Τον Φλεβάρη του 1990 κυκλοφόρησε ο τελευταίος δίσκος του Απόστολου Καλδάρα, οι περίφημες «Μπαλάντες του περιθωρίου», με τις ερμηνείες του Ανδρέα Καρακότα, του Μιχάλη Παπαζήση & της Άντρης Κωνσταντίνου.Οι στίχοι σε όλα τα τραγούδια είναι του Καλδάρα, εκτός από ένα, το οποίο υπογράφει ο Κώστας Βίρβος. Στο σημείωμά του στο δίσκο ο συνθέτης γράφει:
Η δεκαετία του ’80 τελείωσε. Μια δεκαετία που δυστυχώς θεωρήθηκε από πάρα πολλούς και αποκλήθηκε «δεκαετία του κενού» χωρίς ρεύματα, τάσεις και αξιόλογες δημιουργίες. Γι’ αυτό και όλα αυτά τα τελευταία χρόνια γυρνάμε και ξαναγυρνάμε συνεχώς στη δεκαετία του εξήντα ή και του εβδομήντα ακόμη, αλλά και στα προηγηθέντα της πρώτης αυτής δεκαετίας χρόνια για να κάνουμε επανατροφοδότηση. Και αλήθεια, αυτή είναι μια περίοδος που σε δυσκολεύει να τη μετρήσεις.
Με ένα τέτοιο συλλογισμό οι μνήμες με οδήγησαν και μένα σε ακόμα παλιότερα χρόνια για να σταθώ στις μέρες, γεγονότα των οποίων περιγράφω. Χρόνια έντονα, γεμάτα δυνατά, χρόνια και γεγονότα που δε χάσαν το νόημά τους με την πάροδο του χρόνου. Όμως νομίζω ότι μια απλή αλλά προσεκτική ανάγνωση των επί μέρους επεισοδίων θα βοηθήσει στην εξαγωγή συμπεράσματος για την εργασία μου αυτή. Δύο νέοι ταλαντούχοι καλλιτέχνες, ο Αντρέας Καρακότας και ο Μιχάλης Παπαζήσης, σταθήκαν προ του μικροφώνου για πρώτη φορά και τραγούδησαν τα τραγούδια του παρόντος έργου. Η γνωστή Άντρη Κωνσταντίνου προσεφέρθη φιλικώς να βοηθήσει με την υπέροχη φωνή της και την ευχαριστώ πάρα πολύ. Ευχαριστώ και τους καλλιτέχνες που συνέβαλαν στην εγγραφή του δίσκου καθώς και τον ικανότατο ηχολήπτη Βασίλη Γεωργόπουλο για τις άοκνες προσπάθειες που κατέβαλε για την καλύτερη ποιότητα του ήχου.
Απόστολος Καλδάρας
Α. Στο τραγούδι «Τα σχολεία του αιώνα» οι δύο πρώτες μουσικές φράσεις της επωδού (refrain) είναι δανεισμένες από παλιό του Μάρκου Βαμβακάρη, επειδή ήθελα να αποδώσω περισσότερο την ακουστική εικόνα και το ύφος που κατά τη γνώμη μου ζητά αυτό το μέρος του τραγουδιού.
Β. Στο τραγούδι «Ο κρυφός παράδεισος» τους στίχους της επωδού τους ανακάλυψα στη «Ρεμπέτικη Ανθολογία» του Σχορέλη και τους δανείστηκα, διαμορφώνοντάς τους λίγο, είναι δε όπως αναφέρει ο Σχορέλης αυτοσχεδιασμοί του τεκέ, δηλαδή δημιουργήματα θαμώνων τέτοιων χώρων της εποχής εκείνης που δεν είδαν ποτέ το φως της δημοσιότητας.
Γ. Είναι γνωστό ότι ο Γιάννης Τσαρούχης ήταν λάτρης του Ζεϊμπέκικου, του χορού του οποίου τα «τσακίσματα» αποκαλούσε βήματα των Θεών. Αυτός ο όρος όμως μου έδωσε την έμπνευση να τον κάνω τραγούδι με τίτλο «Των Θεών το βήμα», που το αφιερώνω στη μνήμη του.
