Τα λόγια σ’ ένα τραγούδι είναι του Λευτέρη Παπαδόπουλου ενώ η ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας είναι του Απόστολου Καλδάρα. Σολίστ στο μπουζούκι ο Γιάννης Παλαιολόγου. Η ηχοληψία έγινε από τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο, το εξώφυλλο από το Δημήτρη Αρβανίτη και η παραγωγή είναι του Νίκου Κιάμου. Κυκλοφόρησε το 1978 από την Columbia.
Είκοσι φορές συναντήθηκαν Καλδάρας και Διονυσίου στα στούντιο ηχογραφήσεων στη δεκαετία του ’60, για τις 45 στροφές. Από το 1960 και τα τραγούδια Ζεμίρα και Του πατέρα η συμβουλή, μέχρι τις 17 Δεκεμβρίου του 1968 όπου γράφουν το Σ’ αφήνω τώρα λεύτερη. Σημαντικά λαϊκά τραγούδια, που δεν απέφεραν όμως τη μεγάλη επιτυχία, όπως Τ’ άστρα κοιτάζουνε τη Γη, Ποτέ γυναίκα μη συλλογιστείς, Τα 1000 αχ!, Όταν αργοπέφτει η νύχτα, Σου δίνω την ανάσα μου και φυσικά η επανεκτέλεση του θρυλικού Σ’ ένα βράχο φαγωμένο με τα φωνητικά της Καίτης Γκρέυ, του Αντώνη Ρεπάνη και του ίδιου του συνθέτη, με τη χαρακτηριστική τρομπέτα στην εισαγωγή και το φινάλε, δείγμα του πόσο ευφυής και πρωτοπόρος δημιουργός ήταν ο Καλδάρας.
Τι ήταν αυτό που ώθησε το συνθέτη, δέκα χρόνια μετά από την τελευταία του συνεργασία με το Διονυσίου, στη δημιουργία αυτού του δίσκου; Την εξήγηση δίνει ο ίδιος ο Καλδάρας στο οπισθόφυλλο του δίσκου:
«Την ώθηση στο να καταπιαστώ με τη δουλειά μου αυτή που φέρει το γενικό τίτλο Τα Ορθόδοξα όσο κι αν σας φανεί παράξενο μου την έδωσαν οι δυο-τρεις επισκέψεις που έκανα σε νυχτερινά “κέντρα” το περσινό καλοκαίρι.
Παρατήρησα λοιπόν ότι ο λαός μας χορτασμένος από το πολιτικό, το κοινωνικό και το γενικά λεγόμενο “κουλτουριάρικο” τραγούδι το οποίο φυσικά έπαιξε το ρόλο του μετά την πτώση της τραγικής εφταετίας και που εκτονώθηκε μ’αυτό, αναζήτησε και βρήκε πάλι μέσα του τον απλό άνθρωπο. Ανακάλυψε πάλι ότι η ζωή δε σταματά πουθενά και ποτέ. Ανακάλυψε ότι μέσα του ο άνθρωπος αγωνιστής, κουβαλάει και τον άνθρωπο που θέλει να χαρεί, να γλεντήσει, να χορέψει, να τραγουδήσει, να αγαπήσει, να φιλοσοφήσει κ.τ.λ. Να γλεντήσει όμως με τον τρόπο του, να ξανατραγουδήσει ότι του άρεσε και του αρέσει. Με τη συνοδεία του ποτηριού να πει τον πόνο του, τους καημούς του, τα βάσανά του. Όλα όμως αυτά με το δικό του τραγούδι που δεν είναι άλλο από το λαϊκό. Γιατί είναι το μόνο τραγούδι που απηχεί όλα τα ενδιαφέροντα και αισθήματα του απλού ανθρώπου του λαού μας. Έχοντας λοιπόν κι εγώ υπ’ όψιν μου όλα αυτά, έγραψα Τα Ορθόδοξακαι τα οποία και του αφιερώνω έχοντας πολύτιμο συνεργάτη μου για την απόδοσή τους το φίλο μου ΣΤΡΑΤΟ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ».
