«Μήτε κλαρί μήτε πουλί στο δρόμο για το Τσιμενλί…»
Πλησιάζοντας κάθε χρόνο στη 19η του Μάη, ημέρα μνήμης της Γενοκτονίας των Ποντίων, δεν υπάρχει περίπτωση να μην ακούσω ξανά έναν ξεχωριστό, κατά τη γνώμη μου, δίσκο, που κυκλοφόρησε το 1976 με δώδεκα τραγούδια σε μουσική του Γρηγόρη Σουρμαΐδη και στίχους του Γιώργου Καλαμαριώτη και τίτλο «Στο δρόμο για το Τσιμενλί». Ένας δίσκος που είναι αφιερωμένος στην Ποντιακή Γενοκτονία και τον ξεριζωμό του Ποντιακού Ελληνισμού.
Το Τσιμενλί ήταν ένα χωριό στους πρόποδες του Αγιούτεπε, που το χρησιμοποιούσαν σαν ορμητήριο αντάρτικες ομάδες, με αποτέλεσμα να πυρποληθεί αμέτρητες φορές από τους Τούρκους.
Ο «Δρόμος για το Τσιμενλί» περιλαμβάνει δώδεκα τραγούδια ερμηνευμένα από την Ρένα Κουμιώτη και τον Γρηγόρη Σουρμαΐδη. Στις αφηγήσεις ακούγεται ο καλλιτέχνης του Ποντιακού Θεάτρου Πολυχρόνης Χάιτας.
1)Στο δρόμο για το Τσιμενλί – Ρένα Κουμιώτη
2) Ο Βασίλουστα – Γρηγόρης Σουρμαΐδης
3) Γιουρουνούζ – Ρένα Κουμιώτη
4) Μη ρωτάς – Γρηγόρης Σουρμαΐδης
5) Τοπάλ Οσμάν – Ρένα Κουμιώτη
6) Δέκα Παβρενοί – Γρηγόρης Σουρμαΐδης
7) Καλαμαριά – Ρένα Κουμιώτη
8) Μπαμ και μπουμ οι ντουφεκιές – Ρένα Κουμιώτη
9) Τραπεζούντα – Γρηγόρης Σουρμαΐδης
10) Νυφέπαρμαν – Ρένα Κουμιώτη
11) Φονικό – Ρένα Κουμιώτη
12) Ανταλλαγή – Γρηγόρης Σουρμαΐδης
H ενορχήστρωση και η διεύθυνση της ορχήστρας και της χορωδίας έγιναν από τον Σουρμαΐδη, η ηχοληψία στο Polysound από το Γιάννη Σμυρναίο και η παραγωγή από το Φίλιππο Παπαθεοδώρου. Οι φωτογραφίες ήταν του Θανάση Διαμαντόπουλου και η επιμέλεια του εξωφύλλου του Ανακρέοντα Καναβάκη.
Δεν είναι η πρώτη φορά που γράφω στο Ogdoo.gr για τον «Δρόμο για το Τσιμενλί».
Είχα ξαναγράψει πριν από καμιά δεκαριά χρόνια. Όμως, όσο περνούν τα χρόνια και μεγαλώνουμε, έχω την αίσθηση πως η ανάγκη για επιστροφή σε τέτοια έργα γίνεται όλο και πιο επιτακτική και η συγκίνηση, ασυναίσθητα, περισσεύει...
Λίγα λόγια του Γιώργου Καλαμαριώτη
Ο στιχουργός Γιώργος Καλαμαριώτης δεν είναι άλλος από τον δημοσιογράφο Γιώργο Μπέρτσο, ο οποίος γεννήθηκε το 1936 στην Καλαμαριά και, λόγω καταγωγής, χρησιμοποίησε αυτό το ψευδώνυμο, με το οποίο έγινε γνωστός.
Εκτός από τον Γρηγόρη Σουρμαΐδη στίχους του Καλαμαριώτη μελοποίησαν και οι Γιώργος Μητσάκης, Μίμης Πλέσσας και Αργύρης Κουνάδης. Ο «Δρόμος για το Τσιμενλί» ήταν το ένα μέρος μιας τριλογίας πολιτικών τραγουδιών, που συμπληρώθηκε από το «Ταξίδι» που αναφέρεται στον Εμφύλιο και το «Εκείνη τη νύχτα» που αφιερώθηκε στο Πολυτεχνείο.