Α.Κ
1) Η παλιά Σωκράτους (στίχοι Κώστας Βίρβος) Ανδρέας Καρακότας
2) Τα τρία αστέρια (Απόστολος Καλδάρας) Μ. Παπαζήσης - Α. Καρακότας
3) Ο κρυφός παράδεισος (Απόστολος Καλδάρας) Ανδρέας Καρακότας
4) Των θεών το βήμα (Απόστολος Καλδάρας) Μιχάλης Παπαζήσης
5) Ο απάχης της παλιάς τρούμπας (Απόστολος Καλδάρας) Ανδρέας Καρακότας
6) Τα κουτσαβάκια (Απόστολος Καλδάρας) Α. Καρακότας - Μ. Παπαζήσης
7) Ο Αρτέμης (Απόστολος Καλδάρας) Ανδρέας Καρακότας
8) Της Ομόνοιας οι τύποι (Απόστολος Καλδάρας) Άντ. Κωνσταντίνου, Α. Καρακότας - Μ. Παπαζήσης
9) Τα σχολεία του αιώνα (Απόστολος Καλδάρας) Μιχάλης Παπαζήσης
10) Αφιέρωμα - Ορχηστρικό
Η ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας είναι του Απόστολου Καλδάρα. Έπαιξαν οι μουσικοί: Δημήτρης Μαριολάς (μπουζούκι), Σπύρος Λιβιεράτος (κρουστά), Θεόκλητος Σαρίκος (ντραμς), Κώστας Νικολόπουλος (κιθάρα), Ελένη Ραβανοπούλου (τσέλο), Κώστας Αναδιώτης (keyboards), Παύλος Διαμαντόπουλος (μπάσο), Παντελής Δεσποτίδης (βιολί), Βαγγέλης Δεσποτίδης (βιολί), Μαρία Καλιότζη (βιόλα), Φίλιππος Τσεμπερούλης (φλάουτο, κλαρίνο), Αναστασία Γεωργάκη (ακορντεόν). Η ηχογράφηση έγινε από τον Βασίλη Γεωργόπουλο στο Master Sound. Η παραγωγή έγινε από τον «Σείριο» του Μάνου Χατζιδάκι, με την επιμέλεια και συντονισμό παραγωγής της Βίκυς Γαλάτου.
Στο βιβλίο του «Απόστολος Καλδάρας. Αναφορά στη ζωή και το έργο ενός μεγάλου δημιουργού», ο ανιψιός του συνθέτη Νίκος Χατζηνικολάου, αναφέρεται στη συνάντηση του Καλδάρα με τον Χατζιδάκι:
Το «κύκνειο άσμα» για τον Απόστολο Καλδάρα θα αποτελέσει η δουλειά του «Μπαλάντες του περιθωρίου» που θα κυκλοφορήσει από το ΣΕΙΡΙΟ του Μάνου Χατζιδάκι. Μάλιστα, στον Χατζιδάκι οφείλεται και ο τίτλος του δίσκου που κυκλοφόρησε το Φεβρουάριο του 1990, δυο μήνες πριν από το θάνατο του συνθέτη. Η συνάντηση Καλδάρα - Χατζιδάκι πραγματοποιήθηκε στο σπίτι του δεύτερου, στην οδό Ρηγίλλης, το 1989, μέσα σε ένα ιδιαίτερο ζεστό και φιλικό κλίμα, όπως μου το έχει μεταφέρει ο Κώστας Καλδάρας που μεσολάβησε για να γίνει η συνάντηση και ήταν παρών σ’αυτήν. Ανάμεσα στους δυο συνθέτες υπήρχε αμοιβαία εκτίμηση και σεβασμός που είχε χτιστεί στη διάρκεια δεκαετιών. Το γεγονός ότι συνδικαλιστικά οι δυο μεγάλοι δημιουργοί βρέθηκαν σε αντίθετα στρατόπεδα (μετά από τη διάσπαση της Ε.Μ.Σ.Ε και τη δημιουργία της Ε.Δ.Ε.Τ. που έγινε με πρωτοβουλία του Χατζιδάκι) δε στάθηκε ικανό να παραμερίσει το αίσθημα της αλληλοεκτίμησης που έτρεφαν. Ο Χατζιδάκις υποδέχθηκε με μεγάλο ενθουσιασμό τα τραγούδια και ο Απόστολος αισθανόταν ικανοποίηση που συνεισέφερε στην πρωτοβουλία που είχε πάρει ο Χατζιδάκις με τον ΣΕΙΡΙΟ. (1)