Έγραψα παραπάνω πως αν διάλεγα έναν δίσκο του Διονυσίου, χωρίς καμία διάθεση υποτίμησης των υπολοίπων, αυτός θα ήταν Τα Ορθόδοξα, γιατί πολύ απλά τον θεωρώ τον πιο ολοκληρωμένο, τόσο συνθετικά όσο και στιχουργικά. Οι ερμηνείες του Στράτου, ούτως ή άλλως, ήταν πάντα ξεχωριστές. Οι μελωδίες του Καλδάρα, γραμμένες πάνω στους λαϊκούς δρόμους, σε συνδυασμό με την πλούσια ενορχήστρωση, όπου εκτός απ ’το μπουζούκι, σημαντικό ρόλο έχουν το φλάουτο και τα βιολιά, αφήνουν για μια ακόμη φορά τη γνωστή βυζαντινή αύρα των έργων του.
Με την πολύ σημαντική βοήθεια του φίλου κιθαρίστα Πέτρου Πετράκη από τη Βέροια, προσπαθήσαμε να κάνουμε μια καταγραφή των δρόμων και των ρυθμών πάνω στους οποίους γράφτηκαν τα τραγούδια.
1. Τ' αντρίκιο μάτι- Νικρίζ με Γκιουρντί, Ζεϊμπέκικο (9/8)
2. Τ' άγια χώματα - Νιαβέντ, Χασάπικο (2/4)
3. Ακριβά πληρώνω- Νιαβέντ, Οκτάσημος (3+3+2)
4. Του γιου σου κλέψε το σπαθί (στίχοι Λευτέρη Παπαδόπουλου) Γκιουρντί, Ζεϊμπεκικο (9/4)
5. Διπλή απόψε κλειδαριά - Χιτζάζ, Ζεϊμπέκικο (9/8)
6. Συγνώμη που αγάπησα εκείνη - Μινόρε με Σαμπάχ, Ζεϊμπέκικο (9/8)
7. Τα φυλλοκάρδια - Μινόρε με Ραστ, Απτάλικο (9/8)
8. Αργά είναι πια αργά - Νιαβέντ, Μπαγιόν (4/4)
9. Ανάθεμα τα χείλια της - Μινόρε με Χουζάμ, Επτάσημος (3+2+2)
10. Κακολόγα με - Χιτζάζ, Απτάλικο (9/8)
11. Φιλοσοφία - Χιτζασκάρ, Απτάλικο (9/8)
12. Βυζαντινός αέρας (ορχηστρικό) Μινόρε, (6/8)
Για το τελευταίο οργανικό κομμάτι ο φίλος Θοδωρής Χαϊκάλης, μελετητής της παραδοσιακής μουσικής, μας πληροφορεί πως είναι ρυθμός 6/8, χαρακτηριστικός του θρακιώτικου χορού, Ζωναράδικος. Βέβαια όταν παίζεται τόσο γρήγορα ο χορός αλλάζει μορφή και λέγεται τσέστος, που ουσιαστικά είναι γρήγορος ζωναράδικος που χορεύεται μόνο από άνδρες.
Όσον αφορά τη θεματολογία του, ίσως είναι η μόνη φορά που σε δίσκο του Διονυσίου, ναι μεν υπάρχει το ερωτικό στοιχείο, αλλά εναλλάσσεται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από άλλες δουλειές και με διαφορετικά θέματα, όπως ένα νοερό ταξίδι Στ’ άγια χώματα της Πόλης, σ’ ένα τραγούδι γεμάτο εικόνες, που νομίζεις πως ξέφυγε από τη Μικρά Ασία του Καλδάρα και του Πυθαγόρα…
«Ε, ρε Θεέ μου να γινόταν να ξυπνήσω ένα πρωί,
στ’ άγια χώματα της Πόλης, 'κει που έζησα παιδί…»
αλλά και ερωτήματα που πιστεύω πως όλοι έχουμε, όπως ακούγονται στη Φιλοσοφία:
«Αδερφέ μου Παναγιώτη κάτσε να μιλήσουμε
γέμισε και τα ποτήρια να φιλοσοφήσουμε.
