Στη συναυλία θα ακουστούν τραγούδια από τα έργα του Καλδάρα «Μικρά Ασία» και «Βυζαντινός Εσπερινός» (σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου), καθώς και παλαιότερες μεγάλες επιτυχίες του συνθέτη Με την αφορμή αυτή συνάντησα τον Κώστα Καλδάρα στο σπίτι του στη Νάουσα, σε μια μαγευτική τοποθεσία, όπου διαμένει πλέον μόνιμα και συζητήσαμε τόσο για τη συγκεκριμένη συναυλία, όσο και για την πολιτιστική κατάσταση στη χώρα.
Κώστα πώς γεννήθηκε η ιδέα του αφιερώματος στον Απόστολο; Έχουν περάσει πάρα πολλά χρόνια από τότε που έγινε κάτι ανάλογο.
Ευτυχώς, στην τέχνη ο χρόνος είναι σύμμαχος. Γι’ αυτό μιλάμε για διαχρονικά τραγούδια, απαλλαγμένα απ’ το πρόσκαιρο, αλλά συμπορευόμενα με το επίκαιρο. Όταν λοιπόν μετακόμισα με την οικογένεια μου στη Νάουσα, συνάντησα ανθρώπους που αγαπούν και υπηρετούν τον πολιτισμό και φυσικά το ελληνικό τραγούδι. Αρχίσαμε λοιπόν να σκεφτόμαστε τι μπορούμε να κάνουμε και σε τι μπορούσα να βοηθήσω κι εγώ στα πολιτιστικά της πόλης. Μου αναφέρανε κάποια στιγμή, ότι φέτος συμπληρώνονται τα 90 χρόνια από τη Μικρασιατική καταστροφή, αλλά και τα 40 χρόνια από την έκδοση του δίσκου «Μικρά Ασία». Σκέφτηκα λοιπόν πως είναι μια καλή αφορμή να κάνουμε το αφιέρωμα στον Απόστολο. Από κει ξεκίνησε το νήμα και χάρηκα πολύ, που αυτό εξελίχθηκε από μια συζήτηση παρέας. Το δεχθήκανε αμέσως με ενθουσιασμό, από το δήμο και από το Σύλλογο Φίλων Μουσικής της Ημαθίας κι αφού γίνανε οι πρώτες επαφές με τον δήμαρχο και τον πρόεδρο του συλλόγου, άρχισα να «σκαλίζω» να δω τι καλύτερο μπορεί να γίνει. Τον πρώτο που θα έπαιρνα τηλέφωνο ήταν ο Γιώργος ο Νταλάρας. Είχαμε συναντηθεί 2-3 φορές ακόμα φέτος, για μια άλλη δουλειά που ετοιμάζω και αφορά σε μελοποιημένη ποίηση. Αλλά πριν προχωρήσω στα της συναυλίας, θέλω να αναφέρω κάποια πράγματα γι’ αυτό τον άνθρωπο. Λένε για το Γιώργο διάφορα πράγματα… Εντάξει, μπορεί κάποιοι να έχουν πειραχτεί ή ακόμα και κουραστεί, επειδή είναι 45 χρόνια στο ελληνικό τραγούδι, αλλά δεν έχει κάνει ατοπήματα, ούτε εκπτώσεις, έχει μια πορεία πολύ σημαντική κι ένα ρεπερτόριο απίστευτο. Του έχουν εμπιστευτεί τα τραγούδια τους οι μεγαλύτεροι Έλληνες συνθέτες. Αν έχει κάνει λεφτά, τα δούλεψε και δούλεψε με πάθος, δεν τα ‘χει κλέψει από κανέναν, όπως από κανέναν δεν έχει ανάγκη να τον υπερασπιστεί, αφού γι' αυτό φροντίζει η ιστορία του.