Ο Γιώργος Καλαμαριώτης εξηγεί τους λόγους που τον οδήγησαν στη γραφή αυτού του έργου:
Κουβαλάω μέσα μου δεκαετίες ολόκληρες τις παιδικές μνήμες από τις εικόνες μιας Καλαμαριάς του Μεσοπολέμου. Τότε που όσα από τα κουρέλια του ’22 επιβίωσαν στις άγριες συνθήκες της νέας πατρίδας, άρχισαν να στήνουν τους πρώτους μαχαλάδες, γκρεμίζοντας τις παράγκες που κληρονόμησαν εκεί στα συμμαχικά παραπήγματα.
Κάτω από το πρώτο κεραμίδι της ΚΛΤ 13 ένοιωσα το πρώτο ξάφνιασμα της ζωής, που το μοιρολόι του γέρο καλαθά πίσω από την μεσοτοιχία την έκανε να βιώνει μέσα μου χρόνο με το χρόνο σαν παράνομη και συγχρόνως σαν άναρχο ξέσπασμα.
Και ξαφνικά μια περανθρώπινη δύναμη ολόγυρά μου, βγαλμένη λες μέσα από την «Ασκητική» του Καζαντζάκη να σφεντονίζει όλο εκείνο του κουρελαριό και να γκαρδιώνει ανθρώπους, ζώα και τσαμούρια στον αγώνα από το αγέννητο στο γεννητό.
Θυμάμαι ακόμα το παιδικό μου κλάμα ένα χειμωνιάτικο πρωινό μόλις κόπασε η βροχή έξω στο δρόμο-χαντάκι, όταν σηκώνοντας το αριστερό μου πόδι, το κατσάρι μου, έμεινε κολλημένο στα τσαμούρια μαζί με την κάλτσα…
Και μιλάω ακόμη στα ταραγμένα μου όνειρα με την καλομάνα, καθώς την βλέπω ολοζώντανη μπροστά μου να ψελλίζει τον εφιάλτη για τον Πρόδρομο και τους άλλους που χάθηκαν στα Αμελέ Ταμπουρού αλλά και εκείνους που σύρθηκαν στις κρεμάλες.
Της είχα τάξει το «Τσιμενλί» της καλομάνας. Κι έκανα τον εφιάλτη της και τις ματωμένες μνήμες μοιρολόι αλλά και τις περήφανες διηγήσεις της για το αντάρτικο του Αγιούτεπε άγριες πατημασιές, καθώς ο κεμεντζές ακονίζει τα μαχαίρια της λαχτάρας ενός απεγνωσμένου αγώνα.
Το δάκρυ της συγνώμης από τους απέναντι αργεί, για ν’ αναπαυτούν οι ψυχές Εκείνων.
Γιώργος Καλαμαριώτης
«Ο εγγονός του “τσίφτου” στο δρόμο για το Τσιμενλί»
O Γρηγόρης Σουρμαΐδης, ο οποίος έχει φύγει από τη ζωή, έχει παρουσιάσει τέσσερις δίσκους. Τρεις στα χρόνια του ’70 κι έναν το 1988. Σε αρκετά από τραγούδια του «Δρόμου για το Τσιμενλί» είναι εμφανείς οι επιρροές του από την μουσική παράδοση του Πόντου, ενώ δυο από αυτά, το «Φονικό» και η «Ανταλλαγή» είναι βασισμένα στα γνωστά ποντιακά τραγούδια «Τσιάμπασιν» και «Λεμόνα». Κάποια άλλα τραγούδια, όπως και η «Καλαμαριά», είναι γραμμένα σε λαϊκούς δρόμους και ρυθμούς.
