Η αξέχαστη συναυλία του Βασίλη Παπακωνσταντίνου με τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη στο Ηρώδειο, στις 2 Σεπτεμβρίου του '14, νομίζω πως είναι η καλύτερη αφορμή για μια αναδρομή στις μέχρι τώρα συνεργασίες τους.
Το 1971 ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου παρουσιάζεται στο στρατό. Ένα χρόνο μετά ηχογραφεί τα πρώτα του τραγούδια στη μικρή εταιρεία Lindos. Τέσσερα του Βασίλη Αρχιτεκτονίδη σε στίχους Γιάννη Λογοθέτη και Κώστα Ασημακόπουλου, που κυκλοφορούν σε δυο 45άρια, ενώ δίνει τη δική του εκδοχή στο παραδοσιακό «Ντιρλαντά» και στο «Ο Σταμούλης ο λοχίας» των Κατσαρού-Πυθαγόρα, που εντάσσονται στο μεγάλο δίσκο του Αρχιτεκτονίδη «Ελληνική χώρα». Μετά την απόλυσή του, έρχεται αντιμέτωπος με την άρνηση των δισκογραφικών εταιρειών και φεύγει στη Γερμανία…Εκεί τραγουδά σε διάφορα μαγαζιά κυρίως Θεοδωράκη και Λοΐζο… Το 1974 συναντά στο Παρίσι το Μίκη Θεοδωράκη. Η αφήγηση του τραγουδιστή για αυτή τη συνάντηση είναι, ιδιαίτερα περιγραφική:
1974, άνοιξη. Βρέθηκα να χτυπάω την πόρτα του σπιτιού του Μίκη Θεοδωράκη στο Παρίσι. Άνοιξε ο ίδιος. «Καλησπέρα σας. Είμαι ένας τραγουδιστής από την Ελλάδα και έρχομαι από το Μόναχο, όπου εκεί βρίσκομαι πάνω από ένα χρόνο. Θα ήθελα να με ακούσετε». Χαμογελώντας, με οδήγησε αμέσως στο πιάνο. «Τι ξέρεις;», μου λέει. «Όλα», του απαντώ. Ίσως φοβήθηκε με την απάντησή μου αυτή, λέγοντάς μου ότι έχει πολύ λίγο χρόνο στη διάθεσή του. Δέκα λεπτά περίπου, αν θυμάμαι καλά.
Η εισαγωγή από το πιάνο γεμίζει το δωμάτιο. Με τρεμάμενα πόδια, μπήκα σωστά. «Ένα το χελιδόνι κι η άνοιξη ακριβή». Ο μύθος ολοζώντανος μπροστά μου, χτύπαγε τα πλήκτρα με την ψυχή του. «Πάμε κι αυτό, παιδί μου». «Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ». Κι αυτό κράτησα απ’τη ζωή μου. Γυρίζει προς την πόρτα και λέει δυνατά: «Μυρτώ, έλα!». Και να μπροστά μου η κυρία Μυρτώ με τον μικρό Γιωργάκη και την μικρή Μαργαρίτα. Τώρα πλέον, είχαμε και ακροατήριο. Συνεχίσαμε για πάνω από δύο ώρες. Έφυγα κυριολεκτικά πετώντας, με τις νέες παρτιτούρες στη μασχάλη. «Μελέτησέ τα καλά, Βασίλη. Έχεις στη διάθεσή σου ενάμιση μήνα, γιατί έχουμε μπροστά μας μεγάλη περιοδεία στην Αμερική».
Μετά από έναν περίπου μήνα, πριν φύγουμε για την Αμερική, θα δίναμε στο Παρίσι συναυλία υπέρ των Μαροκινών φοιτητών. Η αίθουσα κατάμεστη. Ο Μίκης στο πιάνο, εγώ στο μικρόφωνο. Απίστευτο! Η αίθουσα δονείται απ’άκρη σ’άκρη. Διάλειμμα. Κι εκεί στο διάλειμμα, ήρθε η είδηση. Έπεσε η χούντα στην Ελλάδα. Το 2ο μέρος της συναυλίας ήτανε γιορτή. Τελειώσαμε με το «Κι εσύ λαέ βασανισμένε, μην ξεχνάς τον Ωρωπό».
