42 δισκογραφημένα τραγούδια άφησε η συνεργασία του Μίκη Θεοδωράκη με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο… Ελάχιστα από αυτά έγιναν, αυτό που λέμε, μεγάλες επιτυχίες, ανεξάρτητα βεβαίως από την καλλιτεχνική τους αξία.
Η συνεργασία τους ξεκίνησε το 1978 με ένα περίεργο ρυθμικά κομμάτι, που εναλλάσσεται από το ζεϊμπέκικο στο τσάμικο και τραγούδησε ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, με τη συνοδεία χορωδίας, με τίτλο «Μπήκε ο χάρος στο κελί». Συμπεριλήφθηκε στο δίσκο «Οκτώβρης ‘78», τον τελευταίο της ιστορικής συνεργασίας Θεοδωράκη-Μπιθικώτση, με έξι καινούργια και έξι παλαιότερα κομμάτια του Μίκη. Το 2008, συμμετέχοντας στο δίσκο της Γλυκερίας «Τα θεμέλιά μου στα βουνά», ο Δημήτρης Μπάσης ξανατραγούδησε το κομμάτι….
Το 1979 στην ταινία του Ανδρέα Θωμόπουλου «Ο ασυμβίβαστος» έκανε την πρώτη του εμφάνιση στη μεγάλη οθόνη ο Παύλος Σιδηρόπουλος, στον πρωταγωνιστικό ρόλο του έργου. Μαζί του η Μπέττυ Λιβανού, η Βέρα Κρούσκα, ο Σταύρος Ξενίδης και άλλοι. Εκτός από τον πρώτο ρόλο, ο Σιδηρόπουλος τραγούδησε, μεταξύ άλλων κι ένα τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη με στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου, που στο πέρασμα των χρόνων έμελλε να γίνει κλασικό και να γνωρίσει πολλές επανεκτελέσεις (Φαραντούρη, Νταλάρας, Γλυκερία, Κότσιρας, Πυξ Λαξ κ.α). Αναφέρομαι βεβαίως στο «Κάποτε θα ’ρθουν», το οποίο μπήκε και στο δίσκο με τη μουσική και τα τραγούδια της ταινίας που κυκλοφόρησε από τη Lyra και έμελλε να γίνει και το πιο γνωστό της συνεργασίας του Μίκη με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο.
Το Σεπτέμβρη του 1982 κυκλοφόρησαν από τη Minos οι «Χαιρετισμοί» του Μίκη Θεοδωράκη με τη Δήμητρα Γαλάνη – και τη συμμετοχή της χορωδίας της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου- με πέντε τραγούδια σε ποίηση Γιάννη Θεοδωράκη, τέσσερα της Αγγελικής Ελευθερίου κι ένα του ίδιου του συνθέτη. Ανάμεσα τους το «Μη με προδώσεις» με στίχους του Γιάννη Θεοδωράκη, γραμμένους πάνω στην ίδια μελωδία του «Κάποτε θα ’ρθουν». Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος θυμάται:
Στη δεκαετία του ’70, βρήκε ο Λιάνης σ’ ένα τραπέζι μου μερικά τραγούδια χύμα. Τα διάβασε και του άρεσαν. «Να τα δώσω στον Μίκη;» με ρώτησε. «Δώσ’τα». Τα πήρε ο Μίκης και τα μελοποίησε αμέσως. Το ένα είναι το πασίγνωστο «Κάποτε θα’ρθουν να σου πουν» το οποίο μπήκε σ’ ένα δίσκο με τίτλο Ο ΑΣΥΜΒΙΒΑΣΤΟΣ. Πέρασε καιρός. Μια μέρα, πήρα μια συνέντευξη από τον Καζαντζίδη, ο οποίος κατηγορούσε τον Θεοδωράκη για πάρα πολλά πράγματα. Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε στα «Νέα» και ο Μίκης τη διάβασε στο αεροπλάνο κι έγινε έξω φρενών! Και πήρε, ακαριαία, τις αποφάσεις του: έδωσε εντολή να αφαιρεθεί το δικό μου τραγούδι από το δίσκο και να μπει στη θέση του, με την ίδια μουσική, ένα άλλο, με στίχους του αδελφού του Γιάννη Θεοδωράκη. Δεν αντέδρασα, μολονότι είχα κάθε ηθικό και νόμιμο δικαίωμα να αντιδράσω. Έτσι, για ένα διάστημα, κυκλοφορούσε η εκδοχή του Γιάννη Θεοδωράκη. Κάποια βραδιά, ακούστηκαν και τα δυο τραγούδια στο Μέγαρο Μουσικής από τη Γαλάνη. Τα χειροκροτήματα έδειξαν ότι το δικό μου τραγούδι ταίριαζε περισσότερο στη μουσική. Και από κείνη τη μέρα, μόνον η δική μου εκδοχή χρησιμοποιείται.(1)
Σε συνέντευξη που μου παραχώρησε τo 2011 ο Λευτέρης Παπαδόπουλος αναφέρθηκε και σε μια άλλη πτυχή της συνεργασίας του με τον Μίκη Θεοδωράκη:
Αν δεν απατώμαι το 1983-84 επρόκειτο να κυκλοφορήσει ένας δίσκος με δικά σας τραγούδια σε μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, με τον Γιάννη Πάριο, που τελικά δεν έγινε ποτέ…
Μόλις πήρε ο Θεοδωράκης το βραβείο Λένιν, εκεί στη Μόσχα, συμφωνήσαμε να κάνουμε μια σειρά τραγουδιών και γράψαμε 100 τραγούδια. Βγάλαμε λοιπόν μια δωδεκάδα και φωνάξαμε τον Πάριο. Τα είχε ηχογραφήσει ο Θεοδωράκης. Τα είπε πολύ ωραία ο Πάριος αλλά μετά μπήκε στη μέση η εταιρεία, ο Πάριος είχε συνηθίσει να τραγουδάει κάτι τραγούδια ελαφρολαϊκά, τα δικά μας είχαν άλλο ύφος και σταμάτησε αυτή τη δουλειά. Μετά, τα ίδια τραγούδια με διάφορες παραλλαγές τα δώσαμε στον Μητροπάνο… Όπως συνέβη το ίδιο ατύχημα και στα πολύ ωραία τραγούδια που κάναμε και τα προορίζαμε για τον Ρέμο. Ο Ρέμος είχε κάνει πρόβες, ηχογράφησε κιόλας μερικά, αλλά παρενέβη η εταιρεία του και του είπε «Καλά θα πας να τα πεις αυτά τα τραγούδια που είναι πιο βαριά από σένα; Πες αυτά τα τραγούδια που πουλάς, τα εύκολα…» Κι αυτός υπέκυψε σ’ αυτή την ευκολία, στη δυνατότητα να τραγουδήσει εύκολα πράγματα, τα παράτησε και τον δίσκο τον κάναμε με τη Φαραντούρη και με τον Μητσιά.
