Ο Νότης Μαυρουδής, «μετά πάσης ειλικρίνειας» και με αφορμή μια συνέντευξη του Στρατή Πασχάλη, εκφράζει τους προβληματισμούς που του προκλήθηκαν από τις τοποθετήσεις του ποιητή:
Στο ΒΗΜΑ της 18ης Ιουνίου (2017) θα βασίσω σήμερα το κειμενάκι μου αυτό, καθ’ ότι, επιμένω να υποστηρίζω πως η κυριακάτικη ανάγνωση εφημερίδων με πρωϊνό καφέ είναι μία από τις καλύτερες απολαύσεις…
Εκεί λοιπόν διαβάζοντας μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη του ποιητή και μεταφραστή Στρατή Πασχάλη στην Λαμπρινή Κουζέλη, θαύμασα τον λόγο του. Ο ποιητής, γεννημένος το 1958, ξεκίνησε τη δράση του στη δεκαετία του ’70 με σοβαρότητα και βάθος, με έκανε να σταματήσω μερικές φορές την ανάγνωση της συνέντευξης, για να σκεφτώ βαθύτερα τα σοφά σημεία τού λόγου του.
Σε μια συμπυκνωμένη και διαυγή ανάπτυξη της σκέψης του, ένιωσα πως θέτει σπουδαία ζητήματα προς ανάλυση στο τραπέζι των ιδεών. Η δημοσιογράφος ρωτάει για την περίοδο των πολλών θεαμάτων και ακτιβισμού που διανύουμε στην εποχή μας, με τις δημόσιες αναγνώσεις, τα φεστιβάλ ποίησης κλπ. Θα σταθώ στην απάντησή τού ποιητή, παραθέτοντάς την ολόκληρη:
«Ζούμε μια περίοδο καλλιτεχνικού ακτιβισμού αλλά αυτό δεν είναι καλλιτεχνική ζωή. Δεν έχει σχέση με τη δημιουργία και την ουσιαστική επικοινωνία, είναι απλώς μια εκτόνωση, δεν δημιουργούνται πυρήνες γοητείας και έλξης που να έχουν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ουσιαστικού πολιτισμού. Είναι απλώς δράσεις, αλλά αυτό οδηγεί σε πολιτισμό; Οι άνθρωποι συμμετέχουν σε όλα αυτά, αλλά επηρεάζονται; Το ζήτημα είναι πόσο επιδρά κάτι, πόσο παρεμβαίνει. Στην εποχή του ο Κουν παρενέβη, ο Χατζιδάκις επίσης, ο Ελύτης και ο Σεφέρης παρενέβησαν, υπήρχαν νέοι τότε που διάβασαν ποιήματά τους, είδαν παραστάσεις τους, γοητεύτηκαν από αυτή τη μουσική και άλλαξε η ζωή τους. Σήμερα συμβαίνει ένας τεράστιος ακτιβισμός, όπως είναι ακτιβιστικά όλα. Όλοι δρούμε. Η τέχνη καταναλώνεται παρά δρα ουσιαστικά εσωτερικά».
Άλλο «ακτιβισμός» και άλλο «καλλιτεχνική ζωή» μας τονίζει ο Στρατής Πασχάλης και είμαστε ίσως μπροστά σ’ αυτή την πραγματικότητα μιας εποχής κατά την οποία συμβαίνουν καθημερινά αμέτρητες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, προβολές, ποικίλες παρουσίες, διαλέξεις, παρουσιάσεις καλλιτεχνικών δράσεων… Ακτιβισμός! Θα έλεγε εύκολα κανείς πως, όμοια κατάσταση, δεν υπήρξε στο παρελθόν. Όλα κινούνται καταναλωτικά. Μια υπερπαραγωγή συμβάντων, μαζί με εκδοτικά γεγονότα που πλημμύρισαν την επικράτεια. Καινούργιες εφημερίδες και περιοδικά μόδας, γαστρονομίας, αθλητισμού, έρχονται να προστεθούν και σε εκείνα τού θεάματος, με νέες τηλεοπτικές παραγωγές και κάποια σήριαλ κυρίως κωμωδίες, αλλά και πολλά επιδερμικά θεάματα σε στιλ survivor ή δήθεν μουσικά προγράμματα τύπου voice κ.λπ., σε μια αγορά η οποία δεν μπορεί να σηκώσει όλο αυτό το τεράστιο βάρος της παραγωγής νέων ποσοτήτων καλλιτεχνικού έργου, σε εισαγωγικά ή χωρίς εισαγωγικά, και πληροφοριακού όγκου, υλικού…