Στο εσώφυλλο του δίσκου ο συνθέτης σημειώνει:
Να γιατί μπορώ να πω πως είμαι γεννημένος μουσικός. Να γιατί τόλμησα να πιάσω ένα τόσο σημαντικό θέμα, τα τελευταία τραγικά γεγονότα του Πόντου. Ο πατέρας και τ’ αδέρφια του ήταν μουσικοί. Κι ο παππούς μου, ο Παναγής Σουρμαΐδης, γνωστός σ’ όλο τον Πόντο με το παρατσούκλι «τσίφτος», ήταν επικεφαλής κομπανίας μουσικών. Πέρα εκεί στ’ άγια μας χώματα μαζί με χιλιάδες άλλους Ποντίους έπεσε κι αυτός και τα άλλα μέλη της κομπανίας του κάτω από το μαχαίρι του Τοπάλ Οσμάν, ύστερα από μήνες ολόκληρους τραγικής ομηρίας. Μέσα στο προσφυγομάνι, που άφησε πίσω του τον ρημαγμένο Πόντο, ο πατέρας μου και τ’ αδέρφια του κουβάλησαν την Ελλάδα μέσα στον μποχτσά τους και την πίκρα της ορφάνιας. Σε μια φτωχογειτονιά προσφύγων στην Αθήνα άνοιξα τα μάτια μου και στ’ αυτιά μου κρατώ ως τα τώρα μοιρολόγια του Πόντου και τραγούδια της παλληκαριάς και της αγάπης. Και ακόμα ήχους από κεμεντζέ και νταούλι που συνόδευαν τους λεβέντικους χορούς των μαχαιριών «Τικ», «Ομάλ», «Τας», «Μπροπίς»… Πολλά απ’ αυτά τα Ποντιακά τραγούδια λέγαν οι δικοί μου πως ήταν γραμμένα από τον παππού μου. Το «Τσάμπασι» (Ντεμπιέν Ότκαγια) και η «Λεμόνα» (Ανταλλαγή), είναι γνωστές στο ποντιακό στοιχείο μελωδίες. Τα χρησιμοποιώ σ’ ετούτο το έργο, όχι για να δώσω πιο καθαρό ποντιακό χρώμα, αλλά για να πλαταίνουν στο ευρύτερο κοινό αυτές οι συναρπαστικές μελωδίες. Εξάλλου, αυτός είναι και ο βασικός λόγος της συνεργασίας μου με τον φίλο Γιώργο Καλαμαριώτη, που από χρόνια τώρα δουλεύει με πάθος πάνω σε ποιητικούς κύκλους που κινούνται θεματικά στη ρίζα μας, τον Πόντο. Πρώτη του προσφορά το συναρπαστικό υλικό αυτού του κύκλου. Η Ρένα Κουμιώτη, παιδί κι αυτή της προσφυγιάς, κατόρθωσε να αποδώσει τα τραγούδια μας με το ύφος που πραγματικά τους ταίριαζε και με μια ερμηνεία ξεχωριστή. Θα ’θελα να ευχαριστήσω όλους τους μουσικούς που συνέβαλαν στη δημιουργία αυτού του έργου και ξεχωριστά το λυράρη μας Νίκο Λαζαρίδη. Κι ακόμη τον βετεράνο καλλιτέχνη του Ποντιακού Θεάτρου Πολυχρόνη Χάιτα, τον ηχολήπτη μας Γιάννη Σμυρναίο και τον παραγωγό Φίλιππο Παπαθεοδώρου, που πορεύτηκαν ακούραστα μαζί μας «Στο δρόμο για το Τσιμενλί». Ένα δρόμο που μας οδήγησε στην ομορφιά της ρίζας της λαϊκής μας Ποντιακής Παράδοσης.
Γρηγόρης Σουρμαΐδης
Το 1976 που κυκλοφόρησε ο δίσκος και μετά από μια επταετία σχεδόν με συμμετοχές σε σπουδαίους κύκλους τραγουδιών, όπως ο θρυλικός «Δρόμος» του Μίμη Πλέσσα και του Λευτέρη Παπαδόπουλου και τρεις προσωπικούς δίσκους, η Ρένα Κουμιώτη, μάλλον είχε αρχίσει να περνά στο περιθώριο της δισκογραφίας. Αυτό βέβαια δεν είχε καμία σχέση με τις φωνητικές της επιδόσεις. Η Ρένα Κουμιώτη αποδεικνύεται ιδανική ερμηνεύτρια για τα δύσκολα και απαιτητικά τραγούδια του «Δρόμου για το Τσιμενλί».
Αλλά και ο Γρηγόρης Σουρμαΐδης, που ανέλαβε το ερμηνευτικό βάρος σε πέντε τραγούδια, χωρίς να διεκδικεί τραγουδιστικές «δάφνες», τα απέδωσε με τέτοιο πάθος, δίνοντας στον ακροατή την εντύπωση ότι βρίσκεται μέσα στην καταστροφή ή την έχει ζήσει ο ίδιος.
Δυστυχώς, αυτός ο δίσκος δεν εκδόθηκε σε cd. Το 1996 η «Καλαμαριά» εντάχθηκε στη συλλογή της Polygram «Θεσσαλονίκη μου» αλλά και σε συλλογές τραγουδιών με τη Ρένα Κουμιώτη.
Στο video μπορείτε να ακούσετε ολόκληρο τον δίσκο.
Η δεύτερη εκτέλεση του «Δρόμου για το Τσιμενλί»
Τον Ιούλιο του 2006 το «Ψωμιάδειον» Πολιτιστικό Κέντρο Ποντιακού Ελληνισμού προχώρησε σε μια δεύτερη ηχογράφηση του «Δρόμου για το Τσιμενλί», ενόψει του 6ου Παγκόσμιου Συνεδρίου Ποντιακού Ελληνισμού. Η επίσημη παρουσίαση του cd έγινε στις 14 Μαΐου 2007 στο θέατρο «Παλλάς».
