1. Η μπαλάντα του Ούρι - Ορχηστρικό
2. Ο Γιάννης ο φονιάς - Μανώλης Μητσιάς
3. Κοίτα με στα μάτια - Δήμητρα Γαλάνη
4. Ο Παντελής - Μανώλης Μητσιάς, Δήμητρα Γαλάνη
5. Το μεθυσμένο καράβι - Μανώλης Μητσιάς
6. Αθανασία - Δήμητρα Γαλάνη
7. Οι μέρες είναι πονηρές - Μανώλης Μητσιάς
8. Τσάμικος - Μανώλης Μητσιάς
9. Παράξενη Πρωτομαγιά - Μανώλης Μητσιάς, Δήμητρα Γαλάνη
10. Ένα σπίρτο στο τραπέζι - Μανώλης Μητσιάς, Δήμητρα Γαλάνη
11. Μια φορά κι έναν καιρό - Δήμητρα Γαλάνη
12. Μελαγχολικό εμβατήριο - Μανώλης Μητσιάς, Δήμητρα Γαλάνη
Ανατρέχοντας σε μαρτυρίες των συντελεστών για το έργο, διαβάζουμε αρχικά ένα σημείωμα του Μάνου Χατζιδάκι, από το ένθετο του cd: H ΑΘΑΝΑΣΙΑ του Γκάτσου, όπως και κάθε αληθινό τραγούδι, ήταν και παραμένει ένα παιχνίδι. Η ιδέα του Θανάτου οδηγεί τον αληθινά ελεύθερο άνθρωπο στο να αντιληφθεί βαθιά μέσα του, πως η ύπαρξή Του έχει ημερομηνία λήξεως. Ο Άνθρωπος οφείλει να συμφιλιωθεί με την ιδέα αυτή κι όχι ν’ αγκιστρώνεται από τη ζωή σε σημείο που να μη θέλει να φύγει- πράγμα που όλες οι θρησκείες εκμεταλλεύονται υποσχόμενες μελλοντική κι ατέλειωτη μελλοντική κι ατέλειωτη ζωή. Κι όμως είναι τόσο απλό, γι’ αυτό και δύσκολο.
Μάνος Χατζιδάκις
Στο studio μου επέτρεψε να τα πω μία ή δύο φορές το πολύ. Τα κράτησε έτσι και δεν άφησε να γίνουν ούτε κάποιες διορθώσεις. Ίσως θεωρούσε ό,τι από τη στιγμή που διαλέγει μια φωνή με συγκεκριμένο ηχόχρωμα για το συγκεκριμένο έργο, δεν χρειάζεται να ψάξουμε οτιδήποτε άλλο. Έτσι κι αλλιώς, νομίζω ότι στη φωνή μου φαίνεται κάθε φορά όχι τόσο η διδασκαλία- η οποία μπορεί να είναι από πολύ έντονη έως ανύπαρκτη- αλλά η αποτύπωση του ψυχισμού του δημιουργού. Αυτό είναι άλλωστε το δικό μου ζητούμενο. Τόσο γρήγορα ηχογραφήθηκε λοιπόν η ΑΘΑΝΑΣΙΑ. Το αντίκρισμα όμως αυτών των τραγουδιών αλλά και όλων των άλλων του Χατζιδάκι που τραγούδησα σε πρώτη εκτέλεση, ανεξάρτητα αν έγιναν μεγάλες ή μικρότερες επιτυχίες, το διαπιστώνω κάθε φορά από τον τρόπο που τα υποδέχεται το κοινό. Είναι πραγματικά μαγική η αίσθηση που έχεις καθώς ξεκινάει ένα τραγούδι, το οποίο έχεις το προνόμιο να’ χει καταγραφεί στη συνείδηση του κόσμου με τη φωνή σου. Είναι κάτι που το έχω νιώσει με το υλικό του Χατζιδάκι αλλά και μ’ εκείνο του Τσιτσάνη ή του Λοΐζου, για ν’ αναφερθώ μόνο σε ανθρώπους που έχουν φύγει… (1)
Αρκετά νωρίς, το 1971, γίνεται και η πρώτη επαφή με τη μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, με το δίσκο «Της Γης το χρυσάφι» και μάλιστα εν τη απουσία του, αφού έλειπε στο εξωτερικό. Η ενορχήστρωση στο δίσκο είναι του Γιάννη Σπανού.
