Είναι ίσως ο πιο μεστός στιχουργός των καιρών μας. Χαράζει με υποδειγματική συνέπεια και γερό τιμόνι - εδώ και αρκετά χρόνια - τη ρότα του στο σύγχρονο τραγούδι. Οι επιλογές του υπογραμμίζουν το χάρισμα, την πλατιά γκάμα και την εκλεκτικότητά του. «Αλφαβητάρι» πραγματικό, δίχως στεγανά και παρωπίδες.
Ο Οδυσσέας Ιωάννου εξηγεί και εξηγείται:
8 ελληνικοί δίσκοι όχι με αξιολογική ή χρονολογική σειρά, αλλά με την σειρά που τους «γνώρισα» εγώ.
1. «Μικρά Ασία» και «Βυζαντινός Εσπερινός»
Συγγνώμη που βάζω «δύο σε έναν» αλλά αυτοί οι δύο δίσκοι του Απόστολου Καλδάρα είναι μια αδιαίρετη ενότητα στο μυαλό μου παρά το γεγονός πως ο ένας είναι σε στίχους Πυθαγόρα και ο άλλος Λευτέρη Παπαδόπουλου. Όταν πρωτοάκουσα, πέντε χρονών, τον Μαρμαρωμένο Βασιλιά με χτύπησε ρεύμα και ταυτόχρονα ένοιωσα μέλι στην ραχοκοκαλιά μου. Τότε πρωτοάκουσα Χαρούλα και Νταλάρα και σκέφτηκα «να δεις που θα έχει γλύκα η ζωή»…
2. «Τροπάρια για φονιάδες»
Χριστέ μου κάτι στίχοι! Τι γίνεται εδώ; Υπάρχει και αυτός ο Λόγος στο τραγούδι; Και τέτοιες μελωδίες; Και αυτή η Δημητριάδη είναι η ίδια που έλεγε το - επίσης πολύ αγαπημένο μου - «Ένα πρωινό η παναγιά μου»; Συγγνώμη, αλλά η Μαρία ήταν παγκόσμια φωνή!
3. «Το περιβόλι του τρελλού»
Μεγάλοι συνθέτες δεν είναι εκείνοι που έγραψαν μεγάλα τραγούδια, σκέτα. Αυτοί είναι οι ταλαντούχοι. Μεγάλοι είναι όσοι κατάφεραν παράλληλα να δημιουργήσουν και ρήξεις και τομές στην εποχή τους. Το έκαναν ο Μίκης, ο Χατζιδάκις, ο Τσιτσάνης, ο Μικρούτσικος, κάποιοι άλλοι μετρημένοι στα δάχτυλα και βέβαια ο Σαββόπουλος. Χρειάζεται φυσικά να βοηθήσει και η εποχή…
4. «Παραμύθι χωρίς όνομα»
Εδώ κι αν μιλάμε για μελωδίες των αγγέλων! Ο Έκτορας και η Ανδρομάχη, Ρίχνω την καρδιά μου στο πηγάδι, Στην ποταμιά σωπαίνει το κανόνι. Πολλές φορές η λύπη είναι τόσο γενναιόδωρη…
5. «Υπάρχω»
Έφερε την κασέτα σπίτι ο πατέρας μου, για να την βάλουμε στο πρώτο μας ολοκαίνουργιο κασετόφωνο. Την άκουσα δέκα φορές ασταμάτητα. Η πρώτη μου επαφή με ένα λαϊκό τραγούδι που είχε άλλους κώδικες από εκείνο το πιο «λόγιο» που αγαπούσα εγώ, αλλά άρχισα να καταλαβαίνω πως υπάρχει κάτι ατόφιο σε αυτήν την απλότητα των στίχων, κάτι ρωμαλέο και μάχιμο σε αυτές τις μελωδίες. Στον «αντίποδα», η Πολιτεία του Μίκη σε ένα λαϊκό τραγούδι που έπαιρνε κεφάλια.