Σ’ αυτή τη νέα έκδοση, η οποία δεν κυκλοφόρησε ποτέ στην αγορά, προστέθηκε το παραδοσιακό «Πάρθεν η Ρωμανία», ενώ συμμετείχαν αφιλοκερδώς πολλοί και σημαντικοί τραγουδιστές:
1) Πάρθεν η Ρωμανία - Ηλίας Υφαντίδης
2) Βασίλουστας - Κώστας Χατζής
3) Μπαμ και μπουμ οι ντουφεκιές - Ελένη Τσαλιγοπούλου
4) Παβρενοί - Κώστας Χατζής
5) Τοπάλ Οσμάν - Μελίνα Ασλανίδου
6) Μη ρωτάς - Μανώλης Μητσιάς
7) Γιούρουνουζ - Θεοδοσία Στίγκα
8) Νέμπιεν Ότκαγια (Φονικό) - Δημήτρης Μπάσης
9) Νυφέπαρμαν - Ηλίας Υφαντίδης
10) Τραπεζούντα - Χορωδία
11) Στο δρόμο για το Τσιμενλί - Θεοδοσία Στίγκα
12) Ανταλλαγή (Χορωδία)
13) Πάρθεν η Ρωμανία (απόσπασμα) - Ηλίας Υφαντίδης
14) Καλαμαριά - Μανώλης Μητσιάς
Η οργάνωση και διεύθυνση παραγωγής έγιναν από το Φίλιππο Παπαθεοδώρου, η ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας από τον Χάρη Ανδρεάδη και η ηχοληψία και μίξη από τον Γαβριήλ Παντζή στο studio «Σοφίτα». Έπαιξαν οι μουσικοί: Φίλιππος Τσεμπερούλης (φλάουτο, κλαρίνο), Χρήστος Περτσινίδης (κιθάρες), Ανδρέας Παππάς (κρουστά), Αντώνης Κουλούρης (ντραμς), Ηλίας Υφαντίδης (ποντιακή λύρα), Παναγιώτης Στεργίου (μπουζούκι), Δημήτρης Ανδρεάδης (προγραμματισμός computer, πλήκτρα). Τη χορωδία αποτέλεσαν οι Χάρης Χαλκίτης, Κατερίνα Κυριακού, Πάολα Κομίνη και Άκης Δείξιμος. Αφηγητής ήταν ο ηθοποιός Λάζος Τερζάς.
Η έκδοση είναι ιδιαίτερα πλούσια για ανεξάρτητη παραγωγή. Αποτελείται από σκληρό, χοντρό εξώφυλλο, ενώ στο ένθετο υπάρχουν πολύ ενδιαφέροντα κείμενα σχετικά με το δίσκο, το «Ψωμιάδειον» ίδρυμα αλλά και τον Ποντιακό Ελληνισμό. Όπως και στην πρώτη έκδοση, περιλαμβάνονται οι στίχοι των τραγουδιών, καθώς και επεξηγηματικό γλωσσάρι για τις ποντιακές λέξεις.
Όπως έγραφα και το 2012 στην πρώτη παρουσίαση του δίσκου στο Ogdoo.gr, ίσως να υπάρχουν κάποιες ενστάσεις σχετικά με την ενορχήστρωση, που σε κάποια μέρη, έγινε περισσότερο σύγχρονη απ’ αυτό που σήκωναν τα τραγούδια. Είναι κάποια σημεία που θυμίζουν σύγχρονο ποντιακό κέντρο. Αυτό βέβαια δεν αναιρεί σε τίποτα την καλή πρόθεση των συντελεστών και το γενικότερο θετικό αποτέλεσμα. Το θέμα είναι πως με τον τρόπο που κυκλοφόρησε και διανέμεται ο δίσκος και πάλι δεν γίνεται ευρύτερα γνωστός. Ίσως θα έπρεπε να εξεταστεί ένας τρόπος διανομής του έργου, ενδεχομένως με κάποιο έντυπο, ώστε να φθάσει σε περισσότερα ποντιακά και όχι μόνο, σπίτια…
Εντελώς συμπτωματικά κι επειδή δεν μπόρεσα να τα δω στην πρώτη προβολή τους, αυτές τις μέρες παρακολουθώ συγκεντρωμένα όλα τα επεισόδια της συγκλονιστικής σειράς του Μανούσου Μανουσάκη «Το κόκκινο ποτάμι», που προβλήθηκε την περίοδο 2019-2020 από το κανάλι OPEN. Σας συστήνω ανεπιφύλακτα να τα αναζητήσετε στο διαδίκτυο και να τα δείτε…
Στο δεύτερο video μπορείτε να ακούσετε ολόκληρο το cd με τη δεύτερη εκτέλεση του «Δρόμου για το Τσιμενλί».
