Ο Κώστας Λειβαδάς γιορτάζοντας φέτος τα «18 χρόνια Δρόμος» μιλά για τις φετινές μεγάλες παραστάσεις του στη Μονή Λαζαριστών της Θεσσαλονίκης και στο Πάρκο Λαυρίου αλλά και τη μεγάλη αθηναϊκή συναυλία της 13ης Σεπτεμβρίου στο Άλσος Βεΐκου με την Ελένη Τσαλιγοπούλου, τη Βίκυ Καρατζόγλου, τη Ζωή Παπαδοπούλου και άλλους καλλιτέχνες που δεν έχουν ακόμα ανακοινωθεί.
Με αφορμή αυτά, καθώς και τον επικείμενο δίσκο «18 χρόνια Δρόμος» που αναμένεται να κυκλοφορήσει στα μέσα Σεπτεμβρίου, ο Κώστας Λειβαδάς μιλά για την αλλαγή της εποχής, για το «mainstream by accident», για την τεράστια επιτυχία της «Επιμονής» και ό,τι αυτό συνεπάγεται, για το όραμά του απ’ όταν ξεκίνησε, για την ιστορία τραγουδιών, για την Ελένη Τσαλιγοπούλου, για την έμπνευση, για τη μουσική του βάση, για τον απολογισμό που έρχεται μετά από «18 χρόνια Δρόμο» και άλλα ξεχωριστά κι ενδιαφέροντα.
Όλα αυτά ήταν δύσκολο να «χωρέσουν» σε ένα μόνο μέρος, γι’ αυτό και θα ακολουθήσει σύντομα το δεύτερο μέρος της συνέντευξης αυτής.
Να ξεκινήσουμε από την «αρχή του δρόμου», από τη Μονή Λαζαριστών;
Ναι, στις 2 Ιουλίου έγινε η πρώτη συναυλία που την ονειρευόμασταν χρόνια, και με το περιοδικό στο οποίο γράφω στη Θεσσαλονίκη, το biscotto, που έκλεινε τα 100 του τεύχη, με τίτλο «18 χρόνια Δρόμος». Τόσα έχουν περάσει από τον πρώτο μου προσωπικό δίσκο, το «Κάθε μπαλκόνι έχει άλλη θέα» που κυκλοφόρησε το 1997. Βέβαια το πρώτο μου τραγούδι στη δισκογραφία κυκλοφόρησε λίγο πιο πριν. Γενικά ανήκω στις εξαιρέσεις στο ελληνικό τραγούδι, που είναι μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού, που αρχίσαμε από νωρίς να δουλεύουμε και είχαμε και την ευλογία, αλλά και το στοίχημα να κάνουμε πάρα πολύ μικροί πρώτο δίσκο ή να ξεκινήσουμε στη δουλειά.
Εντυπώσεις;
Έτσι όπως εξελίχθηκε αυτή η πανσέληνος της Πέμπτης 2 Ιουλίου με τα πολιτικά γεγονότα, ακριβώς δηλαδή τη στιγμή που ο τρόμος έχει απλωθεί παντού, είναι όλα κλειστά και κανείς δεν ξέρει τι θα γίνει, ο κόσμος μας επέτρεψε να κάνουμε τη συναυλία και να συνεχίσουμε μέσα σε ένα πλήθος ακυρώσεων, μεταθέσεων, αλλά και βροχών. Ο κόσμος, εδώ, επειδή καταλάβαινε ότι είναι ένα μοναδικό γεγονός, και όχι η συνέχεια μίας περιοδείας, και μία συναυλία που δύσκολα θα ξαναβρεθούν όλοι αυτοί μαζί, γιατί σου θυμίζω πως ήταν καλεσμένοι η Τσαλιγοπούλου, ο Στόκας, η Ασλανίδου, η Μπάμπαλη, η Παπαδοπούλου κι ο Καραντίνης. Μέχρι το τέλος δεν μείωσε την προπώληση.
Απόδειξη της δικής σου δυναμικής αλλά και της ανάγκης του κόσμου για καλό τραγούδι στις, αν μη τι άλλο, περίεργες μέρες που βιώνουμε.
Το να μας επιτρέψει σε μία τέτοια συνθήκη να γίνει ήταν για μένα η πιο συγκινητική απόδειξη της αγάπης και της διάθεσης για συνάντηση. Τουλάχιστον εμένα και μέσα από τα τραγούδια μου και σ’ αυτά που πιστεύω γύρω απ’ το τραγούδι με χαρακτηρίζει αυτό, η διάθεση για συνάντηση.
Η συνέχεια;
Συνεχίσαμε έκτοτε μετά από όλο αυτόν τον τραγικό Ιούλιο, στο Φεστιβάλ Σερίφου, όπου ήταν πολύ ωραία. Είχαμε την ευκαιρία να ανοίξει το φεστιβάλ ο Γρηγόρης ο Βαλτινός που τόσο τον αγαπάω και η Ελένη και εγώ, και να τραγουδήσει και μαζί μας. Όμορφες στιγμές ζήσαμε με την Ελένη και στις 23 Αυγούστου στο πάρκο Λαυρίου. Τη σκυτάλη παίρνει το αθηναϊκό «18 χρόνια Δρόμος», η αρχή μιας σειράς συναυλιών που θα γίνουν μέσα στη χρονιά, στις 13 Σεπτεμβρίου, Κυριακή, στο Άλσος Βεΐκου, όπου προς το παρόν μπορώ μόνο να σου ανακοινώσω την Ελένη Τσαλιγοπούλου, τη Βίκυ Καρατζόγλου και τη Ζωή Παπαδοπούλου, αλλά θα είναι και πολλοί άλλοι φίλοι καλλιτέχνες. Μετά τις 31 μπορώ να ανακοινώσω έναν – δύο ακόμη, γιατί έχουν συναυλίες.
