Μάνος Ελευθερίου - «Είμαστε μπουκωμένοι στις πληροφορίες»

(ΣΠΑΝΙΟ ΗΧΗΤΙΚΟ + VIDEO) Μεγάλη συνέντευξη του Μάνου Ελευθερίου, όπου μιλά για όλους και για όλα...
logo radio
Ogdoo web radio
Live
 
Μαλαματένια τα λόγια στο μαντήλι… Τα πρώτα λόγια, τα λόγια της αγάπης, αλλά και τα παραπονεμένα λόγια στα τραγούδια μας, στα τραγούδια που έχουν αίμα και καρδιά, που είναι αρρώστια που δεν γίνεται καλά. Ο λόγος στο Μάνο Ελευθερίου

Επειδή αυτές τις μέρες γίνεται πολύς λόγος σχετικά με τις απαγορεύσεις των δημιουργών, θα ’λεγα να ξεκινήσουμε κάπως έτσι. Πριν από μερικούς μήνες ο Ηλίας Ανδριόπουλος απαγόρευσε στο ΠΑ.ΣΟ.Κ να χρησιμοποιεί το τραγούδι του «Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες» που έχει δικούς σας στίχους. Συμφωνείτε καταρχάς μ’ αυτή την κίνηση;
Εμένα δεν μ’ ενδιαφέρουν πια τα τραγούδια και δεν ξέρω και τι νόημα έχουν και οι απαγορεύσεις. Αλλά αφού το ήθελε του είπα «εντάξει», με όλη μου την καρδιά. Από τη στιγμή που βγαίνει κάτι στην κυκλοφορία, δε μ’ ενδιαφέρει καθόλου. Μ’ ενδιαφέρει βέβαια να αγαπηθεί το τραγούδι κλπ. Ήτανε λάθος να χρησιμοποιούν το «τρεις του Σεπτέμβρη» και να το συνδέουν με την ίδρυση του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Αλλά αφού τους βόλευε, ας τους εκεί να χτυπιούνται. Ο Ανδριόπουλος βεβαίως νόμιζε ότι χρησιμοποιούν το έργο του και με το δίκιο του... Ήθελε να το απαγορεύσει, το απαγόρευσε… Πάντως δεν είχαμε καμία λιποθυμία, ούτε καμιά απόπειρα αυτοκτονίας.

Όταν έχουμε ένα έργο τέχνης που είναι δυο δημιουργών και μόνο ο ένας θέλει να απαγορεύσει, τι γίνεται σύμφωνα με το νόμο;
Αυτά λύνονται οικονομικά μόνο. Όταν πέσει πολύ χρήμα αμέσως υποχωρούν όλοι. Πηγαίνει στην άκρη η οποιαδήποτε ηθική ικανοποίηση. Εκεί βλέπεις και την έκπτωση των ανθρώπων. Αφού λέμε για απαγορεύσεις, θυμάμαι όταν κάποτε είχε απαγορεύσει ο Γιάννης Μαρκόπουλος στον Γιώργο Νταλάρα, να παίζονται τα έργα του στο θέατρο «Τέντα» το 1984. Είχα κάνει τότε και υπεύθυνη δήλωση και πήγα και στην αστυνομία να μου τη θεωρήσουν για το γνήσιο της υπογραφής.

Είχε γίνει μεγάλη φασαρία τότε με μια μεγάλη μερίδα δημιουργών που είχαν απαγορεύσει στον Νταλάρα, την Αλεξίου και τη Γαλάνη να λένε τα τραγούδια τους. Εσείς ήσασταν απ’ αυτούς που δεν προχώρησαν σε απαγορεύσεις.
Μα είναι σοβαρά πράγματα αυτά; Εγώ του έδωσα του Γιώργου την άδεια να τα πει. Το πολύ, πολύ να διάβαζε μονάχα τους στίχους… (γέλια)

Τα τραγούδια σας τα γράφατε πάνω σε συγκεκριμένες μελωδίες ή γράφατε πρώτα τους στίχους και μετά έμπαινε η μουσική;
Έχω γράψει μερικά τραγούδια επάνω σε μουσική. Θυμάμαι το «Μη χτυπάς» του Κηλαηδόνη, «Των αγγέλων τα μπουζούκια» του Νικολόπουλου, τη «Μαρκίζα» και το «Ναύτης βγήκε στη στεριά» του Σπανού, είναι καμιά δεκαριά που έχω γράψει πάνω σε μουσικές.