Πλησιάζοντας κάθε χρόνο στη 19η του Μάη, ημέρα μνήμης της Γενοκτονίας των Ποντίων, δεν υπάρχει περίπτωση να μην ακούσω ξανά έναν ξεχωριστό, κατά τη γνώμη μου, δίσκο, που κυκλοφόρησε το 1976 με δώδεκα τραγούδια σε μουσική του Γρηγόρη Σουρμαΐδη και στίχους του Γιώργου Καλαμαριώτη και τίτλο «Στο δρόμο για το Τσιμενλί». Ένας δίσκος που είναι αφιερωμένος στην Ποντιακή Γενοκτονία και τον ξεριζωμό του Ποντιακού Ελληνισμού.
Το Τσιμενλί ήταν ένα χωριό στους πρόποδες του Αγιούτεπε, που το χρησιμοποιούσαν σαν ορμητήριο αντάρτικες ομάδες, με αποτέλεσμα να πυρποληθεί αμέτρητες φορές από τους Τούρκους.
Ο «Δρόμος για το Τσιμενλί» περιλαμβάνει δώδεκα τραγούδια ερμηνευμένα από την Ρένα Κουμιώτη και τον Γρηγόρη Σουρμαΐδη. Στις αφηγήσεις ακούγεται ο καλλιτέχνης του Ποντιακού Θεάτρου Πολυχρόνης Χάιτας.
1)Στο δρόμο για το Τσιμενλί – Ρένα Κουμιώτη
2) Ο Βασίλουστα – Γρηγόρης Σουρμαΐδης
3) Γιουρουνούζ – Ρένα Κουμιώτη
4) Μη ρωτάς – Γρηγόρης Σουρμαΐδης
5) Τοπάλ Οσμάν – Ρένα Κουμιώτη
6) Δέκα Παβρενοί – Γρηγόρης Σουρμαΐδης
7) Καλαμαριά – Ρένα Κουμιώτη
8) Μπαμ και μπουμ οι ντουφεκιές – Ρένα Κουμιώτη
9) Τραπεζούντα – Γρηγόρης Σουρμαΐδης
10) Νυφέπαρμαν – Ρένα Κουμιώτη
11) Φονικό – Ρένα Κουμιώτη
12) Ανταλλαγή – Γρηγόρης Σουρμαΐδης
H ενορχήστρωση και η διεύθυνση της ορχήστρας και της χορωδίας έγιναν από τον Σουρμαΐδη, η ηχοληψία στο Polysound από το Γιάννη Σμυρναίο και η παραγωγή από το Φίλιππο Παπαθεοδώρου. Οι φωτογραφίες ήταν του Θανάση Διαμαντόπουλου και η επιμέλεια του εξωφύλλου του Ανακρέοντα Καναβάκη.
Δεν είναι η πρώτη φορά που γράφω στο Ogdoo.gr για τον «Δρόμο για το Τσιμενλί».
Είχα ξαναγράψει πριν από καμιά δεκαριά χρόνια. Όμως, όσο περνούν τα χρόνια και μεγαλώνουμε, έχω την αίσθηση πως η ανάγκη για επιστροφή σε τέτοια έργα γίνεται όλο και πιο επιτακτική και η συγκίνηση, ασυναίσθητα, περισσεύει...
Λίγα λόγια του Γιώργου Καλαμαριώτη
Ο στιχουργός Γιώργος Καλαμαριώτης δεν είναι άλλος από τον δημοσιογράφο Γιώργο Μπέρτσο, ο οποίος γεννήθηκε το 1936 στην Καλαμαριά και, λόγω καταγωγής, χρησιμοποίησε αυτό το ψευδώνυμο, με το οποίο έγινε γνωστός.
Εκτός από τον Γρηγόρη Σουρμαΐδη στίχους του Καλαμαριώτη μελοποίησαν και οι Γιώργος Μητσάκης, Μίμης Πλέσσας και Αργύρης Κουνάδης. Ο «Δρόμος για το Τσιμενλί» ήταν το ένα μέρος μιας τριλογίας πολιτικών τραγουδιών, που συμπληρώθηκε από το «Ταξίδι» που αναφέρεται στον Εμφύλιο και το «Εκείνη τη νύχτα» που αφιερώθηκε στο Πολυτεχνείο.
Ο Γιώργος Καλαμαριώτης εξηγεί τους λόγους που τον οδήγησαν στη γραφή αυτού του έργου:
Κουβαλάω μέσα μου δεκαετίες ολόκληρες τις παιδικές μνήμες από τις εικόνες μιας Καλαμαριάς του Μεσοπολέμου. Τότε που όσα από τα κουρέλια του ’22 επιβίωσαν στις άγριες συνθήκες της νέας πατρίδας, άρχισαν να στήνουν τους πρώτους μαχαλάδες, γκρεμίζοντας τις παράγκες που κληρονόμησαν εκεί στα συμμαχικά παραπήγματα.
