Σαν σήμερα…
Στις 12 Μαΐου 1992 έφυγε από τη ζωή ο σπουδαίος «ποιητής της Ελλάδας», ο Νίκος Γκάτσος…
«Τα Κατά Μάρκον»
Με αυτή την αφορμή, σκέφτηκα να ακούσουμε σήμερα τα τελευταία τραγούδια του ποιητή, που κυκλοφόρησαν όσο ήταν εν ζωή…
Ο λόγος στον Σταύρο Ξαρχάκο:
“Τα «Κατά Μάρκον» τραγούδια του Νίκου Γκάτσου διαπερνούν τα αδιαφανή κρύσταλλα της σύγχρονης αναλγησίας μας. Τα «Κατά Μάρκον» τραγούδια αποκαλύπτουν την πραγματικότητα της σύγχρονης πολιτικής μας ζωής με «τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα» και σαν νυστέρια φτάνουν ως το κόκκαλο της ευθύνης όλων μας για το κακό που μας τριγυρνά και απειλεί να μας καταστρέψει. Σ’ αυτά τα νέα «ΑΜΟΡΓΙΑΝΑ» τραγούδια του, ο Νίκος Γκάτσος, με δέος, οργή και πόνο, βάζει τίτλους σκληρούς και λέει λόγια πικρά για να ξυπνήσει από τη νάρκη τους συνέλληνες, λίγο πριν από μια ανεπανόρθωτη καταστροφή.
Και τα τραγούδια του αυτά δεν έχουν καμιά κομματική σκοπιμότητα ή δεν είναι τραγούδια καμιάς συνηθισμένης πολιτικο-κομματικής τραγουδοποιίας και θεολογίας. Είναι τραγούδια μιας βαθιάς συναίσθησης ευθύνης ενός ποιητή της ελληνικής ψυχής και της ανθρώπινης αγωνίας που θέλησε, τώρα, στην τέλεια ωριμότητά του, να περάσει (με το τραγούδι), στο στόμα, στην ψυχή και στο μυαλό του λαού μας, το λόγο και τον ήχο της οργής απέναντι σε «εκείνα και εκείνους» που καταστρέφουν τη Ελλάδα. Απέναντι σε εκείνους που προσπαθούν να εξαφανίσουν την ελληνική συναίσθηση και συνείδηση και, τέλος, απέναντι σε εκείνους που συντελούν στη σημερινή γενοκτονία των Ελλήνων από Έλληνες, με τη βοήθεια όλων των ανθελλήνων της Ευρώπης και του κόσμου.
Τα «Κατά Μάρκον» τραγούδια του Νίκου Γκάτσου «μιλούν» από μόνα τους. Εγώ, με τα λίγα λόγια μου, θέλησα να επισημάνω την ιδιαίτερη σημασία τους σ’ αυτή την κρίσιμη καμπή, ενώ ο Γιώργος Νταλάρας, με την ξεχωριστή φωνή του, αναδεικνύει το μέγεθος της αξίας αυτών των τραγουδιών, για τον καθένα μας.
Ευχαριστώ όλους που συμβάλανε στη δημιουργία αυτού του δίσκου. Και ιδιαίτερα τη Δέσπω Διαμαντίδου που «έκλαψε» για τα «θύματα στ’ αραχνιασμένα μνήματα».
Τέλος, στο φίλο Γιάννη Αλαφούζο αφιερώνω αυτή μου τη δουλειά, για όσα πιστεύει και πικραίνεται”.
Σταύρος Ξαρχάκος
Ήταν Δεκέμβρης του 1991 όταν κυκλοφόρησαν από τη Minos «Τα Κατά Μάρκον» τραγούδια του Σταύρου Ξαρχάκου και του Νίκου Γκάτσου με τη φωνή του Γιώργου Νταλάρα και τη συμμετοχή, σε δυο τραγούδια, της Δέσπως Διαμαντίδου (αν και αρχικά είχε ανακοινωθεί πως θα συμμετείχε η Μελίνα Μερκούρη).