Ο Μίκης γύρισε στην Ελλάδα την άλλη μέρα. Εγώ στο Μόναχο, για να μαζέψω τα πράγματά μου. Βρεθήκαμε στην Ελλάδα μετά από μία εβδομάδα. (1)
Το Δεκέμβρη του 1974, στην ελεύθερη Ελλάδα πλέον, ο Βασίλης τραγουδά τέσσερα τραγούδια του Μίκη σε στίχους του Βαγγέλη Γκούφα από το θεατρικό έργο «Μαντώ Μαυρογένους», που κυκλοφορούν από τη Minos στο δίσκο «Προδομένος λαός». Το κουπλέ από το «Τραγούδι των καρμπονάρων» («Βίβα λα λιμπερτά») βασίζεται σε ένα παλιό ρωσικό τραγούδι του «Κόκκινου στρατού». Τόσο σ ’αυτό όσο και στα «Κανόνια το βαρούνε» , «Άντε μια» και «Εδώ δεν προσκυνήσανε» ο Βασίλης τραγουδά επικά, συμπληρώνοντας την «αγωνιστική» διάθεση της μουσικής και του στίχου με τον καλύτερο τρόπο. Ο δίσκος δεν γνωρίζει ιδιαίτερη απήχηση. Άλλωστε είναι η εποχή που κυκλοφορούν εκατοντάδες νέα αλλά και παλαιότερα έργα του Μίκη.
Το 1975 έρχεται η δεύτερη συνεργασία τους. Στο δίσκο της Minos με τη μουσική και τα τραγούδια από το θεατρικό έργο «Ο εχθρός λαός» του Ιάκωβου Καμπανέλλη, ο Παπακωνσταντίνου ερμηνεύει με μοναδικό τρόπο τέσσερα κομμάτια. Το τραγούδι «Του χωρισμού», το ομότιτλο του δίσκου και το «Αρνιέμαι» ενώ η ιστορία της Ελλάδας από τον Εμφύλιο και μετά ξετυλίγεται σ’ ένα συγκλονιστικό επτάλεπτο αριστούργημα με τίτλο «Ο αδελφός τον αδελφό» στο οποίο ο Βασίλης τραγουδά ντουέτο με την αείμνηστη Τζένη Καρέζη και χορωδία από το θίασο του θεάτρου. Στην επανέκδοση του δίσκου «Της εξορίας» σε remastered cd υπάρχει και μια ανέκδοτη, πιο ροκ-εκδοχή του «Αρνιέμαι».
Η συνεργασία του Θεοδωράκη με τον Παπακωνσταντίνου συνεχίζεται, εκείνα τα χρόνια, με έναν από τους σημαντικότερους, κατά τη γνώμη μου, δίσκους του τραγουδιστή, μέχρι σήμερα… Έχω την αίσθηση πως τα εξαιρετικά τραγούδια «Της εξορίας» (σε ποίηση Μανώλη Αναγνωστάκη, Πάνου Λαμψίδη, Γιάννη Νεγρεπόντη, Τάσου Λειβαδίτη και του ίδιου του Μίκη) που κυκλοφορούν το Δεκέμβρη του 1976 από τη Minos, αν και κάποια από αυτά, γράφτηκαν πολλά χρόνια πριν, στις εξορίες του συνθέτη, ακούγονται σα να έχουν γραφτεί για τη φωνή του… Στο δίσκο υπάρχει και μια διασκευή του τραγουδιού «Σωτήρης Πέτρουλας» με synthesizers που, ηχητικά, ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα τραγούδια. Στη λαϊκή ορχήστρα μπουζούκια παίζουν ο Λάκης Καρνέζης με τον Κώστα Παπαδόπουλο και το Χρήστο Νικολόπουλο, ενώ πιάνο παίζει ο Γιάννης Διδίλης. Ιδιαίτερα χαρακτηριστική η έναρξη του δίσκου με το «Θάλασσες μας ζώνουν» στο ρυθμό του τσάμικου…
Τα δώδεκα τραγούδια «Της εξορίας» είναι:
1)Της εξορίας (Θάλασσες μας ζώνουν) (στίχοι: Μίκης Θεοδωράκης)
2)Χτύπα, χτύπα (Μίκης Θεοδωράκης)
3)Ο ύμνος του ΕΛΑΝ (Πάνος Λαμψίδης)
4)Ελ Ζαταάρ (Γιάννης Νεγρεπόντης)
