Ακόμα και να μην τον γνωρίζει κάποιος προσωπικά, ακόμα κι αν δε γνωρίζει καν το όνομά του, σίγουρα γνωρίζει πολλά από τα τραγούδια του και αυτό είναι που τον αφορά περισσότερο απ’ όλα. Ο Νίκος Μωραΐτης γράφει στίχους εδώ και 17 χρόνια και τους τραγουδούν τα μεγαλύτερα ονόματα του ελληνικού τραγουδιού που αγαπά και το αποτέλεσμα τον δικαιώνει. Τελευταία του δουλειά, ο δίσκος «Το μαζί είναι δρόμος» με την αγαπημένη του Ανδριάνα Μπάμπαλη, με προηγούμενη το «Τα όνειρα γίνονται πάλι», όπου το όνειρό του να γράψει για το είδωλο των παιδικών του χρόνων έγινε πραγματικότητα, καθώς τα τραγούδια ερμηνεύει η Χαρούλα Αλεξίου. Μιλήσαμε για τις δουλειές αυτές, για το Δημήτρη Μητροπάνο, το Γιώργο Νταλάρα, το Λευτέρη Παπαδόπουλο και άλλους, ακόμα και για τους παλαιότερους Στέλιο Καζαντζίδη & Γρηγόρη Μπιθικώτση, σε μια συνέντευξη - κουβέντα εφ’ όλης της ύλης. Το πρώτο μέρος της ακολουθεί!
Νίκο, έκτος προσωπικός δίσκος της Ανδριάνας Μπάμπαλη, σχεδόν ολόκληρος σε δικούς σου στίχους.
Είναι οκτώ δικά μου και τέσσερα δικά της. Επειδή την Ανδριάνα την αγαπώ πάρα πολύ, θέλω πάντα να είμαι κοντά της. Όταν έψαχνε για το επόμενο βήμα, μετά τον δίσκο που είχαμε κάνει με το Στάμο Σέμση, και ακούγοντας κατά καιρούς κάποιες μελωδίες της, την παρότρυνα να βγάλει ένα δίσκο με δικά της τραγούδια. Δεν το είχε αποφασίσει. Μου έδινε τραγούδια για άλλους, όπως είναι ο «Απόκληρος» που είπε η Αλεξίου, οπότε της πρότεινα να το κάνει συνολικά, αφού ούτως ή άλλως συνθέτες δεν έχουμε. Πέντε άνθρωποι είναι όλοι κι όλοι. Αν κάποιος έχει, λοιπόν, το ταλέντο να σκάψει μέσα του, ας σκάψει ολοκληρωτικά. Το μόνο που της είπα είναι πως δε θα ήθελα να δω μόνο την κοριτσίστικη Ανδριάνα, αλλά μια ώριμη τραγουδοποιό πια. Νομίζω ότι σε αυτό το δίσκο ακριβώς αυτό το πρόσωπο έχει βγάλει η Ανδριάνα και είναι πολύ σημαντικό το ότι μια γυναίκα μπαίνει στη διαδικασία - και το λέω γιατί πιστεύω στη γυναικεία γραφή - να γράψει μουσική. Από 'κει και πέρα, αφού είμαι φίλος της και ήμουν κοντά της, ήμουν και αποδέκτης πολλών μελωδιών της που με βοήθησαν κι εμένα να γράψω κάποια πράγματα.
Σου έστελνε τη μελωδία και έγραφες πάνω;
Στα περισσότερα ναι, όπως κάνω πολύ συχνά. Σε κάποια άλλα, όπως είναι το «Στον αόριστο», ένα κοινωνικό τραγούδι, της έστειλα εγώ το κείμενο και το μελοποίησε. Ή το άλλο, το «Ο αχινός». Νομίζω ότι έχει προκύψει ένας πολύ ιδιαίτερος δίσκος, όπως αρμόζει στην Ανδριάνα. Γι' αυτούς που θα τον ακούσουν θα έχει ενδιαφέρον, γιατί έχει χαρακτήρα, έχει συγκεκριμένη αισθητική αυτός ο δίσκος.
Πριν από της Ανδριάνας, κυκλοφόρησε ο δίσκος σου με τη Χαρούλα. Στην παρουσίαση σε άκουσα να λες πως ήταν ένα όνειρο ζωής να συνεργαστείς μαζί της.
Αυτή τη φράση, το «ήταν όνειρο ζωής», τη χρησιμοποιούμε πολύ συχνά και για πράγματα μικρότερα από το όνειρο ζωής το πραγματικό. Θέλω λοιπόν να επισημάνω ότι αυτή η συνεργασία ήταν ένα πραγματικό όνειρο ζωής. Με αυτή τη γυναίκα μεγάλωσα, είναι η πρώτη φωνή που έχω στ' αυτιά μου. Ήταν το πρώτο δικό μου έναυσμα για να αγαπήσω το ελληνικό τραγούδι. Και ήταν πάντα τόσο απόλυτη επιλογή μου! Σκέψου ότι στο σχολείο - τη δεκαετία του '80 - όταν ρωτούσες ποιος είναι ο αγαπημένος σου τραγουδιστής, το Michael Jackson και τη Madonna θα σου λέγανε. Και ξαφνικά κάποιος έλεγε «Χάρις Αλεξίου». «Τι είναι αυτό;» ήταν η αντίδραση τις περισσότερες φορές. Ήταν μια επιλογή που σε «γκετοποιούσε», αν θες, απέναντι στους συμμαθητές σου. Όταν πια ασχολήθηκα με το τραγούδι -κι έχω ήδη 17 χρόνια που γράφω στίχους-, ήταν απωθημένο το να συνεργαστώ μαζί της. Το ένιωθα ιδίως κάθε φορά που συναντιόμουν με κάποιον άλλο μεγάλο καλλιτέχνη. Είχα τη χαρά της συνάντησης μαζί του, αλλά έλεγα «ρε συ, πια έχω συνεργαστεί σχεδόν με όλους τους ανθρώπους που αποτελούν το ελληνικό τραγούδι που αγαπώ και δεν έχω συνεργαστεί με εκείνη που ήταν η αφετηρία»...
