Το ότι η «Ρωμιοσύνη» με τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη και τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση κυκλοφόρησε το 1966, νομίζω πως είναι, γνωστό σε όλους… Είναι γνωστό επίσης, πως 40 χρόνια μετά, τον Δεκέμβρη του 2006, το έργο κυκλοφόρησε σε διπλό cd - μαζί με «Το Άξιον Εστί» του Οδυσσέα Ελύτη – σε ζωντανή ηχογράφηση από το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών - με τη φωνή του Γιώργου Νταλάρα. Ολόκληρο το έργο κυκλοφόρησε το 2010 σε dvd από την «Ελευθεροτυπία» με τη φωνή του Μίκη, από συναυλία που πραγματοποιήθηκε το 2000, ενώ θα πρέπει να σημειώσουμε πως το 1974 εκδόθηκε ένας δίσκος με τον ίδιο τον ποιητή να διαβάζει τη «Ρωμιοσύνη», με τη συνοδεία της κιθάρας του Νότη Μαυρουδή, σε θέματα του Μίκη Θεοδωράκη από το έργο αυτό.
Υπάρχει όμως και μια εκτέλεση που πραγματοποιήθηκε το 1976 και, ανάμεσα στις εκατοντάδες κυκλοφορίες των έργων του Μίκη της εποχής εκείνης, πέρασε, σχεδόν, απαρατήρητη. Γιορτάζοντας τα 25 της χρόνια, η Χορωδία Τρικάλων, η πιο ξακουστή ελληνική χορωδία, πάντα υπό τη διεύθυνση της ακάματης Τερψιχόρης Παπαστεφάνου, πραγματοποίησε την εκατοστή συναυλία της στην αίθουσα της Λυρικής σκηνής. Το πρόγραμμα είχε δυο μέρη. Στο πρώτο ακούστηκε ολόκληρη η «Ρωμιοσύνη» και στο δεύτερο μια επιλογή από τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, αλλά και άλλων συνθετών, όπως ο Βασίλης Τσιτσάνης. Η διασκευή για σολίστ & χορωδία ήταν της Παπαστεφάνου.
Τον Οκτώβρη του 1976 η συναυλία κυκλοφόρησε από την Phonogram, με το σήμα της Olympic, σε διπλό δίσκο, ενώ το 1979, επανακυκλοφόρησε ένας μονός δίσκος που περιείχε μόνο τη «Ρωμιοσύνη».
Δίσκος 1ος
1) Αυτά τα δέντρα (σόλο Νέστορας Λασκαρίδης)
2) Όλοι διψάνε
3) Όταν σφίγγουν το χέρι
4) Τόσα χρόνια
5) Μπήκαν στα σίδερα (σόλο Νέστορας Λασκαρίδης)
6) Δέντρο το δέντρο
7) Και τώρα πως κλειδώσανε (σόλο Νέστορας Λασκαρίδης)
8) Με πόσα φύλλα
9) Τραβήξανε ψηλά, πολύ ψηλά (σόλο Νέστορας Λασκαρίδης)
Δίσκος 2ος
1) Μακριά πολύ μακριά (Μίκης Θεοδωράκης - Μαρίνα)
2) Τ' όνομά σου (Τερψιχόρη Παπαστεφάνου - Νικηφόρος Βρεττάκος)
(σόλο Αλίκη Καγιαλόγλου)
3) Στου κόσμου την ανηφοριά (Μίκης Θεοδωράκης - Νίκος Γκάτσος)
(σόλο Γεωργία Σαββουλίδη)
4) Ο θρήνος της μάνας του Αναστασιάδη (Μίκης Θεοδωράκης-Γεωργία Δεληγιάννη/Αναστασιάδη) (σόλο Γεωργία Σαββουλίδη)
5) Ο ύπνος σε τύλιξε (Μίκης Θεοδωράκης - Γιώργος Σεφέρης)
6) Θαλασσάκι μου (Νησιώτικο Ρόδου) (σόλο Αλίκη Καγιαλόγλου)
7) Μια νυχτερίδα (Μίκης Θεοδωράκης - Μάνος Ελευθερίου)
8) Μικρό μελαχρινό (Ότι κι αν πω δεν σε ξεχνώ) (Βασίλης Τσιτσάνης)
(σόλο Νέστορας Λασκαρίδης - Σέβη Μωραϊτίνη)
9) Το σπίτι μου είναι μικρό (Μίκης Θεοδωράκης - Μάνος Ελευθερίου)
(σόλο Νέστορας Λασκαρίδης)
10) Χαλασιά μου (Ηπειρώτικο) (σόλο Αλίκη Καγιαλόγλου)
11) Βάρκα γιαλό (Βασίλης Τσιτσάνης) (σόλο Νέστορας Λασκαρίδης - Γ. Τζαμπαρλής - Σέβη Μωραϊτίνη)
Η ηχογράφηση έγινε από τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο (studio Audiolab) και η παραγωγή από τον Φίλιππο Παπαθεοδώρου. Το εξώφυλλο του δίσκου ήταν έργο του Γιάννη Ρίτσου επάνω σε πέτρες.
