Από το «κόκκινο» ελληνικό χωριό «Μπελογιάννης» στο «Κόκκινο» 105,5
Στις αρχές του 1968, λίγους μήνες μετά την κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος στη χώρα μας, η Ντόρα Γιαννακοπούλου, ηθοποιός και τραγουδίστρια, συνδεδεμένη άρρηκτα με το έργο του Μίκη Θεοδωράκη, συγκρότησε ένα θίασο με ηθοποιούς και μουσικούς και σε συνεργασία με τον σύζυγό της Μηνά Χρηστίδη και τον Γεράσιμο (Μεμά) Σταύρου, πραγματοποίησε μια σειρά παραστάσεων σε χώρες της Ευρώπης, ανάμεσα στις οποίες ήταν και η Ουγγαρία.Μπουζούκι έπαιζε Στέλιος Δούσης, κιθάρες ο Μάριος Πλατάκης και ο Χρύσανθος Λουκάκος, απήγγειλε η ποιήτρια Αγγελική Ελευθερίου (αδελφή του Μάνου Ελευθερίου) και την παρουσίαση του προγράμματος έκανε ο Νίκος Παπαδημητρίου.
Μια από τις παραστάσεις αυτές ηχογραφήθηκε και, μετά από χρόνια, έφτασε στα χέρια του Γιώργου Γούσια, συλλέκτη και ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένου σε θέματα πολιτικών προσφύγων, ο οποίος την παραχώρησε στον ραδιοφωνικό παραγωγό Αλέξη Βάκη και στις 19 Νοεμβρίου 2018 πραγματοποίησαν, από κοινού, μια εκπομπή με αυτό το υλικό στο ραδιοφωνικό σταθμό «Στο Κόκκινο» 105,5.
Δυο χρόνια μετά, στις 18 Νοεμβρίου 2020, ολόκληρη η εκπομπή αναρτήθηκε στο blog του Γιώργου Γούσια.
Εμείς, με τη σειρά μας, τον ευχαριστούμε ιδιαιτέρως για την παραχώρηση του ηχητικού ντοκουμέντου που θα ακούσετε στο video, του κειμένου του, καθώς και για τα σχετικά αποκόμματα από την εφημερίδα των πολιτικών προσφύγων της Ελλάδας στην Ουγγαρία «Λαϊκός Αγώνας» (26/1/1968, 30/1/1968 και 2/2/1968).
Γράφει ο Γιώργος Γούσιας:
Το 1968 η Ντόρα Γιαννακοπούλου, η τραγουδίστρια μεγάλων επιτυχιών του Μίκη Θεοδωράκη, που περιλαμβάνονται στους δίσκους «Όμορφη πόλη», «Μικρές Κυκλάδες», «Ένας όμηρος» κλπ, βρέθηκε στο Παρίσι. Από κει, σε συνεργασία με τον σύζυγό της Μηνά Χρηστίδη, και τον Γεράσιμο (Μεμά) Σταύρου, συγκρότησαν έναν θίασο με ηθοποιούς και μουσικούς για μουσικοθεατρικές παραστάσεις σε όλη την Ευρώπη.
Ανάμεσα στις χώρες που επισκέφθηκαν ήταν η Ουγγαρία, όπου έδωσαν δύο παραστάσεις στη Βουδαπέστη και από μία σε Βέσπριμ, Τσέγκλιντ, Σαλγκοτάριαν, Μίσκολτς και στο ελληνικό χωριό Μπελογιάννης.
Μερικούς μήνες μετά την κατάλυση της δημοκρατίας στην Ελλάδα και την παντελή σχεδόν έλλειψη επικοινωνίας των πολιτικών προσφύγων με την πατρίδα, η επίσκεψη των «Ελεύθερων Καλλιτεχνών» ήταν ένα πολύ συγκινητικό γεγονός. Οι άνθρωποι που ζήσανε αυτές τις στιγμές, αναπολούν με μεγάλη νοσταλγία τη συναυλία στη Βουδαπέστη και στο Μπελογιάννη. Με την ίδια νοσταλγία και συγκίνηση θυμάται και η Ντόρα Γιαννακοπούλου την αγάπη και τη φιλοξενία με την οποία δέχτηκαν την ίδια και τους συνεργάτες της, όπως μου ομολόγησε τον Δεκέμβρη του 2018 σε μια τηλεφωνική μας συνομιλία.