6. «Άξιον Εστί»
Χρειάζεται κάτι άλλο; Να πω μόνο πως θεωρώ ως την συγκλονιστικότερη στιγμή της ελληνικής δισκογραφίας την είσοδο του Μπιθικώτση στο Με το λύχνο του άστρου… «Πού να βρω την ψυχή μου, το τετράφυλλο δάκρυ».
7. «Φλου»
Ο Σιδηρόπουλος τραγουδούσε για να αγαπιέται. Δεν γινόταν να μην τον αγαπήσεις. Αυτός ο δίσκος συντήρησε σαν ζεστή φωλιά το αίσθημα μιας ολόκληρης γενιάς που αγαπούσε την rock αλλά ήθελε κάποιον να μιλήσει σε αυτήν την γλώσσα για την πόλη μας, τους δρόμους μας, τις γειτονιές μας, όχι του Λίβερπουλ ή του Μάντσεστερ.
8. «Ζεστά Ποτά»
Η αρχή μιας ολόκληρης εποχής. Οι συνθέτες είχαν υποχωρήσει δημιουργικά, η «σοσιαλιστική» Ελλάδα είχε αρχίσει να ζει το όνειρό της με φράγκα και κατανάλωση και το τραγούδι της πίστας άρχισε να ανάγεται σε εθνικό μας τραγούδι. Οι τραγουδοποιοί - όλη η γενιά που ακολούθησε - έβαλαν πλάτη να μη χαθεί τελείως η μπάλα μέσα σε αυτό το «πάρτυ».
8 καλλιτέχνες
Θα παρακαλούσα αυτοί οι οχτώ να διαβαστούν συμπληρωματικά με όλους τους δημιουργούς που εμπλέκονται παραπάνω στους οκτώ δίσκους που ανέφερα.
1. Λατρεύω τον Μάνο Ελευθερίου, αλλά ζηλεύω θανάσιμα τον στίχο του Άκη Πάνου. Δεν πετάω λέξη από τους στίχους του, δεν αφαιρώ ούτε νότα από όσες έγραψε.
2. Aπό κοντά στον Άκη Πάνου, ο Γιώργος Ζαμπέτας. Θυμάμαι τους γονείς μου να γελάνε πάντα με τον «σκύλο τον αράπη», αλλά όταν χρόνια μετά άκουσα τα «Τα δειλινά», είπα πως εδώ έχουμε να κάνουμε με μεγαθήριο.
3. Μια και ανέφερα «Τα δειλινά», Θεέ μου πόσο αγάπησα την Βίκυ Μοσχολιού! Από τότε που κοριτσάκι τραγουδούσε Ξαρχάκο στο «Πέτρα την πέτρα» στην τελευταία σκηνή της Λόλας. Γιατί γουστάραμε οικογενειακώς και ταινίες με Κούρκουλο…
4. Ο Δημήτρης Μητροπάνος ήταν επίσης ένας τραγουδιστής (βλέπε παραπάνω στον δίσκο Υπάρχω) που τραγούδησε κυρίως ένα τραγούδι που δεν μου ήταν πολύ οικείος ο κώδικάς του. Ακόμη κι εκεί όμως με καθήλωνε. Χαρακτήριζε και όριζε ό,τι τραγουδούσε. Μπορεί να του έδινες ένα λούμπεν και να το έκανε σουξέ στο Μέγαρο, ή μία άρια και να ανάγκαζε να την τραγουδάνε ξεχασμένοι ρεμπέτες με τρίχορδα σε ανήλιαγα κουτούκια.
5. Ο Άλκης Αλκαίος. Mου λείπουν τα Κυριακάτικα απογεύματα - πάντα και μόνο Κυριακές - στο σπίτι του να μιλάμε για λέξεις. Αυτό μόνο.
6. Ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου. Η μεγαλύτερη μη λαϊκή, αντρική φωνή που γέννησε το τραγούδι αυτού του τόπου. Μετά από τόσα χρόνια και έχοντας δισκογραφήσει μαζί περίπου πενήντα τραγούδια, είναι σαν μεγάλος μου αδερφός πια. Όταν μετράω τις τόσες συνεργασίες μαζί του - όπως και με τον Θάνο - σκέφτομαι πως έφτασα πολύ μακρύτερα από όσο είχα τολμήσει να ονειρευτώ.
7. Ο Μάνος Λοΐζος. Τόση οικειότητα για άνθρωπο που δεν είχα συναντήσει ποτέ στην ζωή μου δεν έχω ξανανοιώσει! Και τα τραγούδια του φαντάζουν τόσο απλά στην κατασκευή τους, που σε υποψιάζουν πως το ταλέντο και το ένστικτο είναι πολύ ζόρικα τελικά.
8. Ο Σωκράτης Μάλαμας. Όσο μεγαλώνεις δυσκολεύεις. Τόσο με ανθρώπους όσο και με άνευ όρων αγάπες. Νόμιζα πως τα τόσο δυνατά αισθήματα για τη μουσική και την παρουσία κάποιου, την σχεδόν «ειδωλοποίηση», τα είχα αφήσει πίσω μου, στην εφηβεία. Πολύ το χάρηκα που δεν έχω ακόμη ξεμπερδέψει με τέτοια εφηβικά «κατάλοιπα».
Y.Γ. Αυτονόητο είναι πως αυτές οι δύο «λίστες» δεν αποτελούν προϊόν ατέλειωτων ωρών σκέψης και ψαξίματος σε αρχεία και δισκοθήκες. Είναι αυθόρμητη καταγραφή μέσα σε μισή ώρα, από την στιγμή που μου ζητήθηκε. Έτσι ήθελα να το κάνω για να έχει την αυθεντικότητα των πρώτων που μου έρχονταν στο μυαλό. Η ολοκληρωμένη προσωπική μου λίστα, περιλαμβάνει και δεκάδες άλλους. Μεγάλη ευλογία να αγαπάς την δουλειά τόσο πολλών ανθρώπων.
Ο Οδυσσέας Ιωάννου εξηγεί και εξηγείται:
8 ελληνικοί δίσκοι όχι με αξιολογική ή χρονολογική σειρά, αλλά με την σειρά που τους «γνώρισα» εγώ.
1. «Μικρά Ασία» και «Βυζαντινός Εσπερινός»
Συγγνώμη που βάζω «δύο σε έναν» αλλά αυτοί οι δύο δίσκοι του Απόστολου Καλδάρα είναι μια αδιαίρετη ενότητα στο μυαλό μου παρά το γεγονός πως ο ένας είναι σε στίχους Πυθαγόρα και ο άλλος Λευτέρη Παπαδόπουλου. Όταν πρωτοάκουσα, πέντε χρονών, τον Μαρμαρωμένο Βασιλιά με χτύπησε ρεύμα και ταυτόχρονα ένοιωσα μέλι στην ραχοκοκαλιά μου. Τότε πρωτοάκουσα Χαρούλα και Νταλάρα και σκέφτηκα «να δεις που θα έχει γλύκα η ζωή»…
2. «Τροπάρια για φονιάδες»
Χριστέ μου κάτι στίχοι! Τι γίνεται εδώ; Υπάρχει και αυτός ο Λόγος στο τραγούδι; Και τέτοιες μελωδίες; Και αυτή η Δημητριάδη είναι η ίδια που έλεγε το - επίσης πολύ αγαπημένο μου - «Ένα πρωινό η παναγιά μου»; Συγγνώμη, αλλά η Μαρία ήταν παγκόσμια φωνή!