Έτσι λοιπόν, στις επαφές μου με τον Γιώργο και μέσα στις συζητήσεις μας, του ανέφερα πως ετοιμάζω στη Νάουσα ένα αφιέρωμα στον Απόστολο. Δεν χρειαζόταν να του πω κάτι παραπάνω. «Ότι θες Κώστα…» μου είπε. «Εμείς, έτσι κι αλλιώς είμαστε αδέρφια ή μάλλον ξαδέρφια, γιατί τον πατέρα σου τον έλεγα θείο». Γνωριζόμαστε πολλά χρόνια. Εγώ ήμουν πιτσιρίκος όταν κάνανε τη «Μικρά Ασία» και φυσικά πολύ νεαρός και ο Γιώργος. Αρχίσαμε λοιπόν σιγά-σιγά να χτίζουμε το αφιέρωμα. Μίλησα και με την Ελένη την Τσαλιγοπούλου που δέχτηκε αμέσως και με πολλή χαρά να συμμετάσχει στην συναυλία. Έτσι η επόμενη επαφή ήταν για το θέμα της ημερομηνίας, για τις πρόβες κλπ και τελείωσε το θέμα πάρα πολύ απλά και πολύ όμορφα.
Από ποιους μουσικούς θα αποτελείται η ορχήστρα;
Η ορχήστρα θα είναι του Γιώργου. Μεταξύ σοβαρού και αστείου του είπα «να σου φτιάξω μια ορχήστρα εδώ;» «Τότε θα πρέπει να ανέβω κάνα μήνα να κάνουμε πρόβες» μου απάντησε… (γέλια). Ξέρεις πόσο τελειομανής είναι σ’ αυτά. Αλλά είναι σημαντικό κι αυτό θέλω να το αναφέρω, ότι είναι κάποιες περίεργες ίσως και μοιραίες μπορείς να πεις πρωτιές, με το Γιώργο. Δηλαδή, εκείνος έκανε τα πρώτα του βήματα στην δισκογραφία με τον Απόστολο, τον πρώτο μεγάλο του δίσκο με τις επανεκτελέσεις σε παλιά λαϊκά και το πρώτο έργο, τη «Μικρά Ασία». Επίσης ο πρώτος δικός μου δίσκος, η «Νυχτερινή κυβέρνηση» ήταν με το Γιώργο και τώρα, η πρώτη μου συναυλία ως «Ναουσαίος», είναι πάλι με το Γιώργο, ο οποίος είναι πάντα θετικός και ανοιχτός σε δημιουργικές συνεργασίες. Η Ελένη απ' την άλλη, ήταν η αφορμή που βρέθηκα και γνώρισα τη Νάουσα, στις αρχές της δεκαετίας του '90, αφού κι η ίδια είναι Ναουσαία. Κάναμε συναυλίες, δουλεύαμε στη Θεσσαλονίκη κι επισκεπτόμασταν πολύ τακτικά την Νάουσα κι έτσι έκανα κι εγώ εδώ, τις πρώτες γνωριμίες που εξελίχτηκαν σε φιλίες χρόνων. Τώρα πλέον έγινα κι εγώ κι η οικογένεια μου, κάτοικοι αυτής της πανέμορφης πόλης. Κάναμε πλέον την επιλογή μας να ζήσουμε εδώ και είμαστε ευτυχισμένοι. Το δεύτερο παιδί μας - η Ιοκάστη - γεννήθηκε εδώ, αλλά κι η Νεφέλη μας, που είναι δύο χρονών, είναι πολύ ευτυχισμένη κι ελεύθερη. Άσε που όπου βρεθούμε και σταθούμε, πρώτα εκείνη χαιρετάει ο κόσμος. Είναι καταπληκτικά να ζεις δίπλα στην φύση και σε ανθρώπους που σε αγαπάνε αληθινά.
Έτσι λοιπόν γεννήθηκε και υλοποιείται πλέον, η ιδέα του αφιερώματος στον Απόστολο... και εφόσον έχεις όνειρα, καλό είναι να κοιτάς ψηλά, γι' αυτό κι εγώ απευθύνθηκα αμέσως στο Γιώργο και στην Ελένη, φτιάχνοντας μια υπέροχη συνεργασία, που είμαι σίγουρος πως θα μας προσφέρει μια αξέχαστη συναυλία.