H «Ερημιά»;
Η «Ερημιά» ναι. Τα αποτελέσματα των πωλήσεων ήτανε πολύ πιο χαμηλά. Αλλιώς πουλάει ο Ρέμος κι αλλιώς η Φαραντούρη και ο Μητσιάς. Αλλά είναι αμφίβολο εάν τα τραγούδια αυτά με τον Ρέμο θα κάνανε επιτυχία τόση. Δεν ξέρεις ποτέ. Τα τραγούδια μας ήταν πάρα πολύ καλά. (2)
Έτσι, το 1984 κυκλοφόρησαν από την Polygram «Τα πικροσάββατα» με τον Δημήτρη Μητροπάνο. Δώδεκα λαϊκά τραγούδια σε παραγωγή του Φίλιππου Παπαθεοδώρου. Η ηχογράφηση έγινε από τον Γιάννη Σμυρναίο, το εξώφυλλο είναι έργο του Αλέκου Φασιανου και σ’ ένα τραγούδι συμμετείχε φιλικά, κάνοντας σεγόντα, η Χάρις Αλεξίου.
1) Τριανταφυλλένια
2) Το χατίρι (β’ φωνή: Χάρις Αλεξίου)
3) Η λυπημένη
4) Ταξίμι
5) Γιαπί
6) Τα πικροσάββατα
7) Το βρακί
8) Η βροχή
9) Τα παιδιά
10) Κουτούκι
11) Εργένης
12) Τα ναύλα
Τον ίδιο χρόνο τα τραγούδια κυκλοφόρησαν σε δίσκο και σε ορχηστρική μορφή. Κρατήθηκαν δηλαδή οι ίδιες ορχήστρες και στη θέση του τραγουδιστή προστέθηκαν τα μπουζούκια του Κώστα Παπαδόπουλου και του Χρήστου Ψαρρού. Στην επανέκδοση του δίσκου σε cd υπάρχουν και οι δυο εκδόσεις, αυτή με το Μητροπάνο και η ορχηστρική.
Σύμφωνα επίσης με μαρτυρία του Γιώργου Νταλάρα στον υπογράφοντα, κάποια απ’ αυτά τα τραγούδια (όπως και κάποια από αυτά που είπε ένα χρόνο μετά ο Σταμάτης Κόκοτας), ήταν να τα πει κι εκείνος. Αλλά εκείνη την εποχή ξέσπασαν οι διενέξεις μεταξύ ΕΔΕΤ-ΕΜΣΕ κλπ, δημιουργώντας τεράστια ένταση στις σχέσεις μεταξύ μεγάλου μέρους των δημιουργών με τους τραγουδιστές Νταλάρα, Αλεξίου και Γαλάνη κι έτσι το σχέδιο ματαιώθηκε.
Θεωρώ πως τα «Πικροσάββατα», μαζί με την «Ανατολή» με τον Καζαντζίδη, τον «Οκτώβρη ‘78» με τον Μπιθικώτση και το «Ασίκικο Πουλάκη» με τον Βασίλη Λέκκα, είναι από τις πιο ολοκληρωμένες εργασίες που έκανε στη μεταπολίτευση ο Θεοδωράκης, πάνω στο λαϊκό τραγούδι… Και είναι ίσως η πρώτη φορά που δούλεψε πάνω στους λαϊκούς δρόμους, τους οποίους όπως έχει δηλώσει ο ίδιος, διδάχθηκε από το Χρήστο Νικολόπουλο. Έγραψε επίσης πάνω σε ρυθμούς, που μέχρι τότε δεν είχε ξαναγράψει, όπως το ομώνυμο τραγούδι του δίσκου και «Το βρακί» που είναι γραμμένα πάνω στον ασίκικο…
Θεωρώ επίσης πως σ’ αυτό το δίσκο ο Μητροπάνος, ερμήνευσε κάποια από τα σημαντικότερα τραγούδια της καριέρας του, όπως «Το χατίρι», που ήταν κι ένα από τα αγαπημένα του Σταύρου Κουγιουμτζή ή το εκπληκτικό «Κουτούκι» («Άγγελος δραπέτης»), το οποίο ήταν το πρώτο που έγραψε ο Μίκης γι’ αυτή τη σειρά. Στο τραγούδι αυτό ο Παπαδόπουλος μνημονεύει τον ρεμπέτη συνθέτη και τραγουδιστή Ανέστη Δελιά που τον σκότωσε η ηρωίνη, ενώ σε κάποιο από τα βιβλία του, το αφιέρωσε στον Λευτέρη Χαψιάδη. Και πόσο εύστοχος και πάντα επίκαιρος είναι ο λόγος του, που στον «Εργένη» μας βεβαιώνει πως: «Εργένης είναι ο Θεός, γι’ αυτό και κάνει θαύματα»…
Το 2000 ένας τραγουδιστής της νεώτερης γενιάς, ο Παναγιώτης Καραδημήτρης, ηχογράφησε ολόκληρο το δίσκο, ενώ μαζί του συμμετείχε η Αλέξια , τραγουδώντας «Τα μάγια» από τις «Σερενάτες». Τίτλος του δίσκου «Τα Πικροσάββατα Και Μια Σερενάτα». Σε συνέχεια των επανεκτελέσεων, το 2001 ο Δημήτρης Μπάσης έδωσε τη δική του εκδοχή στα «Ναύλα» και τη «Λυπημένη», στο δίσκο του «Η αγάπη είναι φωτιά», ενώ το 2008 η Γλυκερία ξανατραγούδησε το «Άγγελος δραπέτης» και ο Πασχάλης Τερζής τη «Βροχή» στο δίσκο της ερμηνεύτριας με τα τραγούδια του Μίκη, «Τα θεμέλιά μου στα βουνά».