Όταν κλείνουμε τα μάτια τι γινόμαστε
πάμε σ' άλλον κόσμο τάχα ή χανόμαστε;
Αδερφέ μου Παναγιώτη, πούθε ερχόμαστε;»
Στο τραγούδι Του γιου σου κλέψε το σπαθί ο Λευτέρης Παπαδόπουλος έβαλε στίχους στη γνωστή μελωδία από το Απτάλικο του Βυζαντινού Εσπερινού, ενώ το 1981 ο Καλδάρας το ξαναηχογράφησε, με μικρές παραλλαγές, σε στίχους δικούς του και τίτλο Αστραφτοκοπήσαν τα μαχαίρια σ’ έναν ακόμη εξαιρετικό δίσκο, αυτή τη φορά με τραγουδιστή τον Ηλία Κλωναρίδη και τίτλο Η Συνάντηση. Εδώ, ο Κλωναρίδης τραγουδά και το Δυο εικοσάχρονα παιδιά που είναι το οργανικό Βυζαντινός αέρας από Τα ορθόδοξα, αλλά με στίχους του συνθέτη.
Άλλο ένα χαρακτηριστικό του δίσκου είναι πως δεν ακούγονται καθόλου δεύτερες φωνές, εκτός από το Συγγνώμη που αγάπησα εκείνη στο οποίο ακούγεται μια γυναικεία φωνή που μοιάζει αρκετά με τη Χάρις Αλεξίου. Δυστυχώς το όνομά της δεν αναγράφεται. Αυτό είναι κι ένα τραγούδι που μαζί με το Αργά, είναι πια αργά, ακούστηκαν στο τηλεοπτικό αφιέρωμα στον Απόστολο Καλδάρα στην ΕΡΤ, το 1983. Στο τέλος της εκπομπής ο Διονυσίου μαζί με τον Καλδάρα και με μια παρέα τραγουδιστών όπως ο Μιχάλης Μενιδιάτης (με τον πιτσιρικά τότε γιο του Χρήστο), ο Νίκος Νομικός και άλλοι τραγούδησαν ζωντανά το Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι.
Έχω την αίσθηση πως αυτός ο δίσκος, που με την επιβολή του ψηφιακού ήχου, κυκλοφόρησε και σε cd, περιμένει μέχρι σήμερα την αναγνώρισή του. Δυστυχώς, με εξαίρεση το Αργά, είναι πια αργά, που ακούγεται και από τον Πασχάλη Τερζή στο cd με τη ζωντανή ηχογράφηση της συναυλίας, αφιέρωμα στο Στράτο Διονυσίου, στο Θέατρο Βράχων το 2005, όλο το υπόλοιπο υλικό έμεινε, σχεδόν, στην αφάνεια. Το μόνο σίγουρο είναι πως δεν ευθύνονται τα τραγούδια. Στην Columbia εκείνης της εποχής, μετά την αποχώρηση του Λαμπρόπουλου και την είσοδο των Εγγλέζων, το λαϊκό τραγούδι παραγκωνίσθηκε. Η εταιρεία προσανατολίσθηκε σε πιο ελαφροπόπ κατευθύνσεις και οι καλλιτέχνες ο ένας μετά τον άλλον, άρχισαν να αποχωρούν, κυρίως για τη Minos. Κάτι που συνέβη και με το Στράτο Διονυσίου το 1980, όταν με το Υποκρίνεσαι των Σούκα-Αλατζά αλλά και τα τραγούδια του Θανάση Πολυκανδριώτη, η δημοτικότητά του εκτινάχθηκε στα ύψη.
Μια εικόνα για τις σχέσεις του Καλδάρα με τις δισκογραφικές εταιρείες εκείνη την εποχή, μας δίνει ο έγκριτος δημοσιογράφος και ραδιοφωνικός παραγωγός Γιώργος Τσάμπρας σε εκπομπή-αφιέρωμα στο συνθέτη στις 11 του περασμένου Απρίλη:
«Η αλήθεια είναι, ότι όλα εκείνα τα χρόνια ο Καλδάρας μιλάει πολύ συχνά ενάντια στις επιλογές των δισκογραφικών εταιρειών. Έχουν τελειώσει για κείνον τα συμβόλαια αποκλειστικής συνεργασίας που είχε από το ξεκίνημά του μέχρι και τα μέσα του ’70. Έχει αποχωρήσει μάλλον επεισοδιακά από την εταιρεία που έκανε το τελευταίο συμβόλαιο κι από κει και κάτω συνεργάζεται με όλες τις άλλες εταιρείες για διάφορους δίσκους, χωρίς όμως ποτέ ξανά οι δουλειές του να στηρίζονται ιδιαίτερα από τους ανάλογους μηχανισμούς των εταιρειών δίσκων, να αποτελούν μέρος της πολιτικής των εταιρειών. Για την τύχη των δίσκων δεν μπορούμε να υπολογίσουμε με ακρίβεια πόσο έφταιγαν αυτές οι σχέσεις και πόσο το υλικό τους, αν και Τα ορθόδοξα του ’78, είναι ένας δίσκος που αν κάποιος τον ακούσει κάποια στιγμή ολόκληρο, μπορεί να δώσει μια απάντηση».
