«80 χρόνια ελληνικό τραγούδι». Σημαντικές στιγμές από κάθε δεκαετία και είδος του ελληνικού τραγουδιού, από τη δεκαετία του ’20 και τη «Σμυρνιά», ως το 2000 και την «Πριγκηπέσα» του Σωκράτη Μάλαμα, η οποία συναγωνίζεται πλέον σε επανεκτελέσεις, τα παλιά κλασικά λαϊκά τραγούδια. Το ίδιο βεβαίως ισχύει και για το «Πρώτο φθινόπωρο» του Βαγγέλη Κορακάκη, που επίσης ακούγεται σ’ αυτό το δίσκο.
Στο «Μονοπάτι» του Μπάμπη Τσέρτου, ο ακροατής κάνει σταθμούς τόσο σε πασίγνωστα και πολυτραγουδισμένα κομμάτια, όπως το «Γωνιά, γωνιά» του Μίκη και του Δημήτρη Χριστοδούλου, ή τα δυο νεότερα τραγούδια που ανέφερα παραπάνω, αλλά και σε στιγμές αγαπημένες μεν, χωρίς όμως μεταγενέστερες εκτελέσεις, όπως το «Να ζει κανείς ή να μη ζει» του Γιώργου Ζαμπέτα, που πρωτοακούστηκε από τον δημιουργό του και την ηθοποιό Λίλιαν Μηνιάτη στην ομώνυμη ταινία με το Λάμπρο Κωνσταντάρα.
Συνδετικό κρίκο, εκτός από τη φωνή του Μπάμπη Τσέρτου, αποτελούν ασφαλώς οι ενορχηστρώσεις του Γιώργου Ε.Παπαδάκη, που κατάφερε να συνταιριάξει εποχές και μουσικά ρεύματα, με τρόπο αξιοζήλευτο… Στα 6 και 11 ενορχήστρωσε ο Μάνος Γρυσμπολάκης, ενώ στο 9 ο Γιάννης Σαριανίδης. Ιδιαίτερη στιγμή του δίσκου η διασκευή του τραγουδιού «Τα μαναβάκια» -παλιού ρεμπέτικου του 1936- με δυο πιάνα, από τον Γιώργο Παπαδάκη. Είναι από τις περιπτώσεις που ο όρος «διασκευή» αποκτά νόημα και ουσία.
1. Φεριχά (Κοντά στο Νείλο) (Μιχάλης Σουγιούλ, Κώστας Κοφινιώτης, Αιμίλιος Σαββίδης)
2. Γωνιά-γωνιά (Μίκης Θεοδωράκης, Δημήτρης Χριστοδούλου)
3. Να ζει κανείς ή να μη ζει (Γιώργος Ζαμπέτας, Χαράλαμπος Βασιλειάδης)
4. Το μονοπάτι (Γιώργος Μουζάκης, Αλέκος Σακελλάριος, Χρήστος και Γιώργος Γιαννακόπουλος)
5. Μαγκαλάκι (Απόστολος Χατζηχρήστος)
6. Πριγκηπέσα (Σωκράτης Μάλαμας)
7. Πρώτο φθινόπωρο (Βαγγέλης Κορακάκης)
8. Μα τι να κάνω σ ’αγαπώ (Κώστας Σκαρβέλης)
9. Θέλω πολλές (Στέφανος Κιουπρούλης ή Χονδρονάκος)
10. Σ’ ένα απόκρημνο ακρογιάλι (Στέλιος Χρυσίνης, Χαράλαμπος Βασιλειάδης)
11. Εσύ σουλτάνα μου (Στέλλα Γιαχασιέλ, Βασίλειος Παμβάκης)
12. Ψιλοβρέχει (Γιώργος Μητσάκης)
13. Μάλιστα κύριε (Γιώργος Ζαμπέτας, Αλέκος Καγιάντας)
14. Σμυρνιά (Παραδοσιακό Σμύρνης)
15. Όταν σε βλέπω να γυρίζεις ή Τα μαναβάκια (Κώστας Σκαρβέλης)
(Αφιερωμένο στη μνήμη του Γιαννάκη Κάββουρα)
16. Αδύνατον να κοιμηθώ (Μουσική: Μιχάλης Σουγιούλ, Τάκης Μωράκης, Χρήστος Γιαννακόπουλος)
Φαντάζομαι πως ο στιχουργός στο Νο 11 («Εσύ σουλτάνα μου») είναι ο Βασίλειος Ταμβάκης (και όχι Παμβάκης) που είναι ψευδώνυμο του Χαράλαμπου Βασιλειάδη. Η Στέλλα Γιεχασιέλ είναι ασφαλώς η σπουδαία τραγουδίστρια Στέλλα Χασκίλ.