Έχετε γράψει τραγούδια κατά παραγγελία;
Βέβαια. Έχω γράψει 2-3 τέτοια…

Πηγαίνοντας κάποια χρόνια πίσω στη δεκαετία του ’60, όταν ήσασταν μέλος του Σ.Φ.Ε.Μ. (Συλλόγου Φίλων Ελληνικής Μουσικής). Τι θυμάστε από εκείνη την εποχή;
Δεν ξέρω πώς μπήκα εκεί μέσα, δεν θυμάμαι ποιος με πήγε. Έμεινα ένα διάστημα εκεί, αλλά με είχανε «χεσμένο»… Εγώ πήγαινα στις συναυλίες του Μίκη Θεοδωράκη, απήγγειλα ποιήματα και μετά κάνανε τραπέζια κλπ κι ενώ πηγαίνανε όλοι οι συντελεστές της παράστασης, εμένα δε με φώναζε κανένας…

Εκεί γνωρίσατε το Θεοδωράκη, το Λοΐζο και το Λεοντή, με τον οποίο κάνατε και το πρώτο σας τραγούδι, το «Ρημαγμένοι κήποι» με την Έφη Παναγιώτου;
Ναι… Εκεί γνώρισα και το Θεοδωράκη και τα άλλα παιδιά…

Τότε υπήρχε μια κοινωνική κατάσταση κι ένα όραμα που επέτρεπε να βγαίνουνε σπουδαία τραγούδια. Πώς βλέπετε σήμερα την κατάσταση, θα βγούνε καινούργια πράγματα;
Μα βγαίνουνε καταπληκτικά τραγούδια. Απλώς δεν ακούγονται. Πάρε για παράδειγμα τη «Νεροποντή» του Αλκίνοου Ιωαννίδη. Είναι εκπληκτικός δίσκος, αλλά δεν του απέδωσαν την τιμή που του αναλογούσε. Ποιος τον πήρε είδηση; Τον πήραν βέβαια κάποιοι, γιατί ο κόσμος εργάζεται ερήμην των δημοσιογράφων, αλλά αν έβγαινε σε μιαν άλλη εποχή θα ήταν κλασικός δίσκος σήμερα, όπως τα μεγάλα τραγούδια του Ξαρχάκου, του Μαρκόπουλου και άλλων….

Πού νομίζετε ότι οφείλεται η κρίση στο τραγούδι;
Δεν ξέρω. Είμαστε μπουκωμένοι στις πληροφορίες. Ακόμη και τα τηλεοπτικά δελτία, μέσα στην ελληνική πραγματικότητα πετάνε και τι έγινε με ένα αγοράκι που ξέφυγε από τη μάνα του και το ’φαγε ο καρχαρίας στην Ακτή Ελεφαντοστού… Τι μας ενδιαφέρει αυτό το πράγμα;

Με τον Θεοδωράκη πότε πρωτογράψατε;
Το 1965 - ’66 ο Φώντας ο Λάδης του έδωσε μια συλλογή τραγουδιών μου, «Τα λαϊκά», τα οποία τα δούλευα τότε, είχα γράψει και μερικά στο στρατό το 1961…

Ο Θεοδωράκης έχει πει ότι ήσασταν ο μόνος που κατορθώνατε να του στέλνετε τραγούδια στα χρόνια της Ζάτουνας…
Ναι, στη Ζάτουνα του έστειλα κάποια πράγματα, όπως τα «Τραγούδια για τη μάνα και τους φίλους» («Αρκαδία 3»), αλλά αυτά δεν βγήκαν όπως ήθελα εγώ. Έχουν σκορπίσει από δω κι από κει, κάποια είπε κι ο ίδιος, μετά είπε 2-3 κι ο Μπιθικώτσης…

Πριν από χρόνια είχε δημοσιευθεί πως ο Θεοδωράκης είχε μελοποιήσει το ποίημά σας «Το πλοίο Ναυκρατούσα» για να το πει ο Γιώργος Νταλάρας. Αυτό γιατί δεν έγινε ποτέ;
Ο ίδιος μου είπε πως το έχει χάσει. Το θυμάται πολύ καλά και ψάχνει να το βρει χρόνια. Εν τω μεταξύ μ’ έχουνε πάρει τουλάχιστον έξι συνθέτες που μου λένε ότι το έχουν μελοποιήσει, μου στέλνουνε και διάφορα πράγματα, αλλά δεν τα κρατάω. Δεν μπορώ να τα κρατάω όλα αυτά τα πράγματα….

