Τα «11 λαϊκά τραγούδια του Γιάννη Ρίτσου» κυκλοφόρησαν από τη LYRA το Νοέμβρη του 1972, με τραγουδιστές τον Γιάννη Πουλόπουλο και τη Μαρία Δουράκη.
1) Τραγούδι στα νταμάρια – Γιάννης Πουλόπουλος
2) Μπήκαμε στο τραγούδι - Μαρία Δουράκη
3) Χωρισμός – Γιάννης Πουλόπουλος
4) Ο τρύγος - Γιάννης Πουλόπουλος
5) Χειμωνιάτικη βραδιά - Γιάννης Πουλόπουλος
6) Χρόνια σε περίμενα - Μαρία Δουράκη
7) Άιντε και ντε - Γιάννης Πουλόπουλος
8) Έφυγες - Μαρία Δουράκη
9) Νυχτοπεντοζάλης - Γιάννης Πουλόπουλος
10) Το φεγγάρι βάσανο - Γιάννης Πουλόπουλος
11) Μαύρη και γαλάζια νύχτα - Μαρία Δουράκη
Η διεύθυνση της ορχήστρας και της χορωδίας έγινε από το συνθέτη, ο οποίος στην επανέκδοση του δίσκου σε cd το 1995 (Επιμέλεια: Γιώργος Τσάμπρας) σημειώνει σχετικά:
Με τον Ρίτσο με συνέδεε μεγάλη φιλία και αλληλοεκτίμηση. Όταν κάποτε του ζήτησα να μελοποιήσω στίχους του, μου υποσχέθηκε ότι θα γράψει ειδικά για μένα. Την εποχή εκείνη, εγώ ήμουν πολύ ερωτευμένος. Ο Ρίτσος το ήξερε – κάναμε πολύ παρέα τότε – κι έτσι έκανε για μένα αυτούς τους ερωτιάρικους στίχους. Βέβαια μου ‘φερε τελικά λιγότερα τραγούδια απ’ όσα χρειάζονταν για το δίσκο. Κι έτσι εγώ ύστερα συμπλήρωσα με το «Άιντε και ντε» που είναι παρμένο απ’ τους «Πλανόδιους μουσικούς», μια μεγάλη ποιητική συλλογή του, την οποία αργότερα μελοποίησα ολόκληρη χωρίς ποτέ να την εκδώσω. Το «Άιντε και ντε» το θεωρώ πολύ μεγάλο τραγούδι. Το υπόλοιπο υλικό επηρεάστηκε πολύ από το κοινό κλίμα που είχαν οι στίχοι. Είναι όμορφοι, γλυκείς, αλλά όχι και οι καλύτεροι του Ρίτσου. Εδώ ο ποιητής έχει κατέβει στο επίπεδο του στιχουργού: «Κι ήρθες ένα σούρουπο π’ άναβαν τ’ αστέρια / στην πληγή μου ασάλευτα είκοσι μαχαίρια». Απλοί λαϊκότατοι στίχοι που και εγώ τους έντυσα με λαϊκές μελωδίες. Ζεϊμπέκικα, χασάπικα... Τα ήξερα καλά τέτοιου είδους ρυθμικά μοντέλα, από τότε που μαθητής Ωδείου ακόμα έγραφα σε νότες τις μελωδίες των ρεμπέτηδων για να τις στείλουν στη λογοκρισία. Είχα τότε αναπτύξει μια καλή σχέση μαζί τους. Έπαιζα όργανα, μ’ αγαπούσαν και τους ήξερα. Εγώ διάλεξα τον Πουλόπουλο και η εταιρεία τη Δουράκη, μια φωνή της εποχής εκείνης. Θυμάμαι που προσπαθούσα να πω στον Πουλόπουλο πες το κι έτσι. Μου λέει «εγώ μαέστρο, ό,τι και να μου πεις, όπως μπορώ θα τα πω». Δίκιο είχε. Είχε πια μια σταμπιλαρισμένη φωνή. Είχε φτιάξει το κεφάλαιο δικό του. Δεν μπορούσες να επενδύσεις περισσότερο πάνω του. Η «βιοτεχνία» του ήταν πια κλειστή και δεν έβγαινε από τα όρια. Έτσι κι αλλιώς όμως ήταν πολύ καλός. Φοβερά ιδιόρρυθμη φωνή και τίμιος τραγουδιστής.