Στο μικρό σημείωμα του εσωφύλλου αναγράφονται τα εξής: «Η “ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ” του Γιάννη Ρίτσου και του Μίκη Θεοδωράκη σε πρώτη εκτέλεση για χορωδία, σολίστ και ορχήστρα και άλλα 11 τραγούδια, βρήκαν τις σωστές διαστάσεις τους, μέσα στην άψογη ερμηνεία της “Χορωδίας Τρικάλων” της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου. Η Χορωδία, γιόρτασε τα 25 της χρόνια, στην αίθουσα της Λυρικής Σκηνής, πραγματοποιώντας την εκατοστή συναυλία της. Την συναυλία αυτή ηχογράφησε με ειδικό συνεργείο, η ΦΩΝΟΓΚΡΑΜ, για να παρουσιάσει στο κοινό, μια ζωντανή γιορτή, μια αληθινά προσεγμένη και φροντισμένη δουλειά, μια αυθεντική “ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ”».
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αφηγήσεις της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου, όπως καταγράφονται στο βιβλίο της «Ο μύθος μιας χορωδίας» (1), αλλά και σε εκτενή συνέντευξη που παραχώρησε το 2000 στον Γιώργο Τσάμπρα, στα πλαίσια της επανέκδοσης των έργων της Χορωδίας Τρικάλων σε cd. (2) Όπως αναφέρει η Παπαστεφάνου, ετοίμαζε τη συναυλία με τη «Ρωμιοσύνη», πριν την επιβολή της χούντας, η οποία, όπως ήταν φυσικό, της χάλασε τα σχέδια. Με αφορμή μάλιστα τα δυο τραγούδια του Τσιτσάνη, που ακούστηκαν στη συναυλία του ‘76, αποκαλύπτει πως ήθελε να κάνει έναν ολόκληρο δίσκο με δικά του τραγούδια, αλλά σκόνταψε στα προβλήματα με τις εταιρείες. Στο βιβλίο της γίνεται ιδιαίτερη μνεία στους σολίστες της χορωδίας, που συμμετέχουν στο δίσκο, Σέβη Μωραΐτίνη, Νέστορα Λασκαρίδη, που αν και ταλαντούχοι, προτίμησαν να εκφράζονται μέσα από τη χορωδιακή μουσική και δεν ακολούθησαν επαγγελματική καριέρα, αλλά και στην Αλίκη Καγιαλόγλου που ξεκίνησε την πορεία της στο τραγούδι από τη Χορωδία Τρικάλων.
Εκτός από τη «Ρωμιοσύνη» η Χορωδία Τρικάλων ηχογράφησε, από το 1963 ως το 1981 πέντε μεγάλους δίσκους με επιλογές από το ρεπερτόριο του Μίκη Θεοδωράκη, ενώ το 1964, με τη συμμετοχή της ηθοποιού Κάκιας Παναγιώτου, δισκογράφησε ολόκληρο τον «Επιτάφιο» σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου. Συμμετείχε επίσης σε τέσσερις δίσκους με έργα σε μουσική της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου. Ίσως η «Ρωμιοσύνη» να είναι το λιγότερο γνωστό από τα έργα του Μίκη, που ηχογραφήθηκαν από τη χορωδία. Οι τέσσερις πρώτοι δίσκοι με τις επιλογές τραγουδιών του συνθέτη που ηχογραφήθηκαν στα χρόνια του ’60, γνώρισαν ιδιαίτερη αποδοχή και θεωρούνται πλέον κλασσικοί. Αλλά όπως έγραψα και πιο πάνω, η «Ρωμιοσύνη» είχε την ατυχία να κυκλοφορήσει μες στην υπερπληθώρα των εκδόσεων και επανεκδόσεων των έργων του συνθέτη και να μην ακουστεί ιδιαίτερα. Παρόλα αυτά νομίζω πως, αν και δεν έχει την «αίγλη» των ηχογραφήσεων της δεκαετίας του ’60, αξίζει αναζήτησης και ακρόασης και αυτή η ιδιαίτερη προσέγγιση του έργου. Αν δεν απατώμαι, σε αντίθεση με τον διπλό δίσκο, που δεν επανεκδόθηκε ποτέ σε cd, η μονή έκδοση της «Ρωμιοσύνης» κυκλοφόρησε, πολλά χρόνια αργότερα και στον φορέα ψηφιακού ήχου….