3. «Το περιβόλι του τρελλού»
Μεγάλοι συνθέτες δεν είναι εκείνοι που έγραψαν μεγάλα τραγούδια, σκέτα. Αυτοί είναι οι ταλαντούχοι. Μεγάλοι είναι όσοι κατάφεραν παράλληλα να δημιουργήσουν και ρήξεις και τομές στην εποχή τους. Το έκαναν ο Μίκης, ο Χατζιδάκις, ο Τσιτσάνης, ο Μικρούτσικος, κάποιοι άλλοι μετρημένοι στα δάχτυλα και βέβαια ο Σαββόπουλος. Χρειάζεται φυσικά να βοηθήσει και η εποχή…
4. «Παραμύθι χωρίς όνομα»
Εδώ κι αν μιλάμε για μελωδίες των αγγέλων! Ο Έκτορας και η Ανδρομάχη, Ρίχνω την καρδιά μου στο πηγάδι, Στην ποταμιά σωπαίνει το κανόνι. Πολλές φορές η λύπη είναι τόσο γενναιόδωρη…
5. «Υπάρχω»
Έφερε την κασέτα σπίτι ο πατέρας μου, για να την βάλουμε στο πρώτο μας ολοκαίνουργιο κασετόφωνο. Την άκουσα δέκα φορές ασταμάτητα. Η πρώτη μου επαφή με ένα λαϊκό τραγούδι που είχε άλλους κώδικες από εκείνο το πιο «λόγιο» που αγαπούσα εγώ, αλλά άρχισα να καταλαβαίνω πως υπάρχει κάτι ατόφιο σε αυτήν την απλότητα των στίχων, κάτι ρωμαλέο και μάχιμο σε αυτές τις μελωδίες. Στον «αντίποδα», η Πολιτεία του Μίκη σε ένα λαϊκό τραγούδι που έπαιρνε κεφάλια.
6. «Άξιον Εστί»
Χρειάζεται κάτι άλλο; Να πω μόνο πως θεωρώ ως την συγκλονιστικότερη στιγμή της ελληνικής δισκογραφίας την είσοδο του Μπιθικώτση στο Με το λύχνο του άστρου… «Πού να βρω την ψυχή μου, το τετράφυλλο δάκρυ».
7. «Φλου»
Ο Σιδηρόπουλος τραγουδούσε για να αγαπιέται. Δεν γινόταν να μην τον αγαπήσεις. Αυτός ο δίσκος συντήρησε σαν ζεστή φωλιά το αίσθημα μιας ολόκληρης γενιάς που αγαπούσε την rock αλλά ήθελε κάποιον να μιλήσει σε αυτήν την γλώσσα για την πόλη μας, τους δρόμους μας, τις γειτονιές μας, όχι του Λίβερπουλ ή του Μάντσεστερ.
8. «Ζεστά Ποτά»
Η αρχή μιας ολόκληρης εποχής. Οι συνθέτες είχαν υποχωρήσει δημιουργικά, η «σοσιαλιστική» Ελλάδα είχε αρχίσει να ζει το όνειρό της με φράγκα και κατανάλωση και το τραγούδι της πίστας άρχισε να ανάγεται σε εθνικό μας τραγούδι. Οι τραγουδοποιοί - όλη η γενιά που ακολούθησε - έβαλαν πλάτη να μη χαθεί τελείως η μπάλα μέσα σε αυτό το «πάρτυ».
8 καλλιτέχνες
Θα παρακαλούσα αυτοί οι οχτώ να διαβαστούν συμπληρωματικά με όλους τους δημιουργούς που εμπλέκονται παραπάνω στους οκτώ δίσκους που ανέφερα.
1. Λατρεύω τον Μάνο Ελευθερίου, αλλά ζηλεύω θανάσιμα τον στίχο του Άκη Πάνου. Δεν πετάω λέξη από τους στίχους του, δεν αφαιρώ ούτε νότα από όσες έγραψε.