Νίκος Μαμαγκάκης – 5 Μαΐου 1995
Και μόνο το γεγονός ότι καταμεσής της χούντας, κυκλοφορεί ένας δίσκος με στίχους του Γιάννη Ρίτσου, καθιστά την κυκλοφορία του πολιτική πράξη, ανεξάρτητα από το ότι τα τραγούδια δεν είναι αμιγώς πολιτικά... Αν και λογοκρίθηκαν τότε δυο κομμάτια, ακόμα και σε αυτά τα έντεκα που κυκλοφόρησαν, είναι ευδιάκριτα κάποια «κρυφά» μηνύματα, τα οποία βεβαίως δεν γίνονταν αντιληπτά από τους αυτιστικούς κυβερνώντες και λογοκριτές της εποχής εκείνης. Όσον αφορά τις μουσικές του Μαμαγκάκη, νομίζω πως, με εξαίρεση τα απλά κινηματογραφικά του τραγούδια, αυτή είναι η πιο «εύκολη» (με την καλύτερη σημασία της λέξης) και προσιτή δουλειά του, σε σχέση τουλάχιστον, με τα υπόλοιπα πολύπλοκα έργα του. Ανάμεσα όμως στα απλά λαϊκά τραγούδια αυτού του δίσκου, έρχεται το «Άιντε και ντε» και δίνει ένα δυνατό «χαστούκι» στον ακροατή... Ένα από τα πιο σύνθετα και συνάμα, σπουδαία ελληνικά τραγούδια, με φοβερές ρυθμικές εναλλαγές μέσα του...
Στη βιογραφία του που κυκλοφόρησε το 2006 σε επιμέλεια του Πάνου Χρυσοστόμου, ο συνθέτης παραθέτει ένα ενδιαφέρον περιστατικό με τον Γιώργο Μητσάκη, που σχετίζεται με το «Άιντε και ντε»:
Θυμάμαι τον Γιώργο Μητσάκη, με τον οποίο είχαμε μια πολύ καλή σχέση. Με αγάπαγε, νομίζω, και μου έλεγε για κάποιους στίχους: «Πολύ τολμηρός, βρε αδερφέ μου Νίκο, πολύ τολμηρός». Εγώ του έλεγα: «Τι εννοείς τολμηρός;» Και απαντούσε: «Ε, να, τώρα, ο μηχανοδηγός με το μικρό μουστάκι του;» Κι εγώ του έλεγα: «Αυτό τι σε πειράζει εσένα, Γιώργο μου; Ή μήπως είναι λάθος ο δρόμος;» Και αμέσως μετά του είπα: «Ξέρεις τίνος είναι αυτοί οι στίχοι, Γιώργο; Του Ρίτσου!» Και κείνος εντυπωσιάστηκε! «Αμάν, αμάν, αδερφέ μου Νίκο!»
Το 1972 η δημοτικότητα του Γιάννη Πουλόπουλου βρίσκεται στην ακμή της. Όσον αφορά τη Μαρία Δουράκη, έχω ξαναγράψει πως ερμηνεύει στα χνάρια της, απούσας εκείνη την εποχή στο εξωτερικό, Μαρίας Φαραντούρη, ενώ είναι χαρακτηριστικό πως στη μεταπολίτευση και μετά από σημαντικές συνεργασίες, εξαφανίσθηκε από το μουσικό στερέωμα.