Άρα θα είναι κάτι αντίστοιχο με τη συναυλία στη Μονή Λαζαριστών;
Ναι, θα είναι, αλλά επειδή θα είναι αρκετοί και μέσα στη χρονιά σκοπεύουμε να κάνουμε κι άλλες συναυλίες δεν θα είναι όλοι αυτοί οι αγαπημένοι καλλιτέχνες ξανά μαζί. Θα είναι και κάποιοι άλλοι που δεν ήταν την προηγούμενη φορά. Ο σκοπός είναι αυτός, οι παραστάσεις να διαθέτουν μία μοναδικότητα και μία περιπέτεια και να μην έχουν μία τυποποιημένη μορφή - και στο περιεχόμενό και στους καλεσμένους.
Όλα αυτά, βέβαια, εν αναμονή της επικείμενης κυκλοφορίας, στα μέσα Σεπτεμβρίου, του cd «18 χρόνια Δρόμος».
Που από τριπλό τελικά, θα είναι σφιχτό διπλό. Θα περιλαμβάνει 41 από τα πιο αγαπημένα μου τραγούδια, που ‘χω τραγουδήσει κι εγώ, αλλά και κυρίως έχω γράψει για άλλους.
Μια σύνοψη δηλαδή της μέχρι τώρα πορείας σου;
Η ιδέα ξεκίνησε τα τελευταία 3-4 χρόνια. Να υπάρξει η συλλογή σαν κάτι πολύ απαραίτητο. Είμαι ο μόνος της γενιάς μου που έχω γράψει τόσα πολλά τραγούδια για άλλους και υπήρχε πάντα με μένα αυτό το θέμα. Δηλαδή φίλοι, άνθρωποι του χώρου να λένε «Α, κι αυτό δικό σου;», «Αυτό σε ποιο δίσκο ήτανε;», «Εκεί μόνο τα λόγια ή έχεις γράψει και τη μουσική;», «Κι αυτό πότε είχε βγει;» και «Ο πρώτος δίσκος υπάρχει ή έχει καταργηθεί;». Ζούμε σε μια περίοδο μία στιγμή που έτσι κι αλλιώς τα credits, που αποδίδονται στους δημιουργούς δεν είναι καν αυτά που τας αναλογούν, σε συνδυασμό με το χάος που δημιουργεί το διαδίκτυο γύρω από τους συντελεστές. Παράλληλα δεν υπάρχει ούτε αγάπη, ούτε εμμονή αν θες, από τον ακροατή για μια ολοκληρωμένη έκδοση. Κάποτε μέσα από το βινύλιο, που είχαμε εμείς, ξέραμε μέχρι και τον τελευταίο μπασίστα που παίζει, πόσο μάλλον αυτόν που γράφει τα τραγούδια. Όλα αυτά μαζί καθιστούν για μένα ακόμα πιο απαραίτητο και επιβεβλημένο το γεγονός της κυκλοφορίας αυτού του δίσκου.
Στην ουσία θα λειτουργεί σαν ταυτότητά σου.
Επιθυμώ να γίνει το soundtrack που πάρα πολλοί φίλοι ακροατές θέλανε να έχουν στη δισκοθήκη τους με όλα αυτά τα πράγματα που έρχονται από διαφορετικούς δίσκους. Αλλά ταυτόχρονα κι εγώ κάποια στιγμή να παρουσιάσω ένα μέρος αυτών των τραγουδιών σε ενότητα για να έχει και ο κόσμος μια πιο καλή ιδέα και εντύπωση του ποια ήταν η δουλειά μου στ’ αλήθεια όλα αυτά τα χρόνια. Φυσικά όταν έχεις υπογράψει 200 τραγούδια, μονίμως θα λες «Α, οι ηλεκτρικές εξομολογήσεις μου γιατί να λείπουν; Α, αυτά τα λαϊκά που έφτυσα αίμα για να τα γράψω γιατί να μην είναι;», θα ψάχνεσαι. Έγινε, όμως, μια όσο το δυνατόν πιο αντιπροσωπευτική συλλογή, πιστεύω, με τα πιο αγαπημένα.
Θεωρείς πως η όλη κατάσταση που επικρατεί σχετικά με την έκδοση δίσκων έχει δημιουργηθεί λόγω κρίσης;
Όχι. Και νωρίτερα το συναντούσαμε. Άλλαξε η εποχή. Άλλαξε η ματιά. Άλλαξε η ανάγκη. Η εποχή είναι ακόμα πιο κατακερματισμένη και αποσπασματική. Δεν νοιάζεται κανείς να έχει άλμπουμ, να ‘χει το artwork του άλμπουμ. Δεν θέλει ν’ ακούσει από το 1 ως το 15. Θέλει πιο πολύ να δει. Θέλει πιο πολύ να πάρει τζούρα, να πάρει δόση. Δεν θέλει πιο πολύ να βυθιστεί στο πράγμα αυτό. Υπάρχουν πάντα οι εξαιρέσεις αλλά αυτή είναι η γενική κατάσταση. Βοήθησαν και οι εταιρείες μέσα από τη διαχείρισή τους και τα σταυρωμένα χέρια, για μένα, με τα οποία κάτσανε και το «ελεύθερο» μέσο διάδοσης πλέον της μουσικής.