Δεύτερες φωνές έκανε η Άντρη Κωνσταντίνου, αλλά και οι δυο τραγουδιστές. Στα «Κουτσαβάκια» ακούγεται να τραγουδά και ο Απόστολος Καλδάρας. Στο refrain του τραγουδιού «Των θεών το βήμα» ακούγεται η μελωδία από το refrain του τραγουδιού «Το λημέρι» σε στίχους Χρήστου Αργυρόπουλου που είχε τραγουδήσει ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης το 1966. Στο «Τα σχολεία του αιώνα» ακούγονται κάποιες φράσεις από το «Αντιλαλούνε οι φυλακές» του Μάρκου Βαμβακάρη. Ο δίσκος κυκλοφόρησε και σε cd δυο φορές. Στο οπισθόφυλλο της τελευταίας επανέκδοσης μάλιστα που έγινε το 2009 από την MBI, αναγράφεται σαν συνθέτης ο Καλδάρας και σαν στιχουργός ο Κώστας Βίρβος.
Νομίζω πως ο Καλδάρας με αυτή τη δουλειά, έκλεισε με τον καλύτερο τρόπο τη μεγάλη και σπουδαία πορεία του στο ελληνικό τραγούδι. Βέβαια, ένα χρόνο μετά, κυκλοφόρησε ένας ακόμα δίσκος, το «Κάποιο αστέρι» σε στίχους Κώστα Βίρβου, με την Άντρη Κωνσταντίνου, ουσιαστικά όμως, ο τελευταίος δίσκος στον οποίο είχε τη γενική επιμέλεια ήταν οι «Μπαλάντες». Με αυτά τα τραγούδια ο λαϊκός συνθέτης γυρνά πίσω στα χρόνια της δημιουργίας και άνθησης του ρεμπέτικου, με ότι αυτό συνεπάγεται. Οι παλιοί μάγκες αλλά και οι κουτσαβάκηδες, η Τρούμπα και οι οίκοι ανοχής, αλλά και ένα συγκλονιστικό τραγούδι για μια από τις πιο χαρακτηριστικές μορφές του προπολεμικού ρεμπέτικου, τον Ανέστο Δελιά ή «Αρτέμη».
Μουσικά, θα έλεγα πως «Οι μπαλάντες του περιθωρίου» αποτελούν κάλλιστα τη συνέχεια του «Βυζαντινού Εσπερινού». Αν και από το 1973 που κυκλοφόρησε ο «Εσπερινός», ο Καλδάρας παρουσίασε μια σειρά από δίσκους, στους οποίους ήταν ευδιάκριτα τα «βυζαντινά» στοιχεία και τα γλυκά «μπλεξίματα» των λαϊκών δρόμων, νομίζω πως στις «Μπαλάντες του περιθωρίου» αυτό γίνεται κατά κόρον. Σπουδαίες ερμηνείες καταθέτουν, στα πρώτα τους βήματα τότε και οι δυο ερμηνευτές του δίσκου Ανδρέας Καρακότας και Μιχάλης Παπαζήσης, αλλά και η γυναικεία φωνή, η Άντρη Κωνσταντίνου, με τη διακριτική της παρουσία. Άλλη μια περίπτωση, μετά από 44 χρόνια στη δισκογραφία, όπου ο Καλδάρας δίνει ευκαιρία σε νέους τραγουδιστές. Μοναδική ένσταση, ίσως υπάρχει σε κάποια σημεία, σχετικά με την ενορχήστρωση, όπου χρησιμοποιούνται νεωτερίστικα στοιχεία, τα οποία δεν ταιριάζουν απόλυτα με το κλίμα των τραγουδιών. Αλλά, αυτό αποτελεί «σταγόνα στον ωκεανό».
