«Την 13-8-44 και από της 4ης πρωινής ώρας και μέχρι της μεσημβρίας περίπου απεκλείσθη άπασα η περιφέρεια του ενταύθα ΙΑ’ Αστυνομικού Τμήματος Συνοικισμού Καλαμαριάς υπό Γερμανών στρατιωτών... τμήματα δε των ενταύθα Εθνικιστικών Ομάδων ενήργησαν κατ ’οίκον ερεύνας και εξετέλεσαν τους κάτωθι…».
Αυτή είναι η έκθεση της Διεύθυνσης Αστυνομίας Θεσσαλονίκης, όπως συντάχθηκε στις 16 Αυγούστου 1944, τρεις μέρες μετά το Μπλόκο της Καλαμαριάς. To πρωί της Κυριακής 13 Αυγούστου 1944, Γερμανοί στρατιώτες με Έλληνες συνεργάτες τους από το Τάγμα του Δάγκουλα, περικύκλωσαν το κέντρο της Καλαμαριάς και τους γύρω συνοικισμούς και με μια λίστα χαρακτηρισμένων αριστερών, άρχισαν τις έρευνες στα σπίτια. Μέχρι το μεσημέρι, έντεκα άνθρωποι είχαν εκτελεσθεί στα σπίτια τους ή στο δρόμο. Θα ήταν πολλοί περισσότεροι, αφού εκείνη τη μέρα είχαν συλληφθεί τριάντα, που προορίζονταν για εκτέλεση κι άλλοι διακόσιοι, που είχαν κρατηθεί στο χώρο του σχολείου. Ο Δήμαρχος όμως της Καλαμαριάς, Δημήτριος Παυλίδης, με τους κατάλληλους χειρισμούς, κατάφερε να αποσοβήσει τα χειρότερα. Το μεσημέρι παρέθεσε γεύμα στο χώρο της αστυνομίας, στο Δάγκουλα και τους άντρες του, με τρία πρόβατα και άφθονο κρασί, με αποτέλεσμα στο τέλος να μεθύσουν, να κουραστούν και να φύγουν τραγουδώντας Τα ρόδα τα τριαντάφυλλα, της άνοιξης τα κάλλη…και απελευθερώνοντας τους υπόλοιπους κρατούμενους.
Το Τάγμα του Αντώνη Δάγκουλα, που συντάχθηκε το 1944 και επίσημα ονομάστηκε Εθνική Ελληνική Ασφάλεια Πόλεως Θεσσαλονίκης, απαριθμούσε σχεδόν εκατό άντρες οι οποίοι φορούσαν και περιβραχιόνιο με νεκροκεφαλή. Οι άντρες αυτοί, με εντολή των γερμανικών αρχών, είχαν επιφορτισθεί με αστυνομικά καθήκοντα, παρά τις αντιδράσεις της επίσημης αστυνομίας. Η νεκροκεφαλή στο περιβραχιόνιο φανέρωνε πως η πραγματική αποστολή τους ήταν αυτή του εκτελεστικού αποσπάσματος. Γι’ αυτό άλλωστε και οι Γερμανοί έμεναν απαθείς στις κάθε είδους ληστρικές επιδρομές και βιαιοπραγίες του Τάγματος.
Αυτή είναι η έκθεση της Διεύθυνσης Αστυνομίας Θεσσαλονίκης, όπως συντάχθηκε στις 16 Αυγούστου 1944, τρεις μέρες μετά το Μπλόκο της Καλαμαριάς. To πρωί της Κυριακής 13 Αυγούστου 1944, Γερμανοί στρατιώτες με Έλληνες συνεργάτες τους από το Τάγμα του Δάγκουλα, περικύκλωσαν το κέντρο της Καλαμαριάς και τους γύρω συνοικισμούς και με μια λίστα χαρακτηρισμένων αριστερών, άρχισαν τις έρευνες στα σπίτια. Μέχρι το μεσημέρι, έντεκα άνθρωποι είχαν εκτελεσθεί στα σπίτια τους ή στο δρόμο. Θα ήταν πολλοί περισσότεροι, αφού εκείνη τη μέρα είχαν συλληφθεί τριάντα, που προορίζονταν για εκτέλεση κι άλλοι διακόσιοι, που είχαν κρατηθεί στο χώρο του σχολείου. Ο Δήμαρχος όμως της Καλαμαριάς, Δημήτριος Παυλίδης, με τους κατάλληλους χειρισμούς, κατάφερε να αποσοβήσει τα χειρότερα. Το μεσημέρι παρέθεσε γεύμα στο χώρο της αστυνομίας, στο Δάγκουλα και τους άντρες του, με τρία πρόβατα και άφθονο κρασί, με αποτέλεσμα στο τέλος να μεθύσουν, να κουραστούν και να φύγουν τραγουδώντας Τα ρόδα τα τριαντάφυλλα, της άνοιξης τα κάλλη…και απελευθερώνοντας τους υπόλοιπους κρατούμενους.