Και στις συναυλίες παρατηρούνται ανάλογα φαινόμενα;
Πολλοί δεν πάνε για να ακούσουν, αλλά για να δουν. Δεν μιλάω για τις μειοψηφίες, μιλάω για τη μεγάλη μάζα. Δεν πηγαίνει στις συναυλίες για να ζήσει μία διαδραστική εμπειρία μέσα εκεί, που φεύγοντας από τη συναυλία θα κάνει τη ζωή της φωτεινότερη, δυνατότερη ή θα της αποκαλύψει κάποιο μυστικό, μια αλήθεια για τον εαυτό της. Δεν πάει γι’ αυτό. Πάει για το ρεύμα. Πάει για την τάση. Πάει για να δει.
Είναι πράγματι λυπηρό… αν και στην περίπτωσή σου οι θεατές αντιδρούν διαφορετικά
Η μουσική, κακά τα ψέματα, τα τελευταία χρόνια στις παραστάσεις, και κυρίως τις mainstream, έγινε το πρόσχημα. Οι εξαιρέσεις απλά υπάρχουν για να επιβεβαιώσουν τον αμείλικτο κανόνα. Είμαι πολύ απόλυτος σ’ αυτό που λέω. Το ξέρω. Το ζω στο πετσί μου. Από την άλλη έχουμε το πολύ θετικό ότι το ελληνικό τραγούδι – αν κρίνει κανείς και το τραγούδι των γειτόνων χωρών, Ιταλίας και Γαλλίας με την τρομερή παράδοση που έχουνε – κρατά πολύ καλά ακόμη και νομίζω πως είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Απλώς τα μέσα, η οικονομική κατάσταση, οι δυνατότητες και η έλλειψη βιομηχανίας δεν το αφήνουν να λάμψει και να φανεί, γιατί οι προβολείς πέφτουν πια σε πολύ λίγα και συγκεκριμένα πράγματα και βέβαια με κυρίαρχο το τραγούδι της πίστας, το οποίο σ’ ένα μεγάλο μέρος του κόσμου δεν αφήνει να γίνουν αντιληπτά τα καλά τραγούδια που βγαίνουν απ’ την άλλη όχθη.
Με αφορμή την πίστα, που είπες, «Η επιμονή σου», έγινε τεράστια επιτυχία, ακούστηκε παντού, και σε πίστες…
Κοίταξε, εγώ το έχω αυτό το πράγμα. Από πολύ μικρός χωρίς να είναι στις προθέσεις μου γινόμουνα mainstream, κάθε τόσο, πάρα πολύ mainstream. Και μάλιστα σκεφτόμουν ότι αν έβγαζα ένα βιβλίο στα αγγλικά ο τίτλος που θα με χαρακτήριζε θα ήταν «Mainstream by accident». Παρακαλώ δε να κατοχυρωθεί μέσω της συνέντευξης αυτής.
Γιατί by accident;
Γιατί έτσι προκύπτει… Από τότε που γράψαμε με τον Δημητριάδη το «Σα να μην πέρασε μια μέρα» ή το «Πιάσε με» για την Ελένη, το «Παραμιλητό», το «Μοίρα μου έγινες» για την Μπάμπαλη. Κυρίαρχη θέση έχουν «Τα παιδιά των δρόμων», ένα τραγούδι που έγινε no1 σε μία εποχή, το 2003, που ακόμη η πίστα έκανε καθολικά θραύση και ένα τραγούδι κοινωνικό στην πραγματικότητα που ήταν στο no1 του ραδιοφώνου… Πόσο μάλλον με την «Επιμονή» που έχουμε να κάνουμε τώρα…
Πως γεννιέται μια μεγάλη επιτυχία;
Όταν φτιάχνεις τραγούδι, κοιτάς να βάλεις τις αισθητικές συντεταγμένες που σε προστατεύουν και που πιστεύεις πως εκφράζουν όσα είσαι. Τώρα, όταν φύγει από τα χέρια σου, θα πάει παντού.
Όταν γίνει κτήμα των άλλων, δε μπορείς πια να επέμβεις στη μοίρα του.
Μερικές φορές, το μόνο που μπορείς να κάνεις, είναι αν κατακρεουργήσουν το τραγούδι σου στην πορεία, κυρίως με κάτι απαίσια remix, εξαιτίας της επιτυχίας του τραγουδιού που είτε δεν σε ρωτάνε είτε γίνονται νύχτα, καλό είναι τότε να τους κυνηγήσεις. Να μην αφήσεις – όσο κι αν χαίρεται ο κόσμος – να επικρατήσει ένα άρωμα που πρόσκαιρα δίνει κάτι στο τραγούδι για δύο συγκεκριμένους χώρους ή για δύο συγκεκριμένες βραδιές, αλλά γενικά του αποδυναμώνει τη συγκίνηση. Όμως από την άλλη, υπάρχει και κάτι πανηγυρικό και κάτι πάρα πολύ χαρούμενο όταν το μήνυμά σου με κάποιον τρόπο το νιώσεις ότι πηγαίνει σε όλη τη χώρα απ’ άκρη σ’ άκρη, σε όλους τους ανθρώπους. Με την «Επιμονή» δεν είναι τόσο απλή υπόθεση. Έχουν συμβεί μαγικά πράματα με αυτό το τραγούδι. Εμένα μου συνέβησαν πράγματα, παρόλο το ότι είχα τριβή μέσα από τραγούδια με μαζικό εκτόπισμα, όπως, σου ξαναλέω, από το «Είναι εντάξει μαζί μου» μέχρι το «Για να σε συναντήσω».