Τα τραγούδια του δίσκου
1) Ο χορός των Κυκλάδων
2) Οι αστρολόγοι
3) Δώστε μου μια ταυτότητα
4) Οι πρώτοι και οι δεύτεροι
5) Τα γερόντια (συμμετέχει ο μικρός Γιώργος Λέντζας)
6) Μια γλώσσα μια πατρίδα
7) Πίσω από μαύρα σίδερα
8) Η χοντρομπαλού – Τραγουδά η Δέσπω Διαμαντίδου και απαγγέλει ο Σταύρος Ξαρχάκος
9) Τούτος ο τόπος
10) Γράμμα στο Μάρκο Βαμβακάρη – Τραγουδούν η Δέσπω Διαμαντίδου και ο Γιώργος Νταλάρας
Η ενορχήστρωση έγινε από τον Σταύρου Ξαρχάκου και η ηχογράφηση από τον Γιάννη Σμυρναίο στο «Sound» studio από τον Ιούνιο μέχρι τον Οκτώβριο του 1991.
Έπαιξαν οι μουσικοί:
Κώστας Παπαδόπουλος και Χρήστος Κωνσταντίνου: Μπουζούκι
Κώστας Γανωσέλλης : Πλήκτρα
Γιάννης Ζερβίδης: Πιάνο
Κώστας Νικολόπουλος και Στέλιος Καρύδας: Κιθάρες
Ανδρέας Ροδουσάκης: Κοντραμπάσο
Φίλιππος Τσεμπερούλης: Πνευστά
Λάζαρος Κουλαξίζης: Ακορντεόν
Γιώργος Νταλάρας: Κιθάρα και μπαγλαμά
Ξαρχάκος και Νταλάρας στη δισκογραφία
Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 Σταύρος Ξαρχάκος και Γιώργος Νταλάρας πρωτοσυνεργάστηκαν για συναυλίες, εντός και εκτός Ελλάδας. Δισκογραφικά, η πρώτη τους συνάντηση πραγματοποιήθηκε το 1988 με την αποτύπωση σε διπλό βινύλιο της συναυλίας στο θέατρο «Παλλάς», στις 4 Μαΐου 1988, μαζί με την Δήμητρα Γαλάνη και τη νεοφώτιστη Ελένη Τσαλιγοπούλου.
Ένα χρόνο πριν, ο Νταλάρας συμπεριέλαβε το «Κλάψτε ουρανοί κι αστέρια» των Ξαρχάκου-Παπαδόπουλου, από ζωντανή ηχογράφηση στο Στάδιο Ειρήνης & Φιλίας τον Νοέμβρη του 1986, στον δίσκο «Live recordings», ενώ το 1987 ήταν και η χρονιά που τραγούδησε για πρώτη φορά, σε πρώτη εκτέλεση, στίχους του Νίκου Γκάτσου, που σε μουσική του Μάνου Χατζιδάκι έλεγαν πως «Στο Σείριο υπάρχουνε παιδιά». Το τραγούδι εντάχθηκε στον δίσκο «Το ελληνικό πρόσωπο του Γιώργου Νταλάρα»…
Το 1989 εκδόθηκε σε δίσκο η περίφημη «Misa Criolla» του Ariel Ramirez, με ενορχήστρωση και διεύθυνση του Ξαρχάκου και σολίστα τον Γιώργο Νταλάρα σε ζωντανή ηχογράφηση στον Καθολικό Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Διονυσίου στην Αθήνα.
