Διανοούμενος είναι ο άνθρωπος του πνεύματος, ο οποίος με τη φιλοσοφική του σκέψη, παρεμβαίνει στην κοινωνία και την πολιτική ζωή. Διανόηση είναι η πνευματική λειτουργία με την οποία συνδέονται έννοιες και κρίσεις. Συμπεραίνουμε λοιπόν, ότι διανοούμενος είναι ο καλλιεργημένος – μορφωμένος άνθρωπος ο οποίος δεν αποδέχεται τα πράγματα όπως παρουσιάζονται αλλά τα επεξεργάζεται μέσα από μια διανοητική λειτουργία και κριτική , δε συμβιβάζεται, διαμαρτύρεται και επαναστατεί. Αποτελεί έναν πόλο αντίστασης στον μηχανισμό των θεσμών και με τη διαμαρτυρία του αίρει την παθητική αδιαφορία με την οποία εύκολα και αβασάνιστα οι μάζες αποδέχονται τα πράγματα. Ο διανοούμενος πρέπει να παρεμβαίνει στη κοινωνική ζωή, μεγάλο τμήμα της οποίας είναι ο πολιτισμός και κατά συνέπεια οι τέχνες, μέσα σε αυτές και το τραγούδι.
Ιδιαίτερα για τη μεταπολεμική Ελλάδα το τραγούδι αποτελούσε και αποτελεί αιχμή του πολιτιστικού δόρατος. Μέσα από το τραγούδι κεφαλαιοποιήθηκαν και επενδύθηκαν στην τράπεζα του πολιτισμού μας όλα τα μεγάλα θέματα που απασχολούσαν τον ελληνικό ψυχισμό. Τα μεγαλύτερα και σοβαρότερα κοινωνικοπολιτικά γεγονότα όπως η εθνική αντίσταση, η μετανάστευση, η μικρασιατική καταστροφή, οι κοινωνικές αντιθέσεις και οι πολιτικοί διωγμοί ακούμπησαν τα χείλη των μεγάλων ερμηνευτών, πριν γίνουν παλμός στις φλέβες, στο σώμα και την ψυχή μας.
Σύμφωνα με τον Αντώνιο Γκράμσι, κάθε σκεπτόμενος άνθρωπος είναι και ένας διανοούμενος. Έτσι λοιπόν σήμερα οι απανταχού σκεπτόμενοι άνθρωποι, βιώνουμε την απαξίωση και την ευτέλεια του ελληνικού τραγουδιού. Κατεχόμαστε από την κυριαρχία μιας απολιτικής και καταναλωτικής κουλτούρας όπου κάθε παραγωγή ιδεών και καινοτομιών πρέπει να είναι άμεσα συνδεδεμένη με την οικονομία της αγοράς. Μέσα στο γκρίζο αυτό περιβάλλον όπου όλα πωλούνται και αγοράζονται, εδώ που όλα υποτάσσονται στους νόμους της αγοράς και της κυριαρχίας του κέρδους, αισθανόμαστε έντονα την έλλειψη της διανοητικής παρέμβασης. Είναι κοινό συναίσθημα ότι κάτι πρέπει να αλλάξει, να έρθει κάτι νέο και να φύγει δια παντός αυτό που έχει μετατρέψει όλη τη μουσική πραγματικότητα σε ένα ανούσιο και ρηχό θέαμα .
Σε όλες τις μεγάλες αλλαγές οι διανοούμενοι έπαιξαν σημαντικό ρόλο. Με τους λόγους και τα κείμενά τους, με την παρέμβαση και με την καθοδήγησή τους, βοήθησαν ή κι ακόμα στάθηκαν απέναντι στην Εξουσία, θυσιάζοντας πολλές φορές για αυτά τα ιδανικά και την ίδια τη ζωή τους, γινόμενοι οι ίδιοι με αυτόν τον τρόπο το παράδειγμα προς μίμηση.
Κατά τον Σατρ, κάθε πνευματικός άνθρωπος πρέπει στις κρίσιμες στιγμές να μετατρέπεται σε λαϊκό αγωνιστή. Αυτή λοιπόν η διανοητική παρέμβαση λείπει σήμερα από τη κοινωνία και τον πολιτισμό, με αποτέλεσμα να δίδεται χώρος σε ευτελή και απαξιωτικά στοιχεία να μολύνουν το μουσικό τοπίο.
Σε παλαιότερες εποχές, η ζητούμενη αυτή παρέμβαση των πνευματικών ανθρώπων δεν ήταν τόσο αναγκαία όσο είναι σήμερα. Η αιτία που δεν ήταν τόσο αναγκαία είναι ότι υπήρχε περίσσευμα πολιτιστικής και μουσικής παιδείας. Η παιδεία προϋποθέτει τη γνώση και την καλλιέργεια. Ευδοκιμεί κατ’ αρχήν σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον και μεταφυτεύεται αργότερα στο ανοιχτό και ευρύ πλαίσιο της κοινωνίας. Η παιδεία είναι ένας άυλος φέροντας εσωτερικός οργανισμός, ο οποίος αποκτάται μέσα από τη γνώση, από την οικογένεια, το σχολείο και την επικοινωνία με ανθρώπους που ήδη τη διαθέτουν. Είναι ένα μέγεθος μη μετρήσιμο απόλυτα και ουχί πεπερασμένο.