Η «Επιμονή» δηλαδή σε ξεπέρασε;
Με την «Επιμονή» γίναν όλα. Παντρεύτηκαν ατελείωτα ζευγάρια, βαφτίστηκαν παιδιά με το τραγούδι. Έχω βίντεο από γάμους και βαφτίσεις που δεν τα φαντάζεσαι, γράμματα από τη φυλακή, γράμματα από μετανάστες, άνθρωποι με χρόνια προβλήματα υγείας – το κυριότερο – ταυτίστηκαν πλήρως με το τραγούδι, και οι συγγενείς τους… Τι να προσθέσω, μέχρι πολύ συγκινητικά πράγματα που αφορούσαν παιδιά πάρα πολύ μικρά με προβλήματα υγείας και πρωτοβουλίες που πάρθηκαν γύρω απ’ το τραγούδι. Όταν λοιπόν ένα τραγούδι αγαπιέται σε τέτοιο βαθμό, δεν μπορείς να ακυρώσεις όλα αυτά τα πράγματα ή να περάσεις σε μερικές στερεότυπες αγκυλώσεις και ξύλινο λόγο ότι οτιδήποτε επεκτείνεται και γίνεται πολύ μαζικό, αμέσως έχει μόνο την κακή του πλευρά.
Εγώ, βέβαια, είχα περισσότερο στο μυαλό μου το πώς σου φαίνεται που η «Επιμονή» μπορεί να παίζεται σε πίστα, σε σκυλάδικα.
Είναι μέρος του. Τι να κάνουμε. Μέσα σε αυτήν την παράδοση που έχουμε στη διασκέδαση, τη μαζική, έχουμε λίγες καλές στιγμές, αλλά έχουμε και τα πανηγύρια μας. Έχει παιχτεί σε τόσα πανηγύρια, σε τόσα νησιώτικα. Το συνάντησα σε νησιά από ψαράδες. Δεν είναι λίγο αυτό. Εγώ πιο πολύ με την αισθητική έχω φρικάρει… Όταν σε πολύ λάθος μέρη και με πολύ λάθος τραγούδια στη σειρά φτιαγμένα σε playlist έχω ακούσει την «Επιμονή» ή άλλα μου τραγούδια σε κάκιστα, ελεεινά remix. Εκεί έχω κινηθεί μέχρι και νομικά. Εκεί είναι μία άλλη ιστορία. Αλλά γενικά το να ‘χει χαρεί πολύς κόσμος, το να ‘χει αγαπήσει πολύς κόσμος, να ‘χει θυμηθεί τη σχέση του και να του αρέσει να το κάνει αυτό ακόμη κι αν μετά έχει ακούσει ό,τι άλλο του κατέβηκε στο κεφάλι δεν μπορεί εμένα να μην με γεμίσει χαρά, αν κάτι του έδωσε στη ζωή του. Αν του έδωσε κουράγιο στην καθημερινότητά του. Κυρίως αυτή είναι η φράση που μ’ ενδιαφέρει, κατάλαβες;
Μα ναι, αφού σου είχα πει πως ειδικά η «Επιμονή» και το «Κάθε μπαλκόνι έχει άλλη θέα» μου έχουν σφραγίσει στιγμές μ’ αυτόν τον τρόπο.
Πολύ μεγάλη ιστορία τα τραγούδια που μας δίνουν κουράγιο στην καθημερινότητα. Κι εγώ αυτό εννοούσα όταν σου μίλησα στην αρχή για διάθεση συνάντησης. Αυτό ή το ‘χεις ή δεν το ‘χεις. Υπάρχουν άλλοι καλλιτέχνες που νιώθουν πιο πολύ εξερευνητές, πιο πολλοί ακόμη αυτοψυχαναλύονται ή τους ενδιαφέρει μια άλλη εσωτερική διαδρομή. Για όλους τους καλλιτέχνες ισχύει αυτό. Όλοι με τα ρούχα μας τρωγόμαστε. Κι έχουμε και τον εαυτό μας στο μικροσκόπιο. Εγώ πάντα πίστευα στη δύναμη του λαϊκού τραγουδιού. Μ’ ενδιέφερε αυτό, δηλαδή, στο πώς ένα τραγούδι που θα σε κάνει, όμως, και ευγενέστερο και φωτεινότερο, θα βγάλει τον καλό σου εαυτό, πώς θα μοιραστείς ουσιαστικά και θα επικοινωνήσεις με τον διπλανό σου και με όλον τον κόσμο και θα πάρεις κουράγιο στην καθημερινότητά σου και θα γίνετε κι εσύ κι αυτός καλύτεροι και πιο εκπληρωμένοι, γεμάτοι πιο πολλή πίστη, πιο πολλή ελπίδα, αλληλεγγύη, την αίσθηση της δεύτερης ευκαιρίας που ο καθένας μας αξίζει στη ζωή.