Είναι χαρακτηριστικό πως και τα υπόλοιπα έργα του Καλδάρα στη δεκαετία του ’70, μετά τη Μικρά Ασία και τον Βυζαντινό Εσπερινό δεν ακούστηκαν ιδιαίτερα. Από το ’73 μέχρι το ‘78 ηχογραφεί τους Ροβινσώνες με τον Πάριο, την Αλεξίου και τη Βασιλική Λαβίνα, τις Ρίζες Και Χρώματα με την Ξανθίππη Καραθανάση, το Για Ρεμπέτες Και Για Φίλους με Αλεξίου, Σμοκοβίτη και Κοντολάζο, τα Σκόρπια Φύλλα με τον Μητροπάνο και τη Χριστιάνα, τα Σήμαντρα με τη Μοσχολιού και το Νίκο Νομικό, το δίσκο Ο Μενιδιάτης Τραγουδάει Καλδάρα, και την Τελευταία Νύχτα με το Σταμάτη Κόκοτα, το 1977, όπου σημειώνει, ίσως την τελευταία επιτυχία, αυτής της εμβέλειας, στην καριέρα του, με το Γιε μου, γιε μου σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου. Το 1978 εκτός από Τα Ορθόδοξα, ο Καλδάρας δίνει στη Γλυκερία τα πρώτα της τραγούδια, μετά από κάποιες συμμετοχές της σε «τουριστικές» συλλογές, στο δίσκο Μην Κάνεις Όνειρα με τη συμμετοχή του Γιώργου Γερολυμάτου.
Κλείνοντας, ο Κώστας Καλδάρας, συνθέτης και γιος του Απόστολου, συζητώντας με τον υπογράφοντα, δίνει τη δική του εξήγηση για την εμπορική αποτυχία αυτών των δίσκων και ειδικότερα των Ορθοδόξων:
«Ήταν θέμα εταιρειών. Στα Ορθόδοξα ας πούμε, είχε προβλήματα ο Διονυσίου. Είχαν γίνει εκείνες οι ιστορίες με τη φυλακή και τον είχαν απαγορέψει από το κρατικό ραδιόφωνο. Η ΕΡΤ έπαιζε 4-5 τραγούδια που επιτρεπόταν και η ΥΕΝΕΔ κανένα. Οπότε δεν υπήρχε τρόπος να ακουστούν. Απ’ αυτά που έπαιζε, έπιασε μονάχα το Αργά, είναι πια αργά. Ήταν αποκλεισμένος από παντού ο Διονυσίου. Εντάξει… Αν ακουγόταν κι όλα θα ’ταν κι ύποπτο…».
Ευχαριστούμε ιδιαιτέρως τους φίλους Πέτρο Πετράκη και Θοδωρή Χαϊκάλη για την βοήθειά τους.
Φωτογραφίες:
Κεντρική: Στράτος Διονυσίου
2: Τα 45άρια "Σ' ένα βράχο φαγωμένο" & "Ποτέ γυναίκα μη συλλογιστείς"
3: Στιγμιότυπο από την ηχογράφηση του έργου (από το οπισθόφυλλο του δίσκου)
4: Από το βιβλίο Βίκυς Μιχαλονάκου Στράτος Διονυσίου-Εγώ ο ξένος (εκδόσεις Σμυρνιωτάκης)
5:Το εξώφυλλο από "Τα ορθόδοξα"
Πηγές: Εκπομπή Γιώργου Τσάμπρα με θέμα τον Απόστολο Καλδάρα της περιόδου 1969-1989 στο Β’ πρόγραμμα ΕΡΑ (11-4-2010) - Συνέντευξη του Κώστα Καλδάρα στο Θανάση Γιώγλου για το Music Heaven (15-10-2010)
Είκοσι φορές συναντήθηκαν Καλδάρας και Διονυσίου στα στούντιο ηχογραφήσεων στη δεκαετία του ’60, για τις 45 στροφές. Από το 1960 και τα τραγούδια Ζεμίρα και Του πατέρα η συμβουλή, μέχρι τις 17 Δεκεμβρίου του 1968 όπου γράφουν το Σ’ αφήνω τώρα λεύτερη. Σημαντικά λαϊκά τραγούδια, που δεν απέφεραν όμως τη μεγάλη επιτυχία, όπως Τ’ άστρα κοιτάζουνε τη Γη, Ποτέ γυναίκα μη συλλογιστείς, Τα 1000 αχ!, Όταν αργοπέφτει η νύχτα, Σου δίνω την ανάσα μου και φυσικά η επανεκτέλεση του θρυλικού Σ’ ένα βράχο φαγωμένο με τα φωνητικά της Καίτης Γκρέυ, του Αντώνη Ρεπάνη και του ίδιου του συνθέτη, με τη χαρακτηριστική τρομπέτα στην εισαγωγή και το φινάλε, δείγμα του πόσο ευφυής και πρωτοπόρος δημιουργός ήταν ο Καλδάρας.