Όσον αφορά την αποδοχή, θα έλεγα πως είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση ενός δίσκου που θεωρείται κλασικός, χωρίς να έχει περάσει στο πλατύ κοινό ή να βγάλει το μεγάλο σουξέ. Την εποχή που κυκλοφόρησε βέβαια, οι εποχές είχαν αλλάξει και δεν ευνοούσαν επιτυχία σε τέτοιου είδους τραγούδια κι έτσι οι «Μπαλάντες του περιθωρίου», μάλλον έμειναν στο «περιθώριο»… Αξίζει όμως μιας νέας παρουσίασης, ενδεχομένως σε κάποιο μεγάλο χώρο, με νέα ορχήστρα, επιμελημένη ίσως από τον Κώστα Καλδάρα, γιο του Απόστολου, με τον οποίο συζητώντας στις αρχές του 2009, στα πλαίσια μιας συνέντευξης που δημοσιεύθηκε στο Music Heaven, αναφερθήκαμε, μοιραία, και στις «Μπαλάντες του περιθωρίου. Μου είπε λοιπόν ο Κώστας:
Κοίταξε, ο Απόστολος έχει τρεις εποχές. Την εποχή των μαγαζιών που έγραφε αυτά που είχε σα νεαρός από τα βιώματά του. Τα λαϊκά του, τους «δρόμους», «Σ’ένα βράχο», «Όποια και να’σαι» κι όσο δούλευε ήθελε να ’ναι άμεσα. Μετά, όταν πέθανε η αδελφή μου το 1965 και κλείστηκε σπίτι, έφαγε μεγάλη κατραπακιά, έγινε πολύ λυρικός, πολύ γλαφυρός, πολύ ρομαντικός. «Ένα αστέρι πέφτει, πέφτει», «Δεν ξέρω πόσο σ’αγαπώ», «Μην τα φιλάς τα μάτια μου», «Όνειρο απατηλό»… Κι αφού ωρίμασε κι αυτή η εποχή του σπιτιού πια, έγραψε «Μικρά Ασία», «Βυζαντινό Εσπερινό», την τρίτη εποχή δηλαδή. Μέχρι τα τελευταία, τις «Μπαλάντες του περιθωρίου» με τα παιδιά από τη Θεσσαλονίκη, τον Ανδρέα Καρακότα και τον Μιχάλη Παπαζήση, που για μένα είναι σπουδαίος δίσκος.
Πραγματικά είναι εξαιρετική δουλειά…
Είναι σπουδαία δουλειά. Όταν με φώναξε για να τα ακούσω, έπαιξε τον «Αρτέμη» και με πιάσαν τα κλάματα. «Ρε πιτσιρίκο τι έγραψες πάλι;» του είπα. «Σ’ αρέσει, σ’ αρέσει;» μου είπε…. «Τι να μ’ αρέσει ρε, μας έχεις βάλει γυαλιά. Α, να χαθείς από κει πέρα, ηρέμησε…» Είναι μαγεία τραγούδι, δεν παίζεται. Πώς έχει ανακατέψει τους λαϊκούς δρόμους, απίστευτο… (2)
- Ευχαριστώ το φίλο δημοσιογράφο Γιώργο Τσάμπρα, για τις ενδιαφέρουσες απόψεις του, σχετικά με το έργο αυτό.