Εν τη απουσία του αλλά με επικοινωνία από Αμερική. Το 1972 που ήρθε στην Ελλάδα γνωριστήκαμε. Αργότερα , το 1976, κάναμε την «Αθανασία» πάλι σε στίχους του Γκάτσου.
Στην «Αθανασία» είχαν ηχογραφηθεί όλα τα τραγούδια στους ανδρικούς τόνους, προκειμένου να τα πεις εσύ. Πώς προέκυψε στην πορεία η συμμετοχή της Δήμητρας Γαλάνη που τραγούδησε πάνω στους δικούς σου τόνους;
Η «Αθανασία» ήταν γραμμένη όλη για μένα. Κάποια στιγμή ήρθε η Δήμητρα μαζί με το συγχωρεμένο το Λεφεντάριο και μου είπε να δουλέψουμε μαζί το χειμώνα. Λέω «με μεγάλη μου χαρά…» Εγώ τότε δούλευα με τη Σωτηρία Μπέλλου στο «Ζoom» στην Πλάκα. Μου είπε λοιπόν «θα ήταν ωραίο να έλεγα κι εγώ κάνα δυο τραγούδια σ’αυτό το δίσκο με τον Χατζιδάκι, για δώσουμε έναν τόνο ότι ξανασυνεργαζόμαστε». Γιατί είχαμε χωρίσει εκείνο τον καιρό. «Με χαρά, να πεις, δεν έχω καμιά αντίρρηση» της είπα. Πήγα και το είπα στον Μάνο. Εκείνος δεν ήθελε καθόλου βέβαια, ούτε ο Γκάτσος επίσης.
Δεν θέλανε; Περίεργο μου φαίνεται…
Ο Γκάτσος με κανέναν τρόπο. Και ο Μάνος δεν ήθελε, απόδειξη ότι δεν έγραψε άλλες ορχήστρες. «Αν βολεύει να πει κάτι έτσι, ας πει» είπε ο Χατζιδάκις. Διάλεξε λοιπόν η Δήμητρα τα τραγούδια αλλά τελικά δεν έγινε η συνεργασία στο «Ζoom». Mπήκαν στη μέση άλλα συμφέροντα παραγωγών, εταιριών, μην το ψάχνεις και τελικά δεν συνεργαστήκαμε. Κρίμα όμως γιατί τα έδωσα αυτά τα τραγούδια μ’ένα σκοπό.
Υπάρχει και μια ιστορία με το «Τσάμικο» («Στα κακοτράχαλα τα βουνά») το οποίο γράφτηκε την τελευταία στιγμή.
Το «Τσάμικο» ο Μάνος το έγραψε παρουσία μου, μέσα σε δέκα λεπτά. Πέρασα από το σπίτι του Γκάτσου, πήρα τους στίχους και μετά πήγα να πάρω τον Χατζιδάκι για να πάμε στο στούντιο. Τότε ήταν διευθυντής στο Τρίτο πρόγραμμα και αργούσε να ξυπνήσει το πρωί. Αφού είχαμε αναβάλλει την ηχογράφηση τρεις φορές γιατί κοιμόταν αργά. Στο δρόμο λοιπόν δεν μιλούσαμε καθόλου, ήταν αγουροξυπνημένος… Του είπα «θα μιλήσουμε στο στούντιο;»… «Ναι» μου απάντησε… Στην ηχογράφηση έπαιζε κιθάρα ο Νότης Μαυρουδής και μπουζούκι ο Θανάσης Πολυκανδριώτης. Όταν πήγαμε εκεί του είπα πως μου έδωσε ο κύριος Γκάτσος αυτούς τους στίχους, το «Τσάμικο». «Τι είναι αυτά… τσάμικο, τσάμικο…Καλά… Κάτσε με το Νότη να πιεις καφέ στο μπαρ» μου είπε και πήρε τον Πολυκανδριώτη μέσα…
Τον τίτλο «Τσάμικο» τον έδωσε ο Γκάτσος από πριν; Δηλαδή ουσιαστικά είχε δώσει και το ρυθμό του τραγουδιού;
Ναι έτσι ήταν ο τίτλος. Σ’ ένα τέταρτο βγήκε με το «Τσάμικο» έτοιμο. Ο Νότης το έπαιξε και «τρελάθηκε». «Τι είναι αυτό, θα σπάσω την κιθάρα μου» είπε.
