Ο δίσκος κυκλοφόρησε από τη Minos-Emi, με το σήμα της Parlophone, σε διεύθυνση παραγωγής του Γιώργου Νταλάρα, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για τις εκδόσεις της Parlophone. Οι διασκευές και οι ενορχηστρώσεις έγιναν από τον Ανδρέα Κατσιγιάννη και τους μουσικούς της Εστουδιαντίνας, ενώ τραγουδούσε μια πλειάδα ξεχωριστών ερμηνευτών, από το Χρόνη Αηδονίδη, μέχρι τους νεότερους Παναγιώτη Λάλεζα και Κατερίνα Παπαδοπούλου.
1) Εμβατήριο Σμύρνης (Παραδοσιακό) Οργανικό
2) Μανές της καληνυχτιάς (Ήρθε η ώρα κι η στιγμή) (Παραδοσιακό) Παναγιώτης Λάλεζας
3) Δεν σε θέλω πια (Ελληνική Εστουδιαντίνα) Λαϊκή χορωδία * και το φωνητικό σύνολο «Ευφωνία»
4) Μάτια μου (Αντώνης Διαμαντίδης) Γιώργος Νταλάρας
5) Η Μαρίτσα η σμυρνιά (Δημήτρης Σέμσης) Γλυκερία
6) Κατεργάρα Ειρήνη (Αντώνης Διαμαντίδης) Παντελής Θαλασσινός
7) Αγιοθοδωρίτισσα (Βαγγέλης Παπάζογλου) Αγάθωνας Ιακωβίδης
8) Ο Μανώλης (Ιωάννης Δραγάτσης) Ελένη Βιτάλη, συμμετέχει ο Μανώλης Πάππος
9) Ζουρλοπαινεμένης γέννα (Βαγγέλης Παπάζογλου) Μπάμπης Τσέρτος
10) Εμβατήριο φλόγα (Παραδοσιακό) Οργανικό
11) Σας της Σμύρνης το γιαγκίνι (Το ολοκαύτωμα) (Παραδοσιακό) Χρόνης Αηδονίδης
12) Μην ορκίζεσαι βρε ψεύτρα (Δ.Σέμσης-Γ.Πετροπουλέας) Κατερίνα Παπαδοπούλου
13) Τικ-τακ (Παραδοσιακό) Χρίστος Τσιαμούλης, Λαϊκή χορωδία και το φωνητικό σύνολο «Ευφωνία»
14) Πασαλιμανιώτισσα (Παναγιώτης Τούντας) Σοφία Παπάζογλου
15) Το σαλβάρι του Κιόρογλου (Σταύρος Παντελίδης) Πέτρος Γαϊτάνος
16) Μανταλένα (Ο μυστήριος χορός) (Παραδοσιακό) Μαριώ
17) Καροτσέρης (Παραδοσιακό) Γιώργος Νταλάρας, Λαϊκή χορωδία και το φωνητικό σύνολο «Ευφωνία»
18) Σουλτανί Γεγκιάχ (Γιώργος Μπατζανός) Οργανικό
19) Ο στεναγμός της Σμύρνης (Δ.Παύλοβιτς) Ειρήνη Καράγιαννη
*Τη λαϊκή χορωδία απαρτίζουν οι Γλυκερία, Παντελής Θαλασσινός, Νάντια Καραγιάννη, Ανδρέας Κατσιγιάννης, Παναγιώτης Λάλεζας, Γιώργος Νταλάρας, Σοφία Παπάζογλου, Μπάμπης Τσέρτος.
Στο ένθετο φυλλάδιο υπάρχουν εκτενή σημειώματα του Γιώργου Νταλάρα, του Ανδρέα Κατσιγιάννη καθώς και ένα κείμενο του Παναγιώτη Κουνάδη για την ιστορία και την εξάπλωση της Σμυρνέικης Εστουδιαντίνας. Υπάρχει επίσης ανάλυση των ρυθμών και των λαϊκών δρόμων του κάθε τραγουδιού από το Χρίστο Τσιαμούλη.