Οφείλω να σου μεταφέρω τις πληροφορίες από την ανεπίσημη ιστοσελίδα των φίλων του Νταλάρα*, που λένε πως πέρα από τους ντόπιους ή από τους Θεσσαλονικείς που θα έρθουν, ετοιμάζονται «καραβάνια» από την Αθήνα αλλά και από άλλες περιοχές της Ελλάδας, ακόμα και από χώρες του εξωτερικού, όπως η Ολλανδία, η Γερμανία ή η Γαλλία κι αν μπορούσαν θα ερχόταν κι από Αμερική…
Nαι, ναι, είναι τόσο «τρελαμένοι»! Έχουν φτιάξει και ομάδες στο facebook, για να οργανωθούν καλύτερα. Τα εισιτήρια όχι απλώς κοντεύουν να εξαντληθούν, αλλά θα μπορούσαν να έχουν εξαντληθεί πριν κυκλοφορήσουν. Με τα χίλια ζόρια κρατάνε κάποια… Γιατί το θέατρο δεν είναι πολύ μεγάλο.
Γιατί δεν διαλέξατε ένα μεγαλύτερο χώρο;
Αποφασίσαμε να γίνει εδώ για να είναι μια συναυλία, σημείο αναφοράς. Αφού μου λες πως θα έρθει τόσος κόσμος από τόσες περιοχές και αφού είναι η μοναδική συναυλία του Γιώργου στην Ελλάδα θα μπορούσε να γεμίσει στάδιο. Είναι το θέμα της Μικράς Ασίας, είναι η μουσική αρτιότητα των συνεργατών του, είναι και η Ελένη αλλά και το πάθος των φίλων του Γιώργου, που θα δημιουργούσε το αδιαχώρητο παντού. Αλλά ο χώρος εδώ όπως σου είπα, όπως και οι κάτοικοι της πόλης που έχουν ένα ιδιαίτερο δέσιμο με την Μικρά Ασία, τον Πόντο, αλλά και τα δεινά του τόπου μας, είναι κι αυτός σημείο αναφοράς. Όσος κόσμος μπορέσει, θα μπει και θα απολαύσει με ένα εισιτήριο που είναι πάρα πολύ χαμηλό, είναι 10 euro, αφού είναι μια κίνηση ανιδιοτελής απ’ τους διοργανωτές και αφιλοκερδής από τους τραγουδιστές. Θα πρέπει να το τονίσουμε αυτό, ότι ο Νταλάρας κι η Τσαλιγοπούλου, θα έρθουν να τραγουδήσουν αφιλοκερδώς. Θα πληρωθούν μόνο οι τεχνικοί, η ορχήστρα, τα μεταφορικά και φυσικά η φιλοξενία, που θα θέλαμε να είναι άψογη, για να τους μείνει μια όμορφη ανάμνηση, που θα επιζητάει την επανάληψη. Ότι βγει ως οικονομικό όφελος, θα πάει σε αυτούς που έχουν ανάγκη. Θα επιληφθεί η υπηρεσία κοινωνικής αλληλεγγύης από το δήμο και τους συλλόγους και τα χρήματα θα πάνε εκεί που πρέπει.
Ούτως ή άλλως, δεν ξέρω και αν η εποχή σηκώνει μεγαλύτερη τιμή. Μπορεί όλη η παράσταση να αξίζει πολλά περισσότερα, αλλά η κατάσταση είναι πλέον δυσβάσταχτη.
Σίγουρα αξίζει πολλά περισσότερα, αλλά θα μπορούσαμε και να μη βάλουμε καθόλου εισιτήριο. Αυτό όμως δεν γίνεται, αφού πρέπει οπωσδήποτε να καλύψεις τα έξοδά σου, που εκτός των μουσικών, είναι τα φώτα, ο ήχος, οι αφίσες, η προβολή, χίλια δυο πράγματα… Ελπίζουμε όμως ότι όσοι παρακολουθήσουν την συναυλία, για αυτές τουλάχιστον τις ώρες, θα πάρουν λίγη παραπάνω δύναμη και αισιοδοξία, απ’ το τραγούδι, τις μνήμες και την κοινωνική συνοχή.
Τι θα περιλαμβάνει το πρόγραμμα;
«Μικρά Ασία», «Βυζαντινό Εσπερινό» και μερικά παλιά λαϊκά.