Θα έλεγες πως «έκλεισες» τώρα ή είναι κάτι που δεν τελειώνει;
(Γελάει) Κοίταξε να δεις, ναι, έκλεισα! Επιθυμίες υπάρχουν. Θα ήθελα πολύ να συνεργαστώ με τους τρεις μεγάλους που δεν έχω συνεργαστεί. Η Φαραντούρη, ο Μητσιάς, ο Παπακωνσταντίνου. Είναι οι μόνοι που δεν έχουν πει τραγούδι μου. Αλλά, ήταν τόσο μεγάλη αυτή η επιθυμία με τη Χαρούλα, που αυτό που καμιά φορά λένε «ας γίνει αυτό κι ας πεθάνω», αν μου έβαζες το πιστόλι στον κρόταφο, θα μπορούσα να το πω και να το εννοώ.
Εκείνη πώς ήταν στη συνεργασία σας; Ήταν όπως την περίμενες;
Από τις πιο εύκολες συνεργασίες! Περίμενα αντιθέσεις, περίμενα να μου ζητάει αλλαγές στους στίχους, περίμενα δυστοκία... Κι αυτό που είδα, ήταν έναν άνθρωπο να αφήνεται σε αυτά που πρότεινα. Μου το είπε κιόλας: «Αφέθηκα σ' εσένα, να δούμε πού θα με πας». Γι' αυτό και στην πορεία η αγωνία μου έγινε μεγαλύτερη απ' τη χαρά. Η ευθύνη ήταν πολύ μεγάλη και υπερκάλυψε τη χαρά. Εκ των υστέρων, δυο μήνες μετά την κυκλοφορία, νιώθω τη χαρά ότι τα αποτελέσματα είναι μετρήσιμα.
Όσον αφορά στις πωλήσεις, εννοείς;
Πωλήσεις, views, charts... Πηγαίνει πολύ καλά για τα δεδομένα της εποχής. Το να κάνει καλλιτέχνης της γενιάς της Αλεξίου πάνω από 2.000.000 views, όπως έγινε με το «Ένα φιλί», είναι κάτι που έχει να συμβεί πολλά χρόνια.
Το είχε πει και η ίδια στην παρουσίαση, πως θέλει να δοκιμαστεί…
Πολύ συχνά το κάνει αυτό! Όταν με ρώτησε αν της «πάει» το «Φιλί», της είπα «όχι, δε σας πάει». Αυτή ήταν η απάντηση. Καθαρά. Μου λέει «τότε γιατί να το πω;». Λέω «γιατί πάντα κάνατε τις μεγαλύτερές σας επιτυχίες και προκαλούσατε το μεγαλύτερο ενδιαφέρον στον κόσμο με τραγούδια που θεωρητικά δε σας πήγαιναν». Και έτσι είναι, το ρεπερτόριο της Χαρούλας το ξέρω από το Α μέχρι το Ω. Όταν ξέρεις τόσο καλά έναν καλλιτέχνη, γνωρίζεις και τι πρέπει να του προτείνεις, αλλά και το πώς έχει δομηθεί η καριέρα του. Θα ξεχάσω που έβγαιναν και τη βρίζανε για το «Δι' ευχών»; Βρίζανε έναν από τους εμβληματικότερους δίσκους και τους δημιουργούς του, ότι κατέστρεψαν την Αλεξίου. Το ίδιο και για το «Ως την άκρη τ' ουρανού σου», που είναι ο εμπορικότερος δίσκος της καριέρας της. Την κατηγόρησαν, όπως μου είπε η ίδια, γιατί εγώ δεν τα πρόλαβα αυτά, για το Λοΐζο! Για «Τα τραγούδια της Χαρούλας» που θα φανταζόμασταν πως ήταν κάτι απόλυτα δικαιωμένο εξ' αρχής! Όχι! Οι άνθρωποι που είχαν μάθει τη Χαρούλα στη «Δημητρούλα» και στη «Γκαρσόνα» λέγανε «τι είναι αυτά, ποιος την παίρνει απ' το παραδοσιακό τραγούδι;». Θέλω να πω ότι, πάντα, όταν κάνεις ένα βήμα μπροστά, υπάρχουν συγκεκριμένοι άνθρωποι, οι οποίοι θα εναντιωθούν. Αλλά, το ζήτημα είναι πώς θα σταθεί το μεγάλο κοινό απέναντι σ' αυτή την αλλαγή. Στη Χαρούλα αυτές οι αλλαγές έχουν λειτουργήσει πάντα, γι' αυτό και είναι η μόνη τραγουδίστρια που έχει ανανεώσει τέσσερις φορές το κοινό της. Σε μια συναυλία της θα δεις ανθρώπους από δέκα χρονών, μέχρι ηλικιωμένους. Αυτό είναι αποτέλεσμα των επιλογών της.
Νομίζω είναι κάτι που πετύχαινε κι ο δικός μου αγαπημένος, ο Δημήτρης Μητροπάνος.
Ναι, ο Μητροπάνος το πετύχαινε.
Και έχει πει και δικά σου τραγούδια, σε ένα δίσκο που θεωρώ εξαιρετικό και λίγο αδικημένο.
Λες για το δίσκο με τον Κορκολή, το «Πες μου τα' αληθινά σου» του 2005. Νομίζω ότι αυτός ο δίσκος επισκιάστηκε από την επικράτηση ενός μεγάλου σουξέ, του «Σβήσε το φεγγάρι». Είχε κι άλλα πράγματα να δώσει, αλλά πολλές φορές, όταν βγαίνει ένα χιτ, λειτουργεί αρνητικά για τα υπόλοιπα κομμάτια. Επίσης, μπορεί να έπαιξε ρόλο ότι ο ίδιος ήταν σε κακή κατάσταση και δεν μπορούσε να κάνει πολλά πράγματα. Η φωνή του ήταν διαμάντι, αλλά ο δίσκος κυκλοφόρησε στην κορύφωση της αρρώστιας, πριν από τη μεταμόσχευση.
