Όταν σκέφτομαι το χρόνο δε «βλέπω» χρονοταξιδιώτες, χρονοπύλες και παράλληλα σύμπαντα. «Βλέπω» σκονισμένα χαμόγελα σε φωτογραφίες θολές και τσακισμένες. Κίτρινες σελίδες σ΄ ένα συρτάρι. Βλέπω το είδωλό μου στον καθρέφτη. Αυτό που ήταν κι αυτό που θα ’ναι.
Ένας ερωτευμένος νέος ανυπομονεί να δει το ταίρι του. Πέρασε μια ώρα και του φάνηκε αιώνας. Το ταίρι του κάποτε φτάνει. Ξοδεύουν μαζί πέντε ώρες και νομίζει πως πέρασαν μονάχα δυο λεπτά. Με παρόμοια παραδείγματα περιέγραφε και ο Αϊνστάιν τη σχετικότητα κι έλεγε πως ο χρόνος είναι μια επινόηση.
Ο προϊστορικός άνθρωπος έβλεπε καθημερινά τον ήλιο ν’ ανατέλλει και να δύει, τη νύχτα ν’ ακολουθεί τη μέρα και συμπέρανε πως ο χρόνος είναι κυκλικός. Ένας κύκλος που επαναλαμβάνεται και αποτελείται από μικρότερους κύκλους. Ακριβώς όπως το περιβόητο ημερολόγιο των Μάγιας. Κατ’ επέκταση πίστευε πως και η ίδια η ζωή του είναι κυκλική.
Η βιομηχανική επανάσταση άλλαξε την ιδέα μας για το χρόνο. Η παραγωγή έπρεπε να μεγιστοποιηθεί και γι’ αυτό το λόγο ο χρόνος έπρεπε να είναι απόλυτα ελεγχόμενος και άρα μετρήσιμος με ακρίβεια. Τα ρολόγια έγιναν απαραίτητα και μπήκαν σε σπίτια, σταθμούς και τσέπες. Ο χρόνος έγινε γραμμικός και απεχθής στη συνείδηση μας και αντικατέστησε τον κυκλικό. Έγινε ένα κακό αφεντικό που λιγοστεύει το χρόνο μας και μας οδηγεί στο θάνατο σαν ένας κυλιόμενος διάδρομος.
Ο μέγιστος ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης στο ποίημα του «Κεριά» το 1899 μας έδειξε με ανατριχιαστική ακρίβεια την εικόνα του γραμμικού χρόνου. Πίσω μας οι μέρες που πέρασαν, σαν σβησμένα κεριά σε μια σκοτεινή γραμμή που μεγαλώνει και μπρος μας τ’ αναμμένα κεράκια που κάθε μέρα σβήνουν ένα ένα.
Ο χρόνος είναι μεγάλος δάσκαλος, λένε. Το κακό είναι ότι σκοτώνει τους μαθητές του. Λόγια του μεγάλου Γάλλου συνθέτη Hector Berlioz. Στην ελληνική μυθολογία ο τιτάνας Κρόνος που ταυτίστηκε με το χρόνο, φοβούμενος την προφητεία του πατέρα του Ουρανού, πως θα εκθρονιστεί από ένα παιδί του καταβρόχθιζε τα παιδιά του αμέσως μετά τη γέννα. Ο Goya απεικόνισε αυτή τη σκηνή, σε μια τοιχογραφία απαράμιλλης φρίκης στην τραπεζαρία του.
Έγινε κατανοητό. Ο γραμμικός χρόνος ήταν ανέκαθεν απαίσιος και γι’ αυτό μισήθηκε πολύ απ’ τους ανθρώπους. Παρά ταύτα, είναι ο ίδιος που κάνει την κάθε στιγμή μοναδική αφού αυτή δεν επαναλαμβάνεται ποτέ.
Στο χώρο της επιστήμης, η έννοια του απόλυτου χρόνου καταργήθηκε πριν από δεκαετίες καθώς η ειδική θεωρία της σχετικότητας απέδειξε πως ο χρόνος διαστέλλεται όταν ο παρατηρητής κινείται με την ταχύτητα του φωτός κι έτσι παραμερίστηκε ο ευκλείδειος χώρος. Στο νέο μοντέλο του χωροχρόνου ο χρόνος αποτελούσε μια επιπλέον διάσταση που είναι αδύνατον να διαχωριστεί από το χώρο.
Ο Σαλβαντόρ Νταλί επιβεβαίωνε: Ο χρόνος είναι η κατεξοχήν παραληρηματική και σουρεαλιστική διάσταση. Ενδεχομένως, το διασημότερο έργο του η «Εμμονή της μνήμης» του 1931 με τα λιωμένα ρολόγια είναι η απόδειξη των λεγομένων του.