Επόμενος σταθμός της συνεργασίας τους το 1985, ο δίσκος «Τσιτσάνης-Θεοδωράκης-Κόκοτας» (Ανέκδοτα τραγούδια), που κυκλοφόρησε από τη Minos σε επιμέλεια και ενορχήστρωση του Μίκη Θεοδωράκη, με ερμηνευτή τον Σταμάτη Κόκοτα. Ο δίσκος είχε πέντε ανέκδοτα μέχρι τότε τραγούδια του Τσιτσάνη, πέντε καινούργια του Μίκη Θεοδωράκη σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου, που γράφτηκαν το 1983 και αποτέλεσαν τον κύκλο «Το Παλιό Τελωνείο» και ένα σε στίχους Αγγελικής Ελευθερίου από τη «Φαίδρα». Το θέμα από το «Ο έρωτας» είχε ξανακουστεί ως ορχηστρικό στην ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη «Ζορμπάς».
Τα πέντε τραγούδια Θεοδωράκη-Παπαδόπουλου είναι:
1) Κι αν θα μου φύγεις
2) Έβγαλα στο σφυρί τα χάδια
3) Αγάπη (Φύτεψε δυο φιλιά)
4) Παλιό τελωνείο
5) Ο έρωτας
Η διεύθυνση παραγωγής ήταν του Γιώργου Μακράκη και η ηχογράφηση έγινε στο studio Echo από τον Τάκη Φιλιππίδη.
Θα έλεγα χωρίς αμφιβολία πως πρόκειται για μια από τις πιο ολοκληρωμένες δουλειές του τραγουδιστή στη μεγάλη καριέρα του. Και είναι άδικο που δεν έτυχε μεγάλης αποδοχής.
Πολλά χρόνια αργότερα, το 1998, κυκλοφόρησε από τη Minos-Emi ο κύκλος τραγουδιών «Σερενάτες» με ερμηνεύτρια τη Μαρία Φαραντούρη, ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας του Γιάννη Σπάθα και παραγωγή του Γιώργου Μακράκη. Η ηχογράφηση έγινε στο studio «Κυριαζή» από τον Δημήτρη Ξενικάκη. Στο δίσκο υπήρχε και μια επανεκτέλεση του «Κάποτε θα ’ρθουν»…
1) Τα μάγια
2) Ένα φεγγάρι αλλόκοτο
3) Ένα τραγούδι αλλιώτικο
4) Κάποτε θα’ρθουν να σου πουν
5) Σε ποια πελάγη
6) Τέρμα η μιζέρια
7) Ερωτικό
8) Ήσουνα παράπονο
9) Με τα μαύρα σου τα μάτια
10) Αλάτι
11) Στου Σιφνιού το μπαρ
12) Δεν θέλω πια
Η μελωδία του τραγουδιού «Ένα φεγγάρι αλλόκοτο» είχε ξανακουστεί από τον Βασίλη Λέκκα στο «Ασίκικο Πουλάκη» το 1996, με διαφορετικά λόγια του Μιχάλη Γκανά και τίτλο «Οι δρόμοι του αρχάγγελου», ενώ με τους στίχους του Παπαδόπουλου το είχε τραγουδήσει ο ίδιος ο Μίκης στο δίσκο «Mikis sings his songs» το 1997, με τίτλο «Στρέφη».
Στο σημείωμα του δίσκου οι δημιουργοί γράφουν:
Τα τραγούδια αυτού του δίσκου είναι τραγούδια του ονείρου και του ταξιδιού, ερωτικά τραγούδια με τη μαγεία, τη μοναξιά, τη μελαγχολία, αλλά και το θρίαμβο του έρωτα. Είναι τραγούδια που ανάβλυσαν ατόφια, μέσα από ακριβές, μοναδικές στιγμές και ευτύχησαν να τραγουδηθούν από τη Μαρία Φαραντούρη. Μία μεγάλη, πραγματικά, ερμηνεύτρια, ώριμη, παλλόμενη, νεανική, γεμάτη φροντίδα και δροσιά. Ευχαριστούμε θερμά τον Γιάννη Σπάθα, που δούλεψε γι’αυτό το δίσκο, βάζοντας πολύ ταλέντο, πολλή καρδιά και πολύ μόχθο. Και βέβαια τον Γιώργο Μακράκη, που ξαγρύπνησε αρκετά βράδια για να φτάσουν στα χέρια σας, έτσι όπως είναι, οι Σερενάτες.
Μίκης Θεοδωράκης-Λευτέρης Παπαδόπουλος
Είναι αρκετά γνωστή πλέον η ιστορία της «Ερημιάς» που κυκλοφόρησε από τη Legend το 2006 και αποτελεί την τελευταία δισκογραφική καταγραφή, της συνεργασίας Θεοδωράκη-Παπαδόπουλου. Διαβάσαμε ήδη πιο πάνω ένα απόσπασμα από συνέντευξη του στιχουργού. Έχει ενδιαφέρον όμως και η άποψη του συνθέτη, όπως διατυπώθηκε σε συνέντευξη που μου παραχώρησε το Νοέμβρη του 2007:
Έχετε συνεργαστεί με μια σειρά νεοτέρων ερμηνευτών, όπως ο Δ. Μπάσης, ο Γ. Κότσιρας και πολλοί άλλοι. Μεταξύ αυτών κι ένας τραγουδιστής της «άλλης όχθης» του τραγουδιού, του πιο εμπορικού, ας πούμε, ο Αντώνης Ρέμος. Είχε μάλιστα δημοσιευθεί στον τύπο πως επρόκειτο να κυκλοφορήσει ένας δίσκος σας με το Ρέμο σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου, κάτι που τελικά δεν έγινε. Αν δεν απατώμαι είναι τα τραγούδια της «Ερημιάς» που είπαν τελικά η Μ. Φαραντούρη και ο Μ. Μητσιάς. Τι ήταν αυτό που σας ώθησε στη συνεργασία με τον Αντώνη Ρέμο και γιατί τελικά δεν ευοδώθηκε αυτή η συνεργασία με την κυκλοφορία του δίσκου;