Ό,τι γεννιέται, ό,τι παράγεται, γίνεται με μοναδικό στόχο να καταναλωθεί πάραυτα. Οι νόμοι της αγοράς της δισκογραφίας, των αμέτρητων θεατρικών παραστάσεων, της κινηματογραφικής βιομηχανίας, της μόδας κ.λπ., απαιτούν ακατάπαυστες παραγωγές νέων καλλιτεχνικών προϊόντων, έστω και αν τα τελευταία δεν διαθέτουν το απαραίτητο πολιτιστικό φορτίο που χρειάζεται ώστε να εισδύσει στο πνεύμα και στην ψυχή, όπως παλαιότερα, όταν υπήρχε ο μαγικός τρόπος της επιρροής, της γοητείας τού λόγου, της μουσικής και της δημιουργικής αμεσότητας…
Άλλες εποχές. Το έχουμε πλέον εμπεδώσει. Είναι ακόμα δύσκολο να εμβαθύνει κανείς τόσο, ώστε να ανακαλύψει με ποιο «μαγικό τρόπο» ο Χατζιδάκις και ο Μίκης, εισχωρούσαν στο κατώφλι της συνείδησης και στο πεδίο της ψυχής μας, αράζοντας σε εσώτερες πνευματικές φωλιές που ευχαρίστως παραχωρούσαμε ηθελημένα ε μ ε ί ς… Μέσα σ’ αυτές τις φωλιές, φτιάχναμε τα δικά μας πνευματικά… τειχία, για να πορευτούμε και να αντέξουμε στην καθημερινότητα. Ο ποιητής Στρατής Πασχάλης, με τον λόγο του, υποστηρίζει πως σήμερα «η τέχνη καταναλώνεται, παρά δρα». Να το εκλάβουμε ως διαπίστωση και παρατήρηση που εξαντλεί τα όρια της αυστηρότητας; Να πούμε πως κι αυτός ο ποιητής είναι ένας από εκείνους τους νοσταλγούς εραστές τής τέχνης, ο οποίος επικοινωνεί με τον πολιτισμό και την ανθρώπινη ψυχή μιας άλλης εποχής;
Δεν υπάρχουν λίγοι τέτοιοι άνθρωποι σ’ αυτόν τον τόπο. Τους ονομάζουμε και «νοσταλγούς του ‘60». Εμφανίζονται από ‘κει που δεν το περιμένεις. Θαρρείς και βγαίνουν από τα έγκατα της γης για να ακούσουν αυτό που στερούνται καθημερινά μέσα από την καλλιτεχνική πραγματικότητα. Μια μουσική, ένα τραγούδι, έναν ευθύβολο ποιητικό λόγο…
Ο Στρατής Πασχάλης με την άποψή του, την οποία παρέθεσα, αμφισβητεί ουσιαστικά την αποτελεσματικότητα των σημερινών καλλιτεχνικών δράσεων - ακτιβισμών, θεωρώντας κοντολογίς πως οι τέχνες, σήμερα, δεν αφομοιώνονται από την κοινωνία και δεν οδηγούν το πνεύμα πέρα από το καταναλωτικό παιχνίδι…
Μου είναι δύσκολο να συμφωνήσω ή να διαφωνήσω. Η αποτελεσματικότητα μιας καλλιτεχνικής δράσης και η επίδραση που ασκούν τα πνευματικά έργα Λόγου και Τέχνης στην κοινωνία, φαίνονται μετά από κάποιο χρονικό διάστημα. Το γεγονός είναι πως, οι τόσες «ποσότητες» δράσεων και καλλιτεχνικού ακτιβισμού των τελευταίων σαράντα - τριάντα χρόνων, δεν μπόρεσαν να διαμορφώσουν μια πνευματική κοινωνία, αλλά αντίθετα, η καταναλωτική εποχή μας, οδήγησε τη χώρα σε μια γενική πολιτισμική οκνηρία, αν αναλογιστεί κανείς και τις συμπεριφορές της ελληνικής κοινωνίας σε όλα τα επίπεδα επιδόσεων…
Να που ένα μικρό απόσπασμα από τη συνέντευξη ενός σοβαρού στοχαστή - ποιητή, όπως ο Στρατής Πασχάλης, είναι ικανό να μας απασχολήσει γόνιμα.