5)Της φυλακής (Γιάννης Νεγρεπόντης)
6)Πέτρουλας (Μίκης Θεοδωράκης)
7)Έφτασες αργά (Μανόλης Αναγνωστάκης)
8)Δεν έφταιγεν ο ίδιος (Μανόλης Αναγνωστάκης)
9)Ήτανε νέοι (Μανόλης Αναγνωστάκης)
10)Κάθε πρωί (Μανόλης Αναγνωστάκης)
11)Μου μιλάτε για κείνον (Γιάννης Νεγρεπόντης) (στην επανέκδοση του δίσκου σε remastered cd, αναγράφεται σαν στιχουργός ο Τάσος Λειβαδίτης)
12)Μη χάνεις το θάρρος σου (Ερωτικό γράμμα) (Τάσος Λειβαδίτης)
Το 1976 ηχογραφήθηκε, για την 3η επέτειο του Πολυτεχνείου και ο «Ύμνος του φοιτητή-διαδηλωτή» ή αλλιώς «Ο Ύμνος των Φοιτητών του Πολυτεχνείου» σε μουσική του Θεοδωράκη και στίχους Γιάννη Γρεβενιώτη, που μελοποίησε ο συνθέτης αμέσως μετά την εξέγερση των φοιτητών. Ο Γιάννης Γρεβενιώτης ήταν μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής του Πολυτεχνείου. Το τραγούδι ηχογραφήθηκε αρχικά από τον Μίκη Θεοδωράκη στο Παρίσι και εστάλη στο δημοσιογράφο και φίλο του συνθέτη Γιώργο Λογοθέτη στη Στοκχόλμη, για ένα δίσκο που εκδόθηκε εκεί σε περιορισμένα αντίτυπα και εστάλη σε διάφορες χώρες του εξωτερικού αλλά και στην Ελλάδα (χωρίς ετικέτα και εξώφυλλο, αλλά μέσα σε εξώφυλλα άλλων δίσκων) με τίτλο «Εδώ Πολυτεχνείο». Εκτός από τον «Ύμνο των φοιτητών», ο δίσκος περιείχε ηχητικό υλικό από τις εξεγέρσεις των φοιτητών σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Πάτρα. Υπήρχε επίσης μια ηχογράφηση του «Βουνά σας χαιρετώ» με τον Μίκη να τραγουδά και να παίζει πιάνο. Η εκτέλεση του «Ύμνου» με τον Παπακωνσταντίνου και την Άννα Βίσση στα φωνητικά, κυκλοφόρησε σε μικρό δίσκο από τη Minos, έχοντας στην άλλη πλευρά το «Βουνά σας χαιρετώ» σε στίχους του συνθέτη με τον Γιάννη Θωμόπουλο. Το 1994 εντάχθηκε – με τίτλο «Ύμνος του φοιτητή-αγωνιστή» - σε μια συλλογή με σπάνια ηχητικά ντοκουμέντα και τραγούδια εθνικοπατριωτικού περιεχομένου, με τίτλο «Απλά μαθήματα πατριδογνωσίας», που κυκλοφόρησε από την MBI.
Στις 4 Μαρτίου και στις 9 Οκτωβρίου 1977 ο Μίκης Θεοδωράκης δίνει δυο συναυλίες στο Θέατρο «Jean Villar» στο Suresnes του Παρισιού και στο Στάδιο «Saalbau» στο Essen της Γερμανίας, αντίστοιχα. Μαζί του τραγουδούν οι Σοφία Μιχαηλίδου, Μαργαρίτα Ζορμπαλά, Πέτρος Πανδής, Γιάννης Θωμόπουλος και ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου. 13 κομμάτια από τις συναυλίες, με τον Μίκη να τραγουδά και τους υπόλοιπους τραγουδιστές να συνοδεύουν, κυκλοφορούν το 1977 από την Galata records σε ένα δίσκο με τίτλο «Theodorakis chante-Grand final de concert», ενώ κάποια τραγούδια από αυτές τις συναυλίες συμπεριλαμβάνονται επίσης στο δίσκο «Theodorakis singt live» (Toxotis / Delta-1984), καθώς και στο cd «Ο Μίκης τραγουδάει Μίκη» (Άνοδος-1997).
Ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου θυμάται: Ακολούθησε ο δίσκος «Της Εξορίας» και, συγχρόνως, περιοδεία το 1976 και 1977 σε όλη την Ευρώπη. Αεροπλάνα, πούλμαν, τρένα, μέρες ολόκληρες, μέρες, μήνες. Επειδή ήμουν καλός δέκτης, ο Μίκης με έβαζε να κάθομαι δίπλα του σε όλα τα ταξίδια. Έτσι έμαθα την αληθινή ιστορία της Ελλάδας. Έτσι έμαθα για τα βασανιστήρια των ανθρώπων από «ανθρώπους», έτσι έμαθα τη Ζάτουνα, τον Άη Στράτη, τον Ωρωπό, τη Γυάρο, την Μακρόνησο, όπου εκεί έκανε «διακοπές» και ο πατέρας μου, όπως ο Μίκης, ο Ρίτσος, ο Μπιθικώτσης και τόσοι άλλοι σύντροφοι. Έτσι έμαθα να υποστηρίζω την ενότητα της Αριστεράς, με όραμα μια Παγκόσμια Αριστερά. (1)
Στα τέλη του 1978 ο Βασίλης ηχογραφεί τον πρώτο, ουσιαστικά, προσωπικό του δίσκο, με τίτλο το όνομά του και με συνθέσεις του Lluis Llach και του Αντώνη Βαρδή σε στίχους Πάνου Φαλάρα, του Διονύση Σαββόπουλου, του Θάνου Μικρούτσικου αλλά και με «Το παζάρι του ληστή» του Θεοδωράκη και του Μάνου Ελευθερίου από τη δεύτερη «Αρκαδία» του Μίκη… «Μεταβατικό» θα χαρακτήριζα αυτό τον δίσκο. Οι ενορχηστρώσεις του Κώστα Γανωσέλλη δημιουργούν ένα ηχητικό κλίμα, προετοιμάζοντας ουσιαστικά τη μετέπειτα πορεία του τραγουδιστή…Είναι κάτι ανάμεσα σε ότι μέχρι τότε τραγουδά και σε αυτά που πρόκειται να τραγουδήσει στο μέλλον…Ένα πέρασμα από τα «Αγροτικά» και τα τραγούδια «Της εξορίας» στο «Φοβάμαι» που κυκλοφορεί το 1982…Περνά από τα έντεχνα λαϊκά και πολιτικά τραγούδια της δεκαετίας του ’70 σε ροκ αναζητήσεις και μονοπάτια…
Ο λόγος και πάλι στον ερμηνευτή: Παρόλο που από τα 14 μου ήμουν ονειροπαρμένο με μανία για την ποίηση, ένιωσα βαθιά και ουσιαστικά τους ποιητές μέσα μου, τραγουδώντας τους. Ακολούθησε η ηχογράφηση του έργου «Καρυωτάκης». Να γιατί είμαι τυχερός! Γιατί βρέθηκα στην σκιά της πιο ψηλής κολόνας του πολιτισμού μας. (1)
Το 1984 κυκλοφορεί σε μουσική του Μίκη ο δίσκος «Καρυωτάκης» με την ηλεκτρονική ενορχήστρωση του Κώστα Γανωσέλλη. Δίσκος που δεν θα τύχει ιδιαίτερης αποδοχής…Οι φίλοι του Θεοδωράκη ίσως είναι διστακτικοί σ ’αυτούς τους «δύσκολους» και πειραματικούς ήχους, ενώ οι φίλοι του τραγουδιστή, προτιμούν περισσότερο την καθαρή ροκ πλευρά του. Τα δώδεκα τραγούδια σε ποίηση του Κώστα Καρυωτάκη είναι:
1)Υποθήκαι
2)Δημόσιοι υπάλληλοι
3)Για τη ζωή σου μου ‘λεγες
4)Πάρε τα δώρα
5)Μπαλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων
6)Τι νέοι που φτάσαμεν εδώ
7)Κι αν έσβησε σαν ίσκιος
8)Η νύχτα μας εχώρισεν
9)Δρόμος
10)Αγάπη
11)Μπρούτζινος γύφτος
12)Όλα τα πράγματά μου
Η φωνή του Παπακωνσταντίνου ξανακαταγράφεται δισκογραφικά σε τραγούδια του Θεοδωράκη πολλά χρόνια αργότερα. Το καλοκαίρι του 2000 κυκλοφορεί από τη Minos-Emi ένα διπλό cd από τις εμφανίσεις του ερμηνευτή με τον Θάνο Μικρούτσικο στη «Σφεντόνα». Εκεί εκτός από τις επιτυχίες του καθενός, έχουν θέση η «Όμορφη πόλη» και ένα ντουέτο τους στη «Φαίδρα» σε στίχους του Γιάννη Θεοδωράκη.
Το Μάρτη του 2002 ο Βασίλης τραγουδά στη μεγάλη συναυλία για τον Γρηγόρη Μπιθικώτση στο Σ.Ε.Φ. Από τις εκπλήξεις και πιο όμορφες στιγμές του δίσκου που κυκλοφορεί λίγους μήνες μετά, η προσέγγισή του στη λαϊκή όψη του Μάνου Χατζιδάκι με το «Μίλησέ μου» σε στίχους Νίκου Γκάτσου, ενώ με ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο αφηγείται τη συνάντηση με τον Μίκη Θεοδωράκη το 1973: «Τι είναι αυτό που πετάει από κλαδί σε κλαδί και τραγουδάει ανεπανάληπτα;» ρωτά ο Μίκης… «Ο Γρηγόρης Μπιθικότσυφας κύριε» απαντά ο Βασίλης και περνά το «τεστ»… Για να συνεχίσει τραγουδώντας «Ένα το χελιδόνι» του Οδυσσέα Ελύτη αποκαλώντας στο τέλος τον Μπιθικώτση «αρχηγό και δάσκαλο» του… Το «Δόξα τω Θεώ» σε στίχους Ιάκωβου Καμπανέλλη με το οποίο κλείνει εκείνη τη βραδιά το πρόγραμμά του, δυστυχώς, μένει εκτός δίσκου.
