Τρέφοντας ιδιαίτερη συμπάθεια, στο «λαϊκότερο» πρόσωπο του Μάνου Χατζιδάκι, δεν μπορώ να μη σταθώ στην «Επιστροφή» του, σε στίχους Νίκου Γκάτσου, που κυκλοφόρησε το 1970 από την Columbia. Τραγουδούσαν ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης με την νεαρότατη τότε Δήμητρα Γαλάνη ενώ σε ένα τραγούδι συμμετείχε η Αλίκη Βουγιουκλάκη. Η ενορχήστρωση και η διεύθυνση ορχήστρας ήταν του Δήμου Μούτση, λόγω της απουσίας του συνθέτη, εκείνη την εποχή στο εξωτερικό. Μπουζούκια έπαιζαν ο Κώστας Παπαδόπουλος με τον Λάκη Καρνέζη. 
Τα 11 τραγούδια της «Επιστροφής» ήταν:
1) H πίκρα σήμερα – Δήμητρα Γαλάνη
2) Μίλησέ μου – Γρηγόρης Μπιθικώτσης (β’ φωνές Βούλα Γκίκα-Νίκος Καρανικόλας)
3) Τι να γίνεται ο κυρ-Φώτης – Γρηγόρης Μπιθικώτσης (β’ φωνές Βούλα Γκίκα-Νίκος Καρανικόλας)
4) Οι κολασμένοι - Δήμητρα Γαλάνη
5) Ο τιμονιέρης – Γρηγόρης Μπιθικώτσης (β’ φωνές Βούλα Γκίκα-Νίκος Καρανικόλας)
6) Το Δεσποινάκι – Αλίκη Βουγιουκλάκη - Γρηγόρης Μπιθικώτσης
7) Χελιδόνι σε κλουβί - Γρηγόρης Μπιθικώτσης
8) Φιλντισένιο καραβάκι – Γρηγόρης Μπιθικώτσης (β’ φωνές Βούλα Γκίκα-Νίκος Καρανικόλας)
9) Στης ζωής τη στράτα - Δήμητρα Γαλάνη
10) Σε πελαγίσιο μνήμα – Δήμητρα Γαλάνη
11) Δάμων και Φιντίας – Γρηγόρης Μπιθικώτσης (β’ φωνές Βούλα Γκίκα-Νίκος Καρανικόλας)
Κάποιες από τις μελωδίες της «Επιστροφής» γράφτηκαν από το Μάνο Χατζιδάκι για το θεατρικό ανέβασμα του κωμειδυλλίου του Δημήτρη Κορομηλά «Η τύχη της Μαρούλας» το 1960. Το «Χελιδόνι σε κλουβί» είχε ηχογραφηθεί την ίδια χρονιά, με τίτλο «Τhe day» στο δίσκο «Reflections» του συγκροτήματος «New York Rock & Roll Ensemble», με αγγλικούς στίχους, γραμμένους από το συγκρότημα. Την ίδια εποχή και πάνω στις ίδιες ορχήστρες ηχογραφήθηκαν και τέσσερα τραγούδια με τη φωνή του Σταμάτη Κόκοτα, τα οποία δεν κυκλοφόρησαν τότε, αλλά τριάντα χρόνια μετά στη συλλογή του ερμηνευτή «Τραγούδια από τις 45 στροφές Νο2». Είναι τα «Φιλντισένιο καραβάκι», «Δάμων και Φιντίας», «Τι να γίνεται ο κυρ-Φώτης» και «Ο τιμονιέρης», του οποίου η εισαγωγή θυμίζει αρκετά το «Γέλαγε η Μαρία» των Πλέσσα-Παπαδόπουλου. Το «Δεσποινάκι» επίσης (το οποίο ο Μπιθικώτσης μετέτρεψε σε «Αλικάκι» για να ταιριάζει με την παρτενέρ του στην ηχογράφηση Αλίκη Βουγιουκλάκη), κυκλοφόρησε την ίδια εποχή σε δίσκο 45 στροφών «Polydor» με το Γιώργο Μαρίνο και την Κατιάνα Μπαλανίκα, έχοντας στην άλλη όψη το «Η πίκρα σήμερα» με τον Μαρίνο, σε ενορχήστρωση του Σπύρου Παπαβασιλείου και τα δυο. Είναι αρκετά τα τραγούδια, με πρώτο το «Μίλησέ μου», που είναι και το πιο γνωστό του κύκλου αυτού, που γνώρισαν στο πέρασμα των χρόνων αρκετές και ιδιαίτερες επανεκτελέσεις. Πρέπει ακόμη να σημειωθεί πως ολόκληρος ο δίσκος κυκλοφόρησε το 1971 και σε ορχηστρική μορφή.