Για μένα όλα αυτά δεν είναι καινούρια. Πολλοί από τους τραγουδιστές με τους οποίους συνεργάστηκα στην δεκαετία του '60 τραγουδούσαν σε «εμπορικά» όπως τα αποκαλείτε κέντρα. Και τότε, όταν τους επέλεξα για συνεργάτες μου, είχαν ακουστεί παρόμοιες κραυγές διαμαρτυρίας. Τα αποτελέσματα όμως τις διέψευσαν πανηγυρικά. Φαίνεται ότι οι άνθρωποι δεν διδάσκονται από το παρελθόν. Για μένα η ωραία φωνή και ο γνήσιος καλλιτέχνης είναι υποχρεωμένος να πάει εκεί που θα βρει το μεγάλο κοινό. Εγώ αυτά τα είχα ξεπεράσει προ πολλού παίρνοντας έναν τραγουδιστή από τον «Κήπο του Αλλάχ» όπου έλεγε μόνο βαρειά ρεμπέτικα και του εμπιστεύτηκα το «Άξιον Εστί» και την «Ρωμιοσύνη» μου. Και μάλιστα ύστερα από την πρεμιέρα της τελευταίας στο «Κεντρικό» ήρθε στα παρασκήνια ο Μάνος Χατζιδάκις και σφίγγοντας το χέρι του Γρηγόρη Μπιθικώτση του είπε: «Είσαι ο μεγαλύτερος τραγουδιστής του αιώνα». Με τον Ρέμο που μου άρεσε γενικά, δηλαδή όχι μόνο η φωνή του αλλά και ο χαρακτήρας, το ήθος και η γνησιότητά του, κάναμε πράγματι πρόβες πάνω από έναν χρόνο. Τις έχει όλες καταγεγραμμένες στο κομπιούτερ του. Στη συνέχεια η ορχήστρα ηχογράφησε τα τραγούδια και έμενε μόνο να βάλει εκείνος τη φωνή. Και ξαφνικά σταμάτησαν όλα. Ο Αντώνης και η SONY εξαφανίστηκαν ως δια μαγείας. Και μονάχα κάποιος γνωστός μου που δούλευε εκεί (στη SONY) μου είπε ότι η εντολή να μη γίνει το CD ήρθε από την... Μητέρα Εταιρία (SONY) που βρίσκεται, πού αλλού, στην Αμερική... Όλα δένουν… (3)
Δεν ξέρω αν έχασε το ελληνικό τραγούδι από αυτή την περιπέτεια, είμαι βέβαιος όμως πως έχασε τόσο ο Αντώνης Ρέμος, όσο και η εταιρεία του. Η ενορχήστρωση των τραγουδιών και η διεύθυνση της Κ.Ο.Ε.Μ έγιναν από τον Σταύρο Ξαρχάκο, η παραγωγή από τον Γιώργο Μακράκη, η ηχογράφηση στο studio Odeon από την Ηλία Λάκκα και τραγούδησαν η Μαρία Φαραντούρη και ο Μανώλης Μητσιάς.
1) To κελί – Μανώλης Μητσιάς
2) Μου αρκεί – Μαρία Φαραντούρη
3) Δεν πειράζει – Μαρία Φαραντούρη
4) Στο ζεϊμπέκικο Γρηγόρη – Μανώλης Μητσιάς
5) Στης ζωής σου τα σοκάκια – Μανώλης Μητσιάς
6) Και θέλω να ’ναι νύχτα – Μαρία Φαραντούρη
7) Κι αν θα γυρίσεις –Μαρία Φαραντούρη
8) Βάρδια – Μανώλης Μητσιάς
9) Να με φιλάς – Μανώλης Μητσιάς
10) Κάνε κουράγιο μη μου πεις – Μαρία Φαραντούρη
11) Το γεράκι – Μανώλης Μητσι
12) Άδικη μέρα – Μαρία Φαραντούρη
Κάποια τραγούδια αυτού του κύκλου είναι καινούργια, κάποια παλαιότερα. Ορισμένα είχαν ξανακουστεί, με στίχους του Μιχάλη Γκανά, στο «Ασίκικο Πουλάκη» με τον Βασίλη Λέκκα. Το «Στο ζεϊμπέκικο Γρηγόρη» έχει την ίδια μελωδία με το «Σαν ορφανό», το «Γεράκι» είναι το «Σημαδεμένος απ’την αγάπη», ενώ στη «Βάρδια» ακούγεται η μελωδία από το «Ναυαγός». Επίσης, το «Κι αν θα γυρίσεις» είναι το «Κι αν θα μου φύγεις» από το δίσκο με τον Σταμάτη Κόκοτα, με μικρές διαφορές στους στίχους του refrain. Το 2008 η Γλυκερία ξανατραγούδησε τη «Βάρδια» και «Το γεράκι» στο δίσκο της με τα τραγούδια του Μίκη.
Κι όμως… Ένας δίσκος για τον οποίο συνεργάστηκαν τόσα κορυφαία ονόματα του ελληνικού τραγουδιού, πέρασε στα «ψιλά»… Άλλες εποχές, άλλα ήθη, άλλα έθιμα… Ίσως γιατί, όπως εξηγεί ο Λευτέρης Παπαδόπουλος στο σημείωμά του στο δίσκο:
Το ελληνικό τραγούδι βρίσκεται σε κρίση, εδώ και πολλά χρόνια. Οι υπεύθυνοι ένας σωρός. Αυτό το άθλιο ηχητικό περιβάλλον δεν είναι εύκολο να αλλάξει. Θα χρειαστεί μεγάλη προσπάθεια και πολύχρονη, από την πλευρά των δημιουργών και των ερμηνευτών. Πιστεύω ότι η «Ερημιά» είναι ένας δίσκος που έχει μερίδιο σ’αυτή την προσπάθεια. Συνεισφέρει με το κύρος του Μίκη, πάνω απ’όλα, και με την ξεχωριστή συμβολή όλων των συντελεστών…
Με αφορμή τα 89α γενέθλια του Μίκη Θεοδωράκη, η εκπομπή του Αλέξη Λιόλη «Μουσική Κιβωτός» στο Δημοτικό Ραδιόφωνο Ιωαννίνων, στις 29 Ιουλίου ήταν αφιερωμένη στη συνεργασία Θεοδωράκη-Παπαδόπουλου. Ο υπογράφων είχε την τιμή να είναι καλεσμένος… Στο video μπορείτε να την ακούσετε ολόκληρη.
Πηγές:
1) Λευτέρης Παπαδόπουλος «Τα τραγούδια γράφουν την ιστορία τους» (Ιανός ο μελωδός-2006)
2) Συνέντευξη του Λευτέρη Παπαδόπουλου στον Θανάση Γιώγλου για το περιοδικό «Πολίτης Κ» (Τεύχος 43, Απρίλιος 2011)
3) Συνέντευξη του Μίκη Θεοδωράκη στον Θανάση Γιώγλου για το περιοδικό «Πολίτης Κ» (Τεύχος 26, Απρίλιος 200
Video: Αφιέρωμα στη συνεργασία Μίκη Θεοδωράκη-Λευτέρη Παπαδόπουλου στην εκπομπή του Αλέξη Λιόλη «Μουσική Κιβωτός» στο Δημοτικό Ραδιόφωνο Ιωαννίνων στις 29 Ιουλίου 2014. Συμμετέχει ο Θανάσης Γιώγλου.