Αυτό ήθελες απ’ όταν ξεκίνησες, αν πας 18 χρόνια πίσω;
Ναι, πάντα το σκεφτόμουν αυτό. Και οι τραγουδοποιοί που αγαπούσα και οι ποιητές που αγαπούσα το είχαν αυτό. Πάντα το σκεφτόμουν.
Με αφορμή αυτά, καθώς και τον επικείμενο δίσκο «18 χρόνια Δρόμος» που αναμένεται να κυκλοφορήσει στα μέσα Σεπτεμβρίου, ο Κώστας Λειβαδάς μιλά για την αλλαγή της εποχής, για το «mainstream by accident», για την τεράστια επιτυχία της «Επιμονής» και ό,τι αυτό συνεπάγεται, για το όραμά του απ’ όταν ξεκίνησε, για την ιστορία τραγουδιών, για την Ελένη Τσαλιγοπούλου, για την έμπνευση, για τη μουσική του βάση, για τον απολογισμό που έρχεται μετά από «18 χρόνια Δρόμο» και άλλα ξεχωριστά κι ενδιαφέροντα.
Όλα αυτά ήταν δύσκολο να «χωρέσουν» σε ένα μόνο μέρος, γι’ αυτό και θα ακολουθήσει σύντομα το δεύτερο μέρος της συνέντευξης αυτής.
Να ξεκινήσουμε από την «αρχή του δρόμου», από τη Μονή Λαζαριστών;
Ναι, στις 2 Ιουλίου έγινε η πρώτη συναυλία που την ονειρευόμασταν χρόνια, και με το περιοδικό στο οποίο γράφω στη Θεσσαλονίκη, το biscotto, που έκλεινε τα 100 του τεύχη, με τίτλο «18 χρόνια Δρόμος». Τόσα έχουν περάσει από τον πρώτο μου προσωπικό δίσκο, το «Κάθε μπαλκόνι έχει άλλη θέα» που κυκλοφόρησε το 1997. Βέβαια το πρώτο μου τραγούδι στη δισκογραφία κυκλοφόρησε λίγο πιο πριν. Γενικά ανήκω στις εξαιρέσεις στο ελληνικό τραγούδι, που είναι μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού, που αρχίσαμε από νωρίς να δουλεύουμε και είχαμε και την ευλογία, αλλά και το στοίχημα να κάνουμε πάρα πολύ μικροί πρώτο δίσκο ή να ξεκινήσουμε στη δουλειά.
Εντυπώσεις;
Έτσι όπως εξελίχθηκε αυτή η πανσέληνος της Πέμπτης 2 Ιουλίου με τα πολιτικά γεγονότα, ακριβώς δηλαδή τη στιγμή που ο τρόμος έχει απλωθεί παντού, είναι όλα κλειστά και κανείς δεν ξέρει τι θα γίνει, ο κόσμος μας επέτρεψε να κάνουμε τη συναυλία και να συνεχίσουμε μέσα σε ένα πλήθος ακυρώσεων, μεταθέσεων, αλλά και βροχών. Ο κόσμος, εδώ, επειδή καταλάβαινε ότι είναι ένα μοναδικό γεγονός, και όχι η συνέχεια μίας περιοδείας, και μία συναυλία που δύσκολα θα ξαναβρεθούν όλοι αυτοί μαζί, γιατί σου θυμίζω πως ήταν καλεσμένοι η Τσαλιγοπούλου, ο Στόκας, η Ασλανίδου, η Μπάμπαλη, η Παπαδοπούλου κι ο Καραντίνης. Μέχρι το τέλος δεν μείωσε την προπώληση.
Απόδειξη της δικής σου δυναμικής αλλά και της ανάγκης του κόσμου για καλό τραγούδι στις, αν μη τι άλλο, περίεργες μέρες που βιώνουμε.
Το να μας επιτρέψει σε μία τέτοια συνθήκη να γίνει ήταν για μένα η πιο συγκινητική απόδειξη της αγάπης και της διάθεσης για συνάντηση. Τουλάχιστον εμένα και μέσα από τα τραγούδια μου και σ’ αυτά που πιστεύω γύρω απ’ το τραγούδι με χαρακτηρίζει αυτό, η διάθεση για συνάντηση.
Η συνέχεια;
Συνεχίσαμε έκτοτε μετά από όλο αυτόν τον τραγικό Ιούλιο, στο Φεστιβάλ Σερίφου, όπου ήταν πολύ ωραία. Είχαμε την ευκαιρία να ανοίξει το φεστιβάλ ο Γρηγόρης ο Βαλτινός που τόσο τον αγαπάω και η Ελένη και εγώ, και να τραγουδήσει και μαζί μας. Όμορφες στιγμές ζήσαμε με την Ελένη και στις 23 Αυγούστου στο πάρκο Λαυρίου. Τη σκυτάλη παίρνει το αθηναϊκό «18 χρόνια Δρόμος», η αρχή μιας σειράς συναυλιών που θα γίνουν μέσα στη χρονιά, στις 13 Σεπτεμβρίου, Κυριακή, στο Άλσος Βεΐκου, όπου προς το παρόν μπορώ μόνο να σου ανακοινώσω την Ελένη Τσαλιγοπούλου, τη Βίκυ Καρατζόγλου και τη Ζωή Παπαδοπούλου, αλλά θα είναι και πολλοί άλλοι φίλοι καλλιτέχνες. Μετά τις 31 μπορώ να ανακοινώσω έναν – δύο ακόμη, γιατί έχουν συναυλίες.