Στη βιογραφία του και πάλι, ο συνθέτης αναφέρεται στον Γιάννη Πουλόπουλο:
Θυμάμαι τώρα τον Πουλόπουλο, που δούλεψα πολύ μαζί του όταν ήταν και πολύ νέος. Και θυμάμαι ότι είχα προσπαθήσει πάρα πολύ να του εμφυσήσω πράματα. Και τι μου έλεγε ο Πουλόπουλος; «Εμένα, μαέστρο, ό,τι και να μου λες, έτσι μόνο μπορώ να τα πω». Και το πιο ωραίο είναι ότι και έτσι τα έλεγε! Κάναμε μαζί τα «Έντεκα λαϊκά τραγούδια» του Ρίτσου και τον έβαλα μετά και τραγούδησε και την «Ερωφίλη» μου. Και πραγματικά, όλα όσα έλεγε τα έκανε Πουλόπουλο! Αυτό είναι καλό αν έχεις μια φωνή σαν τη δική του, το άσχημο είναι να μην έχεις φωνή και να έχεις απόψεις για όλα, σαν μερικούς άλλους. Η τέλεια φωνή, πρωταρχική – δηλαδή, όπως λένε «ο Μπιθικώτσης», λένε κι «ο Πουλόπουλος» Έτσι δεν είναι; Όπως λέμε «ο Καζαντζίδης», λέμε και «ο Πουλόπουλος». (1)
Το 2007 ο Νίκος Μαμαγκάκης προσεγγίζει τελείως διαφορετικά το έργο και το ξαναηχογραφεί για λογαριασμό της βιοτεχνίας μουσικής, που είχε ο ίδιος ιδρύσει, με την επωνυμία «Ιδαία», από την οποία επανακυκλοφορεί το σύνολο, σχεδόν, του έργου του, σε νέες ηχογραφήσεις. Σε αυτή την έκδοση, που εκδίδεται με τίτλο «11 συν 2 λαϊκά τραγούδια», προσθέτει τα «Μολυβένια σύννεφα» καθώς και το πρώτο μέρος από το «Άιντε και ντε», που είχαν λογοκριθεί το 1972 και δεν μπήκαν στην πρώτη έκδοση. Όσον αφορά τους τραγουδιστές, το μεγαλύτερο – και πιο δύσκολο- βάρος αναλαμβάνει ένας από τους σημαντικούς καλλιτέχνες της νεότερης γενιάς και συνεργάτης στο www.ogdoo.gr, ο Πάνος Παπαϊωάννου. Μαζί του τραγουδούν η Μαρίνα Δακανάλη και η Εύη Ανδριώτη, ενώ παίζουν μπουζούκι ο Δημήτρης Λίβανος, κλασική κιθάρα ο Χρυσόστομος Καραντωνίου, λύρα ο Λευτέρης Ανδριώτης, ακουστική κιθάρα και λαούτο ο Πάνος Παπαϊωάννου.
Πηγή: 1) Πάνος Χρυσοστόμου «Νίκος Μαμαγκάκης - Μουσική ακούω, ζωή καταλαβαίνω» (εκδόσεις Άγκυρα 2006)
Φωτογραφία Νο2: Ο Νίκος Μαμαγκάκης με τον Γιάννη Πουλόπουλο και τη Μαρία Δουράκη (από το οπισθόφυλλο του δίσκου).
1) Τραγούδι στα νταμάρια – Γιάννης Πουλόπουλος
2) Μπήκαμε στο τραγούδι - Μαρία Δουράκη
3) Χωρισμός – Γιάννης Πουλόπουλος
4) Ο τρύγος - Γιάννης Πουλόπουλος
5) Χειμωνιάτικη βραδιά - Γιάννης Πουλόπουλος
6) Χρόνια σε περίμενα - Μαρία Δουράκη
7) Άιντε και ντε - Γιάννης Πουλόπουλος
8) Έφυγες - Μαρία Δουράκη
9) Νυχτοπεντοζάλης - Γιάννης Πουλόπουλος
10) Το φεγγάρι βάσανο - Γιάννης Πουλόπουλος
11) Μαύρη και γαλάζια νύχτα - Μαρία Δουράκη
Η διεύθυνση της ορχήστρας και της χορωδίας έγινε από το συνθέτη, ο οποίος στην επανέκδοση του δίσκου σε cd το 1995 (Επιμέλεια: Γιώργος Τσάμπρας) σημειώνει σχετικά:
Με τον Ρίτσο με συνέδεε μεγάλη φιλία και αλληλοεκτίμηση. Όταν κάποτε του ζήτησα να μελοποιήσω στίχους του, μου υποσχέθηκε ότι θα γράψει ειδικά για μένα. Την εποχή εκείνη, εγώ ήμουν πολύ ερωτευμένος. Ο Ρίτσος το ήξερε – κάναμε πολύ παρέα τότε – κι έτσι έκανε για μένα αυτούς τους ερωτιάρικους στίχους. Βέβαια μου ‘φερε τελικά λιγότερα τραγούδια απ’ όσα χρειάζονταν για το δίσκο. Κι έτσι εγώ ύστερα συμπλήρωσα με το «Άιντε και ντε» που είναι παρμένο απ’ τους «Πλανόδιους μουσικούς», μια μεγάλη ποιητική συλλογή του, την οποία αργότερα μελοποίησα ολόκληρη χωρίς ποτέ να την εκδώσω. Το «Άιντε και ντε» το θεωρώ πολύ μεγάλο τραγούδι. Το υπόλοιπο υλικό επηρεάστηκε πολύ από το κοινό κλίμα που είχαν οι στίχοι. Είναι όμορφοι, γλυκείς, αλλά όχι και οι καλύτεροι του Ρίτσου. Εδώ ο ποιητής έχει κατέβει στο επίπεδο του στιχουργού: «Κι ήρθες ένα σούρουπο π’ άναβαν τ’ αστέρια / στην πληγή μου ασάλευτα είκοσι μαχαίρια». Απλοί λαϊκότατοι στίχοι που και εγώ τους έντυσα με λαϊκές μελωδίες. Ζεϊμπέκικα, χασάπικα... Τα ήξερα καλά τέτοιου είδους ρυθμικά μοντέλα, από τότε που μαθητής Ωδείου ακόμα έγραφα σε νότες τις μελωδίες των ρεμπέτηδων για να τις στείλουν στη λογοκρισία. Είχα τότε αναπτύξει μια καλή σχέση μαζί τους. Έπαιζα όργανα, μ’ αγαπούσαν και τους ήξερα. Εγώ διάλεξα τον Πουλόπουλο και η εταιρεία τη Δουράκη, μια φωνή της εποχής εκείνης. Θυμάμαι που προσπαθούσα να πω στον Πουλόπουλο πες το κι έτσι. Μου λέει «εγώ μαέστρο, ό,τι και να μου πεις, όπως μπορώ θα τα πω». Δίκιο είχε. Είχε πια μια σταμπιλαρισμένη φωνή. Είχε φτιάξει το κεφάλαιο δικό του. Δεν μπορούσες να επενδύσεις περισσότερο πάνω του. Η «βιοτεχνία» του ήταν πια κλειστή και δεν έβγαινε από τα όρια. Έτσι κι αλλιώς όμως ήταν πολύ καλός. Φοβερά ιδιόρρυθμη φωνή και τίμιος τραγουδιστής.
Νίκος Μαμαγκάκης – 5 Μαΐου 1995
Και μόνο το γεγονός ότι καταμεσής της χούντας, κυκλοφορεί ένας δίσκος με στίχους του Γιάννη Ρίτσου, καθιστά την κυκλοφορία του πολιτική πράξη, ανεξάρτητα από το ότι τα τραγούδια δεν είναι αμιγώς πολιτικά... Αν και λογοκρίθηκαν τότε δυο κομμάτια, ακόμα και σε αυτά τα έντεκα που κυκλοφόρησαν, είναι ευδιάκριτα κάποια «κρυφά» μηνύματα, τα οποία βεβαίως δεν γίνονταν αντιληπτά από τους αυτιστικούς κυβερνώντες και λογοκριτές της εποχής εκείνης. Όσον αφορά τις μουσικές του Μαμαγκάκη, νομίζω πως, με εξαίρεση τα απλά κινηματογραφικά του τραγούδια, αυτή είναι η πιο «εύκολη» (με την καλύτερη σημασία της λέξης) και προσιτή δουλειά του, σε σχέση τουλάχιστον, με τα υπόλοιπα πολύπλοκα έργα του. Ανάμεσα όμως στα απλά λαϊκά τραγούδια αυτού του δίσκου, έρχεται το «Άιντε και ντε» και δίνει ένα δυνατό «χαστούκι» στον ακροατή... Ένα από τα πιο σύνθετα και συνάμα, σπουδαία ελληνικά τραγούδια, με φοβερές ρυθμικές εναλλαγές μέσα του...
Στη βιογραφία του που κυκλοφόρησε το 2006 σε επιμέλεια του Πάνου Χρυσοστόμου, ο συνθέτης παραθέτει ένα ενδιαφέρον περιστατικό με τον Γιώργο Μητσάκη, που σχετίζεται με το «Άιντε και ντε»:
Θυμάμαι τον Γιώργο Μητσάκη, με τον οποίο είχαμε μια πολύ καλή σχέση. Με αγάπαγε, νομίζω, και μου έλεγε για κάποιους στίχους: «Πολύ τολμηρός, βρε αδερφέ μου Νίκο, πολύ τολμηρός». Εγώ του έλεγα: «Τι εννοείς τολμηρός;» Και απαντούσε: «Ε, να, τώρα, ο μηχανοδηγός με το μικρό μουστάκι του;» Κι εγώ του έλεγα: «Αυτό τι σε πειράζει εσένα, Γιώργο μου; Ή μήπως είναι λάθος ο δρόμος;» Και αμέσως μετά του είπα: «Ξέρεις τίνος είναι αυτοί οι στίχοι, Γιώργο; Του Ρίτσου!» Και κείνος εντυπωσιάστηκε! «Αμάν, αμάν, αδερφέ μου Νίκο!»