Δυστυχώς κάποια τραγούδια που ηχογραφήθηκαν δεν χώρεσαν και έμειναν εκτός έκδοσης όπως «Τα παιδιά της γειτονιάς σου» με το Γεράσιμο Ανδρεάτο, το «Σμύρνη με τα περίχωρα» με το Γιώργο Νταλάρα, το «Μια βοσκοπούλα αγάπησα» με την Ελένη Βιτάλη, το οργανικό «Τσάρτας» και κάποια ακόμα… Ευελπιστούμε σε κάποια μεταγενέστερη έκδοση να συμπεριληφθούν και αυτά…
Στις 2 Φεβρουαρίου 2004 ο δίσκος παρουσιάστηκε στο ιστορικό «Χάραμα» της Καισαριανής. Παράλληλα έγινε και η απονομή των χρυσών δίσκων για τα αφιερώματα του Γιώργου Νταλάρα στον Βασίλη Τσιτσάνη και Μάρκο Βαμβακάρη (σχετικό απόσπασμα στο video που συνοδεύει το κείμενο). Ο δίσκος ξεπέρασε τις 40.000 πωλήσεις, έγινε χρυσός και έγινε γενικότερα ο «Δούρειος Ίππος» μέσω του οποίου η ορχήστρα πλέον έγινε γνωστή στο πανελλήνιο… Σε αντίθεση με το «Δάκρυ στο γυαλί» που κυκλοφόρησε το Μάρτη του 2006 και πάλι σε διεύθυνση παραγωγής του Νταλάρα, αλλά δεν πέρασε στο ευρύ κοινό, αν και περιείχε μέσα πολλά μουσικά διαμάντια, νέα τραγούδια αλλά και διασκευές.
1) Αρμένικη σουίτα (Παραδοσιακές μελωδίες της Αρμενίας) Οργανικό
2) Χαραυγή (Μουσική: Αντώνης & Μιχάλης Φραγκιαδάκης, Στίχοι: Γιώργος Σταυρακάκης, Αντώνης & Μιχάλης Φραγκιαδάκης, Θανάσης Σκορδαλός) Γιάννης Χαρούλης
3) Δάκρυ στο γυαλί (Αν.Κατσιγιάννης-Ηλ.Κατσούλης) Γιώργος Νταλάρας
4) Όταν πέφτει το βράδυ (Μ.Κουμπιός-Ν.Σταθόπουλος) Ελεωνόρα Ζουγανέλη, Γιώργος Νταλάρας
5) Adapazar Fusion (Χρήστος Κεμανετζίδης) Οργανικό, πιάνο: Χρήστος Κεμανετζίδης
6) Τριανταφυλλάκι (Απόστολος Βαλαρούτσος) Γιάννης Χαρούλης
7) Κερύνεια (Π.Θαλασσινός-Π.Κυριάκου) Παντελής Θαλασσινός, Γιώργος Νταλάρας
8) Εκείνα που δεν έχω (Πλ.Ρεμπούτσικας-Ηλ.Κατσούλης) Ανδριάννα Μπάμπαλη, Γιώργος Νταλάρας
9) Πάντα θα’σαι εδώ (Χρ.Τσιαμούλης-Ελ.Περινού)Δημήτρης Μπάσης
10) Ανατολικό Αιγαίο (Δημήτρης Κωστόπουλος) Οργανικό, σολίστ: Goksel Baktagir
11) Δυο τραγούδια (Αν.Κατσιγιάννης- Ηλ.Κατσούλης) Γλυκερία, Γιώργος Νταλάρας
12) Μονοπάτια (Ζωή Τηγανούρια-Στ.Μεσημέρης) Αρετή Κετιμέ
13) Μια του κλέφτη (Νάγια Δρακιά) Ελεωνόρα Ζουγανέλη, Γιώργος Νταλάρας
14) Μόλις βραδιάσει (Ισίδωρος Παπαδάμου) Γιώργος Νταλάρας
15) Sehnaz Longa (Santuri Ethem Efendi), Tico, tico (Abreu Zequinha De, De Aloysio Oliveira, Don Marcotte) Οργανικό
Και σ’ αυτό το δίσκο οι ενορχηστρώσεις έγιναν από τους μουσικούς της Εστουδιαντίνας, με τη συνεργασία του Γιώργου Νταλάρα (4, 11, 5, 14), του Παντελή Θαλασσινού (7) και του Χρήστου Κεμανετζίδη (5).