Η συνεργασία τους ξεκίνησε το 1978 με ένα περίεργο ρυθμικά κομμάτι, που εναλλάσσεται από το ζεϊμπέκικο στο τσάμικο και τραγούδησε ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, με τη συνοδεία χορωδίας, με τίτλο «Μπήκε ο χάρος στο κελί». Συμπεριλήφθηκε στο δίσκο «Οκτώβρης ‘78», τον τελευταίο της ιστορικής συνεργασίας Θεοδωράκη-Μπιθικώτση, με έξι καινούργια και έξι παλαιότερα κομμάτια του Μίκη. Το 2008, συμμετέχοντας στο δίσκο της Γλυκερίας «Τα θεμέλιά μου στα βουνά», ο Δημήτρης Μπάσης ξανατραγούδησε το κομμάτι….
Το 1979 στην ταινία του Ανδρέα Θωμόπουλου «Ο ασυμβίβαστος» έκανε την πρώτη του εμφάνιση στη μεγάλη οθόνη ο Παύλος Σιδηρόπουλος, στον πρωταγωνιστικό ρόλο του έργου. Μαζί του η Μπέττυ Λιβανού, η Βέρα Κρούσκα, ο Σταύρος Ξενίδης και άλλοι. Εκτός από τον πρώτο ρόλο, ο Σιδηρόπουλος τραγούδησε, μεταξύ άλλων κι ένα τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη με στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου, που στο πέρασμα των χρόνων έμελλε να γίνει κλασικό και να γνωρίσει πολλές επανεκτελέσεις (Φαραντούρη, Νταλάρας, Γλυκερία, Κότσιρας, Πυξ Λαξ κ.α). Αναφέρομαι βεβαίως στο «Κάποτε θα ’ρθουν», το οποίο μπήκε και στο δίσκο με τη μουσική και τα τραγούδια της ταινίας που κυκλοφόρησε από τη Lyra και έμελλε να γίνει και το πιο γνωστό της συνεργασίας του Μίκη με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο.
Το Σεπτέμβρη του 1982 κυκλοφόρησαν από τη Minos οι «Χαιρετισμοί» του Μίκη Θεοδωράκη με τη Δήμητρα Γαλάνη – και τη συμμετοχή της χορωδίας της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου- με πέντε τραγούδια σε ποίηση Γιάννη Θεοδωράκη, τέσσερα της Αγγελικής Ελευθερίου κι ένα του ίδιου του συνθέτη. Ανάμεσα τους το «Μη με προδώσεις» με στίχους του Γιάννη Θεοδωράκη, γραμμένους πάνω στην ίδια μελωδία του «Κάποτε θα ’ρθουν». Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος θυμάται:
Στη δεκαετία του ’70, βρήκε ο Λιάνης σ’ ένα τραπέζι μου μερικά τραγούδια χύμα. Τα διάβασε και του άρεσαν. «Να τα δώσω στον Μίκη;» με ρώτησε. «Δώσ’τα». Τα πήρε ο Μίκης και τα μελοποίησε αμέσως. Το ένα είναι το πασίγνωστο «Κάποτε θα’ρθουν να σου πουν» το οποίο μπήκε σ’ ένα δίσκο με τίτλο Ο ΑΣΥΜΒΙΒΑΣΤΟΣ. Πέρασε καιρός. Μια μέρα, πήρα μια συνέντευξη από τον Καζαντζίδη, ο οποίος κατηγορούσε τον Θεοδωράκη για πάρα πολλά πράγματα. Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε στα «Νέα» και ο Μίκης τη διάβασε στο αεροπλάνο κι έγινε έξω φρενών! Και πήρε, ακαριαία, τις αποφάσεις του: έδωσε εντολή να αφαιρεθεί το δικό μου τραγούδι από το δίσκο και να μπει στη θέση του, με την ίδια μουσική, ένα άλλο, με στίχους του αδελφού του Γιάννη Θεοδωράκη. Δεν αντέδρασα, μολονότι είχα κάθε ηθικό και νόμιμο δικαίωμα να αντιδράσω. Έτσι, για ένα διάστημα, κυκλοφορούσε η εκδοχή του Γιάννη Θεοδωράκη. Κάποια βραδιά, ακούστηκαν και τα δυο τραγούδια στο Μέγαρο Μουσικής από τη Γαλάνη. Τα χειροκροτήματα έδειξαν ότι το δικό μου τραγούδι ταίριαζε περισσότερο στη μουσική. Και από κείνη τη μέρα, μόνον η δική μου εκδοχή χρησιμοποιείται.(1)
Σε συνέντευξη που μου παραχώρησε τo 2011 ο Λευτέρης Παπαδόπουλος αναφέρθηκε και σε μια άλλη πτυχή της συνεργασίας του με τον Μίκη Θεοδωράκη:
Αν δεν απατώμαι το 1983-84 επρόκειτο να κυκλοφορήσει ένας δίσκος με δικά σας τραγούδια σε μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, με τον Γιάννη Πάριο, που τελικά δεν έγινε ποτέ…
Μόλις πήρε ο Θεοδωράκης το βραβείο Λένιν, εκεί στη Μόσχα, συμφωνήσαμε να κάνουμε μια σειρά τραγουδιών και γράψαμε 100 τραγούδια. Βγάλαμε λοιπόν μια δωδεκάδα και φωνάξαμε τον Πάριο. Τα είχε ηχογραφήσει ο Θεοδωράκης. Τα είπε πολύ ωραία ο Πάριος αλλά μετά μπήκε στη μέση η εταιρεία, ο Πάριος είχε συνηθίσει να τραγουδάει κάτι τραγούδια ελαφρολαϊκά, τα δικά μας είχαν άλλο ύφος και σταμάτησε αυτή τη δουλειά. Μετά, τα ίδια τραγούδια με διάφορες παραλλαγές τα δώσαμε στον Μητροπάνο… Όπως συνέβη το ίδιο ατύχημα και στα πολύ ωραία τραγούδια που κάναμε και τα προορίζαμε για τον Ρέμο. Ο Ρέμος είχε κάνει πρόβες, ηχογράφησε κιόλας μερικά, αλλά παρενέβη η εταιρεία του και του είπε «Καλά θα πας να τα πεις αυτά τα τραγούδια που είναι πιο βαριά από σένα; Πες αυτά τα τραγούδια που πουλάς, τα εύκολα…» Κι αυτός υπέκυψε σ’ αυτή την ευκολία, στη δυνατότητα να τραγουδήσει εύκολα πράγματα, τα παράτησε και τον δίσκο τον κάναμε με τη Φαραντούρη και με τον Μητσιά.