Το 1994, στις εμφανίσεις του στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με τίτλο «Και με φως και με θάνατον ακαταπαύστως», που κυκλοφόρησαν σε περιορισμένα αντίτυπα σε βιντεοκασέτα, ο Νταλάρας ενέταξε δύο από «Τα Κατά Μάρκον». Τη «Χοντρομπαλού», όπου ο ίδιος ανέλαβε τον ρόλο του αφηγητή δίπλα στη Λυδία Κονιόρδου που τραγούδησε το μέρος της Δέσπως Διαμαντίδου και το «Οι αστρολόγοι» με την Παιδική χορωδία του Δημήτρη Τυπάλδου.
Το 1999 κυκλοφόρησαν σε cd δεκατρία τραγούδια από τις συναυλίες του Γιώργου Νταλάρα με τη Φιλαρμονική Ορχήστρα του Ισραήλ στο στο Mann Auditorium στο Τελ Αβίβ στις 19 & 20 Νοεμβρίου 1997. Ανάμεσά τους ήταν και το «Να με θυμάσαι» σε στίχους του Βαγγέλη Γκούφα.
Θα ήταν ίσως παράλειψη, αν δεν έκανα μια αναφορά στην Τελετή λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας στις 29 Αυγούστου 2004 στο Ολυμπιακό Στάδιο της Αθήνας, που αποτυπώθηκε και σε dvd. Εκεί, ο Γιώργος Νταλάρας, υπό τη διεύθυνση του Σταύρου Ξαρχάκου, τραγούδησε το «Έλα απόψε στου Θωμά» με τα λόγια του Κώστα Φέρρη και, σε ένα μοναδικό ντουέτο με τη Χαρούλα Αλεξίου, το εμβληματικό «Μάνα μου Ελλάς» του Νίκου Γκάτσου.
Τέσσερα τραγούδια του Σταύρου Ξαρχάκου, με λόγια του Λευτέρη Παπαδόπουλου, που ακούστηκαν στις τρεις συναυλίες που πραγματοποιήθηκαν στις 1, 2 και 3 Ιουνίου 2006 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, σε καλλιτεχνική επιμέλεια του Γιώργου Νταλάρα και ήταν αφιερωμένες στον «Πρόεδρο», συμπεριλήφθηκαν στο διπλό cd που κυκλοφόρησε μετά από λίγους μήνες. Μετά το 1988 και τη συναυλία στο «Παλλάς», στην οποία αναφέρθηκα παραπάνω, ο ερμηνευτής ξανατραγούδησε το «Σαββατόβραδο στην Καισαριανή» και με τις τρεις στροφές. Αυτή είναι η μοναδική ολόκληρη εκτέλεση του τραγουδιού που υπάρχει σε cd, αφού η εκτέλεση του «Παλλάς» αφαιρέθηκε από την έκδοση του δίσκου σε cd. Kαι ακόμη, το «Βάλε κι άλλο πιάτο στο τραπέζι», μαζί με τη Μαρινέλλα και την «Άπονη ζωή» με τη Μαρινέλλα, τη Γλυκερία, τον Κώστα Μακεδόνα και τη Μελίνα Ασλανίδου.
Τον Δεκέμβρη του 2009 κυκλοφόρησε ο πολυσυλλεκτικός, προσωπικός δίσκος του Γιώργου Νταλάρα «Γι’ αυτό υπάρχουνε οι φίλοι», έχοντας ανάμεσα στα τραγούδια, το εξαίσιο χασάπικο «Δάκρυ με το δάκρυ», με στίχους του Νίκου Γκάτσου, πάνω σε μια μελωδία του Ξαρχάκου από την ταινία «Ρεμπέτικο». Ένα τραγούδι που γράφτηκε για «Τα Κατά Μάρκον», αλλά τελικά έπρεπε να «περιμένει» δεκαοκτώ χρόνια μέχρι να βρει τον δρόμο της έκδοσης…
Μνήμες και λεπτομέρειες…
Στις 30 Δεκεμβρίου 1991 πραγματοποιήθηκε η επίσημη παρουσίαση του δίσκου, σε συνέντευξη τύπου που παραχώρησε ο Γιώργος Νταλάρας στο ξενοδοχείο «Μακεδονία Παλλάς» της Θεσσαλονίκης. Την Πρωτοχρονιά του 1992, ο ερμηνευτής παρουσίασε τέσσερα τραγούδια «για τα πάθη της Ελλάδας, με φωτεινό οδηγό το κεράκι του Μάρκου Βαμβακάρη», όπως αποκαλούσε «Τα Κατά Μάρκον», στις εμφανίσεις του μαζί με το Χάρη και τον Πάνο Κατσιμίχα στο «Ολύμπιον» της Θεσσαλονίκης, που ξεκίνησαν εκείνη τη μέρα και συνεχίσθηκαν σε όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό, σχεδόν για ένα χρόνο.