Τι θυμάσαι απ’ αυτόν;
Σπουδαία περίπτωση ανθρώπου ο Μητροπάνος. Άρρωστος - θυμάμαι ήταν η περίοδος που έκανε μετάγγιση τρεις φορές την εβδομάδα - και μου κάνουν με πρωτοβουλία του Δεύτερου Προγράμματος και της Μαργαρίτας Μυτιληναίου ένα αφιέρωμα στον Ιανό. Σκέφτομαι, «δε θα έρθει ο άνθρωπος φυσικά, αλλά έχω την υποχρέωση να τον καλέσω, μη νομίζει ότι τον ξεχάσαμε». Κι όχι μόνο ήρθε κι έκλεισε τη βραδιά με το «Σβήσε το φεγγάρι», αλλά όταν πήγα να τον ευχαριστήσω, μου λέει «σώπα μωρέ, τέτοιο τραγούδι μου 'γραψες, δε θα 'ρχομουνα;». Σαν να ήταν το πιο φυσιολογικό πράγμα στον κόσμο. Δεν υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι. Γι' αυτό και το κριτήριο του κόσμου σε τέτοιες περιπτώσεις πανελλήνιων ειδώλων, δεν κάνει λάθος. Δεν υπάρχουν άνθρωποι με τον ψυχισμό του Μητροπάνου ή της Αλεξίου. Αυτοί οι δύο έχουν κάτι στον ψυχισμό τους, το οποίο υπερβαίνει και την ίδια τους τη φωνή και την ιδιότητα του τραγουδιστή.
Τώρα πρόσφατα, ένας άλλος μεγάλος τραγούδησε δικό σου τραγούδι και μάλιστα σε ζωντανή παράσταση. Είδα πως το έμαθες. Ο Γιώργος Νταλάρας τραγούδησε το «Κάτι Ελλάδες» της Δάφνης Λέμπερου. Πώς ένιωσες; Ήξερες από πριν ότι θα το πει;
Όχι, δεν το ήξερα. Μου έστειλε μήνυμα ένας φίλος που ήταν στην παράσταση: «το σκίζει ο Νταλάρας το Κάτι Ελλάδες»! Ε, δε μπορείς να φανταστείς πώς ένιωσα! Γιατί, έχει πει τραγούδια μου ο Νταλάρας, αλλά δε θεωρώ ότι έχουμε κάνει ένα τραγούδι το οποίο να είναι πραγματικά αντάξιό του. Κάναμε διάφορα τραγούδια, σε δίσκους που ήταν κάπως, όχι ιδανικοί να το πω έτσι, όπου δεν είχα και τον έλεγχο του πώς βγαίνουν τα πράγματα. Με το «Κάτι Ελλάδες» ένιωσα πραγματικά ανατριχίλα. Παίρνει ο Νταλάρας ένα τραγούδι το οποίο είπε εξαιρετικά η Δάφνη Λέμπερου και που είναι το πρώτο στη δισκογραφία για το συνθέτη Νίκο Μερτζάνο, και του δίνει πια μια άλλη διάσταση. Είναι μαγικό αυτό το οποίο έχουν κάποιες φωνές. Και βεβαίως, είτε αυτό που θα πω είναι δικαιωμένο είτε όχι στη συνείδηση του κόσμου, είναι απολύτως σαφές για μένα ότι ο Νταλάρας είναι ένα μουσικό κεφάλαιο για το οποίο θα μιλάμε αιώνες. Και το λέω γιατί είναι άνθρωπος των συγκρούσεων, δεν είναι άνθρωπος - όπως λέγαμε για το Μητροπάνο και τη Χαρούλα - της αγάπης. Παρ' όλα αυτά, αν πάμε στο 2100 ας πούμε, που θα έχει φύγει ο Γιώργος Νταλάρας και δούμε πίσω τα πράγματα, θα μιλάμε για ένα απόλυτο σημείο αναφοράς στο ελληνικό τραγούδι.
Είπες πριν ότι δεν είχες τον έλεγχο, τι εννοούσες;
Εννοώ ότι πάντα, σε πράγματα που με ενδιαφέρουν πάρα πολύ, θέλω να είμαι «εκεί». Όταν γράφονται, όταν ενορχηστρώνονται, όταν γίνεται η παραγωγή τους... Κατά ένα διαολεμένο τρόπο, αυτά τα πράγματα στα οποία είμαι παρών είναι και τα πιο πετυχημένα. Πράγματα που έχω αφήσει λίγο στην τύχη τους, μείνανε και στην τύχη τους. Δε σημαίνει αυτό ότι, ελέγχοντας τη διαδικασία, μπορώ να κάνω ένα μέτριο τραγούδι καλό. Αλλά, έχει σημασία η ματιά του δημιουργού στο κομμάτι της παραγωγής και αυτό φαίνεται στο αποτέλεσμα.
Σου έχει τύχει να ζητάνε αλλαγές στους στίχους;
Ναι, πολύ συχνά. Ο τραγουδιστής, που είναι και αυτός ο οποίος συνήθως ζητάει τις αλλαγές, πρέπει αυτό που καλείται να πει, να μπορεί να το πει. Να μπορεί να το εκφέρει πραγματικά, όχι να το λέει και να σιχτιρίζει από μέσα του. Άρα, οφείλεις να τον βοηθήσεις σ' αυτό. Αν, όμως, ο τραγουδιστής θέλει να σου αλλάξει το σημείο που για σένα είναι όλο το τραγούδι, που είναι η πραγματική σου έμπνευση - γιατί σε ένα τραγούδι, ένα σημείο είναι η πραγματική έμπνευση, το υπόλοιπο μπορεί να είναι και γέμισμα - τότε δε δέχομαι. Κάνω μια παρένθεση για να σου πω τι μου έλεγε ο Λευτέρης Παπαδόπουλος για το «Αυτά τα χέρια». «Το δεύτερο κουπλέ δε λέει τίποτα, συμπλήρωμα είναι, αλλά τι σημασία έχει, όταν έχω γράψει όλο το υπόλοιπο;» (γελάει). Όταν λοιπόν, σου ζητήσουνε μια αλλαγή στο κομμάτι που δεν έχει τόση σημασία, την κάνεις. Εγώ την κάνω. Αν ζητήσουν αλλαγή σε σημείο που για μένα είναι όλο μου το εύρημα, θα πω απλά «μην το πεις, ας το πει κάποιος άλλος».