Είναι ένα ενιαίο ποίημα ή αυτόνομα τραγούδια;
Είναι ένα ποίημα σε έξι μέρη. Είχε κυκλοφορήσει και σε μια ποιητική συλλογή. Εγώ το έγραψα ως έμμετρο ποίημα, όπως έγραψα το «Νοητό λύκο».

Το 1971 κυκλοφορεί ένας ιστορικός δίσκος, ο «Άγιος Φεβρουάριος» σε μουσική του Δήμου Μούτση, με τον Μητροπάνο και την Πετρή Σαλπέα, με θέματα εμπνευσμένα από τη Σμύρνη και τη Μικρασιατική καταστροφή. Γιατί τον ονομάσατε έτσι;
Είχα γράψει κάτι τραγούδια και μ’ άρεσε ο τίτλος «Τα μαρτύρια του Αγίου Στεφάνου», γιατί ο Άγιος Στέφανος πέρασε άγρια μαρτύρια και είχε άγριο τέλος. Συζητώντας λοιπόν για τίτλους με τον Μούτση του είπα «Τα μαρτύρια του Αγίου Στεφάνου». Εκείνος όμως ήθελε οπωσδήποτε να βάλει κάτι μέσα στον τίτλο που να έχει το γράμμα «Φ».

Είχε κάποιο συγκεκριμένο λόγο;
Ναι είχε λόγο, ήταν για ένα πρόσωπο που το όνομά του άρχιζε από «Φ». Και λέει «Ο Άγιος Φεβρουάριος». Και του λέω «αυτό είναι, μην κουνήσεις!» Έπιασε λοιπόν και έκανε ο ίδιος το ρεφραίν «Ο Άγιος Φεβρουάριος κι εγώ». Αυτό είναι δικό του…

Μερικά χρόνια μετά τον «Άγιο Φεβρουάριο» κάνατε με τον Βασίλη Δημητρίου κάποια ακόμα τραγούδια που είχαν σχέση με τη Σμύρνη και τη Μικρά Ασία, στο δίσκο το «Σεργιάνι στον Παράδεισο». Κάποια από αυτά τα είπε η Σωτηρία Μπέλλου.
Αυτά τα είχα για τον «Άγιο Φεβρουάριο», ήταν μια ενότητα. Κι άλλο ένα που είχε κάνει ο Χατζηνάσιος αργότερα, αλλά δεν θυμάμαι τώρα ποιο ήταν.

Είχατε γνωριστεί με τη Μπέλλου; Πώς ήτανε;
Ουσιαστικά μία φορά της μίλησα. Μία φορά την είδα να τραγουδάει στη «Νήσο Ύδρα», κάπου εκεί στο Βοτανικό. Μετά ήρθε κι έκατσε στην παρέα μας, αλλά δεν θυμάμαι τίποτα άλλο. Μετά από χρόνια, κάπου άκουσε το όνομά μου και λέει «Α, αυτός είναι ο Ελευθερίου;» Και ύστερα πάλι από χρόνια, μια φορά της μίλησα εγώ. Στα Ηλύσια έμενε αυτή, εκεί δούλευα εγώ, τη συνάντησα τυχαία και της λέω «Τι κάνετε κυρία Μπέλλου, λέγομαι Ελευθερίου κι έχετε πει μερικά τραγούδια με στίχους μου». «Μπα; Ποια;» Εκείνη τη στιγμή αρχικά ξέχασα τα τραγούδια, αλλά μετά θυμήθηκα 3-4 και της τα είπα. «Α, δικά σας είναι; Χάρηκα…» Κι έφυγε…. Ήτανε άρρωστη πια, προς το τέλος της…. Σε λίγο καιρό μπήκε στο νοσοκομείο.