Μια από τις συναυλίες στην Ουγγαρία, οι οποίες είχαν και πολύ ουγγρικό κοινό, «ανακάλυψε» ο αγαπητός μου φίλος Γιάννης Ράπτης - που ζει στη Βουδαπέστη και έχει προσφέρει πολύ σημαντικό έργο με τον συνεργάτη και φίλο του Χαράλαμπο Βλάχο– και μου την έστειλε. Εγώ θεώρησα ότι αυτή η κασέτα ανήκει σε όλους μας και ανακοινώνοντας το περιεχόμενό της στον μουσικό παραγωγό και δημοσιογράφο του ραδιοφωνικού σταθμού «Στο Κόκκινο» 105,5 Αλέξη Βάκη, μου πρότεινε την άμεση μετάδοσή της. Πράγματι στις 19 Νοεμβρίου του 2018 η συναυλία μεταδόθηκε από τον ραδιοφωνικό σταθμό «Στο Κόκκινο» και σήμερα ανέβηκε και εδώ για να είναι προσβάσιμη στον καθένα.
Παρακάτω δημοσιεύεται ένα μέρος από το κεφάλαιο του βιβλίου της Ντόρας Γιαννακοπούλου «Μια ζωή σαν πρόβα» όπου αφηγείται τα σχετικά με τον θίασο που δημιουργήθηκε, καθώς και αποσπάσματα από την εφημερίδα «Λαϊκός Αγώνας» από την παραμονή των καλλιτεχνών στην Ουγγαρία.
Ύστερα απ’ αυτή τη συζήτηση, η μεγάλη περιπέτεια ξεκινούσε.
Ο Μεμάς ήταν γνωστός αριστερός συγγραφέας και του ήταν εύκολο να έρθει σε επαφή με αριστερά ηγετικά στελέχη της Γερμανίας, της Ολλανδίας, του Βελγίου, των ανατολικών χωρών και της Ρωσίας. Όμως, πρώτα έπρεπε να συγκροτηθεί ο θίασος. Ο ίδιος σκέφτηκε, και συμφώνησε κι η Ντόρα, ότι θα έπρεπε να είναι μια μουσικοθεατρική παράσταση με πρωταγωνιστή τη μουσική και τα τραγούδια του Μίκη: από τον «Επιτάφιο» και τη «Ρωμιοσύνη» του Γιάννη Ρίτσου, τον «Όμηρο» του Μπίαμ με το «Γελαστό παιδί», το «Τραγούδι του νεκρού αδελφού», με κείμενα, στίχους και μουσική του Μίκη και το «Άξιον εστί» του Οδυσσέα Ελύτη. Ενδιάμεσα θα παίζονταν σκηνές από το «Καληνύχτα Μαργαρίτα» του Μεμά, που επίσης ήταν απαγορευμένο στην Ελλάδα.
Βρέθηκαν αμέσως δύο Έλληνες μουσικοί που δούλευαν στην Αμβέρσα, για να ξεκινήσει πρόβες η Ντόρα στα τόσα τραγούδια που θα έλεγε στην παράσταση. Ήταν ο Στέλιος Δούσης στο μπουζούκι και ο Μάρκος Βλατάκης στην κιθάρα. Συγχρόνως έψαξαν για ηθοποιούς και δεν άργησαν να τους βρουν. Σε λίγο ο θίασος ήταν έτοιμος. Ο Μηνάς Χρηστίδης θα σκηνοθετούσε και θα έπαιζε, μαζί με την Ντόρα, τον Τίμο Περλέγκα, τον Φάνη Χηνά και την Αγγελική Ελευθερίου -με τον τότε σύζυγο της τον Γιώργο Σκούρτη- η οποία χόρευε σόλο και ντουέτο μ’ έναν άλλον χορευτή στο «Τραγούδι του νεκρού αδελφού» και στον «Επιτάφιο».
Δραστηριοποιήθηκαν αμέσως οι επικεφαλείς του αντιδικτατορικού αγώνα στις διάφορες χώρες και κλείστηκαν οι ημερομηνίες για τις παραστάσεις του θιάσου των Ελεύθερων Ελλήνων Καλλιτεχνών.
Ξεκίνημα από τη Γερμανία. Μόναχο, Φρανκφούρτη, Ντίσελντορφ κι όπου αλλού υπήρχαν Έλληνες.
Τα οργάνωνε όλα απ’ τη Φρανκφούρτη ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ της Δυτικής Γερμανίας Γιώργος Βασιλειάδης και η γυναίκα του ‘Ελλη, υπέρμαχοι του αντιδικτατορικού αγώνα όπως και όλοι οι Έλληνες εκεί. Ο ενθουσιασμός, η αγωνιστικότητα, η συγκίνηση στις παραστάσεις δεν περιγράφονται. Στιγμές στιγμές νόμιζες ότι, αν μπορούσαν, θα έπαιρναν τα όπλα να γυρίσουν στην πατρίδα και να ρίξουν τη δικτατορία.