Πάνω στο θέμα της άρθρωσης, νομίζω πως ο Μητροπάνος είχε εξαιρετική άρθρωση, τι λες;
Ναι, ναι! Τελάλης! Όπως και ο Καζαντζίδης. Εμένα ο Μπιθικώτσης είναι ο «δικός μου», η αισθητική μου είναι προς τη «σχολή Μπιθικώτση», ας το πω έτσι, παρ' όλα αυτά, η άρθρωση του Καζαντζίδη δεν υπάρχει! Τεράστιος τραγουδιστής. Υπερφυσικός.
Εσύ είχες κάποιο πρότυπο στιχουργικό;
Πρώτα απ' όλα, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος. Πέρα όμως από πρότυπο, είναι ο άνθρωπος που, σε αυτό το χώρο, αποτελεί τον πολυτιμότερό μου φίλο και σύμμαχό μου. Είναι ο άνθρωπος ο οποίος, όταν κάνω ένα τραγούδι που γίνεται επιτυχία, χαίρεται πιο πολύ από μένα. Πριν από μερικούς μήνες με πήρε στο τηλέφωνο και μου τραγούδαγε το «Φιλί» της Αλεξίου! Τέτοια χαρά, ούτε να ήταν δικό του κομμάτι! Γενναιοδωρία και αγάπη. Νιώθω την αγάπη αυτού του ανθρώπου και του έχω κι εγώ απεριόριστη, σαν να είναι κομμάτι της οικογένειάς μου. Είναι ο πρώτος στιχουργός, όπως έγινε και με τη Χαρούλα, που άκουσα κομμάτι του και ρώτησα τη μητέρα μου ποιος έγραψε τα λόγια αυτά! Είναι ένα τεράστιο κεφάλαιο. Πέντε στιχουργοί μαζί, ένας άνθρωπος ο οποίος καταφέρνει να γράψει από λαϊκά τραγούδια, μέχρι τραγούδια για το ελληνικό σινεμά, και από τραγούδια για τη Μαρία Φαραντούρη, μέχρι για τον Παύλο Σιδηρόπουλο. Από εκεί και πέρα, οφείλω να σου πω ότι οι άνθρωποι που έχω μελετήσει πάρα πολύ και είναι στη χρυσή τριάδα μου, ας πούμε, μαζί με τον Παπαδόπουλο, είναι ο Γκάτσος, βέβαια, και η Νικολακοπούλου. Ένας άνθρωπος που δε με έχει επηρεάσει τόσο στη γραφή μου, αλλά του έχω απεριόριστο σεβασμό και τον θεωρώ πάρα πολύ σημαντικό, είναι ο Μάνος Ελευθερίου.
Βιβλία γράφεις καθόλου;
Όχι, δε μπορώ να γράψω τίποτα πέρα από στίχο. Δεν υπάρχει μέσα μου.
Παρ’ όλα αυτά, διαβάζεις;
Ναι, βεβαίως. Αλλά, δε νομίζω ότι γράφω επειδή διαβάζω. Δεν είμαι αυτής της αντίληψης. Αν κάποιος έχει κάτι να πει, ιδίως στο στίχο, που είναι τόσο άμεση τέχνη, οφείλεται στις ανοιχτές του κεραίες. Όχι τόσο στα διαβάσματά του.
Οφείλεται, εννοείς, στην παρατήρηση του τι συμβαίνει γύρω του;
Ναι. Ο στιχουργός είναι μία ανοιχτή κεραία στο χώρο. Αν το διάβασμα βοηθάει, βοηθάει τελείως υπόγεια, δεν το έχω εντοπίσει στην πράξη δηλαδή.
Πόσα τραγούδια έχεις γράψει ως τώρα, Νίκο; Τα έχεις μετρήσει ποτέ;
Που να έχουν εκδοθεί; 350 πρέπει να είναι, ίσως λίγο παραπάνω τώρα, δεν τα έχω μετρήσει.
Έχεις άλλα;
Έχω πάρα πολλά. Δε γράφω πια συχνά, αλλά παλαιότερα έγραφα κι έτσι έχω backup, που λένε! Αλλά, δεν πιστεύω σ' αυτό. Δηλαδή, αν έρθει ένας τραγουδιστής και μου ζητήσει στίχους, μπορεί να ανατρέξω στα «συρτάρια» και να βρω κάποια πράγματα, αλλά κυρίως θα θελήσω να του γράψω καινούρια, που θα βασίζονται σε αυτόν. Έχει πολύ μεγάλη σημασία το για ποιον γράφεις. Εμένα μου δίνει τροφή η φωνή για την οποία γράφω.
Γράφεις τώρα κάποια τραγούδια που θα μπουν στον καινούριο δίσκο του Λάκη Παπαδόπουλου;
Ένα, μια συμμετοχή είναι. Το είπε ήδη στο στούντιο η Μαρινέλλα και θα κυκλοφορήσει το Γενάρη.
Είχε πει άλλο δικό σου η Μαρινέλλα;
Όχι!
Να, ορίστε και η Μαρινέλλα!
(γελάμε) Ναι, και η Μαρινέλλα! Αυτό, βέβαια, είναι σαν να βάζεις έπαθλα στη βιβλιοθήκη σου. Εμένα δε με ενδιαφέρει όμως μία συνεργασία για το βιογραφικό μου. Με ενδιαφέρει το τραγούδι μου που θα τραγουδήσει ο άλλος να του κάνει καλό, να του παράξει αποτέλεσμα. Να αγαπηθεί. Και, φυσικά, εννοώ να αγαπηθεί από τον κόσμο, όχι από τους κριτικούς. Σέβομαι μερικές πολύ συγκεκριμένες υπογραφές στο χώρο της κριτικής, αλλά μέχρι εκεί. Ο κόσμος είναι το μοναδικό κριτήριο στο οποίο μπορώ να στοχεύσω. Ένα δεύτερο κριτήριο που με αφορά, στο οποίο όμως δε μπορώ να στοχεύσω, είναι ο χρόνος. Η διαχρονικότητα. Ο χρόνος θα κάνει τη δουλειά του, με τον τρόπο του, χωρίς να μπορεί να τον ελέγξει κανείς. Όσο καλή κριτική κι αν γραφτεί, όσο κι αν αγαπηθεί επικαιρικά ένα τραγούδι, ο χρόνος δε θα τα λάβει υπόψη του.