Νότης Μαυρουδής
Στο ΒΗΜΑ της 18ης Ιουνίου (2017) θα βασίσω σήμερα το κειμενάκι μου αυτό, καθ’ ότι, επιμένω να υποστηρίζω πως η κυριακάτικη ανάγνωση εφημερίδων με πρωϊνό καφέ είναι μία από τις καλύτερες απολαύσεις…
Εκεί λοιπόν διαβάζοντας μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη του ποιητή και μεταφραστή Στρατή Πασχάλη στην Λαμπρινή Κουζέλη, θαύμασα τον λόγο του. Ο ποιητής, γεννημένος το 1958, ξεκίνησε τη δράση του στη δεκαετία του ’70 με σοβαρότητα και βάθος, με έκανε να σταματήσω μερικές φορές την ανάγνωση της συνέντευξης, για να σκεφτώ βαθύτερα τα σοφά σημεία τού λόγου του.
Σε μια συμπυκνωμένη και διαυγή ανάπτυξη της σκέψης του, ένιωσα πως θέτει σπουδαία ζητήματα προς ανάλυση στο τραπέζι των ιδεών. Η δημοσιογράφος ρωτάει για την περίοδο των πολλών θεαμάτων και ακτιβισμού που διανύουμε στην εποχή μας, με τις δημόσιες αναγνώσεις, τα φεστιβάλ ποίησης κλπ. Θα σταθώ στην απάντησή τού ποιητή, παραθέτοντάς την ολόκληρη:
«Ζούμε μια περίοδο καλλιτεχνικού ακτιβισμού αλλά αυτό δεν είναι καλλιτεχνική ζωή. Δεν έχει σχέση με τη δημιουργία και την ουσιαστική επικοινωνία, είναι απλώς μια εκτόνωση, δεν δημιουργούνται πυρήνες γοητείας και έλξης που να έχουν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ουσιαστικού πολιτισμού. Είναι απλώς δράσεις, αλλά αυτό οδηγεί σε πολιτισμό; Οι άνθρωποι συμμετέχουν σε όλα αυτά, αλλά επηρεάζονται; Το ζήτημα είναι πόσο επιδρά κάτι, πόσο παρεμβαίνει. Στην εποχή του ο Κουν παρενέβη, ο Χατζιδάκις επίσης, ο Ελύτης και ο Σεφέρης παρενέβησαν, υπήρχαν νέοι τότε που διάβασαν ποιήματά τους, είδαν παραστάσεις τους, γοητεύτηκαν από αυτή τη μουσική και άλλαξε η ζωή τους. Σήμερα συμβαίνει ένας τεράστιος ακτιβισμός, όπως είναι ακτιβιστικά όλα. Όλοι δρούμε. Η τέχνη καταναλώνεται παρά δρα ουσιαστικά εσωτερικά».
Άλλο «ακτιβισμός» και άλλο «καλλιτεχνική ζωή» μας τονίζει ο Στρατής Πασχάλης και είμαστε ίσως μπροστά σ’ αυτή την πραγματικότητα μιας εποχής κατά την οποία συμβαίνουν καθημερινά αμέτρητες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, προβολές, ποικίλες παρουσίες, διαλέξεις, παρουσιάσεις καλλιτεχνικών δράσεων… Ακτιβισμός! Θα έλεγε εύκολα κανείς πως, όμοια κατάσταση, δεν υπήρξε στο παρελθόν. Όλα κινούνται καταναλωτικά. Μια υπερπαραγωγή συμβάντων, μαζί με εκδοτικά γεγονότα που πλημμύρισαν την επικράτεια. Καινούργιες εφημερίδες και περιοδικά μόδας, γαστρονομίας, αθλητισμού, έρχονται να προστεθούν και σε εκείνα τού θεάματος, με νέες τηλεοπτικές παραγωγές και κάποια σήριαλ κυρίως κωμωδίες, αλλά και πολλά επιδερμικά θεάματα σε στιλ survivor ή δήθεν μουσικά προγράμματα τύπου voice κ.λπ., σε μια αγορά η οποία δεν μπορεί να σηκώσει όλο αυτό το τεράστιο βάρος της παραγωγής νέων ποσοτήτων καλλιτεχνικού έργου, σε εισαγωγικά ή χωρίς εισαγωγικά, και πληροφοριακού όγκου, υλικού…