Η φιλία της ‘Ελλης και του Γιώργου Βασιλειάδη αποδείχτηκε σωτήρια για την Ντόρα. Τους επόμενους μήνες τη βοήθησαν και τη στήριξαν πολλές φορές. Όσο βρισκόταν στη Γερμανία ο θίασος και πριν φύγουν για το Βέλγιο, η δισκογραφική εταιρεία «Plane» πρότεινε στην Ντόρα να κάνει ένα δίσκο με τα τραγούδια της παράστασης. Ο δίσκος ηχογραφήθηκε αμέσως και είχε τίτλο: «Mikis Theodorakis Diese Musik ist in Griechenland Verboten»!
Και στο οπισθόφυλλο, εκτός απ’ τις φωτογραφίες του Μίκη και της Ντόρας, υπήρχε η απαγόρευση της μουσικής του από τον αντιστράτηγο Οδυσσέα Αγγελή, «Αποφασίσαμεν και διατάσσομεν Απαγορεύομεν καθ’ άπασαν την επικράτειαν, την καθ’ οιονδήποτε τρόπον μετάδοσιν ή εκτέλεσιν μουσικής ασμάτων του κομμουνιστή Μίκη Θεοδαψάκη, τέως αρχηγού της διαλυθείσης κομμουνιστικής οργανώσεως “Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη” τα οποία, συν τοις άλλοις, αποτελούν και μέσον συνδέσμου μεταξύ των κομμουνιστών. Οι παραβάται Θα παραπέμπονται εις τα έκτακτα Στρατοδικεία και θα τιμωρούνται συμφώνως προς τας διατάξεις του “περί καταστάσεως πολιορκίας” Νόμου».
Λίγο πριν ο θίασος συνεχίσει την περιοδεία του, ήρθε η είδηση ότι μετά την κατακραυγή από το εξωτερικό για τη φυλάκιση του Μίκη και του Ανδρέα Παπανδρέου, οι συνταγματάρχες της χούντας αναγκάστηκαν ν’ απολύσουν από τις φυλακές Αβέρωφ πρώτα τον Ανδρέα και σ’ ένα μήνα και τον Μίκη. Ο μεν Ανδρέας έφυγε αμέσως στο εξωτερικό, στη Σουηδία, όπου δραστηριοποιήθηκε αρχικά κατά της δικτατορίας και ίδρυσε το ΠΑΚ, ενώ τον Μίκη τον περιόρισαν στο σπίτι του στο Βραχάτι μέχρι νεοτέρας διαταγής.
Όταν τελείωσαν οι παραστάσεις στο Βέλγιο και στην Ολλανδία, ο θίασος των Ελεύθερων Ελλήνων Καλλιτεχνών έπαιρνε δρόμο για τις ανατολικές χώρες. Παντού η συγκίνηση μεγάλη. Ακόμα μεγαλύτερη όμως ήταν στην Ουγγαρία, στο χωριό Μπελογιάννη. Μαζεύτηκαν όλοι οι ‘Ελληνες που ζούσαν εκεί, εξόριστοι από παλιά κι απ’ τον Εμφύλιο, και κάποιοι απ’ τον καινούργιο εφιάλτη της χούντας. Η Ντόρα κι όλος ο θίασος δε θα ξεχνούσαν για χρόνια αυτούς τους ανθρώπους με τα δακρυσμένα μάτια.
Τα ίδια και στη Ρωσία, όπου η πρώτη παράσταση στη Μόσχα έγινε στο περίφημο και γεμάτο από κόσμο θέατρο «Τσαϊκόφσκι».
Η Ντόρα έφτασε εκεί με παγωνιές απίστευτες, με πόνους και «λουμπάγκα», όπως έλεγε και η αείμνηστη Σαπφώ Νοταρά στην ταινία «Αχ αυτή η γυναίκα μου» του Γιώργου Σκαλενάκη, με το ζεύγος Βουγιουκλάκη-Παπαμιχαήλ. Τα πρώτα κτίρια που είδε στη Μόσχα ήταν τα νοσοκομεία. Η Μαρία η Μπέικου της αντιδικτατορικής οργάνωσης και παλιά καραβάνα στην περιοχή, βοήθησε πολύ το θίασο, ως μεταφράστρια βασικά, αλλά και τακτοποιώντας στη στιγμή όποιο πρόβλημα παρουσιαζόταν. Την έτρεχε λοιπόν την Ντόρα στα νοσοκομεία. Εξηγούσε και ποια ήταν, κι οι νοσοκόμες, μόλις την έβλεπαν, φώναζαν ενθουσιασμένες: «Ντόρουτσκα… Ντόρουτσκα…» Μια χαρά κατάφεραν να την ισιώσουν απ’ τα «λουμπάγκα» της.
Στο video μπορείτε να ακούσετε ολόκληρη την εκπομπή του Αλέξη Βάκη «Στο Κόκκινο» με καλεσμένο τον Γιώργο Γούσια.
