Με αφορμή την αναφορά της «Μπαλάντας του Κυρ Μέντιου» στο Survivor σαν να ήταν ένα τραγούδι του Σφακιανάκη, ομολογώ πως ένας προβληματισμός μου γεννήθηκε. Δεν αντιλέγω πως ένας άνθρωπος μπορεί να θυμάται ένα κομμάτι από κάποιον άλλον καλλιτέχνη που το επανεκτέλεσε και όχι από αυτόν από τον οποίο πρωτοτραγουδήθηκε. Αλλά κρίμα δεν είναι κάπως; Και πιο κρίμα ακόμη αν ο πρώτος είναι ο Νίκος Ξυλούρης και ο δεύτερος ο Νότης Σφακιανάκης.
Δεν θέλω να κάνω την έξυπνη και ούτε είναι κάποιος υποχρεωμένος να γνωρίζει τα άπαντα του Ξυλούρη, όμως πιστεύω ότι αν μη τι άλλο είναι μίας μορφής σεβασμός απέναντι σε μεγάλους καλλιτέχνες και στα μεγάλα τραγούδια τους να γνωρίζεις τις αυθεντικές πρώτες εκτελέσεις τους από εκείνους, ιδίως αν οι δεύτερες -κατά τη δική μου γνώμη τουλάχιστον- υποβιβάζουν την υπόσταση του ίδιου του καλλιτεχνικού έργου. Είναι βλέπεις που και η τηλεόραση αναπαράγει λανθασμένες ή ακόμη χειρότερα ημίσωστες πληροφορίες. Και δεν πρόκειται φυσικά για ένα - όποιο μεμονωμένο άτομο που το είπε, αλλά για μια ολόκληρη κουλτούρα και αντιμετώπιση, που με θυμώνει. Δεν με θυμώνει να ακούς Χριστοδουλόπουλο ή αν θέλεις ακόμη και Στικούδη. Με θυμώνει η ημιμάθεια…
Ευκαιρία λοιπόν είναι να μάθουμε λίγα πράγματα για την ιστορία και την πραγματική προέλευση αυτού του τραγουδιού. Το εξαιρετικό αλληγορικό ποίημα του Κώστα Βάρναλη, που συμπεριλήφθηκε το 1956 στην ποιητική συλλογή «Τα Ποιητικά», μελοποιημένο από τον Λουκά Θάνο το 1974, είναι μία σατιρική αφήγηση, που μιλά για τον σκλαβωμένο άνθρωπο, παρομοιάζοντάς τον με τον κυρ Μέντιο, ένα γάιδαρο - σύμβολο της λαϊκής μας παράδοσης.
Η υπομονή που κάνει, τα βάσανα που υφίσταται αδιαμαρτύρητα θυμίζουν τον Έλληνα, τον κάθε Έλληνα από παλιά μέχρι και σήμερα και όποιον άλλο αναγκάζεται να υπομένει δεινά και να σκύβει το κεφάλι στην εξουσία.
«Άιντε θύμα, άιντε ψώνιο, άντε σύμβολο αιώνιο», στίχος δυνατός, σαν κραυγή για την φύση μας, σαν αποδοχή και σαν το αντίθετό της.
«Και στον πόλεμο όλα για όλα κουβαλούσα πολυβόλα, να σκοτώνονται οι λαοί για τ’ αφέντη το φαΐ». Για αυτό που όλα τα κανονίζει. Που από αυτό ζεις και για αυτό πεθαίνεις.
Πάντα την επιθυμία για αποτίναξη κάθε ζυγού συνοδεύει ένα ελπιδοφόρο μήνυμα «Koίτα οι άλλοι έχουν κινήσει έχει η πλάση κοκκινίσει, άλλος ήλιος έχει βγει σ’ άλλη θάλασσα άλλη γη» και μία μεταφορά για την επανάσταση είναι φανερότερη από φανερή.