Έπαιξαν οι μουσικοί:
Μπουζούκι και Μπαγλαμά ο Χρήστος Κωνσταντίνου, εκτός από το 2 που Μπαγλαμά έπαιξε ο Θεόδωρος Κυδωνιεύς.
Κιθάρα ο Κώστας Τσεκούρας, εκτός από το 1, που έπαιξε ο Βασίλης Μασαλάς και το 9 που έπαιξε ο Νίκος Καινούριος.
Πιάνο ο Γιάννης Τσέρτος.
Μπάσο ο Τάκης Φραγκούς.
Ακορντεόν ο Μάνος Γρυσμπολάκης, εκτός από τα 4, 5, 9, 10, 16 που έπαιξε ο Γιάννης Σαριανίδης.
Βιολί, στα 1, 4 , 9, 11, 16 ο Μιχάλης Δανιάς.
Κρουστά στα 1 και 9 ο Σωκράτης Γανιάρης, ενώ στο 11 ο Κώστας Μερετάκης.
Πνευστά στο 6 ο Αλέξανδρος Αρκαδόπουλος.
Όμποε στο 1 ο Βαγγέλης Χριστόπουλος.
Βιόλα στο 1 ο Κυριάκος Γκουβέντας.
Σαντούρι στο 14 ο Ανδρέας Κατσιγιάννης.
Φωνητικά έκανε η Νάντια Καραγιάννη στα 3 και 4, και η Ντένια Κουρούση με τον Κώστα Μάντζιο στα 5 και 10.
Η επιμέλεια παραγωγής έγιναν από τους Γρηγόρη Ψαριανό και Νίκο Οικονόμου, ενώ η ηχογράφηση στο Studio “N” από τον Γιάννη Παξεβάνη.
Ο Μπάμπης Τσέρτος σημειώνει στο ένθετο:
«Εκφράζω τις βαθιές μου ευχαριστίες σε όλους μου τους συνεργάτες για τη διαθεσιμότητα και τη δημιουργική τους συμβολή. Ευχαριστώ τον Γιάννη Σαριανίδη και τον Μάνο Γρυσμπολάκη για τις ενορχηστρώσεις στα τραγούδια “Θέλω πολλές”, “Πριγκηπέσσα” και “Σουλτάνα μου”. Ευχαριστώ επίσης την Ντένια Κουρούση, τον Κώστα Μάντζιο και τη Νάντια Καραγιάννη για τη συμμετοχή τους. Πολύτιμη και εμπνευσμένη ήταν η συμβολή του Γιάννη Παξεβάνη που υπογράφει την ηχοληψία και τις μίξεις του δίσκου. Ιδιαιτέρως ευχαριστώ το φίλο και συνεργάτη Γιώργο Παπαδάκη που είχε την καλλιτεχνική και ενορχηστρωτική επιμέλεια. Οι γνώσεις, οι παρατηρήσεις και οι προτάσεις του υπήρξαν για μένα πολύτιμες. Τέλος, ευχαριστώ τον Γρηγόρη Ψαριανό, που ήρθε στις δύο, τρεις πρώτες ηχογραφήσεις και μετά μας άφησε ήσυχους να κάνουμε τη δουλειά μας…»
Πέρα από τα θετικά που ανέφερα παραπάνω, οι μόνες ενστάσεις που είχα, μετά την ακρόαση του δίσκου, είναι καταρχάς η σειρά των τραγουδιών. Δεν ξέρω δηλαδή αν μετά τη «Φεριχά» του Σουγιούλ, ταιριάζει το «Γωνιά, γωνιά» του Μίκη και στο «καπάκι» το τραγούδι του Ζαμπέτα… Νομίζω πως μια κατάταξη με βάση τη χρονολογία των τραγουδιών θα ήταν περισσότερο ταιριαστή. Δεν ξέρω επίσης αν μια ακόμη εκτέλεση της «Πριγκηπέσας» ή του «Φθινόπωρου», προσθέτει κάτι στο τραγούδι ή στον ερμηνευτή. Έχω την αίσθηση πως πρόκειται για δυο τραγούδια, που θέλουν όλοι οι τραγουδιστές να συμπεριλάβουν στα προγράμματά τους, ενώ κάποιοι από αυτούς προχωρούν και στη δισκογράφησή τους. Να μην ξεχνάμε βέβαια πως από τότε πέρασαν έξι χρόνια. Αν θυμάμαι καλά, η «Πριγκηπέσα» τότε περίπου άρχισε να παίρνει «τα πάνω της» και να περνάει στα προγράμματα και στους δίσκους… Εν πάση περιπτώσει, αυτό είναι περισσότερο παρατήρηση, παρά ένσταση…