2. Aπό κοντά στον Άκη Πάνου, ο Γιώργος Ζαμπέτας. Θυμάμαι τους γονείς μου να γελάνε πάντα με τον «σκύλο τον αράπη», αλλά όταν χρόνια μετά άκουσα τα «Τα δειλινά», είπα πως εδώ έχουμε να κάνουμε με μεγαθήριο.
3. Μια και ανέφερα «Τα δειλινά», Θεέ μου πόσο αγάπησα την Βίκυ Μοσχολιού! Από τότε που κοριτσάκι τραγουδούσε Ξαρχάκο στο «Πέτρα την πέτρα» στην τελευταία σκηνή της Λόλας. Γιατί γουστάραμε οικογενειακώς και ταινίες με Κούρκουλο…
4. Ο Δημήτρης Μητροπάνος ήταν επίσης ένας τραγουδιστής (βλέπε παραπάνω στον δίσκο Υπάρχω) που τραγούδησε κυρίως ένα τραγούδι που δεν μου ήταν πολύ οικείος ο κώδικάς του. Ακόμη κι εκεί όμως με καθήλωνε. Χαρακτήριζε και όριζε ό,τι τραγουδούσε. Μπορεί να του έδινες ένα λούμπεν και να το έκανε σουξέ στο Μέγαρο, ή μία άρια και να ανάγκαζε να την τραγουδάνε ξεχασμένοι ρεμπέτες με τρίχορδα σε ανήλιαγα κουτούκια.
5. Ο Άλκης Αλκαίος. Mου λείπουν τα Κυριακάτικα απογεύματα - πάντα και μόνο Κυριακές - στο σπίτι του να μιλάμε για λέξεις. Αυτό μόνο.
6. Ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου. Η μεγαλύτερη μη λαϊκή, αντρική φωνή που γέννησε το τραγούδι αυτού του τόπου. Μετά από τόσα χρόνια και έχοντας δισκογραφήσει μαζί περίπου πενήντα τραγούδια, είναι σαν μεγάλος μου αδερφός πια. Όταν μετράω τις τόσες συνεργασίες μαζί του - όπως και με τον Θάνο - σκέφτομαι πως έφτασα πολύ μακρύτερα από όσο είχα τολμήσει να ονειρευτώ.
7. Ο Μάνος Λοΐζος. Τόση οικειότητα για άνθρωπο που δεν είχα συναντήσει ποτέ στην ζωή μου δεν έχω ξανανοιώσει! Και τα τραγούδια του φαντάζουν τόσο απλά στην κατασκευή τους, που σε υποψιάζουν πως το ταλέντο και το ένστικτο είναι πολύ ζόρικα τελικά.
8. Ο Σωκράτης Μάλαμας. Όσο μεγαλώνεις δυσκολεύεις. Τόσο με ανθρώπους όσο και με άνευ όρων αγάπες. Νόμιζα πως τα τόσο δυνατά αισθήματα για τη μουσική και την παρουσία κάποιου, την σχεδόν «ειδωλοποίηση», τα είχα αφήσει πίσω μου, στην εφηβεία. Πολύ το χάρηκα που δεν έχω ακόμη ξεμπερδέψει με τέτοια εφηβικά «κατάλοιπα».
Y.Γ. Αυτονόητο είναι πως αυτές οι δύο «λίστες» δεν αποτελούν προϊόν ατέλειωτων ωρών σκέψης και ψαξίματος σε αρχεία και δισκοθήκες. Είναι αυθόρμητη καταγραφή μέσα σε μισή ώρα, από την στιγμή που μου ζητήθηκε. Έτσι ήθελα να το κάνω για να έχει την αυθεντικότητα των πρώτων που μου έρχονταν στο μυαλό. Η ολοκληρωμένη προσωπική μου λίστα, περιλαμβάνει και δεκάδες άλλους. Μεγάλη ευλογία να αγαπάς την δουλειά τόσο πολλών ανθρώπων.