Στη σύγχρονη επιστήμη όπως και στην αρχαία ανατολική φιλοσοφία ο χρόνος δεν είναι μια γραμμή με παρελθόν, παρόν και μέλλον αλλά ένα αιώνιο παρόν ακριβώς όπως ο ονειροχρόνος των Αβοριγίνων της Αυστραλίας. Ο ονειροχρόνος είναι ένας τόπος πέρα από το χρόνο και το χώρο, μέσα στον οποίο το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον υπάρχουν ταυτόχρονα ως οντότητα.
Συμπερασματικά, ίσως μόνο οι ποιητές μπορούν να μας διαφωτίσουν σχετικά με το χρόνο. Εμείς απ’ την άλλη, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να τον αξιοποιήσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Η ζωή είναι στην ουσία στιγμές. Αντί να ανατρέχουμε συνεχώς στο παρελθόν και στα λάθη μας ή να κάνουμε σχέδια για το μέλλον, ας ζήσουμε αυτές τις στιγμές μέχρι το μεδούλι μας χωρίς δεύτερες σκέψεις.
Ο αμερικανός ποιητής Carl Sandburg έλεγε: Ο χρόνος είναι το νόμισμα της ζωής σου. Είναι το μοναδικό νόμισμα που έχεις και μόνο εσύ μπορείς να αποφασίσεις πώς θα το ξοδεύεις. Πρόσεχε μόνο μην αφήνεις άλλους ανθρώπους να το ξοδεύουν αυτοί για σένα.
Ο Μαρσέλ Προυστ στο αριστουργηματικό του έργο «Αναζητώντας το χαμένο χρόνο», έγραψε: Μια ώρα δεν είναι μια ώρα, είναι ένα βάζο γεμάτο αρώματα, ήχους, σχέδια, κλίματα.
Ο Στήβεν Χώκινγκ ακόμα προσπαθεί να λύσει το μυστήριο του χρόνου με μαθηματικές θεωρίες τόσο δυσνόητες, που ελάχιστοι θα κατανοήσουν. Αλλά θα ’ρθει δεύτερος.
Ο Διονύσης Σαββόπουλος είναι ο άνθρωπος που έβαλε τα πράγματα στη θέση τους μια για πάντα ήδη από το 1979, όταν τραγούδησε τον αξεπέραστο στίχο του: «Μα ο χρόνος ο αληθινός είν’ ο γιος μας ο μεγάλος κι ο μικρός».
Η ψυχή χορεύει μόλις συναντήσει την αλήθεια. Δε συμφωνείτε;
Ένας ερωτευμένος νέος ανυπομονεί να δει το ταίρι του. Πέρασε μια ώρα και του φάνηκε αιώνας. Το ταίρι του κάποτε φτάνει. Ξοδεύουν μαζί πέντε ώρες και νομίζει πως πέρασαν μονάχα δυο λεπτά. Με παρόμοια παραδείγματα περιέγραφε και ο Αϊνστάιν τη σχετικότητα κι έλεγε πως ο χρόνος είναι μια επινόηση.
Ο προϊστορικός άνθρωπος έβλεπε καθημερινά τον ήλιο ν’ ανατέλλει και να δύει, τη νύχτα ν’ ακολουθεί τη μέρα και συμπέρανε πως ο χρόνος είναι κυκλικός. Ένας κύκλος που επαναλαμβάνεται και αποτελείται από μικρότερους κύκλους. Ακριβώς όπως το περιβόητο ημερολόγιο των Μάγιας. Κατ’ επέκταση πίστευε πως και η ίδια η ζωή του είναι κυκλική.
Η βιομηχανική επανάσταση άλλαξε την ιδέα μας για το χρόνο. Η παραγωγή έπρεπε να μεγιστοποιηθεί και γι’ αυτό το λόγο ο χρόνος έπρεπε να είναι απόλυτα ελεγχόμενος και άρα μετρήσιμος με ακρίβεια. Τα ρολόγια έγιναν απαραίτητα και μπήκαν σε σπίτια, σταθμούς και τσέπες. Ο χρόνος έγινε γραμμικός και απεχθής στη συνείδηση μας και αντικατέστησε τον κυκλικό. Έγινε ένα κακό αφεντικό που λιγοστεύει το χρόνο μας και μας οδηγεί στο θάνατο σαν ένας κυλιόμενος διάδρομος.
Ο μέγιστος ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης στο ποίημα του «Κεριά» το 1899 μας έδειξε με ανατριχιαστική ακρίβεια την εικόνα του γραμμικού χρόνου. Πίσω μας οι μέρες που πέρασαν, σαν σβησμένα κεριά σε μια σκοτεινή γραμμή που μεγαλώνει και μπρος μας τ’ αναμμένα κεράκια που κάθε μέρα σβήνουν ένα ένα.