Κάνοντας μια προσωπική εκτίμηση, πιστεύω πως, πέρα από το άψογο συνολικό αποτέλεσμα αυτής της δουλειάς και μόνο το «Δάκρυ στο γυαλί» και το «Μόλις βραδιάσει» να είχε αυτός ο δίσκος, θα άξιζε να μπει σε όλα τα σπίτια. Θεωρώ πως είναι από τα καλύτερα πράγματα που τραγούδησε ο Νταλάρας τα τελευταία 10 χρόνια τουλάχιστον… Δυστυχώς η μεταπήδησή του στην εταιρεία Universal, που έγινε αμέσως μετά την κυκλοφορία αυτού του δίσκου, επηρέασε στη μηδαμινή προώθησή του από την εταιρεία, με αποτέλεσμα να μη γίνει ιδιαίτερα γνωστός.
Ποτέ δεν είναι αργά όμως… Η δουλειά αυτή «χρωστάει» πολλά ακόμα και φαντάζομαι πως με την επανακυκλοφορία που γίνεται αυτές τις μέρες σε μια διπλή κασετίνα, μαζί με το «Smyrne», θα κερδίσει επιτέλους την αποδοχή που της αξίζει.
Το Μάη του 2008 συζητήσαμε με τον Ανδρέα Κατσιγιάννη, υπεύθυνο της Εστουδιαντίνας, στα πλαίσια μιας συνέντευξης για το περιοδικό «Μετρονόμος». Ανάμεσα στα θέματά μας ήταν φυσικά η ίδρυση της ορχήστρας αλλά και οι δυο συγκεκριμένοι δίσκοι. Είπαμε λοιπόν μεταξύ άλλων:
Ερ: Σε ποιον ανήκει η ιδέα της δημιουργίας της «Εστουδιαντίνας»; Πότε και γιατί συγκροτήθηκε αυτή η ορχήστρα;
Απ: Αν θέλουμε να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, όλη η έμπνευση της δημιουργίας αυτής της ορχήστρας, προήλθε μέσα από μια διαδικασία που έγινε 15 χρόνια πριν. Ο Παναγιώτης Κουνάδης, ο ερευνητής του ρεμπέτικου, είχε κάνει ένα πείραμα τότε και ψάχνοντας κάποιους δίσκους, βρήκε πάνω στις ετικέτες τους τη «Σμυρνέικη Εστουδιαντίνα» ή «Τα Πολιτάκια» με διάφορα τραγούδια όπως το «Τικ τακ» κλπ… Ανακάλυψε λοιπόν ότι οι «Εστουδιαντίνες» ήταν οι ορχήστρες που υπήρχαν στη Σμύρνη ενώ η καταγωγή τους είναι από τη Γαλλική «Εστουδιαντάν» που ήτανε ορχήστρα με βάση το μαντολίνο… Κάνοντας λοιπόν μια ιστορική καταγραφή αυτού του υλικού, το 1994 πραγματοποίησε μια μεγάλη συναυλία στη Νίκαια δημιουργώντας μια «Εστουδιαντίνα» με διάφορους μουσικούς. Εγώ τότε μετείχα ως μουσικός σ’ αυτή την κίνηση και εμπνευσμένος και παρασυρμένος απ’ αυτή τη διαδικασία, σκέφτηκα να κάνουμε μια «Εστουδιαντίνα» που θα λειτουργούσε ως σημερινή ορχήστρα. Όχι μόνο προσεγγίζοντας το παλιό το υλικό, αλλά μια «Εστουδιαντίνα» με σημερινά δεδομένα. Προσκάλεσα στο Βόλο τον Αντρέα τον Τσεκούρα και τον Κυριάκο τον Γκουβέντα απ’ τη Θεσσαλονίκη, τους είπα πως έχω αυτή την ιδέα και ξεκινήσαμε. Πήραμε μουσικούς παιδιά που τότε ήτανε στο Γυμνάσιο, στο Λύκειο, φίλοι συνομήλικοι, γιατί κι εγώ μόλις τότε είχα τελειώσει το Λύκειο και τους είπα «Πάμε να κάνουμε την προσπάθεια για να παίζουμε μουσική, ν’ αρχίσουμε να “πειράζουμε” τα κομμάτια να κάνουμε δικές μας προσεγγίσεις μουσικές, διασκευές». Κι έτσι δειλά, δειλά ξεκινήσαμε με αγάπη, με μεράκι, χωρίς ποτέ να έχουμε στο μυαλό μας ότι αυτό το πράγμα θα κάνει μια πορεία εκτός συνόρων δικών μας, εκτός της παρέας… Έτσι ξεκίνησε αυτό το πράγμα και έγινε αυτή η διαδρομή που έγινε, πολύ απλά, φιλικά, ερασιτεχνικά, με την αυτούσια έννοια της λέξης…
