη έκδοση του 1971, μαζί με αποσπάσματα από τη δεύτερη έκδοση, εντάχθηκαν σε ένα διπλό cd που διανεμήθηκε με την «Καθημερινή της Κυριακής».
Στο ένθετο του διπλού cd με τίτλο «Μέγα Ορατόριο των Ελλήνων», που κυκλοφόρησε το 2006 από την «Ιδαία», τη δική του εταιρεία στην οποία εξέδιδε πλέον τα έργα του, ο Νίκος Μαμαγκάκης εξηγούσε τα «πώς» και τα «γιατί» της έκδοσης:
«Η αρχή έγινε πριν από πολλά χρόνια (’70) κάτω από άθλιες συνθήκες (δικτατορία), παραγγελία ενός διαφημιστή για να διανέμεται δωρεάν σε πελάτες, εκχωρήθηκε στην ESSO PAPPAS και πουλιόταν στα βενζινάδικα κατά χιλιάδες, χωρίς να συμφωνήσω εγώ και να μου αποδίδονται τα δικαιώματά μου. Απ’ αυτό το έργο ελάχιστα ή και καθόλου ψήγματα και στοιχεία είναι η αφετηρία του νέου αυτού έργου. Εδώ και 3 χρόνια έχω αρχίσει να το δουλεύω συλλέγοντας μεθοδικά κείμενα, ηχητικότητες, νέες προσθήκες όπως Ρήγα, Κάλβο και Σολωμό για να καταλήξω στην μορφή που παρουσιάζεται στα δύο αυτά cd.
Μετά την διαμόρφωση του λιμπρέτου από μένα ο φιλόλογος Κ. Παπακυριακού επιθεώρησε και πρότεινε διάφορες βελτιώσεις. Άλλες έγιναν κι άλλες όχι επειδή ένα ορατόριο είναι καταρχήν ένα μουσικό έργο και μετά οτιδήποτε άλλο.
Ο βερμπαλιστικός τίτλους του αρμόζει κατά την γνώμη μου στην επική φύση του ποιητή Μακρυγιάννη που μετά την ανάγνωση του συγκλονιστικού πρωταρχικού κειμένου αυτό που υποβόσκει στο μυαλό του αναγνώστη είναι πως δεν υπάρχει κανένας βερμπαλισμός και ότι το κείμενο απηχεί εκατό τοις εκατό την αλήθεια».
Δεν νομίζω πως χρειάζεται να γράψω περισσότερα γι’ αυτό τη συγκλονιστικό ηχογράφημα. Πιστεύω πως θα συμφωνήσετε μαζί μου, ακούγοντας τα πέντε αποσπάσματα στα video που ακολουθούν, από το «Μέγα ορατόριο των Ελλήνων» με τις φωνές του Ευγένιου Σπαθάρη, του Μίκη Θεοδωράκη, του Νίκου Μαμαγκάκη και των τραγουδιστών. Η επιλογή έγινε από τα υπάρχοντα αποσπάσματα στο youtube.