Το 2004, στο επίσημο άλμπουμ των Ολυμπιακών αγώνων αποδίδει με το δικό του τρόπο το «Χάθηκα», ένα τραγούδι από τους «Λιποτάκτες» σε ποίηση Γιάννη Θεοδωράκη, κομμάτι «σφραγισμένο» από την πρώτη ερμηνεία του συνθέτη το 1960.
Η τελευταία δισκογραφική κατάθεση του Βασίλη Παπακωνσταντίνου σε τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη γίνεται το 2005 όταν τραγουδά δυο συνθέσεις του στο cd «Δες τι λαμπρό φεγγάρι» που κυκλοφορεί από την «Eros». Το «Τι θέλω» σε ποίηση Γεωργίου Δροσίνη και η «Ειρήνη» σε ποίηση Βασίλη Ρώτα ανήκουν στα τραγούδια που γράφει ο Μίκης σε εφηβική σχεδόν ηλικία, το 1939 και 1947 αντίστοιχα. Συνοδεύει η παιδική χορωδία του Δημήτρη Τυπάλδου.
Κλείνοντας ο λόγος ανήκει στον συνθέτη, που με αφορμή τη συναυλία στις 2 Σεπτεμβρίου στο Ηρώδειο γράφει: Αυτή η συνάντηση του Βασίλη Παπακωνσταντίνου με τη μουσική μου μού προσφέρει μεγάλη χαρά.
Το σημερινό ελληνικό κοινό ίσως να μην γνωρίζει ότι πρωτοσυναντηθήκαμε στα 1974 και συνεργαστήκαμε σε συναυλίες και ηχογραφήσεις ως τα 1977 με καρπούς κάποια τραγούδια από τον «Προδομένο Λαό» και τους κύκλους «Της Εξορίας» και «Εχθρός Λαός». Λίγο αργότερα μας έφερε κοντά η ποίηση του Καρυωτάκη, που μου έδωσε την αφορμή να γράψω και την πρώτη μου όπερα, τον «Κώστα Καρυωτάκη».
Πιστεύω ότι η περίπτωση του Βασίλη Παπακωνσταντίνου μέσα στο σύγχρονο ελληνικό τραγούδι είναι μοναδική. Δηλαδή έχει τον αποκλειστικά δικό του τρόπο που τραγουδά, που σκέφτεται και που αντιμετωπίζει την περιρρέουσα πραγματικότητα. Το γεγονός ότι επέλεξε τον ήχο και το στυλ ροκ είναι μονάχα ένα από τα χαρακτηριστικά του.
Το άλλο χαρακτηριστικό του για μένα είναι η ακτινοβολία του προσωπικού του Ήθους, που κατάφερε να το διαφυλάξει ακέραιο σε χρόνους πονηρούς, όπως ήταν η δεκαετία του ΄80 ως σήμερα.
Ακόμα θεωρώ ότι η δυναμική στον τρόπο της ερμηνείας του Βασίλη είναι στο βάθος παράλληλη με τη δική μου, με τη διαφορά ότι όταν εκείνος αποφάσιζε το μοναχικό του πέταγμα (αμέσως μετά τα τραγούδια «Της Εξορίας»), είχε τα φτερά του ελεύθερα, ενώ τα δικά μου μοιάζανε με του αετού του Ριζίτικου τραγουδιού, που παρακαλεί τον ήλιο να ανατείλει για να λιώσουνε τα χιόνια από τα φτερά του και τα κρούσταλλα από τα ακρόνυχά του για να μπορέσει να πετάξει.
Βασίλη, θυμήσου τα κλειστά στάδια της Γερμανίας και κείνον τον ψηλό «ροκά» που τραγουδούσες κι εσύ μαζί του και το νεανικό ακροατήριο να πηδά και να φωνάζει «κι άλλο - κι άλλο - κι άλλο» σχεδόν επί μία ώρα μετά το τέλος της συναυλίας… Με τη διαφορά ότι το «ροκ» το δικό μου γεννήθηκε μέσα από τα βράχια της Κρήτης μαζί με τον Δία…
Αθήνα, Αύγουστος 2014 | Μίκης Θεοδωράκης
-Ευχαριστώ ιδιαιτέρως το φίλο δημοσιογράφο Γιώργο Λογοθέτη και το φίλο Αποστόλη Γιαννακίδη (ερευνητή του έργου του Μίκη Θεοδωράκη) και για τη βοήθειά τους.
Πηγή: 1) Κείμενο του Βασίλη Παπακωνσταντίνου στο πρόγραμμα της συναυλίας του με τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, που θα πραγματοποιηθεί στις 2 Σεπτεμβρίου στο Ηρώδειο.