Παλαιότερα η απόκτηση αυτής της παιδείας ήταν κάτι απλόχερα προσφερόμενο από ότι το γύρω περιβάλλον. Η οικογένεια άκουγε καλό τραγούδι από το ποιοτικό ραδιόφωνο. Η ενημέρωση γινόταν από εξαιρετικά μουσικά περιοδικά και έγκυρες εφημερίδες. Το ραδιόφωνο ως μέσο των πολιτιστικών δρώμενων έδινε χρόνο και χώρο σε ποιοτικές εκπομπές όπως το αλησμόνητο «θέατρο της Δευτέρας» καθώς και τις καταπληκτικές κυριακάτικες μεσημεριανές εκπομπές λαϊκού τραγουδιού της ODEON, της COLUMBIA και της LYRA του Πατσιφά. Ο ραδιοφωνικός σταθμός δε των Αθηνών, της Αμαλιάδος και του Βόλου είχαν αναλάβει την ευθύνη της διασκέδασης μας και της αξιόπιστης μουσικής ενημέρωσής μας με απόλυτα υπεύθυνο τρόπο.
Αλλά και στο κατεξοχήν λαϊκό τραγούδι, τόσο σε συλλογές όσο και σε δίσκους όπου ο ερμηνευτής είχε τον πρώτο λόγο, στις δεκαετίες του ’60 και του ’70 συχνά είχαμε κομψοτεχνήματα ή έστω απόπειρες έξω από την πεπατημένη (οι σειρές της Columbia με τις περίφημες φλοκάτες, με το ψάθινο φόντο, με τα σκίτσα των συνθετών, το Υπάρχω, Τα Ρεμπέτικα της Κατοχής κ.λπ.) Σε αντίθεση σήμερα, διακοσμούνται από τα αενάως αρυτίδωτα πρόσωπα των ερμηνευτών.
Τη στιγμή λοιπόν που όλα αυτά τα παραπάνω πολύ ουσιαστικά λείπουν, η παρέμβαση τον επαϊόντων είναι αναγκαία για τη βελτίωση της πολιτιστικής και μουσικής ένδειας.
Πολλές φορές αναφερόμαστε απαξιωτικά στην άγνοια των νέων ανθρώπων οι οποίοι δε γνωρίζουν τα μεγάλα ονόματα και το έργο τους που έχτισαν το οικοδόμημα του σύγχρονου του ελληνικού τραγουδιού. Σε αυτό το σημείο θα έπρεπε να αναλογιστούμε τι ουσιαστικό έχουν κάνει αυτά τα μεγάλα ονόματα για να προσεγγίσουν τους νέους. Εάν τους έχει απασχολήσει σοβαρά αυτή η άγνοια και ποιες πρωτοβουλίες έχουν αναλάβει για να ενεργοποιήσουν το γνωστικό και το συναισθηματικό στοιχείο της νεολαίας.
Η φυσική απουσία πολλών πνευματικών καλλιτεχνών όπως ο Χατζιδάκις και ο Άκης Πάνου (κλασσική περίπτωση «λαϊκού διανοούμενου») έχει δημιουργήσει ένα δυσαναπλήρωτο κενό∙ κενό που χρειάζεται μεγαλύτερη προσπάθεια από τους εν ζωή και εν ενεργεία διανοουμένους για να καλύψουν. Ιδιαίτερα δε ο Χατζηδάκις με περίσσιο θάρρος ξεβόλευε τους συμβιβασμένους και κατονόμαζε τους ρυπαντές του πολιτιστικού χώρου, καταφέρνοντας παράλληλα να μας ταξιδεύει μέσα στα σοκάκια της Οδού Ονείρων.
Πρέπει επίσης να τονιστεί ότι και το κλασικό λαϊκό τραγούδι, ανέκαθεν, στηριζόταν στο λόγο, την παρουσία και την κατευθυντήρια γραμμή πεπαιδευμένων ανθρώπων όπως ο Τσάντας, η Ευτυχία, ο Τσιτσάνης, ο Καλδάρας, ο Βίρβος, ο Δερβενιώτης, ο Πάνου – που αναφέραμε νωρίτερα -, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος – τόσο στην έντεχνη αλλά πάντα άμεση διαδρομή του, όσο καις τα χρόνια του ’80 με τις περισσότερο λαϊκοκεντρικές εργασίες του – κ.ά. Ο τελευταίος εδώ και δεκαετίες συνεχίζει να δίνει δυναμικό παρών, με την δημοσιογραφική υπόστασή του αλλά και την στιχουργική του ιδιότητα σε όσα συμβαίνουν γύρω μας, στην ζωή και την τέχνη του τραγουδιού, που απορρέει από αυτήν.