Με τον Καζαντζίδη, που είπε μόνο ένα τραγούδι σας, το «Αν ρωτάς να σου πω» σε μουσική Θανάση Πολυκανδριώτη, γιατί δε συνεργαστήκατε περισσότερο;
Δεν ήθελα, δεν με ενδιέφερε. Θα μου ήταν αδιανόητο να πάω εκεί και να ’ναι 5-6 γλύφτες γύρω του και να τον θυμιατίζουνε. Δεν τα μπορώ εγώ αυτά τα πράγματα…

Αν δεν απατώμαι είχατε πολύ καλή σχέση με το Νίκο Γκάτσο…
Ναι. Καθόμουνα μαζί του στου «Ζόναρς». Η πλάκα είναι ότι εγώ, όταν έβλεπα κόσμο και γνωστά πρόσωπα να έρχονται στην παρέα, έφευγα αμέσως. Τους έβλεπα απ ’έξω που ερχόταν και κοιτούσαν αν είναι μέσα ο Γκάτσος και μόλις τους έβλεπα έλεγα «Κύριε Γκάτσο είναι ώρα πια να φύγω» Εκείνος το καταλάβαινε κι έλεγε «Έρχεται κόσμος;»

Είχατε γράψει κάποια τραγούδια και με το Μάνο Χατζιδάκι. Πώς ήταν η συνεργασία σας;
Nαι. Τέσσερα νομίζω αλλά ζητούσε συνεχώς ο Μάνος. Ήτανε περίεργος. Μου ’λεγε «Φέγε μου αύγιο το πγωί δώδεκα τγαγούδια εγωτικά» «Δώδεκα; Πότε θα προλάβω;» «Κάτσε απόψε και γάψε…» Θυμάμαι πως με πήρε μια μέρα για 12 τραγούδια. «Έχω μια υποχρέωση και πρέπει να βγούνε τα τραγούδια». Ήταν τα τραγούδια «Για την Ελένη» που έκανε με το Στέλιο Μαρκετάκη. Του λέω «Έχω ένα φίλο που γράφει τραγούδια ωραιότατα, δεν τον παίρνεις ένα τηλέφωνο;» «Πώς λέγεται;» με ρώτησε «Μιχάλης Μπουρμπούλης» του λέω. «Και τι έχει γράψει αυτός;» «Έχει γράψει κάποια τραγούδια με τον Κουγιουμτζή». «Κάτι έχω ακούσει. Δε μου λες, ήθος έχει;» με ρώτησε. «Έχει. Μπαίνω και στη φωτιά» του απάντησα. «Τότε δώσε το τηλέφωνό μου». Παίρνω αμέσως τον Μπουρμπούλη και του λέω «Πάρε αμέσως το Χατζιδάκι, σε θέλει για τραγούδια…» «Εγώ, πώς, πού, τί;» «Πάρε τώρα αμέσως, σε περιμένει» του είπα.

Ο Μάνος Ταξείδης που υπογράφει τους στίχους στο «Ταξιδεμένο μου πουλί» σε μουσική του Σταύρου Κουγιουμτζή από τα «Τραγούδια του καιρού μας» με τον Κώστα Σμοκοβίτη είναι δικό σας ψευδώνυμο;
Ναι, δικό μου είναι.

Σ’ ένα από τα «θρυλικά» σας τραγούδια σε μουσική του Κουγιουμτζή, «Του κάτω κόσμου τα πουλιά», ακόμα ψάχνω να βρω σε κάποια σημεία τι θέλει να πει ο στίχος.
Αυτό το τραγούδι δεν το έχω τελειώσει ακόμα.

Αυτό που έχει δισκογραφηθεί είναι ένα μέρος του δηλαδή;
Το 1986 και το 1994 είχα κάνει διορθώσεις και το διορθώνω συνέχεια.