«Την ώθηση στο να καταπιαστώ με τη δουλειά μου αυτή που φέρει το γενικό τίτλο Τα Ορθόδοξα όσο κι αν σας φανεί παράξενο μου την έδωσαν οι δυο-τρεις επισκέψεις που έκανα σε νυχτερινά “κέντρα” το περσινό καλοκαίρι.
Παρατήρησα λοιπόν ότι ο λαός μας χορτασμένος από το πολιτικό, το κοινωνικό και το γενικά λεγόμενο “κουλτουριάρικο” τραγούδι το οποίο φυσικά έπαιξε το ρόλο του μετά την πτώση της τραγικής εφταετίας και που εκτονώθηκε μ’αυτό, αναζήτησε και βρήκε πάλι μέσα του τον απλό άνθρωπο. Ανακάλυψε πάλι ότι η ζωή δε σταματά πουθενά και ποτέ. Ανακάλυψε ότι μέσα του ο άνθρωπος αγωνιστής, κουβαλάει και τον άνθρωπο που θέλει να χαρεί, να γλεντήσει, να χορέψει, να τραγουδήσει, να αγαπήσει, να φιλοσοφήσει κ.τ.λ. Να γλεντήσει όμως με τον τρόπο του, να ξανατραγουδήσει ότι του άρεσε και του αρέσει. Με τη συνοδεία του ποτηριού να πει τον πόνο του, τους καημούς του, τα βάσανά του. Όλα όμως αυτά με το δικό του τραγούδι που δεν είναι άλλο από το λαϊκό. Γιατί είναι το μόνο τραγούδι που απηχεί όλα τα ενδιαφέροντα και αισθήματα του απλού ανθρώπου του λαού μας. Έχοντας λοιπόν κι εγώ υπ’ όψιν μου όλα αυτά, έγραψα Τα Ορθόδοξακαι τα οποία και του αφιερώνω έχοντας πολύτιμο συνεργάτη μου για την απόδοσή τους το φίλο μου ΣΤΡΑΤΟ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ».
Με την πολύ σημαντική βοήθεια του φίλου κιθαρίστα Πέτρου Πετράκη από τη Βέροια, προσπαθήσαμε να κάνουμε μια καταγραφή των δρόμων και των ρυθμών πάνω στους οποίους γράφτηκαν τα τραγούδια.