Άρα θα είναι κάτι αντίστοιχο με τη συναυλία στη Μονή Λαζαριστών;
Ναι, θα είναι, αλλά επειδή θα είναι αρκετοί και μέσα στη χρονιά σκοπεύουμε να κάνουμε κι άλλες συναυλίες δεν θα είναι όλοι αυτοί οι αγαπημένοι καλλιτέχνες ξανά μαζί. Θα είναι και κάποιοι άλλοι που δεν ήταν την προηγούμενη φορά. Ο σκοπός είναι αυτός, οι παραστάσεις να διαθέτουν μία μοναδικότητα και μία περιπέτεια και να μην έχουν μία τυποποιημένη μορφή - και στο περιεχόμενό και στους καλεσμένους.
Όλα αυτά, βέβαια, εν αναμονή της επικείμενης κυκλοφορίας, στα μέσα Σεπτεμβρίου, του cd «18 χρόνια Δρόμος».
Που από τριπλό τελικά, θα είναι σφιχτό διπλό. Θα περιλαμβάνει 41 από τα πιο αγαπημένα μου τραγούδια, που ‘χω τραγουδήσει κι εγώ, αλλά και κυρίως έχω γράψει για άλλους.
Μια σύνοψη δηλαδή της μέχρι τώρα πορείας σου;
Η ιδέα ξεκίνησε τα τελευταία 3-4 χρόνια. Να υπάρξει η συλλογή σαν κάτι πολύ απαραίτητο. Είμαι ο μόνος της γενιάς μου που έχω γράψει τόσα πολλά τραγούδια για άλλους και υπήρχε πάντα με μένα αυτό το θέμα. Δηλαδή φίλοι, άνθρωποι του χώρου να λένε «Α, κι αυτό δικό σου;», «Αυτό σε ποιο δίσκο ήτανε;», «Εκεί μόνο τα λόγια ή έχεις γράψει και τη μουσική;», «Κι αυτό πότε είχε βγει;» και «Ο πρώτος δίσκος υπάρχει ή έχει καταργηθεί;». Ζούμε σε μια περίοδο μία στιγμή που έτσι κι αλλιώς τα credits, που αποδίδονται στους δημιουργούς δεν είναι καν αυτά που τας αναλογούν, σε συνδυασμό με το χάος που δημιουργεί το διαδίκτυο γύρω από τους συντελεστές. Παράλληλα δεν υπάρχει ούτε αγάπη, ούτε εμμονή αν θες, από τον ακροατή για μια ολοκληρωμένη έκδοση. Κάποτε μέσα από το βινύλιο, που είχαμε εμείς, ξέραμε μέχρι και τον τελευταίο μπασίστα που παίζει, πόσο μάλλον αυτόν που γράφει τα τραγούδια. Όλα αυτά μαζί καθιστούν για μένα ακόμα πιο απαραίτητο και επιβεβλημένο το γεγονός της κυκλοφορίας αυτού του δίσκου.
Στην ουσία θα λειτουργεί σαν ταυτότητά σου.
Επιθυμώ να γίνει το soundtrack που πάρα πολλοί φίλοι ακροατές θέλανε να έχουν στη δισκοθήκη τους με όλα αυτά τα πράγματα που έρχονται από διαφορετικούς δίσκους. Αλλά ταυτόχρονα κι εγώ κάποια στιγμή να παρουσιάσω ένα μέρος αυτών των τραγουδιών σε ενότητα για να έχει και ο κόσμος μια πιο καλή ιδέα και εντύπωση του ποια ήταν η δουλειά μου στ’ αλήθεια όλα αυτά τα χρόνια. Φυσικά όταν έχεις υπογράψει 200 τραγούδια, μονίμως θα λες «Α, οι ηλεκτρικές εξομολογήσεις μου γιατί να λείπουν; Α, αυτά τα λαϊκά που έφτυσα αίμα για να τα γράψω γιατί να μην είναι;», θα ψάχνεσαι. Έγινε, όμως, μια όσο το δυνατόν πιο αντιπροσωπευτική συλλογή, πιστεύω, με τα πιο αγαπημένα.
Θεωρείς πως η όλη κατάσταση που επικρατεί σχετικά με την έκδοση δίσκων έχει δημιουργηθεί λόγω κρίσης;
Όχι. Και νωρίτερα το συναντούσαμε. Άλλαξε η εποχή. Άλλαξε η ματιά. Άλλαξε η ανάγκη. Η εποχή είναι ακόμα πιο κατακερματισμένη και αποσπασματική. Δεν νοιάζεται κανείς να έχει άλμπουμ, να ‘χει το artwork του άλμπουμ. Δεν θέλει ν’ ακούσει από το 1 ως το 15. Θέλει πιο πολύ να δει. Θέλει πιο πολύ να πάρει τζούρα, να πάρει δόση. Δεν θέλει πιο πολύ να βυθιστεί στο πράγμα αυτό. Υπάρχουν πάντα οι εξαιρέσεις αλλά αυτή είναι η γενική κατάσταση. Βοήθησαν και οι εταιρείες μέσα από τη διαχείρισή τους και τα σταυρωμένα χέρια, για μένα, με τα οποία κάτσανε και το «ελεύθερο» μέσο διάδοσης πλέον της μουσικής.