Ερ: Σήμερα από ποιους αποτελείται;
Aπ: Είναι οι ίδιοι από τότε που ξεκινήσαμε… Περνούν κατά καιρούς διάφοροι μουσικοί. Πολλές φορές κάποιοι έρχονται από περιέργεια. Όσοι έχουν περάσει πάντως, έχουν μείνει. Δεν έχει φύγει κανένας, πάντοτε προστίθενται και είναι σημαντικό αυτό. Η ορχήστρα έχει μια αγάπη και μια εκτίμηση απ’ τον ίδιο το χώρο μας, που κι αυτό είναι σημαντικό, για όσους καταλαβαίνουν ότι ο χώρος έχει τα δικά του «status», τα δικά του στεγανά και τις δικές του νοοτροπίες. Το να γίνεσαι αποδεκτός λοιπόν στο χώρο σου σημαίνει ότι παρουσιάζεις μια αξιοπρέπεια.
Απ: Σίγουρα είναι όλοι οι συντελεστές που συμμετείχαν στον πρώτο και στο δεύτερο δίσκο. Η Γλυκερία που είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση και την εκτιμώ πάρα πολύ, η Ελένη Βιτάλη, ο Χρόνης Αηδονίδης και μετά η νεότερη «φουρνιά» η Σοφία Παπάζογλου, η Κατερίνα Παπαδοπούλου, ο Λάλεζας που, νομίζω πως, ήταν η έκπληξη… Η Ειρήνη Καράγιαννη επίσης που είναι μια σοπράνο η οποία κάνει διεθνή καριέρα αλλά και διάφορες τραγουδίστριες και τραγουδιστές απ’ το χώρο της δυτικής, καθαρά, μουσικής. Όλες οι συνεργασίες που έχουμε κάνει νομίζω πως ήταν «ιδιαίτερες»…
Ερ: Το Μάη του 2000 είχα την τύχη να σας παρακολουθήσω, για πρώτη φορά, στο ανοιχτό θέατρο της Νέας Ιωνίας, σε μια παράσταση στην οποία συμμετείχαν ο Νταλάρας, η Σοφία Παπάζογλου, ο Χρίστος Τσιαμούλης κ.α. Εκείνη η παράσταση σήμανε και την έναρξη της συνεργασίας σας με τον Νταλάρα, η οποία στη συνέχεια έφερε δεκάδες συναυλίες, με αποκορύφωμα αυτήν στο Ηρώδειο τον Ιούνιο του 2003, που κυκλοφόρησε σε dvd και τρεις δίσκους («Smyrne», «Δάκρυ στο γυαλί», «Τραγούδια με ουσίες»). Αυτή η συνεργασία, αν δεν απατώμαι, έχει επεκταθεί και σε προσωπικό επίπεδο. Yπάρχουν κάποιες στιγμές που θυμάσαι και ξεχωρίζεις απ’ αυτή τη σχέση;
Απ: Θα έχεις προσέξει ότι σε όλη του την πορεία ο Γιώργος πάντοτε επιδιώκει συνεργασίες με τους νεότερους καλλιτέχνες…. Θέλει να ’χει επαφές με τις γενιές. Πολλοί βρίσκουνε κάτι αρνητικό σ’ αυτό και προσπαθούν να μαυρίσουν λίγο αυτή την εικόνα. Εγώ λοιπόν, ξεχωρίζοντας τη θέση μου, θέλω να πω ότι ήταν πολύ σημαντική η συμβολή του, όχι μόνο γιατί είναι ένας άνθρωπος ο οποίος μόνο με την παρουσία του μπορεί να ανοίξει πολλά κλειδιά και