Κάτω από το πρώτο κεραμίδι της ΚΛΤ 13 ένοιωσα το πρώτο ξάφνιασμα της ζωής, που το μοιρολόι του γέρο καλαθά πίσω από την μεσοτοιχία την έκανε να βιώνει μέσα μου χρόνο με το χρόνο σαν παράνομη και συγχρόνως σαν άναρχο ξέσπασμα.
Και ξαφνικά μια περανθρώπινη δύναμη ολόγυρά μου, βγαλμένη λες μέσα από την «Ασκητική» του Καζαντζάκη να σφεντονίζει όλο εκείνο του κουρελαριό και να γκαρδιώνει ανθρώπους, ζώα και τσαμούρια στον αγώνα από το αγέννητο στο γεννητό.
Θυμάμαι ακόμα το παιδικό μου κλάμα ένα χειμωνιάτικο πρωινό μόλις κόπασε η βροχή έξω στο δρόμο-χαντάκι, όταν σηκώνοντας το αριστερό μου πόδι, το κατσάρι μου, έμεινε κολλημένο στα τσαμούρια μαζί με την κάλτσα…
Και μιλάω ακόμη στα ταραγμένα μου όνειρα με την καλομάνα, καθώς την βλέπω ολοζώντανη μπροστά μου να ψελλίζει τον εφιάλτη για τον Πρόδρομο και τους άλλους που χάθηκαν στα Αμελέ Ταμπουρού αλλά και εκείνους που σύρθηκαν στις κρεμάλες.
Της είχα τάξει το «Τσιμενλί» της καλομάνας. Κι έκανα τον εφιάλτη της και τις ματωμένες μνήμες μοιρολόι αλλά και τις περήφανες διηγήσεις της για το αντάρτικο του Αγιούτεπε άγριες πατημασιές, καθώς ο κεμεντζές ακονίζει τα μαχαίρια της λαχτάρας ενός απεγνωσμένου αγώνα.
Το δάκρυ της συγνώμης από τους απέναντι αργεί, για ν’ αναπαυτούν οι ψυχές Εκείνων.
Γιώργος Καλαμαριώτης
«Ο εγγονός του “τσίφτου” στο δρόμο για το Τσιμενλί»
O Γρηγόρης Σουρμαΐδης, ο οποίος έχει φύγει από τη ζωή, έχει παρουσιάσει τέσσερις δίσκους. Τρεις στα χρόνια του ’70 κι έναν το 1988. Σε αρκετά από τραγούδια του «Δρόμου για το Τσιμενλί» είναι εμφανείς οι επιρροές του από την μουσική παράδοση του Πόντου, ενώ δυο από αυτά, το «Φονικό» και η «Ανταλλαγή» είναι βασισμένα στα γνωστά ποντιακά τραγούδια «Τσιάμπασιν» και «Λεμόνα». Κάποια άλλα τραγούδια, όπως και η «Καλαμαριά», είναι γραμμένα σε λαϊκούς δρόμους και ρυθμούς.