Δεν ήταν η πρώτη φορά που o Mπιθικώτσης τραγουδούσε Χατζιδάκι. Ήδη προϋπήρχαν το περίφημο «Γαρύφαλλο στ’ αυτί» και το «Είμαι άντρας» από το 1956, τα «θρυλικά» «Παλιομισοφόρια» το 1957, τα «Ειμ’ αητός χωρίς φτερά» με την «Κυρά», το 1963 και τα «Στο Λαύριο γίνεται χορός» και «Πάει ο καιρός» που ηχογραφήθηκαν το 1965.
Η μοίρα το ‘φερε που λένε, να τον συναντήσω για πρώτη φορά, λίγο πριν πάω στην πρώτη Δημοτικού. 1956-57… Στην πολυκατοικία που μέναμε στο Κολωνάκι έμενε κι ένας φίλος του Χατζιδάκι, ο χορευτής και μετέπειτα σκηνοθέτης Γιώργος Εμιρζάς και θυμάμαι ότι ερχόταν συχνά εκεί. Εγώ καθόμουν στην είσοδο και τον παρατηρούσα που έμπαινε και έβγαινε. Με χάιδευε στο κεφάλι καθώς περνούσε. Πολλές φορές, κάτι όμορφα ανοιξιάτικα και καλοκαιρινά βράδια, άκουγα απ’ τα ανοιχτά παράθυρα τον Χατζιδάκι να παίζει στο πιάνο. Αισθανόμουν αυτή τη μουσική να μπαίνει μέσα στο σώμα μου και να με ηρεμεί. Είχα καταλάβει ότι αυτός ήταν ο Μάνος Χατζιδάκις. Το συζητούσαν άλλωστε και οι γονείς μου με μεγάλο θαυμασμό. Η αγάπη μου στη μουσική του, μεγαλώνει μαζί με μένα τα επόμενα χρόνια, αλλά εκείνος φεύγει πια στο εξωτερικό. Καθώς η μουσική του ήταν το όνειρο της ζωής μου, με το που μπαίνω στο χώρο, αυτομάτως, στο μόνο άνθρωπο που αισθάνομαι ότι θέλω να απευθύνω κάτι είναι αυτός. Κολλητή μου φίλη στο σχολείο, είναι η κόρη του Μίνου Αργυράκη, η Μαρία, και μέσω αυτής βρίσκω τον τρόπο να του στείλω ένα γράμμα στο οποίο του μίλαγα για τον θαυμασμό που του έχω. Στην απάντησή του μου έγραφε, πως άκουσε τη φωνή μου στο Λονδίνο κι ό,τι το να τραγουδήσω σ’ ένα δίσκο με τραγούδια του, που θα κυκλοφορούσε σύντομα στην Ελλάδα, ήταν ένας από τους όρους του για να κάνει το δίσκο.
Έτσι έγινε η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ, με ενορχήστρωση του Δήμου Μούτση, μιας και ο Μάνος έλειπε και, ένα χρόνο μετά, ο δίσκος ΤΗΣ ΓΗΣ ΤΟ ΧΡΥΣΑΦΙ με ενορχήστρωση του Γιάννη Σπανού. Ο Χατζιδάκις στέλνει τις οδηγίες του σε ταινίες μαγνητοφώνου. Θυμάμαι πόσο γοητευτική ήταν η φωνή του και πως μας ησύχαζε όλους. «… η εισαγωγή του τραγουδιού πρέπει να είναι σαν προσευχή μικρού παιδιού…» έλεγε για την ΠΙΚΡΑ ΣΗΜΕΡΑ. Όλα γίνονταν κάτω από το βλέμμα του Νίκου Γκάτσου, ο οποίος- πέρα από το ότι έχει γράψει τους στίχους- είναι παρών σε όλα, από την αρχή. Τον Γκάτσο τον συνάντησα απ’ την πρώτη στιγμή που βρέθηκα στο χώρο- δικούς του στίχους έχουν τα πρώτα τραγούδια που είπα-αλλά την περίοδο των ηχογραφήσεων της ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ, τον γνωρίζω καλύτερα και αποκτώ το προνόμιο να παρίσταμαι στις συζητήσεις που κάνει με τους φίλους του. Συνήθως ο πολύς κόσμος, τους ανθρώπους του πνεύματος, τους έχει στο μυαλό του, σαν πρόσωπα αποκομμένα από την πραγματικότητα. (1)
Με την επιβολή του ψηφιακού ήχου η «Επιστροφή» κυκλοφόρησε σε cd, ενώ το 2004 επανεκδόθηκε σε cd με νέο εξώφυλλο, με ένα έργο του Αλέκου Φασιανού.
Πηγή:
1) Δήμητρα Γαλάνη 1969-1999 Εφ’ Όλης Της Ύλης
(επιμέλεια Δήμητρα Γαλάνη, Γιώργος Τσάμπρας, Πέτρος Παράσχης – Universal 2000)