Πηγή:
1) Νίκος Χατζηνικολάου «Απόστολος Καλδάρας. Αναφορά στη ζωή και το έργο ενός μεγάλου δημιουργού». (Ιανός 2008)
2) Συνέντευξη του Κώστα Καλδάρα στον Θανάση Γιώγλου για το Music Heaven.
Η δεκαετία του ’80 τελείωσε. Μια δεκαετία που δυστυχώς θεωρήθηκε από πάρα πολλούς και αποκλήθηκε «δεκαετία του κενού» χωρίς ρεύματα, τάσεις και αξιόλογες δημιουργίες. Γι’ αυτό και όλα αυτά τα τελευταία χρόνια γυρνάμε και ξαναγυρνάμε συνεχώς στη δεκαετία του εξήντα ή και του εβδομήντα ακόμη, αλλά και στα προηγηθέντα της πρώτης αυτής δεκαετίας χρόνια για να κάνουμε επανατροφοδότηση. Και αλήθεια, αυτή είναι μια περίοδος που σε δυσκολεύει να τη μετρήσεις.
Με ένα τέτοιο συλλογισμό οι μνήμες με οδήγησαν και μένα σε ακόμα παλιότερα χρόνια για να σταθώ στις μέρες, γεγονότα των οποίων περιγράφω. Χρόνια έντονα, γεμάτα δυνατά, χρόνια και γεγονότα που δε χάσαν το νόημά τους με την πάροδο του χρόνου. Όμως νομίζω ότι μια απλή αλλά προσεκτική ανάγνωση των επί μέρους επεισοδίων θα βοηθήσει στην εξαγωγή συμπεράσματος για την εργασία μου αυτή. Δύο νέοι ταλαντούχοι καλλιτέχνες, ο Αντρέας Καρακότας και ο Μιχάλης Παπαζήσης, σταθήκαν προ του μικροφώνου για πρώτη φορά και τραγούδησαν τα τραγούδια του παρόντος έργου. Η γνωστή Άντρη Κωνσταντίνου προσεφέρθη φιλικώς να βοηθήσει με την υπέροχη φωνή της και την ευχαριστώ πάρα πολύ. Ευχαριστώ και τους καλλιτέχνες που συνέβαλαν στην εγγραφή του δίσκου καθώς και τον ικανότατο ηχολήπτη Βασίλη Γεωργόπουλο για τις άοκνες προσπάθειες που κατέβαλε για την καλύτερη ποιότητα του ήχου.
Απόστολος Καλδάρας
Α. Στο τραγούδι «Τα σχολεία του αιώνα» οι δύο πρώτες μουσικές φράσεις της επωδού (refrain) είναι δανεισμένες από παλιό του Μάρκου Βαμβακάρη, επειδή ήθελα να αποδώσω περισσότερο την ακουστική εικόνα και το ύφος που κατά τη γνώμη μου ζητά αυτό το μέρος του τραγουδιού.
Β. Στο τραγούδι «Ο κρυφός παράδεισος» τους στίχους της επωδού τους ανακάλυψα στη «Ρεμπέτικη Ανθολογία» του Σχορέλη και τους δανείστηκα, διαμορφώνοντάς τους λίγο, είναι δε όπως αναφέρει ο Σχορέλης αυτοσχεδιασμοί του τεκέ, δηλαδή δημιουργήματα θαμώνων τέτοιων χώρων της εποχής εκείνης που δεν είδαν ποτέ το φως της δημοσιότητας.
Γ. Είναι γνωστό ότι ο Γιάννης Τσαρούχης ήταν λάτρης του Ζεϊμπέκικου, του χορού του οποίου τα «τσακίσματα» αποκαλούσε βήματα των Θεών. Αυτός ο όρος όμως μου έδωσε την έμπνευση να τον κάνω τραγούδι με τίτλο «Των Θεών το βήμα», που το αφιερώνω στη μνήμη του.