Πηγές:
1) Τερψιχόρη Παπαστεφάνου «Ο μύθος μιας χορωδίας» (Εκδόσεις «Προσκήνιο-Άγγελος Σιδεράτος» 2003)
2) Cd: Μίκης Θεοδωράκης «10 κύκλοι τραγουδιών 1968-1981» με τη Χορωδία Τρικάλων της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου (Universal 2000)
Υπάρχει όμως και μια εκτέλεση που πραγματοποιήθηκε το 1976 και, ανάμεσα στις εκατοντάδες κυκλοφορίες των έργων του Μίκη της εποχής εκείνης, πέρασε, σχεδόν, απαρατήρητη. Γιορτάζοντας τα 25 της χρόνια, η Χορωδία Τρικάλων, η πιο ξακουστή ελληνική χορωδία, πάντα υπό τη διεύθυνση της ακάματης Τερψιχόρης Παπαστεφάνου, πραγματοποίησε την εκατοστή συναυλία της στην αίθουσα της Λυρικής σκηνής. Το πρόγραμμα είχε δυο μέρη. Στο πρώτο ακούστηκε ολόκληρη η «Ρωμιοσύνη» και στο δεύτερο μια επιλογή από τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, αλλά και άλλων συνθετών, όπως ο Βασίλης Τσιτσάνης. Η διασκευή για σολίστ & χορωδία ήταν της Παπαστεφάνου.
Τον Οκτώβρη του 1976 η συναυλία κυκλοφόρησε από την Phonogram, με το σήμα της Olympic, σε διπλό δίσκο, ενώ το 1979, επανακυκλοφόρησε ένας μονός δίσκος που περιείχε μόνο τη «Ρωμιοσύνη».
Δίσκος 1ος
1) Αυτά τα δέντρα (σόλο Νέστορας Λασκαρίδης)
2) Όλοι διψάνε
3) Όταν σφίγγουν το χέρι
4) Τόσα χρόνια
5) Μπήκαν στα σίδερα (σόλο Νέστορας Λασκαρίδης)
6) Δέντρο το δέντρο
7) Και τώρα πως κλειδώσανε (σόλο Νέστορας Λασκαρίδης)
8) Με πόσα φύλλα
9) Τραβήξανε ψηλά, πολύ ψηλά (σόλο Νέστορας Λασκαρίδης)
Δίσκος 2ος
1) Μακριά πολύ μακριά (Μίκης Θεοδωράκης - Μαρίνα)
2) Τ' όνομά σου (Τερψιχόρη Παπαστεφάνου - Νικηφόρος Βρεττάκος)
(σόλο Αλίκη Καγιαλόγλου)
3) Στου κόσμου την ανηφοριά (Μίκης Θεοδωράκης - Νίκος Γκάτσος)
(σόλο Γεωργία Σαββουλίδη)
4) Ο θρήνος της μάνας του Αναστασιάδη (Μίκης Θεοδωράκης-Γεωργία Δεληγιάννη/Αναστασιάδη) (σόλο Γεωργία Σαββουλίδη)
5) Ο ύπνος σε τύλιξε (Μίκης Θεοδωράκης - Γιώργος Σεφέρης)
6) Θαλασσάκι μου (Νησιώτικο Ρόδου) (σόλο Αλίκη Καγιαλόγλου)
7) Μια νυχτερίδα (Μίκης Θεοδωράκης - Μάνος Ελευθερίου)
8) Μικρό μελαχρινό (Ότι κι αν πω δεν σε ξεχνώ) (Βασίλης Τσιτσάνης)
(σόλο Νέστορας Λασκαρίδης - Σέβη Μωραϊτίνη)
9) Το σπίτι μου είναι μικρό (Μίκης Θεοδωράκης - Μάνος Ελευθερίου)
(σόλο Νέστορας Λασκαρίδης)
10) Χαλασιά μου (Ηπειρώτικο) (σόλο Αλίκη Καγιαλόγλου)
11) Βάρκα γιαλό (Βασίλης Τσιτσάνης) (σόλο Νέστορας Λασκαρίδης - Γ. Τζαμπαρλής - Σέβη Μωραϊτίνη)
Η ηχογράφηση έγινε από τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο (studio Audiolab) και η παραγωγή από τον Φίλιππο Παπαθεοδώρου. Το εξώφυλλο του δίσκου ήταν έργο του Γιάννη Ρίτσου επάνω σε πέτρες.
