Ξημέρωνε 15 Ιουλίου 1974 την αποφράδα εκείνη μέρα που η ελληνική χούντα, με τη βοήθεια των εκπροσώπων της στην Κύπρο, ξεκινούσε πραξικόπημα για την ανατροπή του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ’ και την κατάλυση της δημοκρατίας. Ήταν η ώρα που μιλούσαν τα τεθωρακισμένα και τα ρωσικά άρματα μάχης που είχαν ξεχυθεί στους δρόμους για να καταλάβουν το Προεδρικό Μέγαρο και τα βασικότερα μέσα μεταφοράς και επικοινωνίας. Μέσα σε λίγες μόνο ώρες, τα ραδιόφωνα είχαν σταματήσει να παίζουν τις μελωδίες του Κουγιουμτζή και του Ξαρχάκου για να ανακοινώσουν τον υποτιθέμενο θάνατο του Μακάριου. Η χούντα είχε καταφέρει να τον απομακρύνει.
Το πραξικόπημα όμως ήταν μόνο η αρχή μιας τραγωδίας που θα βύθιζε ολόκληρη την Κύπρο στο σκοτάδι. Πέντε μέρες αργότερα, ολοκληρώθηκε το διπλό έγκλημα με την τουρκική εισβολή και την κατάληψη του βορείου τμήματος της Κύπρου. Τρεισήμισι χιλιάδες νεκροί, διακόσιες χιλιάδες πρόσφυγες, νοσοκομεία κατάμεστα από τραυματίες, και ένα μέλλον αβέβαιο.
Όπως ήταν φυσικό μια τέτοια τραγωδία δεν μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστη κάθε μορφής τέχνη, και ιδιαίτερα τη μουσική. Πολλοί Κύπριοι συνθέτες, στιχουργοί και ποιητές έβγαλαν όλη την οργή που είχαν μέσα τους και την έκαναν τραγούδι. Σήμερα θα σταθούμε σε τέσσερις από τους σημαντικότερους Κύπριους συνθέτες που έντυσαν με άριστο τρόπο λόγια διαμαρτυρίας και απόγνωσης για το τραγικό αυτό γεγονός. Στο Γιώργο Κοτσώνη, το Δώρο Γεωργιάδη, το Νάσο Παναγιώτου και το Μάριο Τόκα.
1. 20 Ιουλίου 1974
Από το δίσκο «Περάσαν 2000 χρόνια» (1976), που είχε γραφτεί αρχικά στην αγγλική γλώσσα σε στίχους Σταύρου Σιδερά, ακούμε το τραγούδι «20 Ιουλίου 1974» σε μουσική και απόδοση των στίχων στα ελληνικά από το Δώρο Γεωργιάδη.
2. Την Κύπρο ζώσαν οι καημοί
2. Την Κύπρο ζώσαν οι καημοί
Από το δίσκο «Ήλιε μεγάλε» (1977), σε μουσική Νάσου Παναγιώτου, ακούμε το τραγούδι «Την Κύπρο ζώσαν οι καημοί» που τραγούδησε η Μαρινέλλα, σε στίχους του Κύπριου ποιητή Μιχάλη Πασιαρδή.
3. Το τραγούδι του λεύτερου
3. Το τραγούδι του λεύτερου
Από τον εμβληματικό δίσκο «Ύμνος και θρήνος για την Κύπρο και άλλα 4 τραγούδια», σε μουσική του Γιώργου Κοτσώνη, ακούμε «Το τραγούδι του λεύτερου» σε ποίηση του αδικοχαμένου Δώρου Λοΐζου, με ερμηνευτή τον Κώστα Καμένο.
4. Στιγμές της εισβολής
4. Στιγμές της εισβολής
Το τραγούδι «Στιγμές της εισβολής» ή «Πενταδάκτυλέ μου», σε ποίηση Κώστα Μόντη και μουσική Μάριου Τόκα, που έγινε γνωστό μέσα από ζωντανές εκτελέσεις, πολύ πριν περάσει στη δισκογραφία. Τραγουδά ο Γιώργος Νταλάρας από το δίσκο «Φωνή πατρίδας» (1998).
5. Λάφυρο πολέμου
5. Λάφυρο πολέμου
Το τραγούδι «Λάφυρο πολέμου» σε μουσική Δώρου Γεωργιάδη και στίχους του Κύπριου ραδιοφωνικού επιμελητή και παρουσιαστή, Ανδρέα Φαντίδη, που είχε διακριθεί με το Γ’ Βραβείο της κριτικής επιτροπής στο Φεστιβάλ Τραγουδιού Θεσσαλονίκης του 1978. Τραγουδά ο Σταύρος Σιδεράς.
6. Βαράτε του του χάρου
6. Βαράτε του του χάρου
Ένα ακόμα τραγούδι από το δίσκο «Ύμνος και θρήνος για την Κύπρο και άλλα 4 τραγούδια» σε μουσική του Γιώργου Κοτσώνη. Ένα από τα «άλλα 4» ήταν και το «Βαράτε του του χάρου», σε ποίηση Άνθου Λυκαύγη, με τον Κώστα Καμένο και την Αρετή Κασάπη.
7. Η δική μου η πατρίδα
7. Η δική μου η πατρίδα
Ίσως το πιο χαρακτηριστικό τραγούδι για την εισβολή, γραμμένο από την Τουρκοκύπρια ποιήτρια Νεσιέ Γιασίν, σε μουσική του Μάριου Τόκα. Το ακούμε από το δίσκο «Φωνή πατρίδας» (1998) με το Γιώργο Νταλάρα.
8. Λευτεριά
8. Λευτεριά
Ένα τραγούδι σε μουσική Νάσου Παναγιώτου και στίχους Νίκου Καζαντζάκη που αν και δεν γράφτηκε για την εισβολή, εντούτοις συνδέθηκε με αυτήν λόγω της συχνής μετάδοσής του από το ραδιόφωνο του ΡΙΚ την ίδια περίοδο. Το ερμηνεύει ο Αντώνης Καλογιάννης.
