αυθεντικούς καλλιτέχνες που αναδείχτηκαν στο ελληνικό τραγούδι τις δύο τελευταίες – και βάλε - δεκαετίες.
Είναι η πρώτη φορά που τα ονόματα του Σωκράτη Μάλαμα και της Μελίνας Κανά περνούν στο ευρύτερο κοινό, σε μια εποχή που η ιδιωτική ραδιοφωνία στηρίζει το νέο ρεύμα του ελληνικού τραγουδιού το οποίο, με τη σειρά του, ακολουθεί τον πιο βατό δρόμο του νεολαϊκού ήχου, μπολιασμένου, όμως, με στοιχεία από την παράδοση, αλλά και από τη νεοκυματική μπαλάντα. Κάπως έτσι το Να βάλω τα μεταξωτά γνωρίζει ανέλπιστη επιτυχία. Είναι και η πρώτη φορά που ο Μάλαμας αρκείται στο ρόλο του συνθέτη, μελοποιώντας στίχους του Μανώλη Ρασούλη και του Γιάννη Τσατσόπουλου. Το σχετικά παράδοξο; ένας μέχρι πρότινος «μπαλανταδόρος» κάνει χρήση των λαϊκών δρόμων, φτάνοντας ως το μεδούλι του χιτζάζ και επαναφέροντας στο νεολαϊκό τραγούδι ένα δρόμο ταμπού για τους έντεχνους και σημαία για τους λαϊκούς, όπως είναι το ουσάκ: Ετούτος έχει την καρδιά μα ‘κείνος κει το σώμα / κάποιος ας πάρει την πρωτιά γιατί πονώ ακόμα.
Παρά την επιτυχία που γνώρισε ο δίσκος, κυρίως λόγω της πιασάρικης λαϊκής ρούμπας Τσιγάρο ατέλειωτο σε στίχους Γιώργου Αθανασόπουλου, κρύβει μερικές από τις πιο καίριες και σταθερές αναφορές στη ψυχοσύνθεση και τη θεματογραφία του Μάλαμα, που παρατείνονται από την εποχή των «Ασπρόμαυρων ιστοριών» και των «Παραμυθιών», αλλά, εδώ, δεν έχουμε να κάνουμε με φιλοσοφημένους μονόλογους, που πνίγονται στο αλκοόλ και την επιθετική ή ενδοσκοπική διάθεση του τροβαδούρου. Το ποτήρι παραμένει το ίδιο μισογεμάτο ή μισοάδειο, αλλά ο κύκλος ανοίγει, και τα τραγούδια, με όλες τις «παραξενιές» τους, απλώνουν το χέρι στον ακροατή: Νά’ σαι μονάχος σου θα πει να είσαι αντρειωμένος... πως αλλιώς, άραγε, θα μπορούσε ν’ ανοίξει αυτός ο κύκλος;
Εδώ υπάρχουν μερικές από τις βασικές και πιο ακουσμένες στιγμές του Μάλαμα. Είναι, ίσως, ο πλέον συναυλιακός δίσκος του. Αν και ο πέμπτος κατά σειρά, ήρθε να επιβεβαίωση όλους εκείνους που βρήκαν σ’ αυτόν κομμάτια των δικών τους κόσμων και που τον είδαν, όχι τυχαία, ως το σημαντικότερο τραγουδοποιό της γενιάς του. Παρ’ ότι τα τραγούδια του ξεφεύγουν από μελωδικές συμβατικότητες και στιχουργικά κλισέ, έχουν ισχυρά μελωδικά θέματα και εύληπτα στιχουργικά μέρη, που, όμως, εκτονώνονται σε μια πιο σύνθετη ή κρυπτογραφημένη στιχουργία: τα φτερά μου ανοίγω στον αέρα / ότι απομένει απ’ τη ζωή είναι μια μέρα / είν’ ένας κήπος με λουλούδια και με φίδια / δυο χελιδόνια που γυρνάν ξανά στα ίδια.
Κλασικός Μάλαμας με τις μπαλανταδόρικες αιχμές του, με τις αναφορές του στα λαϊκά και την παράδοση με τους τζουράδες, τα βιολιά, το ακορντεόν και τα βιολιά, αλλά και με το πιάνο, το μπάσο και τα τύμπανα κάποιες στιγμές να οριοθετούν ένα πιο τζαζ πλαίσιο. Οι στίχοι γραμμένοι από τον ίδιο, τον Γιώργο Αθανασόπουλο, τον Άλκη Αλκαίο και τη Φωτεινή Λαμπρίδη συνεισφέρουν στο συμβολικό άθροισμα των 13.000 ημερών τις εμπειρίες και το συναισθηματικό φορτίο τους και μαζί με το ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη Δεκέμβρης του 1903 περνούν στη φωνή του συνθέτη για να μετουσιωθούν σε σχήματα αναντίρρητα, άλλοτε πνιγμένα στο φως και άλλοτε στην υγρασία των βαθύτερων φύλων της μνήμης και των κρυμμένων ονείρων, διαδικασία απαραίτητη για να μεστώσει κανείς όπως τα πιο καλά κρασιά που ωριμάζουν στα πιο σκοτεινά υπόγεια: Σ’ ένα τραγούδι ακουμπάω τον πόνο μου / πέρασε πια καιρός κι έφυγε σαν βροχή / θυμάμαι όμως τα φιλιά, τα λόγια της / τα δυο της μάτια μέσα στο κρασί.
Με το πέρασμα στο 2000 ο Μάλαμας ανακεφαλαιώνει τις, έως τότε, εκφραστικές και ηχητικές στάσεις του στη δισκογραφία, από τις επιθετικές «Ασπρόμαυρες ιστορίες» μέχρι το άνοιγμα του «Κύκλου» σε λαϊκούς δρόμους και τις εσωτερικές «13.000 μέρες». «Ο φύλακας κι ο βασιλιάς», με τις συμμετοχές του Μανώλη Λιδάκη και της Μελίνας Κανά και τη συνεπικουρία των στίχων του Άλκη Αλκαίου, του Οδυσσέα Ιωάννου, της Φωτεινής Λαμπρίδη και του Θανάση Παπακωνσταντίνου, ξετυλίγει το νήμα από την ηλεκτρική ροκ μπαλάντα μέχρι τα λαϊκά και παραδοσιακά μοτίβα και συνδέει τον ρεαλισμό και την ωριμότητα του τραγουδοποιού, με τις βασανιστικές και λυτρωτικές βουτιές στην άβυσσο της ανθρώπινης συνείδησης: Το λιμάνι είναι ξένο και το σπίτι που μένω / νοικιασμένο για χρόνια κι εγώ νόμιζα αιώνια / σαν καράβι θ’ αφήσω λίγα απόνερα πίσω / για την άβυσσο βόλτα απ’ την πίσω την πόρτα.