Στο βίντεο που ακολουθεί ο Νίκος Μωραΐτης απαντά σε μια ερώτηση «αλλιώς»!
Νίκο, έκτος προσωπικός δίσκος της Ανδριάνας Μπάμπαλη, σχεδόν ολόκληρος σε δικούς σου στίχους.
Είναι οκτώ δικά μου και τέσσερα δικά της. Επειδή την Ανδριάνα την αγαπώ πάρα πολύ, θέλω πάντα να είμαι κοντά της. Όταν έψαχνε για το επόμενο βήμα, μετά τον δίσκο που είχαμε κάνει με το Στάμο Σέμση, και ακούγοντας κατά καιρούς κάποιες μελωδίες της, την παρότρυνα να βγάλει ένα δίσκο με δικά της τραγούδια. Δεν το είχε αποφασίσει. Μου έδινε τραγούδια για άλλους, όπως είναι ο «Απόκληρος» που είπε η Αλεξίου, οπότε της πρότεινα να το κάνει συνολικά, αφού ούτως ή άλλως συνθέτες δεν έχουμε. Πέντε άνθρωποι είναι όλοι κι όλοι. Αν κάποιος έχει, λοιπόν, το ταλέντο να σκάψει μέσα του, ας σκάψει ολοκληρωτικά. Το μόνο που της είπα είναι πως δε θα ήθελα να δω μόνο την κοριτσίστικη Ανδριάνα, αλλά μια ώριμη τραγουδοποιό πια. Νομίζω ότι σε αυτό το δίσκο ακριβώς αυτό το πρόσωπο έχει βγάλει η Ανδριάνα και είναι πολύ σημαντικό το ότι μια γυναίκα μπαίνει στη διαδικασία - και το λέω γιατί πιστεύω στη γυναικεία γραφή - να γράψει μουσική. Από 'κει και πέρα, αφού είμαι φίλος της και ήμουν κοντά της, ήμουν και αποδέκτης πολλών μελωδιών της που με βοήθησαν κι εμένα να γράψω κάποια πράγματα.
Σου έστελνε τη μελωδία και έγραφες πάνω;
Στα περισσότερα ναι, όπως κάνω πολύ συχνά. Σε κάποια άλλα, όπως είναι το «Στον αόριστο», ένα κοινωνικό τραγούδι, της έστειλα εγώ το κείμενο και το μελοποίησε. Ή το άλλο, το «Ο αχινός». Νομίζω ότι έχει προκύψει ένας πολύ ιδιαίτερος δίσκος, όπως αρμόζει στην Ανδριάνα. Γι' αυτούς που θα τον ακούσουν θα έχει ενδιαφέρον, γιατί έχει χαρακτήρα, έχει συγκεκριμένη αισθητική αυτός ο δίσκος.
Πριν από της Ανδριάνας, κυκλοφόρησε ο δίσκος σου με τη Χαρούλα. Στην παρουσίαση σε άκουσα να λες πως ήταν ένα όνειρο ζωής να συνεργαστείς μαζί της.
Αυτή τη φράση, το «ήταν όνειρο ζωής», τη χρησιμοποιούμε πολύ συχνά και για πράγματα μικρότερα από το όνειρο ζωής το πραγματικό. Θέλω λοιπόν να επισημάνω ότι αυτή η συνεργασία ήταν ένα πραγματικό όνειρο ζωής. Με αυτή τη γυναίκα μεγάλωσα, είναι η πρώτη φωνή που έχω στ' αυτιά μου. Ήταν το πρώτο δικό μου έναυσμα για να αγαπήσω το ελληνικό τραγούδι. Και ήταν πάντα τόσο απόλυτη επιλογή μου! Σκέψου ότι στο σχολείο - τη δεκαετία του '80 - όταν ρωτούσες ποιος είναι ο αγαπημένος σου τραγουδιστής, το Michael Jackson και τη Madonna θα σου λέγανε. Και ξαφνικά κάποιος έλεγε «Χάρις Αλεξίου». «Τι είναι αυτό;» ήταν η αντίδραση τις περισσότερες φορές. Ήταν μια επιλογή που σε «γκετοποιούσε», αν θες, απέναντι στους συμμαθητές σου. Όταν πια ασχολήθηκα με το τραγούδι -κι έχω ήδη 17 χρόνια που γράφω στίχους-, ήταν απωθημένο το να συνεργαστώ μαζί της. Το ένιωθα ιδίως κάθε φορά που συναντιόμουν με κάποιον άλλο μεγάλο καλλιτέχνη. Είχα τη χαρά της συνάντησης μαζί του, αλλά έλεγα «ρε συ, πια έχω συνεργαστεί σχεδόν με όλους τους ανθρώπους που αποτελούν το ελληνικό τραγούδι που αγαπώ και δεν έχω συνεργαστεί με εκείνη που ήταν η αφετηρία»...
Θα έλεγες πως «έκλεισες» τώρα ή είναι κάτι που δεν τελειώνει;
(Γελάει) Κοίταξε να δεις, ναι, έκλεισα! Επιθυμίες υπάρχουν. Θα ήθελα πολύ να συνεργαστώ με τους τρεις μεγάλους που δεν έχω συνεργαστεί. Η Φαραντούρη, ο Μητσιάς, ο Παπακωνσταντίνου. Είναι οι μόνοι που δεν έχουν πει τραγούδι μου. Αλλά, ήταν τόσο μεγάλη αυτή η επιθυμία με τη Χαρούλα, που αυτό που καμιά φορά λένε «ας γίνει αυτό κι ας πεθάνω», αν μου έβαζες το πιστόλι στον κρόταφο, θα μπορούσα να το πω και να το εννοώ.