Καταθέτοντας την προσωπική μου εμπειρία, θυμάμαι την έκπληξη που ένιωσα, όταν, αγοράζοντας το δίσκο και περιμένοντας ν’ ακούσω λαϊκά τραγούδια, τουλάχιστον στο ύφος του «Ρεμπέτικου», βρέθηκα μπροστά στον οκτάλεπτο «Χορό των Κυκλάδων», στο «Δώστε μου μια ταυτότητα» ή στο «Οι πρώτοι και οι δεύτεροι». Τραγούδια δηλαδή που θύμιζαν αρκετά τα πιο «λιτά» και «βαριά» τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι. Για να πω την αλήθεια, αρχικά δεν ενθουσιάστηκα ιδιαίτερα.
Αναθεώρησα όμως, μετά από δεκάδες ώρες προσεκτικών ακροάσεων, (σε μια 90άρα κασέτα TDK, που στην άλλη πλευρά είχε μια επιλογή από τις «Γραμμές των οριζόντων» του Θάνου Μικρούτσικου και του Νίκου Καββαδία), στις σκοπιές του Στρατοπέδου του Παλάσκα, όπου υπηρετούσα τη θητεία μου τότε. (Μια μικρή λεπτομέρεια είναι πως στην πρώτη έκδοση του cd το εξώφυλλο τυπώθηκε ανάποδα, με αποτέλεσμα το κεφάλι που φαίνεται μέσα στο σχέδιο, να κοιτά προς τα κάτω).
Τον καιρό που κυκλοφόρησε ο δίσκος ξεκίνησαν και τα γυρίσματα ενός ντοκιμαντέρ, σε σκηνοθεσία Παντελή Βούλγαρη, που δυστυχώς δεν παρουσιάστηκε ποτέ. Κάποια πλάνα από τις πρόβες για τα γυρίσματα ενσωματώθηκαν σε αφιέρωμα της γερμανικής τηλεόρασης στον Γιώργο Νταλάρα.
Εκείνη την εποχή, ήταν ακόμα νωπός ο απόηχος από την τεράστια επιτυχία του «Μη μιλάς, κινδυνεύει η Ελλάς», ενώ μεγάλη επιτυχία γνώριζε και η έκδοση του δίσκου με τη ζωντανή ηχογράφηση των συναυλιών του Γιώργου Νταλάρα με τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου στο θέατρο «Αττικόν». Παράλληλα, σε όλη τη χώρα ακούγονταν το «Διδυμότειχο Blues» του Λαυρέντη Μαχαιρίτσα και του Γιάννη «Μπαχ» Σπυρόπουλου, σχεδόν μαζί κυκλοφόρησε ο «Νοέμβρης» του Διονύση Τσακνή και λίγους μήνες πριν η «Ερωτική πρόβα» του Δημήτρη Λάγιου - που έφυγε από τη ζωή τον Απρίλη του ’91 - ενώ την ίδια περίοδο με «Τα Κατά Μάρκον» κυκλοφόρησαν και οι «Γραμμές των οριζόντων» του Θάνου Μικρούτσικου και του Νίκου Καββαδία. Ένα μεγάλο μέρος από το υλικό των δίσκων αυτών, μαζί με το «Αν υπάρχει λόγος» του Πάνου Κατσιμίχα και μια επιλογή από παλαιότερες επιτυχίες του και ρεμπέτικα τραγούδια, συνέθεταν το «παζλ» των συναυλιών του Νταλάρα στα πρώτα χρόνια του ’90.