Α.Κ
Οι δέκα «Μπαλάντες του περιθωρίου» είναι:
1) Η παλιά Σωκράτους (στίχοι Κώστας Βίρβος) Ανδρέας Καρακότας
2) Τα τρία αστέρια (Απόστολος Καλδάρας) Μ. Παπαζήσης - Α. Καρακότας
3) Ο κρυφός παράδεισος (Απόστολος Καλδάρας) Ανδρέας Καρακότας
4) Των θεών το βήμα (Απόστολος Καλδάρας) Μιχάλης Παπαζήσης
5) Ο απάχης της παλιάς τρούμπας (Απόστολος Καλδάρας) Ανδρέας Καρακότας
6) Τα κουτσαβάκια (Απόστολος Καλδάρας) Α. Καρακότας - Μ. Παπαζήσης
7) Ο Αρτέμης (Απόστολος Καλδάρας) Ανδρέας Καρακότας
8) Της Ομόνοιας οι τύποι (Απόστολος Καλδάρας) Άντ. Κωνσταντίνου, Α. Καρακότας - Μ. Παπαζήσης
9) Τα σχολεία του αιώνα (Απόστολος Καλδάρας) Μιχάλης Παπαζήσης
10) Αφιέρωμα - Ορχηστρικό
Η ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας είναι του Απόστολου Καλδάρα. Έπαιξαν οι μουσικοί: Δημήτρης Μαριολάς (μπουζούκι), Σπύρος Λιβιεράτος (κρουστά), Θεόκλητος Σαρίκος (ντραμς), Κώστας Νικολόπουλος (κιθάρα), Ελένη Ραβανοπούλου (τσέλο), Κώστας Αναδιώτης (keyboards), Παύλος Διαμαντόπουλος (μπάσο), Παντελής Δεσποτίδης (βιολί), Βαγγέλης Δεσποτίδης (βιολί), Μαρία Καλιότζη (βιόλα), Φίλιππος Τσεμπερούλης (φλάουτο, κλαρίνο), Αναστασία Γεωργάκη (ακορντεόν). Η ηχογράφηση έγινε από τον Βασίλη Γεωργόπουλο στο Master Sound. Η παραγωγή έγινε από τον «Σείριο» του Μάνου Χατζιδάκι, με την επιμέλεια και συντονισμό παραγωγής της Βίκυς Γαλάτου.
Στο βιβλίο του «Απόστολος Καλδάρας. Αναφορά στη ζωή και το έργο ενός μεγάλου δημιουργού», ο ανιψιός του συνθέτη Νίκος Χατζηνικολάου, αναφέρεται στη συνάντηση του Καλδάρα με τον Χατζιδάκι:
Το «κύκνειο άσμα» για τον Απόστολο Καλδάρα θα αποτελέσει η δουλειά του «Μπαλάντες του περιθωρίου» που θα κυκλοφορήσει από το ΣΕΙΡΙΟ του Μάνου Χατζιδάκι. Μάλιστα, στον Χατζιδάκι οφείλεται και ο τίτλος του δίσκου που κυκλοφόρησε το Φεβρουάριο του 1990, δυο μήνες πριν από το θάνατο του συνθέτη. Η συνάντηση Καλδάρα - Χατζιδάκι πραγματοποιήθηκε στο σπίτι του δεύτερου, στην οδό Ρηγίλλης, το 1989, μέσα σε ένα ιδιαίτερο ζεστό και φιλικό κλίμα, όπως μου το έχει μεταφέρει ο Κώστας Καλδάρας που μεσολάβησε για να γίνει η συνάντηση και ήταν παρών σ’αυτήν. Ανάμεσα στους δυο συνθέτες υπήρχε αμοιβαία εκτίμηση και σεβασμός που είχε χτιστεί στη διάρκεια δεκαετιών. Το γεγονός ότι συνδικαλιστικά οι δυο μεγάλοι δημιουργοί βρέθηκαν σε αντίθετα στρατόπεδα (μετά από τη διάσπαση της Ε.Μ.Σ.Ε και τη δημιουργία της Ε.Δ.Ε.Τ. που έγινε με πρωτοβουλία του Χατζιδάκι) δε στάθηκε ικανό να παραμερίσει το αίσθημα της αλληλοεκτίμησης που έτρεφαν. Ο Χατζιδάκις υποδέχθηκε με μεγάλο ενθουσιασμό τα τραγούδια και ο Απόστολος αισθανόταν ικανοποίηση που συνεισέφερε στην πρωτοβουλία που είχε πάρει ο Χατζιδάκις με τον ΣΕΙΡΙΟ. (1)