Το «Βυζαντινό Εσπερινό» θα τον παίξετε ολόκληρο ή μόνο μερικά κομμάτια; Σε ρωτάω γιατί τα περισσότερα τραγούδια του έργου, δεν έχουν ακουστεί ζωντανά σχεδόν ποτέ.
Αυτό θα εξαρτηθεί από τον Γιώργο. Δεν ξέρω αν θα μπουν όλα, γιατί είναι θέμα χρόνου, πρόβας, συνεργασίας με την Ελένη και στησίματος της παράστασης από την αρχή. Ξέρω πως θα παιχτούν αυτά τα δυο έργα και στο τέλος της συναυλίας, μερικά απ’ τα κλασικά κι αθάνατα λαϊκά του Απόστολου.
Εκπλήξεις θα έχουμε; Εννοώ αν, πέρα από τα πολύ γνωστά του Απόστολου, όπως «Τώρα κλαις», «Καλή τύχη», «Όποια και να ’σαι», «Φαντασία» κλπ, ακουστούν και κάποια λιγότερο ακουσμένα ή κάποια από αυτά που δεν έχουν δισκογραφήσει οι δυο τραγουδιστές. Θυμάμαι πρόχειρα το «Σ’ ένα βράχο φαγωμένο» ή το «Τέλος δεν έχει ο ουρανός», που αρέσει πολύ και στον Νταλάρα, ας πούμε…
Είναι πολύ πιθανό, αν κρίνω από τις ανησυχίες του Γιώργου και της Ελένης. Τους ξέρω ότι είναι ανήσυχοι και δημιουργικοί. Αν έχουν λίγο χρόνο για πρόβες, θα το κάνουν οπωσδήποτε. Είναι θέμα χρόνου και ορχήστρας, για να κάνουν κάποιες πρόβες παραπάνω. Όλα αυτά τα τραγούδια πρέπει να θα ξαναχτιστούν από την αρχή, με τους συγκεκριμένους μουσικούς, τους ερμηνευτές, αλλά και να προσαρμοστούν στην συγκεκριμένη ορχήστρα.
Υπάρχει η προοπτική της ηχογράφησης και της μετάδοσης της συναυλίας;
Ναι. Θα γίνει μαγνητοσκόπηση από την ΕΤ-3, που είναι κι ο χορηγός επικοινωνίας όπως και ο 95,8 της Θεσσαλονίκης, αλλά και το Δεύτερο Πρόγραμμα που θα ηχογραφήσει τη συναυλία κι ελπίζω να έχει τα σωστά αποτελέσματα για να μεταδοθεί. Ο Κώστας ο Μπλιάτκας, ο διευθυντής της ΕΤ-3, ήταν απ' την πρώτη στιγμή κοντά μας και μας έχει βοηθήσει πάρα πολύ. Επί πλέον είναι Ναουσαίος και έχει ενθουσιαστεί με την προοπτική αυτού του αφιερώματος. Απ' την ΕΤ-3, θα είναι και η παρουσιάστρια της συναυλίας, η Μάρνη Χατζηεμμανουήλ.
Νέα τραγούδια σου θα ξανακούσουμε;
Υπάρχει η προοπτική μιας δουλειάς πάνω σε μελοποιημένη ποίηση, για την οποία θα σου πω περισσότερα όταν θα είμαστε έτοιμοι. Υπάρχουν επίσης «συρταρωμένα» καμιά 25αριά τραγούδια. Αυτή την εποχή αλλάζουν όλα στη δισκογραφία. Θα πρέπει να πληρώσεις από την τσέπη σου την παραγωγή. Τώρα ούτε λεφτά έχω, ούτε μ’ αρέσει αυτή η διαδικασία. Αν το κάνω έτσι, θα το κάνω για το κέφι μου κάποια στιγμή. Δεν έχουμε μάθει εμείς οι λίγο παλιότεροι, να πληρώνουμε την παραγωγή μας και να πηγαίνουμε σε κάποιον τύπο άσχετο για να μας την προωθήσει. Ίσως το κάνω μέσω διαδικτύου. Με ενδιαφέρει αυτή η διαδικασία. Ξεκινώντας πρώτα, από το χώρο του βιβλίου, με κάποια διηγήματά μου που έχω γράψει και θέλω να εκδώσω και μετά να περάσω και στη δισκογραφία. Με ενδιαφέρει πολύ να στήσω εδώ κάτι τέτοιο. Μια παραγωγή η οποία δεν θα έχει τις οικονομικές απαιτήσεις που μπορεί να έχει μια εταιρεία, αλλά θα κινείται μέσα από το δρόμο του Internet, των ηλεκτρονικών μέσων και των ζωντανών εμφανίσεων.