Θα κυκλοφορήσει κάποια στιγμή;
Όχι, δε νομίζω. Μια φορά ήταν ο Γιάννης Τσαρούχης στο σπίτι του Νταλάρα και απομακρυνθήκαμε οι τρεις μας, ο Τσαρούχης, ο Γιώργος κι εγώ και πήγαμε σε μια γωνιά. Η Γεωργιάννα, η μικρή κόρη του Νταλάρα, ήτανε μωρό ακόμα… Κι ο Γιώργος του τραγούδησε στην κιθάρα «Του κάτω κόσμου τα πουλιά». Και λέει ο Τσαρούχης «Εκπληκτικό τραγούδι. Μάνο δικοί σου είναι οι στίχοι;» Του απάντησα θετικά. «Εκεί που λες δεκατρείς αιώνες εννοείς…» «Τη Βυζαντινή αυτοκρατορία» του απαντώ. «Το κατάλαβα». Αυτό είχε πλάκα όταν μια φορά, την εποχή που βγήκε το τραγούδι, η αδελφή μου είχε πάει να ακούσει τον Νταλάρα που τραγουδούσε κάπου στην Πλάκα. Ακούει το τραγούδι και βεβαίως «ξεραίνεται». Της άρεσε πάρα πολύ. Και λέει «Αυτοί οι στίχοι πρέπει να είναι του αδερφού μου, θα σκάσω, αν δεν είναι του αδερφού μου θα σκοτωθώ». Πήγε από δω, πήγε από κει, ρώτησε και της το επιβεβαίωσαν. «Δεν σας το’πα εγώ, του Μάνου μας είναι».

Με ποιους συνθέτες και τραγουδιστές είχατε την καλύτερη συνεργασία;
Με πολλούς. Και με τον Μίκη είχα καλή συνεργασία, δεν με πείραξε, δεν μου φέρθηκε πρόστυχα.

Υπήρχαν συνεργάτες που σας φέρθηκαν άσχημα ή αχάριστα;
Βέβαια. Ονόματα δε λέμε. Υπάρχουν κι άνθρωποι τους οποίους δε θέλω να ξαναδώ ποτέ στη ζωή μου. Ποτέ!

Παρόλο που κάνατε ολοκληρωμένους δίσκους όπως η «Θητεία», έχετε δώσει πολλά σκόρπια τραγούδια σε δίσκους τραγουδιστών ή συνθετών. Δεν σας ενοχλούσε, όταν δεν ήταν ολόκληρος ο δίσκος δικός σας;
Όχι, εγώ υπολόγιζα τι πενταροδεκάρες θα βγάλω απ’ το καθένα να τσοντάρω στο ενοίκιο του σπιτιού μου.

Σήμερα βλέπετε νέο αίμα στο στίχο;
Σήμερα είναι καλύτεροι οι στίχοι. Υπάρχουν κάποια παιδιά από τη νέα γενιά των στιχουργών που γράφουνε εκπληκτικά πράγματα. Πάρα πολύ ωραίους στίχους.

Η ενασχόλησή σας με τις συλλογές από παλιά αντικείμενα από πότε χρονολογείται;
Από μικρό παιδί. Μόνο που τώρα πλέον έχω σταματήσει, τελείωσε η υπόθεση.

Αν δεν απατώμαι έχετε δωρίσει ένα μεγάλο αριθμό βιβλίων στη βιβλιοθήκη της Ερμούπολης στη Σύρο…
Στη Δημοτική Βιβλιοθήκη, στο Ιστορικό Αρχείο, τους έχω κάνει μια μεγάλη συλλογή από διάφορα πράγματα. Στην Αστυπάλαια στέλνω βιβλία, αλλά εκεί δεν έχω στείλει πολλά, γύρω στα 500-600. Στη Σύρο αυτή τη στιγμή πρέπει να ’ναι 33.000 τόμοι.

Αναγνωρίστηκε τουλάχιστον η προσφορά σας;
Βεβαίως. Αφού δεν έχουνε πού να τα βάλουνε. Έχουν «τρελαθεί»…

Να ’στε καλά κύριε Μάνο… Σας ευχαριστούμε πολύ…

Υ.Γ: Πρωτοδημοσιεύθηκε στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού «Πολίτης Κ» που εκδίδει ο Δήμος Καλαμαριάς (τεύχος 47 - Απρίλιος 2012)

Ευχαριστούμε τους φίλους Σιδερή Πρίντεζη, Θοδωρή Χαϊκάλη και Μάκη Ιωακειμίδη.

Video: Το αφιέρωμα της εκπομπής «Μακρινές φιλίες» στο Μάνο Ελευθερίου. Παρουσιάζει ο Λευτέρης Παπαδόπουλος (Ιανουάριος 2002) (Αρχείο Θανάση Γιώγλου)

Video

ΤΟ OGDOO.GR ΠΡΟΤΕΙΝΕΙ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Το τραγούδι αλλιώς, στο email σας!

Ενημερωθείτε πρώτοι για τα τελευταία νέα στο χώρο της καλής μουσικής!