πόρτες στο χώρο. Ήταν σημαντική και ουσιαστική η συμβολή του, όπως του πατέρα που καθοδηγεί το παιδί και ετοιμάζεται να το «βγάλει» στην κοινωνία, να ισορροπήσει μόνο του. Θα μου επιτρέψεις να γίνω λίγο πιο αναλυτικός σ’ αυτά που λέω… Καταρχήν έδωσε απλόχερα φοβερές γνώσεις μουσικές, κατέθεσε την εμπειρία του η οποία είναι τεράστια… Και ανοιχτά είπε «Πάρτε την εμπειρία αυτήν μ’ οποιοδήποτε τρόπο» στον καθένα μουσικό, όχι μόνο σε μένα που είχαμε την ιδιαίτερη σχέση και που έχει αναπτυχθεί βέβαια …Συζήτησε και συζητά με όλους τους μουσικούς… Θα έλεγα ότι ο Γιώργος έχει μια ιδιαίτερη αδυναμία στην «Εστουδιαντίνα» και στον καθέναν από μας… Ξέρει την αδυναμία του, ξέρει τα «συν» του και ξέρει να παίρνει και να δίνει στον καθέναν αυτά που χρειάζεται. Αυτό ήταν σημαντικό, ήταν μεγάλο βήμα για την ορχήστρα. Όπως επίσης το ότι μετά μας έδωσε «πάτημα» και άνοιξε το Ηρώδειο… Και ξέρεις, είναι ένας κόσμος εντελώς καινούργιος, μια ορχήστρα από παιδάκια, από ερασιτέχνες να βρεθεί, από μια αίθουσα που κάνει πρόβες, στο Ηρώδειο. Είναι ευθύνη… Πολλές φορές βιάστηκε να μας ρίξει στα «βαθειά» αλλά ξέρει ότι υπάρχουν κάποιοι οι οποίοι θα ακολουθήσουν και κάποιοι που θα παρασύρουν τους άλλους. Εγώ, σε προσωπικές στιγμές με το Γιώργο, έχω έρθει πολλές φορές σε διαφωνία για διάφορα θέματα… Συχνά η νοοτροπία μας είναι διαφορετική, άλλες φορές είναι απόλυτα ταιριαστή. Μου θυμίζει τον πατέρα μου…
Ερ: Μεγάλη κουβέντα αυτή…
Απ: Υπάρχουν κάποιες «διαβολικές» συμπτώσεις. Είναι και οι δυο γεννημένοι την ίδια χρονιά, μεγαλωμένοι στον Πειραιά, με κοινούς φίλους και γνωστούς… Πολλές φορές τον ακούω στο σημείο των παρατηρήσεων και μου θυμίζει τον πατέρα μου, όταν ξεκινούσα να κάνω μουσική. Τα πράγματα δηλαδή που μου έλεγε και τότε εγώ ως αντιδραστικό στοιχείο και ως νέος προς τον πατέρα πάντοτε αντιδρούσα σ’ αυτά… Είναι σα να τιμωρούμαι τώρα που αντιδρούσα σ’ εκείνα που άκουγα και τα ακούω τώρα μεγάλος και είμαι αναγκασμένος να τα δεχτώ γιατί καταλαβαίνω ότι είναι και σωστά. Και πολλές φορές μου έχει «ανακατέψει» πράγματα και μνήμες για τις οποίες νόμιζα ότι ήμουνα καλά και με κάνει τώρα και αισθάνομαι και τύψεις… Κι αυτή τη σχέση την έχει καταλάβει και ο Γιώργος και μας έχει δέσει λίγο παραπάνω απ’ ότι θα ’πρεπε…