H «Ερημιά»;
Η «Ερημιά» ναι. Τα αποτελέσματα των πωλήσεων ήτανε πολύ πιο χαμηλά. Αλλιώς πουλάει ο Ρέμος κι αλλιώς η Φαραντούρη και ο Μητσιάς. Αλλά είναι αμφίβολο εάν τα τραγούδια αυτά με τον Ρέμο θα κάνανε επιτυχία τόση. Δεν ξέρεις ποτέ. Τα τραγούδια μας ήταν πάρα πολύ καλά. (2)
Έτσι, το 1984 κυκλοφόρησαν από την Polygram «Τα πικροσάββατα» με τον Δημήτρη Μητροπάνο. Δώδεκα λαϊκά τραγούδια σε παραγωγή του Φίλιππου Παπαθεοδώρου. Η ηχογράφηση έγινε από τον Γιάννη Σμυρναίο, το εξώφυλλο είναι έργο του Αλέκου Φασιανου και σ’ ένα τραγούδι συμμετείχε φιλικά, κάνοντας σεγόντα, η Χάρις Αλεξίου.
1) Τριανταφυλλένια
2) Το χατίρι (β’ φωνή: Χάρις Αλεξίου)
3) Η λυπημένη
4) Ταξίμι
5) Γιαπί
6) Τα πικροσάββατα
7) Το βρακί
8) Η βροχή
9) Τα παιδιά
10) Κουτούκι
11) Εργένης
12) Τα ναύλα
Τον ίδιο χρόνο τα τραγούδια κυκλοφόρησαν σε δίσκο και σε ορχηστρική μορφή. Κρατήθηκαν δηλαδή οι ίδιες ορχήστρες και στη θέση του τραγουδιστή προστέθηκαν τα μπουζούκια του Κώστα Παπαδόπουλου και του Χρήστου Ψαρρού. Στην επανέκδοση του δίσκου σε cd υπάρχουν και οι δυο εκδόσεις, αυτή με το Μητροπάνο και η ορχηστρική.
Σύμφωνα επίσης με μαρτυρία του Γιώργου Νταλάρα στον υπογράφοντα, κάποια απ’ αυτά τα τραγούδια (όπως και κάποια από αυτά που είπε ένα χρόνο μετά ο Σταμάτης Κόκοτας), ήταν να τα πει κι εκείνος. Αλλά εκείνη την εποχή ξέσπασαν οι διενέξεις μεταξύ ΕΔΕΤ-ΕΜΣΕ κλπ, δημιουργώντας τεράστια ένταση στις σχέσεις μεταξύ μεγάλου μέρους των δημιουργών με τους τραγουδιστές Νταλάρα, Αλεξίου και Γαλάνη κι έτσι το σχέδιο ματαιώθηκε.
Θεωρώ πως τα «Πικροσάββατα», μαζί με την «Ανατολή» με τον Καζαντζίδη, τον «Οκτώβρη ‘78» με τον Μπιθικώτση και το «Ασίκικο Πουλάκη» με τον Βασίλη Λέκκα, είναι από τις πιο ολοκληρωμένες εργασίες που έκανε στη μεταπολίτευση ο Θεοδωράκης, πάνω στο λαϊκό τραγούδι… Και είναι ίσως η πρώτη φορά που δούλεψε πάνω στους λαϊκούς δρόμους, τους οποίους όπως έχει δηλώσει ο ίδιος, διδάχθηκε από το Χρήστο Νικολόπουλο. Έγραψε επίσης πάνω σε ρυθμούς, που μέχρι τότε δεν είχε ξαναγράψει, όπως το ομώνυμο τραγούδι του δίσκου και «Το βρακί» που είναι γραμμένα πάνω στον ασίκικο…
Θεωρώ επίσης πως σ’ αυτό το δίσκο ο Μητροπάνος, ερμήνευσε κάποια από τα σημαντικότερα τραγούδια της καριέρας του, όπως «Το χατίρι», που ήταν κι ένα από τα αγαπημένα του Σταύρου Κουγιουμτζή ή το εκπληκτικό «Κουτούκι» («Άγγελος δραπέτης»), το οποίο ήταν το πρώτο που έγραψε ο Μίκης γι’ αυτή τη σειρά. Στο τραγούδι αυτό ο Παπαδόπουλος μνημονεύει τον ρεμπέτη συνθέτη και τραγουδιστή Ανέστη Δελιά που τον σκότωσε η ηρωίνη, ενώ σε κάποιο από τα βιβλία του, το αφιέρωσε στον Λευτέρη Χαψιάδη. Και πόσο εύστοχος και πάντα επίκαιρος είναι ο λόγος του, που στον «Εργένη» μας βεβαιώνει πως: «Εργένης είναι ο Θεός, γι’ αυτό και κάνει θαύματα»…
Το 2000 ένας τραγουδιστής της νεώτερης γενιάς, ο Παναγιώτης Καραδημήτρης, ηχογράφησε ολόκληρο το δίσκο, ενώ μαζί του συμμετείχε η Αλέξια , τραγουδώντας «Τα μάγια» από τις «Σερενάτες». Τίτλος του δίσκου «Τα Πικροσάββατα Και Μια Σερενάτα». Σε συνέχεια των επανεκτελέσεων, το 2001 ο Δημήτρης Μπάσης έδωσε τη δική του εκδοχή στα «Ναύλα» και τη «Λυπημένη», στο δίσκο του «Η αγάπη είναι φωτιά», ενώ το 2008 η Γλυκερία ξανατραγούδησε το «Άγγελος δραπέτης» και ο Πασχάλης Τερζής τη «Βροχή» στο δίσκο της ερμηνεύτριας με τα τραγούδια του Μίκη, «Τα θεμέλιά μου στα βουνά».
Επόμενος σταθμός της συνεργασίας τους το 1985, ο δίσκος «Τσιτσάνης-Θεοδωράκης-Κόκοτας» (Ανέκδοτα τραγούδια), που κυκλοφόρησε από τη Minos σε επιμέλεια και ενορχήστρωση του Μίκη Θεοδωράκη, με ερμηνευτή τον Σταμάτη Κόκοτα. Ο δίσκος είχε πέντε ανέκδοτα μέχρι τότε τραγούδια του Τσιτσάνη, πέντε καινούργια του Μίκη Θεοδωράκη σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου, που γράφτηκαν το 1983 και αποτέλεσαν τον κύκλο «Το Παλιό Τελωνείο» και ένα σε στίχους Αγγελικής Ελευθερίου από τη «Φαίδρα». Το θέμα από το «Ο έρωτας» είχε ξανακουστεί ως ορχηστρικό στην ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη «Ζορμπάς».