Ό,τι γεννιέται, ό,τι παράγεται, γίνεται με μοναδικό στόχο να καταναλωθεί πάραυτα. Οι νόμοι της αγοράς της δισκογραφίας, των αμέτρητων θεατρικών παραστάσεων, της κινηματογραφικής βιομηχανίας, της μόδας κ.λπ., απαιτούν ακατάπαυστες παραγωγές νέων καλλιτεχνικών προϊόντων, έστω και αν τα τελευταία δεν διαθέτουν το απαραίτητο πολιτιστικό φορτίο που χρειάζεται ώστε να εισδύσει στο πνεύμα και στην ψυχή, όπως παλαιότερα, όταν υπήρχε ο μαγικός τρόπος της επιρροής, της γοητείας τού λόγου, της μουσικής και της δημιουργικής αμεσότητας…
Άλλες εποχές. Το έχουμε πλέον εμπεδώσει. Είναι ακόμα δύσκολο να εμβαθύνει κανείς τόσο, ώστε να ανακαλύψει με ποιο «μαγικό τρόπο» ο Χατζιδάκις και ο Μίκης, εισχωρούσαν στο κατώφλι της συνείδησης και στο πεδίο της ψυχής μας, αράζοντας σε εσώτερες πνευματικές φωλιές που ευχαρίστως παραχωρούσαμε ηθελημένα ε μ ε ί ς… Μέσα σ’ αυτές τις φωλιές, φτιάχναμε τα δικά μας πνευματικά… τειχία, για να πορευτούμε και να αντέξουμε στην καθημερινότητα. Ο ποιητής Στρατής Πασχάλης, με τον λόγο του, υποστηρίζει πως σήμερα «η τέχνη καταναλώνεται, παρά δρα». Να το εκλάβουμε ως διαπίστωση και παρατήρηση που εξαντλεί τα όρια της αυστηρότητας; Να πούμε πως κι αυτός ο ποιητής είναι ένας από εκείνους τους νοσταλγούς εραστές τής τέχνης, ο οποίος επικοινωνεί με τον πολιτισμό και την ανθρώπινη ψυχή μιας άλλης εποχής;
Δεν υπάρχουν λίγοι τέτοιοι άνθρωποι σ’ αυτόν τον τόπο. Τους ονομάζουμε και «νοσταλγούς του ‘60». Εμφανίζονται από ‘κει που δεν το περιμένεις. Θαρρείς και βγαίνουν από τα έγκατα της γης για να ακούσουν αυτό που στερούνται καθημερινά μέσα από την καλλιτεχνική πραγματικότητα. Μια μουσική, ένα τραγούδι, έναν ευθύβολο ποιητικό λόγο…
Ο Στρατής Πασχάλης με την άποψή του, την οποία παρέθεσα, αμφισβητεί ουσιαστικά την αποτελεσματικότητα των σημερινών καλλιτεχνικών δράσεων - ακτιβισμών, θεωρώντας κοντολογίς πως οι τέχνες, σήμερα, δεν αφομοιώνονται από την κοινωνία και δεν οδηγούν το πνεύμα πέρα από το καταναλωτικό παιχνίδι…
Μου είναι δύσκολο να συμφωνήσω ή να διαφωνήσω. Η αποτελεσματικότητα μιας καλλιτεχνικής δράσης και η επίδραση που ασκούν τα πνευματικά έργα Λόγου και Τέχνης στην κοινωνία, φαίνονται μετά από κάποιο χρονικό διάστημα. Το γεγονός είναι πως, οι τόσες «ποσότητες» δράσεων και καλλιτεχνικού ακτιβισμού των τελευταίων σαράντα - τριάντα χρόνων, δεν μπόρεσαν να διαμορφώσουν μια πνευματική κοινωνία, αλλά αντίθετα, η καταναλωτική εποχή μας, οδήγησε τη χώρα σε μια γενική πολιτισμική οκνηρία, αν αναλογιστεί κανείς και τις συμπεριφορές της ελληνικής κοινωνίας σε όλα τα επίπεδα επιδόσεων…
Να που ένα μικρό απόσπασμα από τη συνέντευξη ενός σοβαρού στοχαστή - ποιητή, όπως ο Στρατής Πασχάλης, είναι ικανό να μας απασχολήσει γόνιμα.
Νότης Μαυρουδής