Στο εσώφυλλο του δίσκου ο συνθέτης σημειώνει:
Να γιατί μπορώ να πω πως είμαι γεννημένος μουσικός. Να γιατί τόλμησα να πιάσω ένα τόσο σημαντικό θέμα, τα τελευταία τραγικά γεγονότα του Πόντου. Ο πατέρας και τ’ αδέρφια του ήταν μουσικοί. Κι ο παππούς μου, ο Παναγής Σουρμαΐδης, γνωστός σ’ όλο τον Πόντο με το παρατσούκλι «τσίφτος», ήταν επικεφαλής κομπανίας μουσικών. Πέρα εκεί στ’ άγια μας χώματα μαζί με χιλιάδες άλλους Ποντίους έπεσε κι αυτός και τα άλλα μέλη της κομπανίας του κάτω από το μαχαίρι του Τοπάλ Οσμάν, ύστερα από μήνες ολόκληρους τραγικής ομηρίας. Μέσα στο προσφυγομάνι, που άφησε πίσω του τον ρημαγμένο Πόντο, ο πατέρας μου και τ’ αδέρφια του κουβάλησαν την Ελλάδα μέσα στον μποχτσά τους και την πίκρα της ορφάνιας. Σε μια φτωχογειτονιά προσφύγων στην Αθήνα άνοιξα τα μάτια μου και στ’ αυτιά μου κρατώ ως τα τώρα μοιρολόγια του Πόντου και τραγούδια της παλληκαριάς και της αγάπης. Και ακόμα ήχους από κεμεντζέ και νταούλι που συνόδευαν τους λεβέντικους χορούς των μαχαιριών «Τικ», «Ομάλ», «Τας», «Μπροπίς»… Πολλά απ’ αυτά τα Ποντιακά τραγούδια λέγαν οι δικοί μου πως ήταν γραμμένα από τον παππού μου. Το «Τσάμπασι» (Ντεμπιέν Ότκαγια) και η «Λεμόνα» (Ανταλλαγή), είναι γνωστές στο ποντιακό στοιχείο μελωδίες. Τα χρησιμοποιώ σ’ ετούτο το έργο, όχι για να δώσω πιο καθαρό ποντιακό χρώμα, αλλά για να πλαταίνουν στο ευρύτερο κοινό αυτές οι συναρπαστικές μελωδίες. Εξάλλου, αυτός είναι και ο βασικός λόγος της συνεργασίας μου με τον φίλο Γιώργο Καλαμαριώτη, που από χρόνια τώρα δουλεύει με πάθος πάνω σε ποιητικούς κύκλους που κινούνται θεματικά στη ρίζα μας, τον Πόντο. Πρώτη του προσφορά το συναρπαστικό υλικό αυτού του κύκλου. Η Ρένα Κουμιώτη, παιδί κι αυτή της προσφυγιάς, κατόρθωσε να αποδώσει τα τραγούδια μας με το ύφος που πραγματικά τους ταίριαζε και με μια ερμηνεία ξεχωριστή. Θα ’θελα να ευχαριστήσω όλους τους μουσικούς που συνέβαλαν στη δημιουργία αυτού του έργου και ξεχωριστά το λυράρη μας Νίκο Λαζαρίδη. Κι ακόμη τον βετεράνο καλλιτέχνη του Ποντιακού Θεάτρου Πολυχρόνη Χάιτα, τον ηχολήπτη μας Γιάννη Σμυρναίο και τον παραγωγό Φίλιππο Παπαθεοδώρου, που πορεύτηκαν ακούραστα μαζί μας «Στο δρόμο για το Τσιμενλί». Ένα δρόμο που μας οδήγησε στην ομορφιά της ρίζας της λαϊκής μας Ποντιακής Παράδοσης.
Γρηγόρης Σουρμαΐδης
Το 1976 που κυκλοφόρησε ο δίσκος και μετά από μια επταετία σχεδόν με συμμετοχές σε σπουδαίους κύκλους τραγουδιών, όπως ο θρυλικός «Δρόμος» του Μίμη Πλέσσα και του Λευτέρη Παπαδόπουλου και τρεις προσωπικούς δίσκους, η Ρένα Κουμιώτη, μάλλον είχε αρχίσει να περνά στο περιθώριο της δισκογραφίας. Αυτό βέβαια δεν είχε καμία σχέση με τις φωνητικές της επιδόσεις. Η Ρένα Κουμιώτη αποδεικνύεται ιδανική ερμηνεύτρια για τα δύσκολα και απαιτητικά τραγούδια του «Δρόμου για το Τσιμενλί».
Αλλά και ο Γρηγόρης Σουρμαΐδης, που ανέλαβε το ερμηνευτικό βάρος σε πέντε τραγούδια, χωρίς να διεκδικεί τραγουδιστικές «δάφνες», τα απέδωσε με τέτοιο πάθος, δίνοντας στον ακροατή την εντύπωση ότι βρίσκεται μέσα στην καταστροφή ή την έχει ζήσει ο ίδιος.
Δυστυχώς, αυτός ο δίσκος δεν εκδόθηκε σε cd. Το 1996 η «Καλαμαριά» εντάχθηκε στη συλλογή της Polygram «Θεσσαλονίκη μου» αλλά και σε συλλογές τραγουδιών με τη Ρένα Κουμιώτη.
Στο video μπορείτε να ακούσετε ολόκληρο τον δίσκο.
Η δεύτερη εκτέλεση του «Δρόμου για το Τσιμενλί»
Τον Ιούλιο του 2006 το «Ψωμιάδειον» Πολιτιστικό Κέντρο Ποντιακού Ελληνισμού προχώρησε σε μια δεύτερη ηχογράφηση του «Δρόμου για το Τσιμενλί», ενόψει του 6ου Παγκόσμιου Συνεδρίου Ποντιακού Ελληνισμού. Η επίσημη παρουσίαση του cd έγινε στις 14 Μαΐου 2007 στο θέατρο «Παλλάς».