Εκείνη πώς ήταν στη συνεργασία σας; Ήταν όπως την περίμενες;
Από τις πιο εύκολες συνεργασίες! Περίμενα αντιθέσεις, περίμενα να μου ζητάει αλλαγές στους στίχους, περίμενα δυστοκία... Κι αυτό που είδα, ήταν έναν άνθρωπο να αφήνεται σε αυτά που πρότεινα. Μου το είπε κιόλας: «Αφέθηκα σ' εσένα, να δούμε πού θα με πας». Γι' αυτό και στην πορεία η αγωνία μου έγινε μεγαλύτερη απ' τη χαρά. Η ευθύνη ήταν πολύ μεγάλη και υπερκάλυψε τη χαρά. Εκ των υστέρων, δυο μήνες μετά την κυκλοφορία, νιώθω τη χαρά ότι τα αποτελέσματα είναι μετρήσιμα.
Όσον αφορά στις πωλήσεις, εννοείς;
Πωλήσεις, views, charts... Πηγαίνει πολύ καλά για τα δεδομένα της εποχής. Το να κάνει καλλιτέχνης της γενιάς της Αλεξίου πάνω από 2.000.000 views, όπως έγινε με το «Ένα φιλί», είναι κάτι που έχει να συμβεί πολλά χρόνια.
Το είχε πει και η ίδια στην παρουσίαση, πως θέλει να δοκιμαστεί…
Πολύ συχνά το κάνει αυτό! Όταν με ρώτησε αν της «πάει» το «Φιλί», της είπα «όχι, δε σας πάει». Αυτή ήταν η απάντηση. Καθαρά. Μου λέει «τότε γιατί να το πω;». Λέω «γιατί πάντα κάνατε τις μεγαλύτερές σας επιτυχίες και προκαλούσατε το μεγαλύτερο ενδιαφέρον στον κόσμο με τραγούδια που θεωρητικά δε σας πήγαιναν». Και έτσι είναι, το ρεπερτόριο της Χαρούλας το ξέρω από το Α μέχρι το Ω. Όταν ξέρεις τόσο καλά έναν καλλιτέχνη, γνωρίζεις και τι πρέπει να του προτείνεις, αλλά και το πώς έχει δομηθεί η καριέρα του. Θα ξεχάσω που έβγαιναν και τη βρίζανε για το «Δι' ευχών»; Βρίζανε έναν από τους εμβληματικότερους δίσκους και τους δημιουργούς του, ότι κατέστρεψαν την Αλεξίου. Το ίδιο και για το «Ως την άκρη τ' ουρανού σου», που είναι ο εμπορικότερος δίσκος της καριέρας της. Την κατηγόρησαν, όπως μου είπε η ίδια, γιατί εγώ δεν τα πρόλαβα αυτά, για το Λοΐζο! Για «Τα τραγούδια της Χαρούλας» που θα φανταζόμασταν πως ήταν κάτι απόλυτα δικαιωμένο εξ' αρχής! Όχι! Οι άνθρωποι που είχαν μάθει τη Χαρούλα στη «Δημητρούλα» και στη «Γκαρσόνα» λέγανε «τι είναι αυτά, ποιος την παίρνει απ' το παραδοσιακό τραγούδι;». Θέλω να πω ότι, πάντα, όταν κάνεις ένα βήμα μπροστά, υπάρχουν συγκεκριμένοι άνθρωποι, οι οποίοι θα εναντιωθούν. Αλλά, το ζήτημα είναι πώς θα σταθεί το μεγάλο κοινό απέναντι σ' αυτή την αλλαγή. Στη Χαρούλα αυτές οι αλλαγές έχουν λειτουργήσει πάντα, γι' αυτό και είναι η μόνη τραγουδίστρια που έχει ανανεώσει τέσσερις φορές το κοινό της. Σε μια συναυλία της θα δεις ανθρώπους από δέκα χρονών, μέχρι ηλικιωμένους. Αυτό είναι αποτέλεσμα των επιλογών της.
Νομίζω είναι κάτι που πετύχαινε κι ο δικός μου αγαπημένος, ο Δημήτρης Μητροπάνος.
Ναι, ο Μητροπάνος το πετύχαινε.
Και έχει πει και δικά σου τραγούδια, σε ένα δίσκο που θεωρώ εξαιρετικό και λίγο αδικημένο.
Λες για το δίσκο με τον Κορκολή, το «Πες μου τα' αληθινά σου» του 2005. Νομίζω ότι αυτός ο δίσκος επισκιάστηκε από την επικράτηση ενός μεγάλου σουξέ, του «Σβήσε το φεγγάρι». Είχε κι άλλα πράγματα να δώσει, αλλά πολλές φορές, όταν βγαίνει ένα χιτ, λειτουργεί αρνητικά για τα υπόλοιπα κομμάτια. Επίσης, μπορεί να έπαιξε ρόλο ότι ο ίδιος ήταν σε κακή κατάσταση και δεν μπορούσε να κάνει πολλά πράγματα. Η φωνή του ήταν διαμάντι, αλλά ο δίσκος κυκλοφόρησε στην κορύφωση της αρρώστιας, πριν από τη μεταμόσχευση.
Τι θυμάσαι απ’ αυτόν;
Σπουδαία περίπτωση ανθρώπου ο Μητροπάνος. Άρρωστος - θυμάμαι ήταν η περίοδος που έκανε μετάγγιση τρεις φορές την εβδομάδα - και μου κάνουν με πρωτοβουλία του Δεύτερου Προγράμματος και της Μαργαρίτας Μυτιληναίου ένα αφιέρωμα στον Ιανό. Σκέφτομαι, «δε θα έρθει ο άνθρωπος φυσικά, αλλά έχω την υποχρέωση να τον καλέσω, μη νομίζει ότι τον ξεχάσαμε». Κι όχι μόνο ήρθε κι έκλεισε τη βραδιά με το «Σβήσε το φεγγάρι», αλλά όταν πήγα να τον ευχαριστήσω, μου λέει «σώπα μωρέ, τέτοιο τραγούδι μου 'γραψες, δε θα 'ρχομουνα;». Σαν να ήταν το πιο φυσιολογικό πράγμα στον κόσμο. Δεν υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι. Γι' αυτό και το κριτήριο του κόσμου σε τέτοιες περιπτώσεις πανελλήνιων ειδώλων, δεν κάνει λάθος. Δεν υπάρχουν άνθρωποι με τον ψυχισμό του Μητροπάνου ή της Αλεξίου. Αυτοί οι δύο έχουν κάτι στον ψυχισμό τους, το οποίο υπερβαίνει και την ίδια τους τη φωνή και την ιδιότητα του τραγουδιστή.