Τα πέντε τραγούδια Θεοδωράκη-Παπαδόπουλου είναι:
1) Κι αν θα μου φύγεις
2) Έβγαλα στο σφυρί τα χάδια
3) Αγάπη (Φύτεψε δυο φιλιά)
4) Παλιό τελωνείο
5) Ο έρωτας
Η διεύθυνση παραγωγής ήταν του Γιώργου Μακράκη και η ηχογράφηση έγινε στο studio Echo από τον Τάκη Φιλιππίδη.
Θα έλεγα χωρίς αμφιβολία πως πρόκειται για μια από τις πιο ολοκληρωμένες δουλειές του τραγουδιστή στη μεγάλη καριέρα του. Και είναι άδικο που δεν έτυχε μεγάλης αποδοχής.
Πολλά χρόνια αργότερα, το 1998, κυκλοφόρησε από τη Minos-Emi ο κύκλος τραγουδιών «Σερενάτες» με ερμηνεύτρια τη Μαρία Φαραντούρη, ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας του Γιάννη Σπάθα και παραγωγή του Γιώργου Μακράκη. Η ηχογράφηση έγινε στο studio «Κυριαζή» από τον Δημήτρη Ξενικάκη. Στο δίσκο υπήρχε και μια επανεκτέλεση του «Κάποτε θα ’ρθουν»…
1) Τα μάγια
2) Ένα φεγγάρι αλλόκοτο
3) Ένα τραγούδι αλλιώτικο
4) Κάποτε θα’ρθουν να σου πουν
5) Σε ποια πελάγη
6) Τέρμα η μιζέρια
7) Ερωτικό
8) Ήσουνα παράπονο
9) Με τα μαύρα σου τα μάτια
10) Αλάτι
11) Στου Σιφνιού το μπαρ
12) Δεν θέλω πια
Η μελωδία του τραγουδιού «Ένα φεγγάρι αλλόκοτο» είχε ξανακουστεί από τον Βασίλη Λέκκα στο «Ασίκικο Πουλάκη» το 1996, με διαφορετικά λόγια του Μιχάλη Γκανά και τίτλο «Οι δρόμοι του αρχάγγελου», ενώ με τους στίχους του Παπαδόπουλου το είχε τραγουδήσει ο ίδιος ο Μίκης στο δίσκο «Mikis sings his songs» το 1997, με τίτλο «Στρέφη».
Στο σημείωμα του δίσκου οι δημιουργοί γράφουν:
Τα τραγούδια αυτού του δίσκου είναι τραγούδια του ονείρου και του ταξιδιού, ερωτικά τραγούδια με τη μαγεία, τη μοναξιά, τη μελαγχολία, αλλά και το θρίαμβο του έρωτα. Είναι τραγούδια που ανάβλυσαν ατόφια, μέσα από ακριβές, μοναδικές στιγμές και ευτύχησαν να τραγουδηθούν από τη Μαρία Φαραντούρη. Μία μεγάλη, πραγματικά, ερμηνεύτρια, ώριμη, παλλόμενη, νεανική, γεμάτη φροντίδα και δροσιά. Ευχαριστούμε θερμά τον Γιάννη Σπάθα, που δούλεψε γι’αυτό το δίσκο, βάζοντας πολύ ταλέντο, πολλή καρδιά και πολύ μόχθο. Και βέβαια τον Γιώργο Μακράκη, που ξαγρύπνησε αρκετά βράδια για να φτάσουν στα χέρια σας, έτσι όπως είναι, οι Σερενάτες.
Μίκης Θεοδωράκης-Λευτέρης Παπαδόπουλος
Είναι αρκετά γνωστή πλέον η ιστορία της «Ερημιάς» που κυκλοφόρησε από τη Legend το 2006 και αποτελεί την τελευταία δισκογραφική καταγραφή, της συνεργασίας Θεοδωράκη-Παπαδόπουλου. Διαβάσαμε ήδη πιο πάνω ένα απόσπασμα από συνέντευξη του στιχουργού. Έχει ενδιαφέρον όμως και η άποψη του συνθέτη, όπως διατυπώθηκε σε συνέντευξη που μου παραχώρησε το Νοέμβρη του 2007:
Έχετε συνεργαστεί με μια σειρά νεοτέρων ερμηνευτών, όπως ο Δ. Μπάσης, ο Γ. Κότσιρας και πολλοί άλλοι. Μεταξύ αυτών κι ένας τραγουδιστής της «άλλης όχθης» του τραγουδιού, του πιο εμπορικού, ας πούμε, ο Αντώνης Ρέμος. Είχε μάλιστα δημοσιευθεί στον τύπο πως επρόκειτο να κυκλοφορήσει ένας δίσκος σας με το Ρέμο σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου, κάτι που τελικά δεν έγινε. Αν δεν απατώμαι είναι τα τραγούδια της «Ερημιάς» που είπαν τελικά η Μ. Φαραντούρη και ο Μ. Μητσιάς. Τι ήταν αυτό που σας ώθησε στη συνεργασία με τον Αντώνη Ρέμο και γιατί τελικά δεν ευοδώθηκε αυτή η συνεργασία με την κυκλοφορία του δίσκου;
Για μένα όλα αυτά δεν είναι καινούρια. Πολλοί από τους τραγουδιστές με τους οποίους συνεργάστηκα στην δεκαετία του '60 τραγουδούσαν σε «εμπορικά» όπως τα αποκαλείτε κέντρα. Και τότε, όταν τους επέλεξα για συνεργάτες μου, είχαν ακουστεί παρόμοιες κραυγές διαμαρτυρίας. Τα αποτελέσματα όμως τις διέψευσαν πανηγυρικά. Φαίνεται ότι οι άνθρωποι δεν διδάσκονται από το παρελθόν. Για μένα η ωραία φωνή και ο γνήσιος καλλιτέχνης είναι υποχρεωμένος να πάει εκεί που θα βρει το μεγάλο κοινό. Εγώ αυτά τα είχα ξεπεράσει προ πολλού παίρνοντας έναν τραγουδιστή από τον «Κήπο του Αλλάχ» όπου έλεγε μόνο βαρειά ρεμπέτικα και του