Σ’ αυτή τη νέα έκδοση, η οποία δεν κυκλοφόρησε ποτέ στην αγορά, προστέθηκε το παραδοσιακό «Πάρθεν η Ρωμανία», ενώ συμμετείχαν αφιλοκερδώς πολλοί και σημαντικοί τραγουδιστές:
1) Πάρθεν η Ρωμανία - Ηλίας Υφαντίδης
2) Βασίλουστας - Κώστας Χατζής
3) Μπαμ και μπουμ οι ντουφεκιές - Ελένη Τσαλιγοπούλου
4) Παβρενοί - Κώστας Χατζής
5) Τοπάλ Οσμάν - Μελίνα Ασλανίδου
6) Μη ρωτάς - Μανώλης Μητσιάς
7) Γιούρουνουζ - Θεοδοσία Στίγκα
8) Νέμπιεν Ότκαγια (Φονικό) - Δημήτρης Μπάσης
9) Νυφέπαρμαν - Ηλίας Υφαντίδης
10) Τραπεζούντα - Χορωδία
11) Στο δρόμο για το Τσιμενλί - Θεοδοσία Στίγκα
12) Ανταλλαγή (Χορωδία)
13) Πάρθεν η Ρωμανία (απόσπασμα) - Ηλίας Υφαντίδης
14) Καλαμαριά - Μανώλης Μητσιάς
Η οργάνωση και διεύθυνση παραγωγής έγιναν από το Φίλιππο Παπαθεοδώρου, η ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας από τον Χάρη Ανδρεάδη και η ηχοληψία και μίξη από τον Γαβριήλ Παντζή στο studio «Σοφίτα». Έπαιξαν οι μουσικοί: Φίλιππος Τσεμπερούλης (φλάουτο, κλαρίνο), Χρήστος Περτσινίδης (κιθάρες), Ανδρέας Παππάς (κρουστά), Αντώνης Κουλούρης (ντραμς), Ηλίας Υφαντίδης (ποντιακή λύρα), Παναγιώτης Στεργίου (μπουζούκι), Δημήτρης Ανδρεάδης (προγραμματισμός computer, πλήκτρα). Τη χορωδία αποτέλεσαν οι Χάρης Χαλκίτης, Κατερίνα Κυριακού, Πάολα Κομίνη και Άκης Δείξιμος. Αφηγητής ήταν ο ηθοποιός Λάζος Τερζάς.
Η έκδοση είναι ιδιαίτερα πλούσια για ανεξάρτητη παραγωγή. Αποτελείται από σκληρό, χοντρό εξώφυλλο, ενώ στο ένθετο υπάρχουν πολύ ενδιαφέροντα κείμενα σχετικά με το δίσκο, το «Ψωμιάδειον» ίδρυμα αλλά και τον Ποντιακό Ελληνισμό. Όπως και στην πρώτη έκδοση, περιλαμβάνονται οι στίχοι των τραγουδιών, καθώς και επεξηγηματικό γλωσσάρι για τις ποντιακές λέξεις.
Όπως έγραφα και το 2012 στην πρώτη παρουσίαση του δίσκου στο Ogdoo.gr, ίσως να υπάρχουν κάποιες ενστάσεις σχετικά με την ενορχήστρωση, που σε κάποια μέρη, έγινε περισσότερο σύγχρονη απ’ αυτό που σήκωναν τα τραγούδια. Είναι κάποια σημεία που θυμίζουν σύγχρονο ποντιακό κέντρο. Αυτό βέβαια δεν αναιρεί σε τίποτα την καλή πρόθεση των συντελεστών και το γενικότερο θετικό αποτέλεσμα. Το θέμα είναι πως με τον τρόπο που κυκλοφόρησε και διανέμεται ο δίσκος και πάλι δεν γίνεται ευρύτερα γνωστός. Ίσως θα έπρεπε να εξεταστεί ένας τρόπος διανομής του έργου, ενδεχομένως με κάποιο έντυπο, ώστε να φθάσει σε περισσότερα ποντιακά και όχι μόνο, σπίτια…
Εντελώς συμπτωματικά κι επειδή δεν μπόρεσα να τα δω στην πρώτη προβολή τους, αυτές τις μέρες παρακολουθώ συγκεντρωμένα όλα τα επεισόδια της συγκλονιστικής σειράς του Μανούσου Μανουσάκη «Το κόκκινο ποτάμι», που προβλήθηκε την περίοδο 2019-2020 από το κανάλι OPEN. Σας συστήνω ανεπιφύλακτα να τα αναζητήσετε στο διαδίκτυο και να τα δείτε…
Στο δεύτερο video μπορείτε να ακούσετε ολόκληρο το cd με τη δεύτερη εκτέλεση του «Δρόμου για το Τσιμενλί».