Το 1972 η δημοτικότητα του Γιάννη Πουλόπουλου βρίσκεται στην ακμή της. Όσον αφορά τη Μαρία Δουράκη, έχω ξαναγράψει πως ερμηνεύει στα χνάρια της, απούσας εκείνη την εποχή στο εξωτερικό, Μαρίας Φαραντούρη, ενώ είναι χαρακτηριστικό πως στη μεταπολίτευση και μετά από σημαντικές συνεργασίες, εξαφανίσθηκε από το μουσικό στερέωμα.
Στη βιογραφία του και πάλι, ο συνθέτης αναφέρεται στον Γιάννη Πουλόπουλο:
Θυμάμαι τώρα τον Πουλόπουλο, που δούλεψα πολύ μαζί του όταν ήταν και πολύ νέος. Και θυμάμαι ότι είχα προσπαθήσει πάρα πολύ να του εμφυσήσω πράματα. Και τι μου έλεγε ο Πουλόπουλος; «Εμένα, μαέστρο, ό,τι και να μου λες, έτσι μόνο μπορώ να τα πω». Και το πιο ωραίο είναι ότι και έτσι τα έλεγε! Κάναμε μαζί τα «Έντεκα λαϊκά τραγούδια» του Ρίτσου και τον έβαλα μετά και τραγούδησε και την «Ερωφίλη» μου. Και πραγματικά, όλα όσα έλεγε τα έκανε Πουλόπουλο! Αυτό είναι καλό αν έχεις μια φωνή σαν τη δική του, το άσχημο είναι να μην έχεις φωνή και να έχεις απόψεις για όλα, σαν μερικούς άλλους. Η τέλεια φωνή, πρωταρχική – δηλαδή, όπως λένε «ο Μπιθικώτσης», λένε κι «ο Πουλόπουλος» Έτσι δεν είναι; Όπως λέμε «ο Καζαντζίδης», λέμε και «ο Πουλόπουλος». (1)
Το 2007 ο Νίκος Μαμαγκάκης προσεγγίζει τελείως διαφορετικά το έργο και το ξαναηχογραφεί για λογαριασμό της βιοτεχνίας μουσικής, που είχε ο ίδιος ιδρύσει, με την επωνυμία «Ιδαία», από την οποία επανακυκλοφορεί το σύνολο, σχεδόν, του έργου του, σε νέες ηχογραφήσεις. Σε αυτή την έκδοση, που εκδίδεται με τίτλο «11 συν 2 λαϊκά τραγούδια», προσθέτει τα «Μολυβένια σύννεφα» καθώς και το πρώτο μέρος από το «Άιντε και ντε», που είχαν λογοκριθεί το 1972 και δεν μπήκαν στην πρώτη έκδοση. Όσον αφορά τους τραγουδιστές, το μεγαλύτερο – και πιο δύσκολο- βάρος αναλαμβάνει ένας από τους σημαντικούς καλλιτέχνες της νεότερης γενιάς και συνεργάτης στο www.ogdoo.gr, ο Πάνος Παπαϊωάννου. Μαζί του τραγουδούν η Μαρίνα Δακανάλη και η Εύη Ανδριώτη, ενώ παίζουν μπουζούκι ο Δημήτρης Λίβανος, κλασική κιθάρα ο Χρυσόστομος Καραντωνίου, λύρα ο Λευτέρης Ανδριώτης, ακουστική κιθάρα και λαούτο ο Πάνος Παπαϊωάννου.
Πηγή: 1) Πάνος Χρυσοστόμου «Νίκος Μαμαγκάκης - Μουσική ακούω, ζωή καταλαβαίνω» (εκδόσεις Άγκυρα 2006)
Φωτογραφία Νο2: Ο Νίκος Μαμαγκάκης με τον Γιάννη Πουλόπουλο και τη Μαρία Δουράκη (από το οπισθόφυλλο του δίσκου).