1. Τ' αντρίκιο μάτι- Νικρίζ με Γκιουρντί, Ζεϊμπέκικο (9/8)
2. Τ' άγια χώματα - Νιαβέντ, Χασάπικο (2/4)
3. Ακριβά πληρώνω- Νιαβέντ, Οκτάσημος (3+3+2)
4. Του γιου σου κλέψε το σπαθί (στίχοι Λευτέρη Παπαδόπουλου) Γκιουρντί, Ζεϊμπεκικο (9/4)
5. Διπλή απόψε κλειδαριά - Χιτζάζ, Ζεϊμπέκικο (9/8)
6. Συγνώμη που αγάπησα εκείνη - Μινόρε με Σαμπάχ, Ζεϊμπέκικο (9/8)
7. Τα φυλλοκάρδια - Μινόρε με Ραστ, Απτάλικο (9/8)
8. Αργά είναι πια αργά - Νιαβέντ, Μπαγιόν (4/4)
9. Ανάθεμα τα χείλια της - Μινόρε με Χουζάμ, Επτάσημος (3+2+2)
10. Κακολόγα με - Χιτζάζ, Απτάλικο (9/8)
11. Φιλοσοφία - Χιτζασκάρ, Απτάλικο (9/8)
12. Βυζαντινός αέρας (ορχηστρικό) Μινόρε, (6/8)
Όσον αφορά τη θεματολογία του, ίσως είναι η μόνη φορά που σε δίσκο του Διονυσίου, ναι μεν υπάρχει το ερωτικό στοιχείο, αλλά εναλλάσσεται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από άλλες δουλειές και με διαφορετικά θέματα, όπως ένα νοερό ταξίδι Στ’ άγια χώματα της Πόλης, σ’ ένα τραγούδι γεμάτο εικόνες, που νομίζεις πως ξέφυγε από τη Μικρά Ασία του Καλδάρα και του Πυθαγόρα…
«Ε, ρε Θεέ μου να γινόταν να ξυπνήσω ένα πρωί,
στ’ άγια χώματα της Πόλης, 'κει που έζησα παιδί…»
αλλά και ερωτήματα που πιστεύω πως όλοι έχουμε, όπως ακούγονται στη Φιλοσοφία:
«Αδερφέ μου Παναγιώτη κάτσε να μιλήσουμε
γέμισε και τα ποτήρια να φιλοσοφήσουμε.
Όταν κλείνουμε τα μάτια τι γινόμαστε
πάμε σ' άλλον κόσμο τάχα ή χανόμαστε;
Αδερφέ μου Παναγιώτη, πούθε ερχόμαστε;»
Στο τραγούδι Του γιου σου κλέψε το σπαθί ο Λευτέρης Παπαδόπουλος έβαλε στίχους στη γνωστή μελωδία από το Απτάλικο του Βυζαντινού Εσπερινού, ενώ το 1981 ο Καλδάρας το ξαναηχογράφησε, με μικρές παραλλαγές, σε στίχους δικούς του και τίτλο Αστραφτοκοπήσαν τα μαχαίρια σ’ έναν ακόμη εξαιρετικό δίσκο, αυτή τη φορά με τραγουδιστή τον Ηλία Κλωναρίδη και τίτλο Η Συνάντηση. Εδώ, ο Κλωναρίδης τραγουδά και το Δυο εικοσάχρονα παιδιά που είναι το οργανικό Βυζαντινός αέρας από Τα ορθόδοξα, αλλά με στίχους του συνθέτη.
Άλλο ένα χαρακτηριστικό του δίσκου είναι πως δεν ακούγονται καθόλου δεύτερες φωνές, εκτός από το Συγγνώμη που αγάπησα εκείνη στο οποίο ακούγεται μια γυναικεία φωνή που μοιάζει αρκετά με τη Χάρις Αλεξίου. Δυστυχώς το όνομά της δεν αναγράφεται. Αυτό είναι κι ένα τραγούδι που μαζί με το Αργά, είναι πια αργά, ακούστηκαν στο τηλεοπτικό αφιέρωμα στον Απόστολο Καλδάρα στην ΕΡΤ, το 1983. Στο τέλος της εκπομπής ο Διονυσίου μαζί με τον Καλδάρα και με μια παρέα τραγουδιστών όπως ο Μιχάλης Μενιδιάτης (με τον πιτσιρικά τότε γιο του Χρήστο), ο Νίκος Νομικός και άλλοι τραγούδησαν ζωντανά το Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι.
Μια εικόνα για τις σχέσεις του Καλδάρα με τις δισκογραφικές εταιρείες εκείνη την εποχή, μας δίνει ο έγκριτος δημοσιογράφος και ραδιοφωνικός παραγωγός Γιώργος Τσάμπρας σε εκπομπή-αφιέρωμα στο συνθέτη στις 11 του περασμένου Απρίλη:
«Η αλήθεια είναι, ότι όλα εκείνα τα χρόνια ο Καλδάρας μιλάει πολύ συχνά ενάντια στις επιλογές των δισκογραφικών εταιρειών. Έχουν τελειώσει για κείνον τα συμβόλαια αποκλειστικής συνεργασίας που είχε από το ξεκίνημά του μέχρι και τα μέσα του ’70. Έχει αποχωρήσει μάλλον επεισοδιακά από την εταιρεία που έκανε το τελευταίο συμβόλαιο κι από κει και κάτω συνεργάζεται με όλες τις άλλες εταιρείες για διάφορους δίσκους, χωρίς όμως ποτέ ξανά οι δουλειές του να στηρίζονται ιδιαίτερα από τους ανάλογους μηχανισμούς των εταιρειών δίσκων, να αποτελούν μέρος της πολιτικής των εταιρειών. Για την τύχη των δίσκων δεν μπορούμε να υπολογίσουμε με ακρίβεια πόσο έφταιγαν αυτές οι σχέσεις και πόσο το υλικό τους, αν και Τα ορθόδοξα του ’78, είναι ένας δίσκος που αν κάποιος τον ακούσει κάποια στιγμή ολόκληρο, μπορεί να δώσει μια απάντηση».