Απ: Η αλήθεια είναι ότι πέσαμε σε μια μεταβατική περίοδο των εταιρειών οι οποίες πλέον, δεν επενδύουνε χρόνο και χρήμα για κάτι το οποίο μπορεί να είναι το ωραιότερο, αν αυτό δεν κάνει απ’ την πρώτη στιγμή το «μπαμ». Εμείς δεν είμαστε μονοπρόσωποι… Όταν έχεις να διαχειριστείς υλικό μ’ ένα πρόσωπο μπορείς να το κάνεις πολύ πιο εύκολα. Είναι λοιπόν ένας δίσκος ο οποίος θέλει δεύτερη ακρόαση και θέλει λίγο «ψυλλιασμένο» κοινό. Εμείς είπαμε απ’ τον πρώτο δίσκο να κάνουμε ένα βήμα πιο μπροστά. Όσοι ξέρουν την «Εστουδιαντίνα» και έχουν «διαβάσει» την εικόνα μας, συμφωνούν ότι αυτός ο δίσκος είναι πολλά βήματα πιο μπροστά. Ο Νταλάρας λέει -και δεν το λέει επειδή υπογράφει την παραγωγή- ότι είναι ένας δίσκος ο οποίος έχει να εμφανιστεί στην αγορά πάνω από 20 χρόνια, ως δίσκος και ως πρόταση και έχει και πολύ ωραία επιχειρήματα. Εγώ δε θα πω αυτό, θα πω ότι είναι ένας δίσκος ο οποίος έγινε πάλι με μεράκι… Στις συναυλίες όμως, πέφτουμε στην «παγίδα» που μας ζητάνε όλοι να παίζουμε τα Σμυρνέικα κλπ. Κάναμε το λάθος να μην τον προωθούμε τόσο πολύ αλλά δε νομίζω ότι ευθυνόμαστε περισσότερο εμείς. Η αλήθεια είναι ότι αυτός ο δίσκος δεν βρήκε την ανταπόκριση που θα ’πρεπε να έχει αλλά πιστεύω ότι είναι κλασσικός και πάντοτε θα είναι σημείο αναφοράς, γι’ αυτούς που ξέρουνε.
Ερ: Ένα ενδιαφέρον στοιχείο που χαρακτηρίζει το «παίξιμο» της Ορχήστρας, είναι τα σημεία που παίζουν όλα τα όργανα μαζί την ίδια μουσική φράση… Τα “tutti” όπως λέγονται στη γλώσσα των μουσικών… Τέτοια σημεία ακούγονται πολύ έντονα σε κομμάτια όπως το «Εμβατήριο φλόγα» ή το «Εμβατήριο Σμύρνης». Νομίζω πως αυτός ο συγχρονισμός είναι ένα από τα δυσκολότερα σημεία για μια ορχήστρα, ιδιαίτερα όταν δεν υπάρχει κάποιος μαέστρος που διευθύνει… Πόσο δύσκολο είναι και πως επιτυγχάνεται; Είναι αρκετές οι πρόβες και η μελέτη;
Απ: Είναι κάποια «συστατικά» που θα στα πω πολύ επιγραμματικά. Το δέσιμο και η ψυχολογία των ανθρώπων και το ότι ξέρει ο ένας τον άλλον. Αυτό έρχεται μέσα από πολλές πρόβες και πάρα πολύ ώρα μαζί και την προσωπική μελέτη του καθενός. Αυτά τα στοιχεία, δεν υπάρχει τίποτε άλλο… Η δουλειά με λίγα λόγια…
Ερ: Ξεκινήσατε παίζοντας Σμυρνέικα και παραδοσιακά κομμάτια. Σήμερα η ορχήστρα έχει φθάσει σ’ ένα επίπεδο και παίζει όλα σχεδόν τα μουσικά είδη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η πρόσφατη ηχογράφηση στο Ηρώδειο. Πόσο δύσκολο είναι για μια ορχήστρα να «μεταλλάσεται» τόσο γρήγορα και να κινείται σε τόσο διαφορετικά ακούσματα;
Απ: Εκεί είναι το «κουμπί»… Το δέσιμο που μας έχει κάνει, παρόλο που είμαστε πολυπληθής ως ομάδα, να έχουμε μια ευελιξία στο να μπορούμε να προσεγγίζουμε και να προσαρμοζόμαστε σε διαφορετικά μουσικά θέματα και είδη. Αυτό είναι ένα σημείο που θα έλεγα ότι είναι από τα «συν» της ορχήστρας…
Φωτογραφίες:
1: Κατσιγιάννης και Νταλάρας με το Μάρκο στο στήθος του, στην προετοιμασία του δίσκου «Δάκρυ στο γυαλί»
2-3-4-5: Από την ηχογράφηση του δίσκου «Smyrne» το 2003