Τώρα πρόσφατα, ένας άλλος μεγάλος τραγούδησε δικό σου τραγούδι και μάλιστα σε ζωντανή παράσταση. Είδα πως το έμαθες. Ο Γιώργος Νταλάρας τραγούδησε το «Κάτι Ελλάδες» της Δάφνης Λέμπερου. Πώς ένιωσες; Ήξερες από πριν ότι θα το πει;
Όχι, δεν το ήξερα. Μου έστειλε μήνυμα ένας φίλος που ήταν στην παράσταση: «το σκίζει ο Νταλάρας το Κάτι Ελλάδες»! Ε, δε μπορείς να φανταστείς πώς ένιωσα! Γιατί, έχει πει τραγούδια μου ο Νταλάρας, αλλά δε θεωρώ ότι έχουμε κάνει ένα τραγούδι το οποίο να είναι πραγματικά αντάξιό του. Κάναμε διάφορα τραγούδια, σε δίσκους που ήταν κάπως, όχι ιδανικοί να το πω έτσι, όπου δεν είχα και τον έλεγχο του πώς βγαίνουν τα πράγματα. Με το «Κάτι Ελλάδες» ένιωσα πραγματικά ανατριχίλα. Παίρνει ο Νταλάρας ένα τραγούδι το οποίο είπε εξαιρετικά η Δάφνη Λέμπερου και που είναι το πρώτο στη δισκογραφία για το συνθέτη Νίκο Μερτζάνο, και του δίνει πια μια άλλη διάσταση. Είναι μαγικό αυτό το οποίο έχουν κάποιες φωνές. Και βεβαίως, είτε αυτό που θα πω είναι δικαιωμένο είτε όχι στη συνείδηση του κόσμου, είναι απολύτως σαφές για μένα ότι ο Νταλάρας είναι ένα μουσικό κεφάλαιο για το οποίο θα μιλάμε αιώνες. Και το λέω γιατί είναι άνθρωπος των συγκρούσεων, δεν είναι άνθρωπος - όπως λέγαμε για το Μητροπάνο και τη Χαρούλα - της αγάπης. Παρ' όλα αυτά, αν πάμε στο 2100 ας πούμε, που θα έχει φύγει ο Γιώργος Νταλάρας και δούμε πίσω τα πράγματα, θα μιλάμε για ένα απόλυτο σημείο αναφοράς στο ελληνικό τραγούδι.
Είπες πριν ότι δεν είχες τον έλεγχο, τι εννοούσες;
Εννοώ ότι πάντα, σε πράγματα που με ενδιαφέρουν πάρα πολύ, θέλω να είμαι «εκεί». Όταν γράφονται, όταν ενορχηστρώνονται, όταν γίνεται η παραγωγή τους... Κατά ένα διαολεμένο τρόπο, αυτά τα πράγματα στα οποία είμαι παρών είναι και τα πιο πετυχημένα. Πράγματα που έχω αφήσει λίγο στην τύχη τους, μείνανε και στην τύχη τους. Δε σημαίνει αυτό ότι, ελέγχοντας τη διαδικασία, μπορώ να κάνω ένα μέτριο τραγούδι καλό. Αλλά, έχει σημασία η ματιά του δημιουργού στο κομμάτι της παραγωγής και αυτό φαίνεται στο αποτέλεσμα.
Σου έχει τύχει να ζητάνε αλλαγές στους στίχους;
Ναι, πολύ συχνά. Ο τραγουδιστής, που είναι και αυτός ο οποίος συνήθως ζητάει τις αλλαγές, πρέπει αυτό που καλείται να πει, να μπορεί να το πει. Να μπορεί να το εκφέρει πραγματικά, όχι να το λέει και να σιχτιρίζει από μέσα του. Άρα, οφείλεις να τον βοηθήσεις σ' αυτό. Αν, όμως, ο τραγουδιστής θέλει να σου αλλάξει το σημείο που για σένα είναι όλο το τραγούδι, που είναι η πραγματική σου έμπνευση - γιατί σε ένα τραγούδι, ένα σημείο είναι η πραγματική έμπνευση, το υπόλοιπο μπορεί να είναι και γέμισμα - τότε δε δέχομαι. Κάνω μια παρένθεση για να σου πω τι μου έλεγε ο Λευτέρης Παπαδόπουλος για το «Αυτά τα χέρια». «Το δεύτερο κουπλέ δε λέει τίποτα, συμπλήρωμα είναι, αλλά τι σημασία έχει, όταν έχω γράψει όλο το υπόλοιπο;» (γελάει). Όταν λοιπόν, σου ζητήσουνε μια αλλαγή στο κομμάτι που δεν έχει τόση σημασία, την κάνεις. Εγώ την κάνω. Αν ζητήσουν αλλαγή σε σημείο που για μένα είναι όλο μου το εύρημα, θα πω απλά «μην το πεις, ας το πει κάποιος άλλος».
Πάνω στο θέμα της άρθρωσης, νομίζω πως ο Μητροπάνος είχε εξαιρετική άρθρωση, τι λες;
Ναι, ναι! Τελάλης! Όπως και ο Καζαντζίδης. Εμένα ο Μπιθικώτσης είναι ο «δικός μου», η αισθητική μου είναι προς τη «σχολή Μπιθικώτση», ας το πω έτσι, παρ' όλα αυτά, η άρθρωση του Καζαντζίδη δεν υπάρχει! Τεράστιος τραγουδιστής. Υπερφυσικός.