Στο μικρό σημείωμα του εσωφύλλου αναγράφονται τα εξής: «Η “ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ” του Γιάννη Ρίτσου και του Μίκη Θεοδωράκη σε πρώτη εκτέλεση για χορωδία, σολίστ και ορχήστρα και άλλα 11 τραγούδια, βρήκαν τις σωστές διαστάσεις τους, μέσα στην άψογη ερμηνεία της “Χορωδίας Τρικάλων” της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου. Η Χορωδία, γιόρτασε τα 25 της χρόνια, στην αίθουσα της Λυρικής Σκηνής, πραγματοποιώντας την εκατοστή συναυλία της. Την συναυλία αυτή ηχογράφησε με ειδικό συνεργείο, η ΦΩΝΟΓΚΡΑΜ, για να παρουσιάσει στο κοινό, μια ζωντανή γιορτή, μια αληθινά προσεγμένη και φροντισμένη δουλειά, μια αυθεντική “ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ”».
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αφηγήσεις της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου, όπως καταγράφονται στο βιβλίο της «Ο μύθος μιας χορωδίας» (1), αλλά και σε εκτενή συνέντευξη που παραχώρησε το 2000 στον Γιώργο Τσάμπρα, στα πλαίσια της επανέκδοσης των έργων της Χορωδίας Τρικάλων σε cd. (2) Όπως αναφέρει η Παπαστεφάνου, ετοίμαζε τη συναυλία με τη «Ρωμιοσύνη», πριν την επιβολή της χούντας, η οποία, όπως ήταν φυσικό, της χάλασε τα σχέδια. Με αφορμή μάλιστα τα δυο τραγούδια του Τσιτσάνη, που ακούστηκαν στη συναυλία του ‘76, αποκαλύπτει πως ήθελε να κάνει έναν ολόκληρο δίσκο με δικά του τραγούδια, αλλά σκόνταψε στα προβλήματα με τις εταιρείες. Στο βιβλίο της γίνεται ιδιαίτερη μνεία στους σολίστες της χορωδίας, που συμμετέχουν στο δίσκο, Σέβη Μωραΐτίνη, Νέστορα Λασκαρίδη, που αν και ταλαντούχοι, προτίμησαν να εκφράζονται μέσα από τη χορωδιακή μουσική και δεν ακολούθησαν επαγγελματική καριέρα, αλλά και στην Αλίκη Καγιαλόγλου που ξεκίνησε την πορεία της στο τραγούδι από τη Χορωδία Τρικάλων.
Εκτός από τη «Ρωμιοσύνη» η Χορωδία Τρικάλων ηχογράφησε, από το 1963 ως το 1981 πέντε μεγάλους δίσκους με επιλογές από το ρεπερτόριο του Μίκη Θεοδωράκη, ενώ το 1964, με τη συμμετοχή της ηθοποιού Κάκιας Παναγιώτου, δισκογράφησε ολόκληρο τον «Επιτάφιο» σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου. Συμμετείχε επίσης σε τέσσερις δίσκους με έργα σε μουσική της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου. Ίσως η «Ρωμιοσύνη» να είναι το λιγότερο γνωστό από τα έργα του Μίκη, που ηχογραφήθηκαν από τη χορωδία. Οι τέσσερις πρώτοι δίσκοι με τις επιλογές τραγουδιών του συνθέτη που ηχογραφήθηκαν στα χρόνια του ’60, γνώρισαν ιδιαίτερη αποδοχή και θεωρούνται πλέον κλασσικοί. Αλλά όπως έγραψα και πιο πάνω, η «Ρωμιοσύνη» είχε την ατυχία να κυκλοφορήσει μες στην υπερπληθώρα των εκδόσεων και επανεκδόσεων των έργων του συνθέτη και να μην ακουστεί ιδιαίτερα. Παρόλα αυτά νομίζω πως, αν και δεν έχει την «αίγλη» των ηχογραφήσεων της δεκαετίας του ’60, αξίζει αναζήτησης και ακρόασης και αυτή η ιδιαίτερη προσέγγιση του έργου. Αν δεν απατώμαι, σε αντίθεση με τον διπλό δίσκο, που δεν επανεκδόθηκε ποτέ σε cd, η μονή έκδοση της «Ρωμιοσύνης» κυκλοφόρησε, πολλά χρόνια αργότερα και στον φορέα ψηφιακού ήχου….
Πηγές:
1) Τερψιχόρη Παπαστεφάνου «Ο μύθος μιας χορωδίας» (Εκδόσεις «Προσκήνιο-Άγγελος Σιδεράτος» 2003)
2) Cd: Μίκης Θεοδωράκης «10 κύκλοι τραγουδιών 1968-1981» με τη Χορωδία Τρικάλων της Τερψιχόρης Παπαστεφάνου (Universal 2000)