Πέρα από την οικονομική κρίση, πώς βλέπεις την πολιτιστική κατάσταση στη χώρα, αυτή την εποχή;
Υπάρχει πολιτιστική ένδεια στην Ελλάδα. Μια ένδεια η οποία έχει επιβληθεί, κλέβοντας την μνήμη και την ποιότητα της ζωής, αλλά και της σκέψης απ’ τον λαό. Αν όμως η Αθήνα έχει υποταγεί στο μεγαλύτερο ποσοστό, η επαρχία αντέχει ακόμα ή θέλει να αντέχει. Γιατί έχει τα τοπικά της έθιμα, τις τοπικές γιορτές, τα τοπικά τραγούδια της, τα πανηγύρια της, τους τοπικούς μουσικούς, τις μαζώξεις της παρέας. Αντέχει ακόμα, κρατώντας τον κοινωνικό της ιστό. Η Αθήνα έχει παραδοθεί πλέον στα ΜΜΕ. Σ’ αυτή την ένδεια λοιπόν θέλω να αντισταθούμε. Γιατί πριν από την οικονομική μας καταστροφή, η οποία έχει επέλθει ή επέρχεται σε χειρότερο βαθμό, έχει προηγηθεί η πολιτισμική καταστροφή. Έχουνε καθυποτάξει τον Έλληνα, χτυπώντας πρώτα τον πολιτισμό του, τις ρίζες του, με το εύκολο το κακόγουστο, το ηλεκτροφωτισμένο. Δηλαδή χτύπησαν την πολιτιστική μας μνήμη. Και δεν αναφέρομαι μονάχα στο παραδοσιακό τραγούδι αλλά και στο νεότερο, στο λαϊκό τραγούδι, στο ρεμπέτικο, στο σύγχρονο...απαξίωσαν τους δημιουργούς, τον Χατζιδάκι, τον Θεοδωράκη, τον Λοΐζο, τον Καλδάρα, προσπαθώντας να ανακόψουν την συνέχεια. Πρώτα αποκεφαλίσανε μέσα από τη δισκογραφία και από τα ΜΜΕ κάθε καινούργια δημιουργία, κόβοντας και αποκλείοντας τους δημιουργούς από τη δισκογραφία, ανοίγοντας τις πόρτες πελατειακά και με όρους αγοράς δηλαδή, μόνο σε τραγουδιστές. «Πόσα τραγούδια έχεις Θανάση;» «Έχω πέντε τραγούδια». «Πού τα βρήκες;» «Τι σε νοιάζει από πού τα βρήκα τώρα, από τον τάδε, από τον δίπλα, ήρθε ο φίλος μου, ήρθε ο μουσικός μου…» Όχι από δημιουργό πάντως, από κάποιον που είναι η δουλειά του, που το πονάει αυτό που θα κάνει, όπως έκαναν όλοι αυτοί, ο Καλδάρας, ο Βαμβακάρης, ο Μαρκόπουλος, ο Τσιτσάνης, ο Κουγιουμτζής. Καθόντουσαν και γράφανε τα έργα τους. Τώρα ανοίγουν άπλετα οι πόρτες. «Μπες, φέρε τραγουδάκια να ακούσουμε, να κάνουμε κι ένα μιξάρισμα…», να βγει μια ηχητική φούσκα δηλαδή, «βγάλε και λίγο το στηθάκι σου εσύ κορίτσι, βγάλε κι εσύ κάνα σκανδαλάκι αγόρι…» Ευτελίσανε εντελώς τη δημιουργία και τη διαδικασία της δημιουργίας του τραγουδιού και του πολιτισμού μας κι έτσι πλέον είναι αδύναμο να αντισταθεί. Γιατί το τραγούδι έχει μεγάλη δύναμη, καθοριστική, όχι μόνο για τον πολιτισμό, αλλά και για την ίδια την κοινωνία και τους αγώνες