Δεύτερες φωνές έκανε η Άντρη Κωνσταντίνου, αλλά και οι δυο τραγουδιστές. Στα «Κουτσαβάκια» ακούγεται να τραγουδά και ο Απόστολος Καλδάρας. Στο refrain του τραγουδιού «Των θεών το βήμα» ακούγεται η μελωδία από το refrain του τραγουδιού «Το λημέρι» σε στίχους Χρήστου Αργυρόπουλου που είχε τραγουδήσει ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης το 1966. Στο «Τα σχολεία του αιώνα» ακούγονται κάποιες φράσεις από το «Αντιλαλούνε οι φυλακές» του Μάρκου Βαμβακάρη. Ο δίσκος κυκλοφόρησε και σε cd δυο φορές. Στο οπισθόφυλλο της τελευταίας επανέκδοσης μάλιστα που έγινε το 2009 από την MBI, αναγράφεται σαν συνθέτης ο Καλδάρας και σαν στιχουργός ο Κώστας Βίρβος.
Νομίζω πως ο Καλδάρας με αυτή τη δουλειά, έκλεισε με τον καλύτερο τρόπο τη μεγάλη και σπουδαία πορεία του στο ελληνικό τραγούδι. Βέβαια, ένα χρόνο μετά, κυκλοφόρησε ένας ακόμα δίσκος, το «Κάποιο αστέρι» σε στίχους Κώστα Βίρβου, με την Άντρη Κωνσταντίνου, ουσιαστικά όμως, ο τελευταίος δίσκος στον οποίο είχε τη γενική επιμέλεια ήταν οι «Μπαλάντες». Με αυτά τα τραγούδια ο λαϊκός συνθέτης γυρνά πίσω στα χρόνια της δημιουργίας και άνθησης του ρεμπέτικου, με ότι αυτό συνεπάγεται. Οι παλιοί μάγκες αλλά και οι κουτσαβάκηδες, η Τρούμπα και οι οίκοι ανοχής, αλλά και ένα συγκλονιστικό τραγούδι για μια από τις πιο χαρακτηριστικές μορφές του προπολεμικού ρεμπέτικου, τον Ανέστο Δελιά ή «Αρτέμη».
Μουσικά, θα έλεγα πως «Οι μπαλάντες του περιθωρίου» αποτελούν κάλλιστα τη συνέχεια του «Βυζαντινού Εσπερινού». Αν και από το 1973 που κυκλοφόρησε ο «Εσπερινός», ο Καλδάρας παρουσίασε μια σειρά από δίσκους, στους οποίους ήταν ευδιάκριτα τα «βυζαντινά» στοιχεία και τα γλυκά «μπλεξίματα» των λαϊκών δρόμων, νομίζω πως στις «Μπαλάντες του περιθωρίου» αυτό γίνεται κατά κόρον. Σπουδαίες ερμηνείες καταθέτουν, στα πρώτα τους βήματα τότε και οι δυο ερμηνευτές του δίσκου Ανδρέας Καρακότας και Μιχάλης Παπαζήσης, αλλά και η γυναικεία φωνή, η Άντρη Κωνσταντίνου, με τη διακριτική της παρουσία. Άλλη μια περίπτωση, μετά από 44 χρόνια στη δισκογραφία, όπου ο Καλδάρας δίνει ευκαιρία σε νέους τραγουδιστές. Μοναδική ένσταση, ίσως υπάρχει σε κάποια σημεία, σχετικά με την ενορχήστρωση, όπου χρησιμοποιούνται νεωτερίστικα στοιχεία, τα οποία δεν ταιριάζουν απόλυτα με το κλίμα των τραγουδιών. Αλλά, αυτό αποτελεί «σταγόνα στον ωκεανό».