Κλείνοντας, νομίζω πως αξίζει να διαβάσουμε τα όσα σημειώνει στο ένθετο ο Γιώργος Ε.Παπαδάκης:
«Ελιξίρια μνήμης. Παλιά και νεώτερα λαϊκά τραγούδια επωνύμων και ανωνύμων δημιουργών, ένα ρεπερτόριο οικείο τόσο στον Μπάμπη Τσέρτο όσο και στο ακροατήριό του. Όπως κάνει πάντα ο ταλαντούχος και ερευνητικός τραγουδιστής, ανιχνεύει καλά το έδαφος επί του οποίου θα κινηθεί, αναζητώντας μια προσέγγιση που να υπερβαίνει την απλή και στερεότυπη “αναπαράσταση” των παλαιών τραγουδιών, ακόμα θα έλεγα, και την τυπική “ορθογραφία” που αναφέρεται στο πνεύμα των εποχών, των συνθετών και των ιδιωμάτων τους. Αυτά δεν μπορούν σήμερα να αποτελούν ζητούμενο όχι μόνο διότι μας τα προσφέρουν οι παλιές, οι πρώτες εκτελέσεις, που ευτυχώς δεν χάθηκαν, αλλά και διότι αποτελούν περισσότερο επιστημονικό και λιγότερο καλλιτεχνικό κίνητρο. Οι επανεκτελέσεις έχουν νόημα πάντοτε στο βαθμό που γίνονται αφορμές για δημιουργία. Όχι μόνο τι ήταν κάποτε τα τραγούδια αυτά, αλλά και τι είναι (αν είναι κάτι) και σήμερα. Η πραγματική αξία των παλαιών τραγουδιών δεν βρίσκεται μόνο στα λόγια και τη μουσική τους. Κι ακόμα, όλη τους τη δύναμη δεν την έχουν από την επομένη της δημιουργίας τους. Χρειάζεται χρόνος καθώς η μεγαλύτερη από τις δυνάμεις τους επωάζεται σιγά σιγά μέσα στις ψυχές των ανθρώπων. Τα πρόσωπα, οι παρέες, οι ομάδες, και τέλος η κοινωνία μετατρέπει τα τραγούδια που θ’ αγαπήσει σε ελιξίρια μνήμης.
Τα τραγούδια είναι συνδεδεμένα με τη μνήμη. Δίχως αυτή τη σύνδεση, χωρίς το συναισθηματικό φορτίο που, με το πέρασμα του χρόνου, το μικρό ή το μεγάλο ακροατήριο αποθέτει στα τραγούδια, όσο σπουδαία και να είναι αυτά, απομένουν στο τέλος αδύναμα ή χάνονται. Κι αυτό, δηλαδή το αντίκρισμα που αποκτούν (σαν προίκα) τα τραγούδια (και όχι ακριβώς οι νότες) είναι το πιο ισχυρό κίνητρο και το πιο ενδιαφέρον πεδίο για έναν ερμηνευτή. Μια πρόκληση δημιουργίας. Κατά βάθος αυτό κάνουν αιώνες τώρα (εν γνώσει η αν αγνοία τους) όλοι οι αληθινοί τεχνίτες φορείς των παραδόσεων κι όχι μόνο στη μουσική, μα σε όλες τις τέχνες. Αν οι μουσικές παραδόσεις μένουν ζωντανές στο πέρασμα του χρόνου, το χρωστούν ακριβώς α’ αυτό και όχι στις συνειδητές και άχαρες προσπάθειες απομίμησης του γράμματος, της γραμματικής και των άλλων “πατροπαράδοτων” και απλώς γραφικών στοιχείων.
Ο Μπάμπης Τσέρτος επιχειρεί εδώ μια διείσδυση στις συγκινησιακές παρακαταθήκες των τραγουδιών, ένα προσωπικό ιχνογράφημα που μας δείχνει τα σπουδαία και προς φύλαξιν, αποθέματα της πλούσιας τραγουδιστικής μας παράδοσης».
Γιώργος Ε. Παπαδάκης