εμπιστεύτηκα το «Άξιον Εστί» και την «Ρωμιοσύνη» μου. Και μάλιστα ύστερα από την πρεμιέρα της τελευταίας στο «Κεντρικό» ήρθε στα παρασκήνια ο Μάνος Χατζιδάκις και σφίγγοντας το χέρι του Γρηγόρη Μπιθικώτση του είπε: «Είσαι ο μεγαλύτερος τραγουδιστής του αιώνα». Με τον Ρέμο που μου άρεσε γενικά, δηλαδή όχι μόνο η φωνή του αλλά και ο χαρακτήρας, το ήθος και η γνησιότητά του, κάναμε πράγματι πρόβες πάνω από έναν χρόνο. Τις έχει όλες καταγεγραμμένες στο κομπιούτερ του. Στη συνέχεια η ορχήστρα ηχογράφησε τα τραγούδια και έμενε μόνο να βάλει εκείνος τη φωνή. Και ξαφνικά σταμάτησαν όλα. Ο Αντώνης και η SONY εξαφανίστηκαν ως δια μαγείας. Και μονάχα κάποιος γνωστός μου που δούλευε εκεί (στη SONY) μου είπε ότι η εντολή να μη γίνει το CD ήρθε από την... Μητέρα Εταιρία (SONY) που βρίσκεται, πού αλλού, στην Αμερική... Όλα δένουν… (3)
Δεν ξέρω αν έχασε το ελληνικό τραγούδι από αυτή την περιπέτεια, είμαι βέβαιος όμως πως έχασε τόσο ο Αντώνης Ρέμος, όσο και η εταιρεία του. Η ενορχήστρωση των τραγουδιών και η διεύθυνση της Κ.Ο.Ε.Μ έγιναν από τον Σταύρο Ξαρχάκο, η παραγωγή από τον Γιώργο Μακράκη, η ηχογράφηση στο studio Odeon από την Ηλία Λάκκα και τραγούδησαν η Μαρία Φαραντούρη και ο Μανώλης Μητσιάς.
1) To κελί – Μανώλης Μητσιάς
2) Μου αρκεί – Μαρία Φαραντούρη
3) Δεν πειράζει – Μαρία Φαραντούρη
4) Στο ζεϊμπέκικο Γρηγόρη – Μανώλης Μητσιάς
5) Στης ζωής σου τα σοκάκια – Μανώλης Μητσιάς
6) Και θέλω να ’ναι νύχτα – Μαρία Φαραντούρη
7) Κι αν θα γυρίσεις –Μαρία Φαραντούρη
8) Βάρδια – Μανώλης Μητσιάς
9) Να με φιλάς – Μανώλης Μητσιάς
10) Κάνε κουράγιο μη μου πεις – Μαρία Φαραντούρη
11) Το γεράκι – Μανώλης Μητσι
12) Άδικη μέρα – Μαρία Φαραντούρη
Κάποια τραγούδια αυτού του κύκλου είναι καινούργια, κάποια παλαιότερα. Ορισμένα είχαν ξανακουστεί, με στίχους του Μιχάλη Γκανά, στο «Ασίκικο Πουλάκη» με τον Βασίλη Λέκκα. Το «Στο ζεϊμπέκικο Γρηγόρη» έχει την ίδια μελωδία με το «Σαν ορφανό», το «Γεράκι» είναι το «Σημαδεμένος απ’την αγάπη», ενώ στη «Βάρδια» ακούγεται η μελωδία από το «Ναυαγός». Επίσης, το «Κι αν θα γυρίσεις» είναι το «Κι αν θα μου φύγεις» από το δίσκο με τον Σταμάτη Κόκοτα, με μικρές διαφορές στους στίχους του refrain. Το 2008 η Γλυκερία ξανατραγούδησε τη «Βάρδια» και «Το γεράκι» στο δίσκο της με τα τραγούδια του Μίκη.
Κι όμως… Ένας δίσκος για τον οποίο συνεργάστηκαν τόσα κορυφαία ονόματα του ελληνικού τραγουδιού, πέρασε στα «ψιλά»… Άλλες εποχές, άλλα ήθη, άλλα έθιμα… Ίσως γιατί, όπως εξηγεί ο Λευτέρης Παπαδόπουλος στο σημείωμά του στο δίσκο:
Το ελληνικό τραγούδι βρίσκεται σε κρίση, εδώ και πολλά χρόνια. Οι υπεύθυνοι ένας σωρός. Αυτό το άθλιο ηχητικό περιβάλλον δεν είναι εύκολο να αλλάξει. Θα χρειαστεί μεγάλη προσπάθεια και πολύχρονη, από την πλευρά των δημιουργών και των ερμηνευτών. Πιστεύω ότι η «Ερημιά» είναι ένας δίσκος που έχει μερίδιο σ’αυτή την προσπάθεια. Συνεισφέρει με το κύρος του Μίκη, πάνω απ’όλα, και με την ξεχωριστή συμβολή όλων των συντελεστών…
Με αφορμή τα 89α γενέθλια του Μίκη Θεοδωράκη, η εκπομπή του Αλέξη Λιόλη «Μουσική Κιβωτός» στο Δημοτικό Ραδιόφωνο Ιωαννίνων, στις 29 Ιουλίου ήταν αφιερωμένη στη συνεργασία Θεοδωράκη-Παπαδόπουλου. Ο υπογράφων είχε την τιμή να είναι καλεσμένος… Στο video μπορείτε να την ακούσετε ολόκληρη.
Πηγές:
1) Λευτέρης Παπαδόπουλος «Τα τραγούδια γράφουν την ιστορία τους» (Ιανός ο μελωδός-2006)
2) Συνέντευξη του Λευτέρη Παπαδόπουλου στον Θανάση Γιώγλου για το περιοδικό «Πολίτης Κ» (Τεύχος 43, Απρίλιος 2011)
3) Συνέντευξη του Μίκη Θεοδωράκη στον Θανάση Γιώγλου για το περιοδικό «Πολίτης Κ» (Τεύχος 26, Απρίλιος 200
Video: Αφιέρωμα στη συνεργασία Μίκη Θεοδωράκη-Λευτέρη Παπαδόπουλου στην εκπομπή του Αλέξη Λιόλη «Μουσική Κιβωτός» στο Δημοτικό Ραδιόφωνο Ιωαννίνων στις 29 Ιουλίου 2014. Συμμετέχει ο Θανάσης Γιώγλου.