Όσον αφορά την αποδοχή, θα έλεγα πως είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση ενός δίσκου που θεωρείται κλασικός, χωρίς να έχει περάσει στο πλατύ κοινό ή να βγάλει το μεγάλο σουξέ. Την εποχή που κυκλοφόρησε βέβαια, οι εποχές είχαν αλλάξει και δεν ευνοούσαν επιτυχία σε τέτοιου είδους τραγούδια κι έτσι οι «Μπαλάντες του περιθωρίου», μάλλον έμειναν στο «περιθώριο»… Αξίζει όμως μιας νέας παρουσίασης, ενδεχομένως σε κάποιο μεγάλο χώρο, με νέα ορχήστρα, επιμελημένη ίσως από τον Κώστα Καλδάρα, γιο του Απόστολου, με τον οποίο συζητώντας στις αρχές του 2009, στα πλαίσια μιας συνέντευξης που δημοσιεύθηκε στο Music Heaven, αναφερθήκαμε, μοιραία, και στις «Μπαλάντες του περιθωρίου. Μου είπε λοιπόν ο Κώστας:
Κοίταξε, ο Απόστολος έχει τρεις εποχές. Την εποχή των μαγαζιών που έγραφε αυτά που είχε σα νεαρός από τα βιώματά του. Τα λαϊκά του, τους «δρόμους», «Σ’ένα βράχο», «Όποια και να’σαι» κι όσο δούλευε ήθελε να ’ναι άμεσα. Μετά, όταν πέθανε η αδελφή μου το 1965 και κλείστηκε σπίτι, έφαγε μεγάλη κατραπακιά, έγινε πολύ λυρικός, πολύ γλαφυρός, πολύ ρομαντικός. «Ένα αστέρι πέφτει, πέφτει», «Δεν ξέρω πόσο σ’αγαπώ», «Μην τα φιλάς τα μάτια μου», «Όνειρο απατηλό»… Κι αφού ωρίμασε κι αυτή η εποχή του σπιτιού πια, έγραψε «Μικρά Ασία», «Βυζαντινό Εσπερινό», την τρίτη εποχή δηλαδή. Μέχρι τα τελευταία, τις «Μπαλάντες του περιθωρίου» με τα παιδιά από τη Θεσσαλονίκη, τον Ανδρέα Καρακότα και τον Μιχάλη Παπαζήση, που για μένα είναι σπουδαίος δίσκος.
Πραγματικά είναι εξαιρετική δουλειά…
Είναι σπουδαία δουλειά. Όταν με φώναξε για να τα ακούσω, έπαιξε τον «Αρτέμη» και με πιάσαν τα κλάματα. «Ρε πιτσιρίκο τι έγραψες πάλι;» του είπα. «Σ’ αρέσει, σ’ αρέσει;» μου είπε…. «Τι να μ’ αρέσει ρε, μας έχεις βάλει γυαλιά. Α, να χαθείς από κει πέρα, ηρέμησε…» Είναι μαγεία τραγούδι, δεν παίζεται. Πώς έχει ανακατέψει τους λαϊκούς δρόμους, απίστευτο… (2)
- Ευχαριστώ το φίλο δημοσιογράφο Γιώργο Τσάμπρα, για τις ενδιαφέρουσες απόψεις του, σχετικά με το έργο αυτό.
Πηγή:
1) Νίκος Χατζηνικολάου «Απόστολος Καλδάρας. Αναφορά στη ζωή και το έργο ενός μεγάλου δημιουργού». (Ιανός 2008)
2) Συνέντευξη του Κώστα Καλδάρα στον Θανάση Γιώγλου για το Music Heaven.