Το 1971 ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου παρουσιάζεται στο στρατό. Ένα χρόνο μετά ηχογραφεί τα πρώτα του τραγούδια στη μικρή εταιρεία Lindos. Τέσσερα του Βασίλη Αρχιτεκτονίδη σε στίχους Γιάννη Λογοθέτη και Κώστα Ασημακόπουλου, που κυκλοφορούν σε δυο 45άρια, ενώ δίνει τη δική του εκδοχή στο παραδοσιακό «Ντιρλαντά» και στο «Ο Σταμούλης ο λοχίας» των Κατσαρού-Πυθαγόρα, που εντάσσονται στο μεγάλο δίσκο του Αρχιτεκτονίδη «Ελληνική χώρα». Μετά την απόλυσή του, έρχεται αντιμέτωπος με την άρνηση των δισκογραφικών εταιρειών και φεύγει στη Γερμανία…Εκεί τραγουδά σε διάφορα μαγαζιά κυρίως Θεοδωράκη και Λοΐζο… Το 1974 συναντά στο Παρίσι το Μίκη Θεοδωράκη. Η αφήγηση του τραγουδιστή για αυτή τη συνάντηση είναι, ιδιαίτερα περιγραφική:
1974, άνοιξη. Βρέθηκα να χτυπάω την πόρτα του σπιτιού του Μίκη Θεοδωράκη στο Παρίσι. Άνοιξε ο ίδιος. «Καλησπέρα σας. Είμαι ένας τραγουδιστής από την Ελλάδα και έρχομαι από το Μόναχο, όπου εκεί βρίσκομαι πάνω από ένα χρόνο. Θα ήθελα να με ακούσετε». Χαμογελώντας, με οδήγησε αμέσως στο πιάνο. «Τι ξέρεις;», μου λέει. «Όλα», του απαντώ. Ίσως φοβήθηκε με την απάντησή μου αυτή, λέγοντάς μου ότι έχει πολύ λίγο χρόνο στη διάθεσή του. Δέκα λεπτά περίπου, αν θυμάμαι καλά.
Η εισαγωγή από το πιάνο γεμίζει το δωμάτιο. Με τρεμάμενα πόδια, μπήκα σωστά. «Ένα το χελιδόνι κι η άνοιξη ακριβή». Ο μύθος ολοζώντανος μπροστά μου, χτύπαγε τα πλήκτρα με την ψυχή του. «Πάμε κι αυτό, παιδί μου». «Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ». Κι αυτό κράτησα απ’τη ζωή μου. Γυρίζει προς την πόρτα και λέει δυνατά: «Μυρτώ, έλα!». Και να μπροστά μου η κυρία Μυρτώ με τον μικρό Γιωργάκη και την μικρή Μαργαρίτα. Τώρα πλέον, είχαμε και ακροατήριο. Συνεχίσαμε για πάνω από δύο ώρες. Έφυγα κυριολεκτικά πετώντας, με τις νέες παρτιτούρες στη μασχάλη. «Μελέτησέ τα καλά, Βασίλη. Έχεις στη διάθεσή σου ενάμιση μήνα, γιατί έχουμε μπροστά μας μεγάλη περιοδεία στην Αμερική».
Μετά από έναν περίπου μήνα, πριν φύγουμε για την Αμερική, θα δίναμε στο Παρίσι συναυλία υπέρ των Μαροκινών φοιτητών. Η αίθουσα κατάμεστη. Ο Μίκης στο πιάνο, εγώ στο μικρόφωνο. Απίστευτο! Η αίθουσα δονείται απ’άκρη σ’άκρη. Διάλειμμα. Κι εκεί στο διάλειμμα, ήρθε η είδηση. Έπεσε η χούντα στην Ελλάδα. Το 2ο μέρος της συναυλίας ήτανε γιορτή. Τελειώσαμε με το «Κι εσύ λαέ βασανισμένε, μην ξεχνάς τον Ωρωπό».
Ο Μίκης γύρισε στην Ελλάδα την άλλη μέρα. Εγώ στο Μόναχο, για να μαζέψω τα πράγματά μου. Βρεθήκαμε στην Ελλάδα μετά από μία εβδομάδα. (1)
Το Δεκέμβρη του 1974, στην ελεύθερη Ελλάδα πλέον, ο Βασίλης τραγουδά τέσσερα τραγούδια του Μίκη σε στίχους του Βαγγέλη Γκούφα από το θεατρικό έργο «Μαντώ Μαυρογένους», που κυκλοφορούν από τη Minos στο δίσκο «Προδομένος λαός». Το κουπλέ από το «Τραγούδι των καρμπονάρων» («Βίβα λα λιμπερτά») βασίζεται σε ένα παλιό ρωσικό τραγούδι του «Κόκκινου στρατού». Τόσο σ ’αυτό όσο και στα «Κανόνια το βαρούνε» , «Άντε μια» και «Εδώ δεν προσκυνήσανε» ο Βασίλης τραγουδά επικά, συμπληρώνοντας την «αγωνιστική» διάθεση της μουσικής και του στίχου με τον καλύτερο τρόπο. Ο δίσκος δεν γνωρίζει ιδιαίτερη απήχηση. Άλλωστε είναι η εποχή που κυκλοφορούν εκατοντάδες νέα αλλά και παλαιότερα έργα του Μίκη.