Εσύ είχες κάποιο πρότυπο στιχουργικό;
Πρώτα απ' όλα, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος. Πέρα όμως από πρότυπο, είναι ο άνθρωπος που, σε αυτό το χώρο, αποτελεί τον πολυτιμότερό μου φίλο και σύμμαχό μου. Είναι ο άνθρωπος ο οποίος, όταν κάνω ένα τραγούδι που γίνεται επιτυχία, χαίρεται πιο πολύ από μένα. Πριν από μερικούς μήνες με πήρε στο τηλέφωνο και μου τραγούδαγε το «Φιλί» της Αλεξίου! Τέτοια χαρά, ούτε να ήταν δικό του κομμάτι! Γενναιοδωρία και αγάπη. Νιώθω την αγάπη αυτού του ανθρώπου και του έχω κι εγώ απεριόριστη, σαν να είναι κομμάτι της οικογένειάς μου. Είναι ο πρώτος στιχουργός, όπως έγινε και με τη Χαρούλα, που άκουσα κομμάτι του και ρώτησα τη μητέρα μου ποιος έγραψε τα λόγια αυτά! Είναι ένα τεράστιο κεφάλαιο. Πέντε στιχουργοί μαζί, ένας άνθρωπος ο οποίος καταφέρνει να γράψει από λαϊκά τραγούδια, μέχρι τραγούδια για το ελληνικό σινεμά, και από τραγούδια για τη Μαρία Φαραντούρη, μέχρι για τον Παύλο Σιδηρόπουλο. Από εκεί και πέρα, οφείλω να σου πω ότι οι άνθρωποι που έχω μελετήσει πάρα πολύ και είναι στη χρυσή τριάδα μου, ας πούμε, μαζί με τον Παπαδόπουλο, είναι ο Γκάτσος, βέβαια, και η Νικολακοπούλου. Ένας άνθρωπος που δε με έχει επηρεάσει τόσο στη γραφή μου, αλλά του έχω απεριόριστο σεβασμό και τον θεωρώ πάρα πολύ σημαντικό, είναι ο Μάνος Ελευθερίου.
Βιβλία γράφεις καθόλου;
Όχι, δε μπορώ να γράψω τίποτα πέρα από στίχο. Δεν υπάρχει μέσα μου.
Παρ’ όλα αυτά, διαβάζεις;
Ναι, βεβαίως. Αλλά, δε νομίζω ότι γράφω επειδή διαβάζω. Δεν είμαι αυτής της αντίληψης. Αν κάποιος έχει κάτι να πει, ιδίως στο στίχο, που είναι τόσο άμεση τέχνη, οφείλεται στις ανοιχτές του κεραίες. Όχι τόσο στα διαβάσματά του.
Οφείλεται, εννοείς, στην παρατήρηση του τι συμβαίνει γύρω του;
Ναι. Ο στιχουργός είναι μία ανοιχτή κεραία στο χώρο. Αν το διάβασμα βοηθάει, βοηθάει τελείως υπόγεια, δεν το έχω εντοπίσει στην πράξη δηλαδή.
Πόσα τραγούδια έχεις γράψει ως τώρα, Νίκο; Τα έχεις μετρήσει ποτέ;
Που να έχουν εκδοθεί; 350 πρέπει να είναι, ίσως λίγο παραπάνω τώρα, δεν τα έχω μετρήσει.
Έχεις άλλα;
Έχω πάρα πολλά. Δε γράφω πια συχνά, αλλά παλαιότερα έγραφα κι έτσι έχω backup, που λένε! Αλλά, δεν πιστεύω σ' αυτό. Δηλαδή, αν έρθει ένας τραγουδιστής και μου ζητήσει στίχους, μπορεί να ανατρέξω στα «συρτάρια» και να βρω κάποια πράγματα, αλλά κυρίως θα θελήσω να του γράψω καινούρια, που θα βασίζονται σε αυτόν. Έχει πολύ μεγάλη σημασία το για ποιον γράφεις. Εμένα μου δίνει τροφή η φωνή για την οποία γράφω.
Γράφεις τώρα κάποια τραγούδια που θα μπουν στον καινούριο δίσκο του Λάκη Παπαδόπουλου;
Ένα, μια συμμετοχή είναι. Το είπε ήδη στο στούντιο η Μαρινέλλα και θα κυκλοφορήσει το Γενάρη.
Είχε πει άλλο δικό σου η Μαρινέλλα;
Όχι!
Να, ορίστε και η Μαρινέλλα!
(γελάμε) Ναι, και η Μαρινέλλα! Αυτό, βέβαια, είναι σαν να βάζεις έπαθλα στη βιβλιοθήκη σου. Εμένα δε με ενδιαφέρει όμως μία συνεργασία για το βιογραφικό μου. Με ενδιαφέρει το τραγούδι μου που θα τραγουδήσει ο άλλος να του κάνει καλό, να του παράξει αποτέλεσμα. Να αγαπηθεί. Και, φυσικά, εννοώ να αγαπηθεί από τον κόσμο, όχι από τους κριτικούς. Σέβομαι μερικές πολύ συγκεκριμένες υπογραφές στο χώρο της κριτικής, αλλά μέχρι εκεί. Ο κόσμος είναι το μοναδικό κριτήριο στο οποίο μπορώ να στοχεύσω. Ένα δεύτερο κριτήριο που με αφορά, στο οποίο όμως δε μπορώ να στοχεύσω, είναι ο χρόνος. Η διαχρονικότητα. Ο χρόνος θα κάνει τη δουλειά του, με τον τρόπο του, χωρίς να μπορεί να τον ελέγξει κανείς. Όσο καλή κριτική κι αν γραφτεί, όσο κι αν αγαπηθεί επικαιρικά ένα τραγούδι, ο χρόνος δε θα τα λάβει υπόψη του.
Τέλος Α’ Μέρους
Στο βίντεο που ακολουθεί ο Νίκος Μωραΐτης απαντά σε μια ερώτηση «αλλιώς»!