Πρόκειται αναμφισβήτητα για ένα κλασικό έργο, από το οποίο αρκετά κομμάτια αποτελούν μέχρι σήμερα αναπόσπαστο κομμάτι στα προγράμματα των δυο ερμηνευτών. Ένα από αυτά είναι η «Μπαλάντα του Ούρι» - παλιά κινηματογραφική μελωδία - στην οποία μπήκαν στίχοι του Γκάτσου και το κομμάτι ηχογραφήθηκε το 1983 με τίτλο «Αχ ουρανέ» από τη Δήμητρα Γαλάνη στο δίσκο της «Ατέλειωτος δρόμος». Και βεβαίως η «Αθανασία», «Ο Γιάννης ο φονιάς», η «Παράξενη Πρωτομαγιά» και ο «Τσάμικος», με τα μοναδικό λόγο του ποιητή που, για μια ακόμη φορά, περιγράφει το σήμερα, τριανταεπτά χρόνια πριν… Μου έκαναν εντύπωση κάποια από τα σχόλια αναγνωστών που διάβασα στο http://www.stixoi.info κάτω από την ανάρτηση με τους στίχους του «Τσάμικου»:
- Ένας ύμνος στην πολυπόθητη λευτεριά, από δυο εμπνευσμένους και ταλαντούχους.
- Μεγάλε Αθάνατε Μάνο, έγραψες ένα από τα πιο λεβέντικα τσάμικα γιατί είχες λεβέντικη ψυχή. Για να μην αναφερθώ και στο άλλο κορυφαίο και πιο λεβέντικο ζεϊμπέκικο που έχεις γράψει «Είμαι αητός χωρίς φτερά».
- Από τον Γκάτσο μάθαμε Ιστορία, από το Χατζιδάκι μάθαμε Μουσική!
- Όλη η Ελλάδα μέσα σ’ αυτό το τραγούδι...
- Με συγκινεί αυτό το τραγούδι. Ένα από τα λυρικότερα τραγούδια της χρυσής τριακονταετίας του ελληνικού τραγουδιού. Υψηλά νοήματα από ανθρώπους με υψηλά φρονήματα. Δυστυχώς οι τάξεις αυτών των ανθρώπων σιγά σιγά αραιώνουν και μας αφήνουν σε μια πρωτοφανή πνευματική ορφάνια. Ευτυχώς που υπήρξαν....
Πολλά χρόνια αργότερα, και συγκεκριμένα το 2010, ο Μητσιάς συμπεριέλαβε επτά από τα τραγούδια της «Αθανασίας», μεταξύ των οποίων το «Κοίτα με στα μάτια» και το ομώνυμο, στο cd «Από τον Τσιτσάνη στον Χατζιδάκι», από συναυλίες του με την ορχήστρα Νυκτών Εγχόρδων του Δήμου Πατρέων, με έργα Τσιτσάνη και Χατζιδάκι το 2001 και 2007. Το 1995 ο δίσκος επανακυκλοφόρησε σε cd, ενώ κάποια χρόνια μετά ξαναβγήκε σε νέα έκδοση, με νέα ηχητική επεξεργασία, φωτογραφικό υλικό και στίχους.
Πηγές:
1) «Δήμητρα Γαλάνη 1969-1999, Εφ’ Όλης Της Ύλης» (επιμέλεια Δήμητρα Γαλάνη, Γιώργος Τσάμπρας, Πέτρος Παράσχης – Universal 2000)
2) Συνέντευξη του Μανώλη Μητσιά στον Θανάση Γιώγλου για το «Μουσικόραμα» (Ιανουάριος 2009)
