Μάνος Χατζιδάκις - «Αξίζει κανείς να φτιάχνει τραγούδια λαϊκά, που να μη καμώνονται τα λαϊκά»

Αυτά έγραφε μεταξύ άλλων ο Μάνος Χατζιδάκις το 1961 σε κείμενό του που φιλοξενούνταν στο πρόγραμμα του έργου του Λουίτζι Πιραντέλο «Απόψε Αυτοσχεδιάζουμε», που τη σεζόν 1961-’62, ανέβηκε στο θέατρο Αθηνών (Βουκουρεστίου και Πανεπιστημίου γωνία) από το θίασο του Δημήτρη Μυράτ.

Όπως μας πληροφορεί ο φίλος και εξαίρετος συγγραφέας Όθων Τσουνάκος, ο οποίος και μας «δώρισε» το πρόγραμμα μέσα από το πολύτιμο και ανεξάντλητο αρχείο του: σκηνοθέτης της σπουδαίας εκείνης παράστασης ήταν ο ίδιος ο Μυράτ, ο οποίος και πρωταγωνιστούσε στο «σανίδι», συνεπικουρούμενος από ταλαντούχους συναδέλφους του, όπως τη Βούλα Ζουμπουλάκη, την Αλίκη Ζωγράφου, τον Γιάννη Αργύρη, την Αφροδίτη Γρηγοριάδη, τον Βύρωνα Πάλλη, τον Βάσο Ανδρονίδη και πολλούς άλλους. Άλλοι σημαντικοί συντελεστές ήταν ο σκηνογράφος-ζωγράφος Δημήτρης Μυταράς και ο 36άχρονος συνθέτης Μάνος Χατζιδάκις, που είχε αναλάβει τη μουσική επένδυση της παράστασης. Στο πλαίσιο της επένδυσης αυτής παρουσίαζε και τρία νέα του-τότε- τραγούδια - μουσική και στίχοι. Πρόκειται για τα πασίγνωστα σήμερα Ο ταχυδρόμος πέθανε και Φέρτε μου ένα μαντολίνο, ερμηνευμένα από τη μοναδικά εκφραστική Ζωή Φυτούση, και για το λιγότερο γνωστό αλλά τουλάχιστον εξ ίσου εξαίρετο Η πέτρα, με τη βελούδινη φωνή της Βούλας Ζουμπουλάκη.

Ακολουθεί το κείμενο του Μάνου Χατζιδάκι, καινοτόμο και προφητικό…

«Ολίγα περί λαϊκότητος και περί καταλλήλων ασμάτων διά μίαν παράστασιν του Πιραντέλλο».

Με την μουσική αυτή δεν φιλοδοξώ να προσθέσω μίαν ακόμη μουσική στις τόσες που έχω γράψει για το θέατρο.

Σκοπός μου ετούτη τη φορά, και μ’ αφορμή ένα θαυμάσιο έργο, ίσως το πιο θαυμαστό του Πιραντέλλο, είναι να φτιάξω πάλι τραγούδια, μα που να πηγαίνουν πιο μπροστά, απ’ ό,τι μέχρι τώρα έχω φτιάξει. Η φιλοδοξία μου, καθώς βλέπετε, δεν είναι καθόλου μικρή. Γιατί αξίζει κανείς να φτιάχνει τραγούδια λαϊκά, που να μη καμώνονται τα λαϊκά με τη φτωχοντυμένη και λαϊκοφανή τους παρουσία. Κι ύστερα, είναι ενδιαφέρον να δοκιμάζεις ν’ αφαιρείς την ελληνικότητα που τόσο σε χαρακτηρίζει, και στο τέλος να παραμένεις ίδιος κι απαράλλαχτος αυτός που είσαι. Η Μεσόγειος, βλέπετε, θα μου επιτρέψετε να πω, χάρισε την ίδια θάλασσα και σε μένα και στον Πιραντέλλο.

Άλλωστε, μ’ ενδιαφέρει να πω περισσότερα με το τραγούδι, σχεδόν πιο πολλά απ’ ό,τι χωράει. Τώρα, αν τα τραγούδια μου αυτά είναι λαϊκά ή όχι, το θέμα χωράει συζήτηση. Γιατί, τι συνηθίσαμε να λέμε λαϊκό και τι είναι πραγματικά το λαϊκό; Και για να εξηγηθούμε. Όταν λέω κάτι λαϊκό δεν το εννοώ και για τον Λαό. Κατά σύμπτωση, ο Λαός κάθε άλλο παρά λαϊκός είναι. Τα μπουζούκια, οι μπαγλαμάδες και οι ζουρνάδες είναι η συνήθειά του. Εμένα μ’ ενδιαφέρουν εκείνες οι λίγες, οι μοναδικές του στιγμές που ζει, χωρίς καλά-καλά να το καταλαβαίνει, την αλήθεια του. Είναι οι στιγμές που είναι σκέτα άνθρωπος, χωρίς την βία του Χρόνου, χωρίς την αγωνία του Χώρου, χωρίς την φθορά της τάξης του. Είναι, με δυο λόγια, λιγάκι Νέος, λιγάκι δεκαοχτάχρονος. Μόνο σ’ αυτές του τις στιγμές ο Λαός δέχεται και εκπέμπει σωστά. Όλα τ’ άλλα είναι φιλολογία.

Όσο για τον Ταχυδρόμο πέθανε, την Πέτρα, και το Μαντολίνο, τα τρία καινούργια τραγούδια μου για την αποψινή παράσταση, δεν λύνουν τα προβλήματά μας, όμως ταιριάζουν στον Αυτοσχεδιασμό του Πιραντέλλο. Είναι τραγικά και αλαφριά μαζί, και δημιουργούν «ειδικό» κλίμα, μεσογειακής αγωνίας – θα ‘λεγα. Κι είτε είναι λαϊκά είτε όχι, επειδή τα ‘φτιαξα εγώ, με πολύ μεράκι μάλιστα, κι επειδή πιστεύω πως λένε κάτι πάρα πάνω, σας τα παραδίνω, με ήσυχη τη συνείδηση ότι πράττω καλώς.

Μάνος Χατζιδάκις

1. Το εξώφυλλο του προγράμματος της θεατρικής παράστασης.
2. Η προμετωπίδα του προγράμματος.

---