Για να δώσουμε και το κοινωνικό «στίγμα» της εποχής, ίσως αξίζει να αναφέρουμε πως δύο, κυρίως, θέματα απασχολούσαν τότε τη χώρα. Το «Μακεδονικό» ή «Σκοπιανό» ζήτημα και οι διαδικασίες της κάθαρσης, από τα ειδικά δικαστήρια, για το σκάνδαλο Κοσκωτά.
Τριάντα και πλέον χρόνια μετά την κυκλοφορία τους, δεν νομίζω πως υπάρχει άλλο καλλιτεχνικό έργο που στάθηκε τόσο εύστοχα και περιέγραψε τόσο ρεαλιστικά την ελληνική πραγματικότητα. Αν κάποιος δεν γνωρίζει τον στιχουργό και ακούσει σήμερα «Τα Κατά Μάρκον», δεν αποκλείεται να θεωρήσει πως τα τραγούδια είναι καινούργια και γράφτηκαν με αφορμή όσα συνέβησαν στην «Χοντρομπαλού» τα τελευταία δέκα – δώδεκα χρόνια…
Βέβαια, το «σκληρό» περιεχόμενο των στίχων, σε συνδυασμό με τη «δύσκολη» μουσική (με την έννοια της μουσικής που δεν τραγουδιέται εύκολα), αλλά και την πυκνή δισκογραφική παρουσία του Νταλάρα, ήταν, μάλλον, ανασταλτικοί παράγοντες για μια ευρύτερη αποδοχή των τραγουδιών. Την ώρα δηλαδή, που οι πωλήσεις των δίσκων του τραγουδιστή, κυμαίνονταν τότε από 30 μέχρι 700.000 αντίτυπα, τα «Κατά Μάρκον» δεν κατάφεραν να «πιάσουν» αυτά τα νούμερα. Μόνο «Τα γερόντια» «επέπλευσαν» κάπως, λόγω του λαϊκού τους χαρακτήρα, αλλά και των στίχων, που σχετίζονταν άμεσα με την πολιτική κατάσταση της χώρας. Ωστόσο, είναι ιδιαίτερα ευχάριστο, το ότι δεκαεννέα χρόνια μετά την έκδοσή τους, στις 7 Μαρτίου 2010 «Τα Κατά Μάρκον» βρέθηκαν ξαφνικά στη δέκατη θέση του «Τop 10» της εφημερίδας «Έθνος», μαζί με σύγχρονες κυκλοφορίες.
O τύπος για «Τα κατά Μάρκον»
Σε κείμενό του, που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 28 Απριλίου του 1991, ο Σταύρος Ξαρχάκος έγραφε σχετικά:
“Τα «Κατά Μάρκον» νέα τραγούδια του Νίκου Γκάτσου εκφράζουν με ζωντάνια, οργή, θλίψη και προφητικότητα τη σημερινή Ελλάδα της φθοράς, της διαφθοράς, της σήψης, του χαμού. Είναι τραγούδια «που ’ρχονται» από το βάθος του χρόνου του ελληνισμού. «Πριν από τον κατακλυσμό», όπως αναφέρεται σ’ ένα από αυτά. Είναι τραγούδια ευθύνης, αυστηρότητας, πόνου, θανάτου και ζωής. Τραγούδια που «προσγειώνονται» στην Ελλάδα της διάλυσης του σήμερα για να φέρουν ένα βαρύ μήνυμα για έγερση και συνέγερση όλων των Ελλήνων από τον μαύρο κύκλο της καταστροφής που απειλεί χώρα και λαό. Αλλά τα «Κατά Μάρκον» νέα τραγούδια του Νίκου Γκάτσου αφού, μετά την «προσγείωσή τους» (στον αεροδιάδρομο της σκοτεινιάς του ελληνικού σήμερα) αφήσουν το βαρύ μήνυμά τους,«απογειώνονται» για να πετάξουν πίσω, στο απώτατο ελληνικό παρελθόν. Να αντλήσουνε από αυτό «αθάνατο νερό», που ποτίζει την ελληνική ψυχή διαχρονικά, αλλά και διαποτίζει το ελληνικό πνεύμα και σώμα, αφ’ ενός, για να μεγαλουργήσουν και αφ’ ετέρου, για να απαντέχουνε τον πόνο που προκύπτει απ’ τους αγώνες, τους κατατρεγμούς, τους σκλαβωμούς και τους χαλασμούς του τόπου και των προμάχων του….