Όμορφο τραγούδι, ιδιαίτερο. Με μία ερμηνεία από τον Νίκο Ξυλούρη, λεβέντικη και αξέχαστη. Και αν θέλετε να μιλήσουμε και για τις άλλες εκτελέσεις, το τραγούδι έχει ερμηνευτεί και από τον Μανώλη Λιδάκη στη ζωντανή ηχογράφηση από το αφιέρωμα στο Νίκο Ξυλούρη το 2002 που διοργάνωσε το περιοδικό Δίφωνο στον Λυκαβηττό.
Δεν θέλω να κάνω την έξυπνη και ούτε είναι κάποιος υποχρεωμένος να γνωρίζει τα άπαντα του Ξυλούρη, όμως πιστεύω ότι αν μη τι άλλο είναι μίας μορφής σεβασμός απέναντι σε μεγάλους καλλιτέχνες και στα μεγάλα τραγούδια τους να γνωρίζεις τις αυθεντικές πρώτες εκτελέσεις τους από εκείνους, ιδίως αν οι δεύτερες -κατά τη δική μου γνώμη τουλάχιστον- υποβιβάζουν την υπόσταση του ίδιου του καλλιτεχνικού έργου. Είναι βλέπεις που και η τηλεόραση αναπαράγει λανθασμένες ή ακόμη χειρότερα ημίσωστες πληροφορίες. Και δεν πρόκειται φυσικά για ένα - όποιο μεμονωμένο άτομο που το είπε, αλλά για μια ολόκληρη κουλτούρα και αντιμετώπιση, που με θυμώνει. Δεν με θυμώνει να ακούς Χριστοδουλόπουλο ή αν θέλεις ακόμη και Στικούδη. Με θυμώνει η ημιμάθεια…
Ευκαιρία λοιπόν είναι να μάθουμε λίγα πράγματα για την ιστορία και την πραγματική προέλευση αυτού του τραγουδιού. Το εξαιρετικό αλληγορικό ποίημα του Κώστα Βάρναλη, που συμπεριλήφθηκε το 1956 στην ποιητική συλλογή «Τα Ποιητικά», μελοποιημένο από τον Λουκά Θάνο το 1974, είναι μία σατιρική αφήγηση, που μιλά για τον σκλαβωμένο άνθρωπο, παρομοιάζοντάς τον με τον κυρ Μέντιο, ένα γάιδαρο - σύμβολο της λαϊκής μας παράδοσης.
Η υπομονή που κάνει, τα βάσανα που υφίσταται αδιαμαρτύρητα θυμίζουν τον Έλληνα, τον κάθε Έλληνα από παλιά μέχρι και σήμερα και όποιον άλλο αναγκάζεται να υπομένει δεινά και να σκύβει το κεφάλι στην εξουσία.
«Άιντε θύμα, άιντε ψώνιο, άντε σύμβολο αιώνιο», στίχος δυνατός, σαν κραυγή για την φύση μας, σαν αποδοχή και σαν το αντίθετό της.
«Και στον πόλεμο όλα για όλα κουβαλούσα πολυβόλα, να σκοτώνονται οι λαοί για τ’ αφέντη το φαΐ». Για αυτό που όλα τα κανονίζει. Που από αυτό ζεις και για αυτό πεθαίνεις.
Πάντα την επιθυμία για αποτίναξη κάθε ζυγού συνοδεύει ένα ελπιδοφόρο μήνυμα «Koίτα οι άλλοι έχουν κινήσει έχει η πλάση κοκκινίσει, άλλος ήλιος έχει βγει σ’ άλλη θάλασσα άλλη γη» και μία μεταφορά για την επανάσταση είναι φανερότερη από φανερή.
Όμορφο τραγούδι, ιδιαίτερο. Με μία ερμηνεία από τον Νίκο Ξυλούρη, λεβέντικη και αξέχαστη. Και αν θέλετε να μιλήσουμε και για τις άλλες εκτελέσεις, το τραγούδι έχει ερμηνευτεί και από τον Μανώλη Λιδάκη στη ζωντανή ηχογράφηση από το αφιέρωμα στο Νίκο Ξυλούρη το 2002 που διοργάνωσε το περιοδικό Δίφωνο στον Λυκαβηττό.