Πέρα όμως από τις παραπάνω δαχτυλοδειχτούμενες πλέον περιπτώσεις απουσιάζουν τα φωτισμένα μυαλά που θα προκαλέσουν απρόσμενες συμπράξεις, καινοτόμες προτάσεις, συνεργασίες, που θα δημιουργήσουν ομάδες, παρέες, μουσικές φυλές – όπως π.χ. ο Σαββόπουλος στα χρόνια του ‘70, η ακόμη και ο Νταλάρας για μια περίοδο στα νεότερα χρόνια – με απώτερο στόχο ένα καλύτερο τραγούδι, διαφορετικής στάθμης και αισθητικής και κατά συνέπεια ένα διαφορετικό επίπεδο διασκέδασης, διαβίωσης, αισθητικής.
Το «παιχνίδι» έχει φτάσει πλέον στα όρια του, έχει πιάσει πάτο και επιτέλους κάτι πρέπει να γίνει. Πιο κάτω δεν έχει….
Ήρθε λοιπόν ίσως η ώρα για μια ουσιαστική, συντονισμένη, μαζική και στοχοποιημένη παρέμβαση. Μέσα από άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες, ομιλίες στο χώρο των σχολείων για την ενημέρωση και αφύπνιση των νέων ανθρώπων. Με εκπομπές στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση όπου δε θα αναλώνουν τον χρόνο για την προβολή των δικών τους έργων, αλλά στην προβολή των προβλημάτων και των αιτιών που δημιούργησαν αυτή την κατάσταση. Στην παρουσίαση δυνητικών κι όχι υποθετικών προτάσεων, έστω κι αν έρθουν σε σύγκρουση με την πολιτεία, με ιδιοκτήτες καναλιών, εκδοτών και όλους τους έχοντες οποιαδήποτε μορφή εξουσίας. Σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, που δεν διαθέτει αποτελεσματικά πολιτικά εργαλεία για την αντιμετώπιση των κρίσεων, αυτή η παρέμβαση είναι ακόμη περισσότερο αναγκαία. Τα πνευματικά αυτά πρόσωπα να μην «κιοτεύουν» στην αναφορά προσώπων και στην κριτική «γκρίζων» διαδικασιών. Η παρέμβαση αυτή όμως θα πρέπει να εκπορεύεται από πρόσωπα εν πολλοίς άφθαρτα και αδιάφθορα. Πρόσωπα που να μην εξυπηρετούν τα δικά τους ατομικά συμφέροντα όπως επιδοτήσεις από το Υπουργείο Πολιτισμού, διακρίσεις και προνομιακές αναθέσεις των πολιτιστικών χώρων ( Ηρώδειο, Μέγαρο Μουσικής). Ας μη ξεχνάμε ότι η διαφθορά και οι μίζες δεν είναι χαρακτηριστικά μόνο των πολιτικών και του χώρου τους. Η διαφθορά, οι εξαρτήσεις και οι γνωστές «κουμπαριές» πλέον αποτελούν χαρακτηριστικά και του πολιτιστικού περιβάλλοντος.
Θα μου πείτε βέβαια, τι επίδραση μπορεί να έχει η διανοητική παρέμβαση σήμερα αυτών των ανθρώπων όταν τα πάντα ισοπεδώνονται στα βραδινά δελτία ειδήσεων όπου το έλασσον αναδεικνύεται σε μείζον και το ασήμαντο σε σημαντικό. Η απάντησή μου είναι ότι τώρα, όσο ποτέ άλλοτε, χρειάζεται περισσότερο η παρέμβαση αυτή. Πρέπει να λειτουργήσει σαν μια ηλεκτρική εκκένωση η οποία θα βοηθήσει στην αναδιανομή του πολιτιστικού κεφαλαίου της χώρας.
Πρέπει να βοηθήσουν για να ξανασκεφθούμε όλοι μας τους όρους και τις προϋποθέσεις για τη δημιουργία ενός υγιούς μουσικού περιβάλλοντος όπου θα αναδείξει ένα καλύτερο ελληνικό τραγούδι. Ένα τραγούδι καλύτερο που μας αξίζει ως λαός, καθ’ όσον αφορά την ιστορία και τα χαρακτηριστικά μας.
Η παρέμβαση και η συμμετοχή όλων αυτών των πνευματικών ανθρώπων πρέπει να είναι δυναμική και συντονισμένη με στόχο την αφύπνιση κι όχι όπως είναι σήμερα όπου μοιάζει σαν κλεφτοπόλεμος. Με τον κλεφτοπόλεμο δεν κερδίζονται οι μεγάλες μάχες , αλλά μόνο οι εντυπώσεις.