Ποιανού Μάρκου; Του Ευαγγελιστή;
Μπορεί. Μιας κι ο Μάρκος έγραψε το Ευαγγέλιο του «παρόντος χρόνου» της ζωής, της δράσης, του πάθους και της Ανάστασης του Χριστού. Όμως, μάλλον, δεν περιγράφει ο ποιητής, όπως ο Ευαγγελιστής Μάρκος, πάθη, αγώνες, αγωνίες, οράματα Θεανθρώπου. Στιχουργεί και εμπνέεται από άλλον Μάρκο. Από τον «ρεμπέτη» και «αθώο αμαρτωλό» άνθρωπο, τον Μάρκο Βαμβακάρη. Ένα σύμβολο ρεμπέτικης αντιεξουσιαστικότητας και αναρχικότητας…
Τα «Κατά Μάρκον» «Αμοργιανά» νέα τραγούδια του Νίκου Γκάτσου είναι μία πνευματική προσφορά για την Ελλάδα και τον Έλληνα του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος… Σαν μουσικός δεν ξέρω αν αξιώθηκα να γράψω τη μουσική που τους αξίζει… Νιώθω λυτρωμένος από την προσκύνηση του μαγικού λόγου του Έλληνα ποιητή Νίκου Γκάτσου…”
Ακολουθούν ένα άρθρο της Μικέλας Χαρτουλάρη και ένα του Λάμπρου Λιάβα για «Τα Κατά Μάρκον», που δημοσιεύθηκαν στα «Νέα» και την «Ελευθεροτυπία» αντίστοιχα, στις 8 Ιουνίου και στις 11 Δεκεμβρίου 1991 και οι στίχοι των τραγουδιών, μέσα από το πρόγραμμα των συναυλιών του Γιώργου Νταλάρα με τον Χάρη και τον Πάνο Κατσιμίχα στο «Ολύμπιον» της Θεσσαλονίκης τον Γενάρη του 1992.
Υ.Γ: Το άρθρο πρωτοδημοσιεύθηκε στο Ogdoo.gr στις 2 Ιουνίου 2011. Σήμερα παρουσιάζεται αναθεωρημένο και εμπλουτισμένο με νέα στοιχεία και υλικό.
Πηγές:
-Οι φωτογραφίες του Γιώργου Νταλάρα με τον Σταύρο Ξαρχάκο είναι του Δημήτρη Πανούλη και προέρχονται από το προσωπικό αρχείο του Γιώργου Νταλάρα και την επίσημη ιστοσελίδα του καλλιτέχνη.
-Tα άρθρα της Μικέλας Χαρτουλάρη και του Λάμπρου Λιάβα παραχωρήθηκαν ευγενικά από τη φίλη και συνεργάτιδα Ελίνα Κωστελέτου, που την ευχαριστούμε ιδιαιτέρως.
-Στη λίστα μπορείτε να ακούσετε ολόκληρο τον δίσκο, μέσα από το επίσημο κανάλι του Γιώργου Νταλάρα στο youtube.