Και στις συναυλίες παρατηρούνται ανάλογα φαινόμενα;
Πολλοί δεν πάνε για να ακούσουν, αλλά για να δουν. Δεν μιλάω για τις μειοψηφίες, μιλάω για τη μεγάλη μάζα. Δεν πηγαίνει στις συναυλίες για να ζήσει μία διαδραστική εμπειρία μέσα εκεί, που φεύγοντας από τη συναυλία θα κάνει τη ζωή της φωτεινότερη, δυνατότερη ή θα της αποκαλύψει κάποιο μυστικό, μια αλήθεια για τον εαυτό της. Δεν πάει γι’ αυτό. Πάει για το ρεύμα. Πάει για την τάση. Πάει για να δει.
Είναι πράγματι λυπηρό… αν και στην περίπτωσή σου οι θεατές αντιδρούν διαφορετικά
Η μουσική, κακά τα ψέματα, τα τελευταία χρόνια στις παραστάσεις, και κυρίως τις mainstream, έγινε το πρόσχημα. Οι εξαιρέσεις απλά υπάρχουν για να επιβεβαιώσουν τον αμείλικτο κανόνα. Είμαι πολύ απόλυτος σ’ αυτό που λέω. Το ξέρω. Το ζω στο πετσί μου. Από την άλλη έχουμε το πολύ θετικό ότι το ελληνικό τραγούδι – αν κρίνει κανείς και το τραγούδι των γειτόνων χωρών, Ιταλίας και Γαλλίας με την τρομερή παράδοση που έχουνε – κρατά πολύ καλά ακόμη και νομίζω πως είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Απλώς τα μέσα, η οικονομική κατάσταση, οι δυνατότητες και η έλλειψη βιομηχανίας δεν το αφήνουν να λάμψει και να φανεί, γιατί οι προβολείς πέφτουν πια σε πολύ λίγα και συγκεκριμένα πράγματα και βέβαια με κυρίαρχο το τραγούδι της πίστας, το οποίο σ’ ένα μεγάλο μέρος του κόσμου δεν αφήνει να γίνουν αντιληπτά τα καλά τραγούδια που βγαίνουν απ’ την άλλη όχθη.
Με αφορμή την πίστα, που είπες, «Η επιμονή σου», έγινε τεράστια επιτυχία, ακούστηκε παντού, και σε πίστες…
Κοίταξε, εγώ το έχω αυτό το πράγμα. Από πολύ μικρός χωρίς να είναι στις προθέσεις μου γινόμουνα mainstream, κάθε τόσο, πάρα πολύ mainstream. Και μάλιστα σκεφτόμουν ότι αν έβγαζα ένα βιβλίο στα αγγλικά ο τίτλος που θα με χαρακτήριζε θα ήταν «Mainstream by accident». Παρακαλώ δε να κατοχυρωθεί μέσω της συνέντευξης αυτής.
Γιατί by accident;
Γιατί έτσι προκύπτει… Από τότε που γράψαμε με τον Δημητριάδη το «Σα να μην πέρασε μια μέρα» ή το «Πιάσε με» για την Ελένη, το «Παραμιλητό», το «Μοίρα μου έγινες» για την Μπάμπαλη. Κυρίαρχη θέση έχουν «Τα παιδιά των δρόμων», ένα τραγούδι που έγινε no1 σε μία εποχή, το 2003, που ακόμη η πίστα έκανε καθολικά θραύση και ένα τραγούδι κοινωνικό στην πραγματικότητα που ήταν στο no1 του ραδιοφώνου… Πόσο μάλλον με την «Επιμονή» που έχουμε να κάνουμε τώρα…
Πως γεννιέται μια μεγάλη επιτυχία;
Όταν φτιάχνεις τραγούδι, κοιτάς να βάλεις τις αισθητικές συντεταγμένες που σε προστατεύουν και που πιστεύεις πως εκφράζουν όσα είσαι. Τώρα, όταν φύγει από τα χέρια σου, θα πάει παντού.
Όταν γίνει κτήμα των άλλων, δε μπορείς πια να επέμβεις στη μοίρα του.
Μερικές φορές, το μόνο που μπορείς να κάνεις, είναι αν κατακρεουργήσουν το τραγούδι σου στην πορεία, κυρίως με κάτι απαίσια remix, εξαιτίας της επιτυχίας του τραγουδιού που είτε δεν σε ρωτάνε είτε γίνονται νύχτα, καλό είναι τότε να τους κυνηγήσεις. Να μην αφήσεις – όσο κι αν χαίρεται ο κόσμος – να επικρατήσει ένα άρωμα που πρόσκαιρα δίνει κάτι στο τραγούδι για δύο συγκεκριμένους χώρους ή για δύο συγκεκριμένες βραδιές, αλλά γενικά του αποδυναμώνει τη συγκίνηση. Όμως από την άλλη, υπάρχει και κάτι πανηγυρικό και κάτι πάρα πολύ χαρούμενο όταν το μήνυμά σου με κάποιον τρόπο το νιώσεις ότι πηγαίνει σε όλη τη χώρα απ’ άκρη σ’ άκρη, σε όλους τους ανθρώπους. Με την «Επιμονή» δεν είναι τόσο απλή υπόθεση. Έχουν συμβεί μαγικά πράματα με αυτό το τραγούδι. Εμένα μου συνέβησαν πράγματα, παρόλο το ότι είχα τριβή μέσα από τραγούδια με μαζικό εκτόπισμα, όπως, σου ξαναλέω, από το «Είναι εντάξει μαζί μου» μέχρι το «Για να σε συναντήσω».