Ο χρόνος είναι μεγάλος δάσκαλος, λένε. Το κακό είναι ότι σκοτώνει τους μαθητές του. Λόγια του μεγάλου Γάλλου συνθέτη Hector Berlioz. Στην ελληνική μυθολογία ο τιτάνας Κρόνος που ταυτίστηκε με το χρόνο, φοβούμενος την προφητεία του πατέρα του Ουρανού, πως θα εκθρονιστεί από ένα παιδί του καταβρόχθιζε τα παιδιά του αμέσως μετά τη γέννα. Ο Goya απεικόνισε αυτή τη σκηνή, σε μια τοιχογραφία απαράμιλλης φρίκης στην τραπεζαρία του.
Έγινε κατανοητό. Ο γραμμικός χρόνος ήταν ανέκαθεν απαίσιος και γι’ αυτό μισήθηκε πολύ απ’ τους ανθρώπους. Παρά ταύτα, είναι ο ίδιος που κάνει την κάθε στιγμή μοναδική αφού αυτή δεν επαναλαμβάνεται ποτέ.
Στο χώρο της επιστήμης, η έννοια του απόλυτου χρόνου καταργήθηκε πριν από δεκαετίες καθώς η ειδική θεωρία της σχετικότητας απέδειξε πως ο χρόνος διαστέλλεται όταν ο παρατηρητής κινείται με την ταχύτητα του φωτός κι έτσι παραμερίστηκε ο ευκλείδειος χώρος. Στο νέο μοντέλο του χωροχρόνου ο χρόνος αποτελούσε μια επιπλέον διάσταση που είναι αδύνατον να διαχωριστεί από το χώρο.
Ο Σαλβαντόρ Νταλί επιβεβαίωνε: Ο χρόνος είναι η κατεξοχήν παραληρηματική και σουρεαλιστική διάσταση. Ενδεχομένως, το διασημότερο έργο του η «Εμμονή της μνήμης» του 1931 με τα λιωμένα ρολόγια είναι η απόδειξη των λεγομένων του.
Στη σύγχρονη επιστήμη όπως και στην αρχαία ανατολική φιλοσοφία ο χρόνος δεν είναι μια γραμμή με παρελθόν, παρόν και μέλλον αλλά ένα αιώνιο παρόν ακριβώς όπως ο ονειροχρόνος των Αβοριγίνων της Αυστραλίας. Ο ονειροχρόνος είναι ένας τόπος πέρα από το χρόνο και το χώρο, μέσα στον οποίο το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον υπάρχουν ταυτόχρονα ως οντότητα.
Συμπερασματικά, ίσως μόνο οι ποιητές μπορούν να μας διαφωτίσουν σχετικά με το χρόνο. Εμείς απ’ την άλλη, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να τον αξιοποιήσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Η ζωή είναι στην ουσία στιγμές. Αντί να ανατρέχουμε συνεχώς στο παρελθόν και στα λάθη μας ή να κάνουμε σχέδια για το μέλλον, ας ζήσουμε αυτές τις στιγμές μέχρι το μεδούλι μας χωρίς δεύτερες σκέψεις.
Ο αμερικανός ποιητής Carl Sandburg έλεγε: Ο χρόνος είναι το νόμισμα της ζωής σου. Είναι το μοναδικό νόμισμα που έχεις και μόνο εσύ μπορείς να αποφασίσεις πώς θα το ξοδεύεις. Πρόσεχε μόνο μην αφήνεις άλλους ανθρώπους να το ξοδεύουν αυτοί για σένα.
Ο Μαρσέλ Προυστ στο αριστουργηματικό του έργο «Αναζητώντας το χαμένο χρόνο», έγραψε: Μια ώρα δεν είναι μια ώρα, είναι ένα βάζο γεμάτο αρώματα, ήχους, σχέδια, κλίματα.
Ο Στήβεν Χώκινγκ ακόμα προσπαθεί να λύσει το μυστήριο του χρόνου με μαθηματικές θεωρίες τόσο δυσνόητες, που ελάχιστοι θα κατανοήσουν. Αλλά θα ’ρθει δεύτερος.
Ο Διονύσης Σαββόπουλος είναι ο άνθρωπος που έβαλε τα πράγματα στη θέση τους μια για πάντα ήδη από το 1979, όταν τραγούδησε τον αξεπέραστο στίχο του: «Μα ο χρόνος ο αληθινός είν’ ο γιος μας ο μεγάλος κι ο μικρός».
Η ψυχή χορεύει μόλις συναντήσει την αλήθεια. Δε συμφωνείτε;