Το 1975 έρχεται η δεύτερη συνεργασία τους. Στο δίσκο της Minos με τη μουσική και τα τραγούδια από το θεατρικό έργο «Ο εχθρός λαός» του Ιάκωβου Καμπανέλλη, ο Παπακωνσταντίνου ερμηνεύει με μοναδικό τρόπο τέσσερα κομμάτια. Το τραγούδι «Του χωρισμού», το ομότιτλο του δίσκου και το «Αρνιέμαι» ενώ η ιστορία της Ελλάδας από τον Εμφύλιο και μετά ξετυλίγεται σ’ ένα συγκλονιστικό επτάλεπτο αριστούργημα με τίτλο «Ο αδελφός τον αδελφό» στο οποίο ο Βασίλης τραγουδά ντουέτο με την αείμνηστη Τζένη Καρέζη και χορωδία από το θίασο του θεάτρου. Στην επανέκδοση του δίσκου «Της εξορίας» σε remastered cd υπάρχει και μια ανέκδοτη, πιο ροκ-εκδοχή του «Αρνιέμαι».
Η συνεργασία του Θεοδωράκη με τον Παπακωνσταντίνου συνεχίζεται, εκείνα τα χρόνια, με έναν από τους σημαντικότερους, κατά τη γνώμη μου, δίσκους του τραγουδιστή, μέχρι σήμερα… Έχω την αίσθηση πως τα εξαιρετικά τραγούδια «Της εξορίας» (σε ποίηση Μανώλη Αναγνωστάκη, Πάνου Λαμψίδη, Γιάννη Νεγρεπόντη, Τάσου Λειβαδίτη και του ίδιου του Μίκη) που κυκλοφορούν το Δεκέμβρη του 1976 από τη Minos, αν και κάποια από αυτά, γράφτηκαν πολλά χρόνια πριν, στις εξορίες του συνθέτη, ακούγονται σα να έχουν γραφτεί για τη φωνή του… Στο δίσκο υπάρχει και μια διασκευή του τραγουδιού «Σωτήρης Πέτρουλας» με synthesizers που, ηχητικά, ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα τραγούδια. Στη λαϊκή ορχήστρα μπουζούκια παίζουν ο Λάκης Καρνέζης με τον Κώστα Παπαδόπουλο και το Χρήστο Νικολόπουλο, ενώ πιάνο παίζει ο Γιάννης Διδίλης. Ιδιαίτερα χαρακτηριστική η έναρξη του δίσκου με το «Θάλασσες μας ζώνουν» στο ρυθμό του τσάμικου…
Τα δώδεκα τραγούδια «Της εξορίας» είναι:
1)Της εξορίας (Θάλασσες μας ζώνουν) (στίχοι: Μίκης Θεοδωράκης)
2)Χτύπα, χτύπα (Μίκης Θεοδωράκης)
3)Ο ύμνος του ΕΛΑΝ (Πάνος Λαμψίδης)
4)Ελ Ζαταάρ (Γιάννης Νεγρεπόντης)
5)Της φυλακής (Γιάννης Νεγρεπόντης)
6)Πέτρουλας (Μίκης Θεοδωράκης)
7)Έφτασες αργά (Μανόλης Αναγνωστάκης)
8)Δεν έφταιγεν ο ίδιος (Μανόλης Αναγνωστάκης)
9)Ήτανε νέοι (Μανόλης Αναγνωστάκης)
10)Κάθε πρωί (Μανόλης Αναγνωστάκης)
11)Μου μιλάτε για κείνον (Γιάννης Νεγρεπόντης) (στην επανέκδοση του δίσκου σε remastered cd, αναγράφεται σαν στιχουργός ο Τάσος Λειβαδίτης)
12)Μη χάνεις το θάρρος σου (Ερωτικό γράμμα) (Τάσος Λειβαδίτης)
Το 1976 ηχογραφήθηκε, για την 3η επέτειο του Πολυτεχνείου και ο «Ύμνος του φοιτητή-διαδηλωτή» ή αλλιώς «Ο Ύμνος των Φοιτητών του Πολυτεχνείου» σε μουσική του Θεοδωράκη και στίχους Γιάννη Γρεβενιώτη, που μελοποίησε ο συνθέτης αμέσως μετά την εξέγερση των φοιτητών. Ο Γιάννης Γρεβενιώτης ήταν μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής του Πολυτεχνείου. Το τραγούδι ηχογραφήθηκε αρχικά από τον Μίκη Θεοδωράκη στο Παρίσι και εστάλη στο δημοσιογράφο και φίλο του συνθέτη Γιώργο Λογοθέτη στη