Η «Επιμονή» δηλαδή σε ξεπέρασε;
Με την «Επιμονή» γίναν όλα. Παντρεύτηκαν ατελείωτα ζευγάρια, βαφτίστηκαν παιδιά με το τραγούδι. Έχω βίντεο από γάμους και βαφτίσεις που δεν τα φαντάζεσαι, γράμματα από τη φυλακή, γράμματα από μετανάστες, άνθρωποι με χρόνια προβλήματα υγείας – το κυριότερο – ταυτίστηκαν πλήρως με το τραγούδι, και οι συγγενείς τους… Τι να προσθέσω, μέχρι πολύ συγκινητικά πράγματα που αφορούσαν παιδιά πάρα πολύ μικρά με προβλήματα υγείας και πρωτοβουλίες που πάρθηκαν γύρω απ’ το τραγούδι. Όταν λοιπόν ένα τραγούδι αγαπιέται σε τέτοιο βαθμό, δεν μπορείς να ακυρώσεις όλα αυτά τα πράγματα ή να περάσεις σε μερικές στερεότυπες αγκυλώσεις και ξύλινο λόγο ότι οτιδήποτε επεκτείνεται και γίνεται πολύ μαζικό, αμέσως έχει μόνο την κακή του πλευρά.
Εγώ, βέβαια, είχα περισσότερο στο μυαλό μου το πώς σου φαίνεται που η «Επιμονή» μπορεί να παίζεται σε πίστα, σε σκυλάδικα.
Είναι μέρος του. Τι να κάνουμε. Μέσα σε αυτήν την παράδοση που έχουμε στη διασκέδαση, τη μαζική, έχουμε λίγες καλές στιγμές, αλλά έχουμε και τα πανηγύρια μας. Έχει παιχτεί σε τόσα πανηγύρια, σε τόσα νησιώτικα. Το συνάντησα σε νησιά από ψαράδες. Δεν είναι λίγο αυτό. Εγώ πιο πολύ με την αισθητική έχω φρικάρει… Όταν σε πολύ λάθος μέρη και με πολύ λάθος τραγούδια στη σειρά φτιαγμένα σε playlist έχω ακούσει την «Επιμονή» ή άλλα μου τραγούδια σε κάκιστα, ελεεινά remix. Εκεί έχω κινηθεί μέχρι και νομικά. Εκεί είναι μία άλλη ιστορία. Αλλά γενικά το να ‘χει χαρεί πολύς κόσμος, το να ‘χει αγαπήσει πολύς κόσμος, να ‘χει θυμηθεί τη σχέση του και να του αρέσει να το κάνει αυτό ακόμη κι αν μετά έχει ακούσει ό,τι άλλο του κατέβηκε στο κεφάλι δεν μπορεί εμένα να μην με γεμίσει χαρά, αν κάτι του έδωσε στη ζωή του. Αν του έδωσε κουράγιο στην καθημερινότητά του. Κυρίως αυτή είναι η φράση που μ’ ενδιαφέρει, κατάλαβες;
Μα ναι, αφού σου είχα πει πως ειδικά η «Επιμονή» και το «Κάθε μπαλκόνι έχει άλλη θέα» μου έχουν σφραγίσει στιγμές μ’ αυτόν τον τρόπο.
Πολύ μεγάλη ιστορία τα τραγούδια που μας δίνουν κουράγιο στην καθημερινότητα. Κι εγώ αυτό εννοούσα όταν σου μίλησα στην αρχή για διάθεση συνάντησης. Αυτό ή το ‘χεις ή δεν το ‘χεις. Υπάρχουν άλλοι καλλιτέχνες που νιώθουν πιο πολύ εξερευνητές, πιο πολλοί ακόμη αυτοψυχαναλύονται ή τους ενδιαφέρει μια άλλη εσωτερική διαδρομή. Για όλους τους καλλιτέχνες ισχύει αυτό. Όλοι με τα ρούχα μας τρωγόμαστε. Κι έχουμε και τον εαυτό μας στο μικροσκόπιο. Εγώ πάντα πίστευα στη δύναμη του λαϊκού τραγουδιού. Μ’ ενδιέφερε αυτό, δηλαδή, στο πώς ένα τραγούδι που θα σε κάνει, όμως, και ευγενέστερο και φωτεινότερο, θα βγάλει τον καλό σου εαυτό, πώς θα μοιραστείς ουσιαστικά και θα επικοινωνήσεις με τον διπλανό σου και με όλον τον κόσμο και θα πάρεις κουράγιο στην καθημερινότητά σου και θα γίνετε κι εσύ κι αυτός καλύτεροι και πιο εκπληρωμένοι, γεμάτοι πιο πολλή πίστη, πιο πολλή ελπίδα, αλληλεγγύη, την αίσθηση της δεύτερης ευκαιρίας που ο καθένας μας αξίζει στη ζωή.
Αυτό ήθελες απ’ όταν ξεκίνησες, αν πας 18 χρόνια πίσω;
Ναι, πάντα το σκεφτόμουν αυτό. Και οι τραγουδοποιοί που αγαπούσα και οι ποιητές που αγαπούσα το είχαν αυτό. Πάντα το σκεφτόμουν.