Το Τάγμα του Αντώνη Δάγκουλα, που συντάχθηκε το 1944 και επίσημα ονομάστηκε Εθνική Ελληνική Ασφάλεια Πόλεως Θεσσαλονίκης, απαριθμούσε σχεδόν εκατό άντρες οι οποίοι φορούσαν και περιβραχιόνιο με νεκροκεφαλή. Οι άντρες αυτοί, με εντολή των γερμανικών αρχών, είχαν επιφορτισθεί με αστυνομικά καθήκοντα, παρά τις αντιδράσεις της επίσημης αστυνομίας. Η νεκροκεφαλή στο περιβραχιόνιο φανέρωνε πως η πραγματική αποστολή τους ήταν αυτή του εκτελεστικού αποσπάσματος. Γι’ αυτό άλλωστε και οι Γερμανοί έμεναν απαθείς στις κάθε είδους ληστρικές επιδρομές και βιαιοπραγίες του Τάγματος.
Εκείνη την περίοδο ο Βασίλης Τσιτσάνης ζούσε και δημιουργούσε στη Θεσσαλονίκη. Στο κέντρο της πόλης, στην οδό Παύλου Μελά 21, διατηρούσε το περίφημο Ουζερί Τσιτσάνης, όπου έγραψε μερικά από τα ωραιότερά του τραγούδια. Κάποια τα ηχογράφησε μόλις τέλειωσε ο πόλεμος και άνοιξε το ιστορικό εργοστάσιο της Columbia. Κάποια όμως ήταν αδύνατο να περάσουν τους σκοπέλους της λογοκρισίας που ταλάνισαν επί σειρά ετών τη λαϊκή μουσική και παρέμειναν ανέκδοτα ή χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια μέχρι να πάρουν το δρόμο για το στούντιο. Ένα απ’ αυτά ήταν και το χασαποσέρβικο Ο μπλόκος (Βγήκανε νωρίς τ’ αστέρια) που για πολλά χρόνια το άκουγα από το δίσκο 12 Νέες Λαϊκές Δημιουργίεςτου Τσιτσάνη. Από τα μέσα της δεκαετίας του 80 δε, συμμετέχω με τη Φιλαρμονική του Δήμου στην εκδήλωση μνήμης που γίνεται κάθε χρόνο στο χώρο του μνημείου που έχει αναρτηθεί σε κεντρικό σημείο της πόλης, για τα θύματα του Μπλόκου της Καλαμαριάς και όλων των πεσόντων Καλαμαριωτών από τους Γερμανούς κατακτητές και τους συνεργάτες τους. Έτσι η έκπληξή μου ήταν πολύ μεγάλη, όταν έπεσε στα χέρια μου η τετραπλή κασετίνα με τίτλο Βασίλης Τσιτσάνης - Καλλιτέχνης (Fm Records) που κυκλοφόρησε το 2005, με την επιμέλεια του συλλέκτη και φίλου του Τσιτσάνη Κώστα Χατζηδουλή και διάβασα πως το τραγούδι αυτό γράφτηκε στη Θεσσαλονίκη το 1944, μετά το φοβερό Μπλόκο της Καλαμαριάς, ενώ υπάρχει ένα μοναδικό ντοκουμέντο με το συνθέτη να το προβάρει με το μπουζούκι του και να τραγουδά ο ίδιος.