Είναι χαρακτηριστικό πως και τα υπόλοιπα έργα του Καλδάρα στη δεκαετία του ’70, μετά τη Μικρά Ασία και τον Βυζαντινό Εσπερινό δεν ακούστηκαν ιδιαίτερα. Από το ’73 μέχρι το ‘78 ηχογραφεί τους Ροβινσώνες με τον Πάριο, την Αλεξίου και τη Βασιλική Λαβίνα, τις Ρίζες Και Χρώματα με την Ξανθίππη Καραθανάση, το Για Ρεμπέτες Και Για Φίλους με Αλεξίου, Σμοκοβίτη και Κοντολάζο, τα Σκόρπια Φύλλα με τον Μητροπάνο και τη Χριστιάνα, τα Σήμαντρα με τη Μοσχολιού και το Νίκο Νομικό, το δίσκο Ο Μενιδιάτης Τραγουδάει Καλδάρα, και την Τελευταία Νύχτα με το Σταμάτη Κόκοτα, το 1977, όπου σημειώνει, ίσως την τελευταία επιτυχία, αυτής της εμβέλειας, στην καριέρα του, με το Γιε μου, γιε μου σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου. Το 1978 εκτός από Τα Ορθόδοξα, ο Καλδάρας δίνει στη Γλυκερία τα πρώτα της τραγούδια, μετά από κάποιες συμμετοχές της σε «τουριστικές» συλλογές, στο δίσκο Μην Κάνεις Όνειρα με τη συμμετοχή του Γιώργου Γερολυμάτου.
Κλείνοντας, ο Κώστας Καλδάρας, συνθέτης και γιος του Απόστολου, συζητώντας με τον υπογράφοντα, δίνει τη δική του εξήγηση για την εμπορική αποτυχία αυτών των δίσκων και ειδικότερα των Ορθοδόξων:
«Ήταν θέμα εταιρειών. Στα Ορθόδοξα ας πούμε, είχε προβλήματα ο Διονυσίου. Είχαν γίνει εκείνες οι ιστορίες με τη φυλακή και τον είχαν απαγορέψει από το κρατικό ραδιόφωνο. Η ΕΡΤ έπαιζε 4-5 τραγούδια που επιτρεπόταν και η ΥΕΝΕΔ κανένα. Οπότε δεν υπήρχε τρόπος να ακουστούν. Απ’ αυτά που έπαιζε, έπιασε μονάχα το Αργά, είναι πια αργά. Ήταν αποκλεισμένος από παντού ο Διονυσίου. Εντάξει… Αν ακουγόταν κι όλα θα ’ταν κι ύποπτο…».
Ευχαριστούμε ιδιαιτέρως τους φίλους Πέτρο Πετράκη και Θοδωρή Χαϊκάλη για την βοήθειά τους.
Φωτογραφίες:
Κεντρική: Στράτος Διονυσίου
2: Τα 45άρια "Σ' ένα βράχο φαγωμένο" & "Ποτέ γυναίκα μη συλλογιστείς"
3: Στιγμιότυπο από την ηχογράφηση του έργου (από το οπισθόφυλλο του δίσκου)
4: Από το βιβλίο Βίκυς Μιχαλονάκου Στράτος Διονυσίου-Εγώ ο ξένος (εκδόσεις Σμυρνιωτάκης)
5:Το εξώφυλλο από "Τα ορθόδοξα"
Πηγές: Εκπομπή Γιώργου Τσάμπρα με θέμα τον Απόστολο Καλδάρα της περιόδου 1969-1989 στο Β’ πρόγραμμα ΕΡΑ (11-4-2010) - Συνέντευξη του Κώστα Καλδάρα στο Θανάση Γιώγλου για το Music Heaven (15-10-2010)