της. Πότε μιλάμε για τραγούδια που έγραψαν ιστορία; Όταν υπήρχαν οι εποχές των συνθετών. Μπορεί ο κόσμος που έρχεται σε άμεση επαφή με τους τραγουδιστές, να λέει, το τραγούδι του τάδε τραγουδιστή και να του το αποδίδει, αλλά εμείς ξέρουμε πολύ καλά ότι πίσω από τον τάδε τραγουδιστή ήταν ένας δημιουργός. Ο συνθέτης κι ο στιχουργός, που “πάντρευαν” το ταλέντο τους με αυτό του ερμηνευτή. Αυτό έχει εκλείψει. Αυτά λοιπόν θέλω να ξαναζήσω και θα ξεκινήσω από εδώ την Νάουσα, αυτόν τον πανέμορφο τόπο, γιατί είμαι και πεισματάρης σ’ αυτά τα πράγματα… Πριν από λίγα χρόνια είχα ταξιδέψει μόνος μου στην Ευρώπη και την Αφρική και πήγαινα στα ιστορικά κέντρα των πόλεων. Η Νάουσα δεν έχει να ζηλέψει τίποτα. Το μόνο που έχει να ζηλέψει είναι ότι ακόμα δεν έχει βρεθεί, ίσως η ιδέα, ίσως η πρωτοβουλία και το πείσμα, ή ακόμα η συμπαράσταση και η βοήθεια, έτσι ώστε κάποιος να μπορεί να προσκαλέσει τη φιλαρμονική του δήμου ή ένα κουαρτέτο, ή μια μπάντα με παραδοσιακά ή μια μπάντα jazz, ή αυτές που υπάρχουν στα σχολειά τα Σαββατοκύριακα της άνοιξης και του καλοκαιριού, να παίζουν στο πάρκο του Αγίου Νικολάου… Υπέροχα! Είναι ένα μαγικό πάρκο. Πας στο εξωτερικό και βλέπεις μουσικά σύνολα να παίζουνε και βλέπεις εκατοντάδες κόσμο να ακούει. Κάτι τέτοιο μπορεί κάλλιστα να προσαρμοστεί και στα ελληνικά δεδομένα, σε όλη την Ελλάδα. Εδώ υπάρχει ο Άγιος Νικόλαος που είναι ένα αριστουργηματικό πάρκο, σου δίνει ζωή, ξαναγεννιέσαι μέσα απ’ αυτό το νερό του ποταμού και μέσα από τις πηγές, το περιβάλλον, τα πλατάνια. Είναι επίσης η Σχολή του Αριστοτέλη, που είναι ένα στολίδι παγκοσμίως. Έρχονται Αριστοτελιστές και κάνουν συνέδρια κλπ. Κι αυτό πρέπει να το εκμεταλλευτούμε πολιτιστικά. Όπως και τα θέατρα που έχουν χτιστεί στη Νάουσα. Ο χώρος υπάρχει, η γη υπάρχει, το θέμα είναι να ρίξουμε το σπόρο και να ανθίσει. Όπως και σε κάθε άλλο μέρος της επαρχίας. Εδώ που ήρθαμε δεν ήρθαμε υποχωρώντας για να απομονωθούμε από την Αθήνα και τα αστικά κέντρα, εδώ ήρθαμε να δημιουργήσουμε, να γίνει καινούργια αρχή. Όχι για να αποφύγουμε κάτι αλλά για να το κάνουμε καλύτερο, πιο ανθρώπινο και πιο αληθινό.
Video
«Ότι αγαπώ εγώ πεθαίνει» (Απ. Καλδάρας - Γ. Σαμολαδάς) και συνεντεύξεις των Απόστολου και Κώστα Καλδάρα & Γιώργου Νταλάρα στη Μαλβίνα Κάραλη, στην εκπομπή της ΕΡΤ «Νότες και λόγια» το 1989. Σκηνοθεσία Σταύρος Ζερβάκης.