«Βγήκανε νωρίς τ’ αστέρια, βγήκανε και τα μαχαίρια
για να μας καρφώσουν –Ωχ! μανούλα μου
έφτασαν τα καραβάνια με σπαθιά και με γκιορντάνια
για να μας σταυρώσουν –Ωχ! καρδούλα μου
Εμείς το ξέραμε μια μέρα πως θα γίνει μπλόκος
Ωχ! Μανούλα μου
κι είναι πολλοί αυτοί που χρόνια μας σταυρώνουν χρόνια
Ωχ! καρδούλα μου
κράτησε σφιχτά τα χέρια- την καρδιά σου κάνε πέτρα μην πονάς
Μία χούφτα παλικάρια πολεμάν σαν τα λιοντάρια
μέσα στην αντάρα, μέσα στη σκλαβιά
το θεριό στα δυο να κόψουν και τον τύραννο να διώξουν
όλα θα τα δώσουν για τη λευτεριά»
για να μας καρφώσουν –Ωχ! μανούλα μου
έφτασαν τα καραβάνια με σπαθιά και με γκιορντάνια
για να μας σταυρώσουν –Ωχ! καρδούλα μου
Εμείς το ξέραμε μια μέρα πως θα γίνει μπλόκος
Ωχ! Μανούλα μου
κι είναι πολλοί αυτοί που χρόνια μας σταυρώνουν χρόνια
Ωχ! καρδούλα μου
κράτησε σφιχτά τα χέρια- την καρδιά σου κάνε πέτρα μην πονάς
Μία χούφτα παλικάρια πολεμάν σαν τα λιοντάρια
μέσα στην αντάρα, μέσα στη σκλαβιά
το θεριό στα δυο να κόψουν και τον τύραννο να διώξουν
όλα θα τα δώσουν για τη λευτεριά»
Τo Δεκέμβρη του 1978, ο Βασίλης Τσιτσάνης ηχογράφησε το τραγούδι με τη ιδιαίτερη φωνή του και το ενέταξε στον κύκλο τραγουδιών 12 Νέες Λαϊκές Δημιουργίες που κυκλοφόρησε από τη CBS σε παραγωγή του Στέλιου Ελληνιάδη. Στο δίσκο έπαιξαν οι μουσικοί: Βασίλης Τσιτσάνης: μπαγλαμά, μπουζούκι, Γιάννης Παλαιολόγου-Χρήστος Ψαρρός-Σάκης Τσιβγούλης: μπουζούκι, Ευαγγελία Μαργαρώνη: πιάνο, Μπάμπης Μαλλίδης - Γιάννης Δέδες: κλασική κιθάρα, Νίκος Τσεσμελής - Γιώργος Θεοφιλόπουλος: κλασικό μπάσο.
Η Κατοχή και ο Εμφύλιος πέρασαν άμεσα ή έμμεσα σε αρκετά τραγούδια του Τσιτσάνη. Το εμβατήριο Αιώνες πέρασαν είναι ακόμα ένα δείγμα. Γράφτηκε κι αυτό στη Θεσσαλονίκη το 1944 αλλά ηχογραφήθηκε το 2003, από τη Χορωδία του Δήμου Μοσχάτου στο δίσκο Γεια Σου Ζωή Μου Όμορφη. Και δεν είναι μόνο αυτά… Της Γερακίνας γιος, με στίχους Κώστα Βίρβου, Κάποια μάνα αναστενάζει, (συνδημιουργία με τον Μπάμπη Μπακάλη), Για μια κόρη ξελογιάστρα (Χτίζουν και γκρεμίζουν κάστρα), Μπρος στο ρημαγμένο σπίτι, Κάνε λιγάκι υπομονή, Της κοινωνίας η διαφορά, Ο τραυματίας, Σαν απόκληρος γυρίζω, Απ' τη μάνα μου διωγμένος, Το γράμμα είναι κάποια τραγούδια τα οποία γράφει ο Τσιτσάνης επηρεασμένος από κείνη την περίοδο. Και φυσικά, κορωνίδα όλων αυτών, η Συννεφιασμένη Κυριακή την οποία ο δημιουργός, σύμφωνα με μαρτυρία του, εμπνεύσθηκε από τις θλιβερές εικόνες της Κατοχής στη Θεσσαλονίκη…
Πηγές:
Tο μπλόκο της 13 Αυγούστου 1944 του Ευστράτιου Ν.Δορδανά από το Ιστορικό Φωτογραφικό Λεύκωμα Η Καλαμαριά Γράφει Ιστορία 1940-1967. Από Την Επιβίωση Στη Δημιουργία (Έκδοση Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού Δήμου Καλαμαριάς 2004) - Βασίλης Τσιτσάνης-Καλλιτέχνης, Fm Records -2005, επιμέλεια Κώστας Χατζηδουλής
Κεντρική Φωτό: 16-1-1978 Γ. Δέδες - Τ. Καλέργης - Β. Τσιτσάνης - Ε. Μαργαρώνη την εποχή της ηχογράφησης του Μπλόκου… (από το αρχείο της κ. Ευαγγελίας Μαργαρώνη
Ευχαριστούμε ιδιαιτέρως τη φίλη δημοσιογράφο Μαρία Τσακίρη για τη βοήθειά της.