Στοκχόλμη, για ένα δίσκο που εκδόθηκε εκεί σε περιορισμένα αντίτυπα και εστάλη σε διάφορες χώρες του εξωτερικού αλλά και στην Ελλάδα (χωρίς ετικέτα και εξώφυλλο, αλλά μέσα σε εξώφυλλα άλλων δίσκων) με τίτλο «Εδώ Πολυτεχνείο». Εκτός από τον «Ύμνο των φοιτητών», ο δίσκος περιείχε ηχητικό υλικό από τις εξεγέρσεις των φοιτητών σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Πάτρα. Υπήρχε επίσης μια ηχογράφηση του «Βουνά σας χαιρετώ» με τον Μίκη να τραγουδά και να παίζει πιάνο. Η εκτέλεση του «Ύμνου» με τον Παπακωνσταντίνου και την Άννα Βίσση στα φωνητικά, κυκλοφόρησε σε μικρό δίσκο από τη Minos, έχοντας στην άλλη πλευρά το «Βουνά σας χαιρετώ» σε στίχους του συνθέτη με τον Γιάννη Θωμόπουλο. Το 1994 εντάχθηκε – με τίτλο «Ύμνος του φοιτητή-αγωνιστή» - σε μια συλλογή με σπάνια ηχητικά ντοκουμέντα και τραγούδια εθνικοπατριωτικού περιεχομένου, με τίτλο «Απλά μαθήματα πατριδογνωσίας», που κυκλοφόρησε από την MBI.
Στις 4 Μαρτίου και στις 9 Οκτωβρίου 1977 ο Μίκης Θεοδωράκης δίνει δυο συναυλίες στο Θέατρο «Jean Villar» στο Suresnes του Παρισιού και στο Στάδιο «Saalbau» στο Essen της Γερμανίας, αντίστοιχα. Μαζί του τραγουδούν οι Σοφία Μιχαηλίδου, Μαργαρίτα Ζορμπαλά, Πέτρος Πανδής, Γιάννης Θωμόπουλος και ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου. 13 κομμάτια από τις συναυλίες, με τον Μίκη να τραγουδά και τους υπόλοιπους τραγουδιστές να συνοδεύουν, κυκλοφορούν το 1977 από την Galata records σε ένα δίσκο με τίτλο «Theodorakis chante-Grand final de concert», ενώ κάποια τραγούδια από αυτές τις συναυλίες συμπεριλαμβάνονται επίσης στο δίσκο «Theodorakis singt live» (Toxotis / Delta-1984), καθώς και στο cd «Ο Μίκης τραγουδάει Μίκη» (Άνοδος-1997).
Ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου θυμάται: Ακολούθησε ο δίσκος «Της Εξορίας» και, συγχρόνως, περιοδεία το 1976 και 1977 σε όλη την Ευρώπη. Αεροπλάνα, πούλμαν, τρένα, μέρες ολόκληρες, μέρες, μήνες. Επειδή ήμουν καλός δέκτης, ο Μίκης με έβαζε να κάθομαι δίπλα του σε όλα τα ταξίδια. Έτσι έμαθα την αληθινή ιστορία της Ελλάδας. Έτσι έμαθα για τα βασανιστήρια των ανθρώπων από «ανθρώπους», έτσι έμαθα τη Ζάτουνα, τον Άη Στράτη, τον Ωρωπό, τη Γυάρο, την Μακρόνησο, όπου εκεί έκανε «διακοπές» και ο πατέρας μου, όπως ο Μίκης, ο Ρίτσος, ο Μπιθικώτσης και τόσοι άλλοι σύντροφοι. Έτσι έμαθα να υποστηρίζω την ενότητα της Αριστεράς, με όραμα μια Παγκόσμια Αριστερά. (1)
Στα τέλη του 1978 ο Βασίλης ηχογραφεί τον πρώτο, ουσιαστικά, προσωπικό του δίσκο, με τίτλο το όνομά του και με συνθέσεις του Lluis Llach και του Αντώνη Βαρδή σε στίχους Πάνου Φαλάρα, του Διονύση Σαββόπουλου, του Θάνου Μικρούτσικου αλλά και με «Το παζάρι του ληστή» του Θεοδωράκη και του Μάνου Ελευθερίου από τη δεύτερη «Αρκαδία» του Μίκη… «Μεταβατικό» θα χαρακτήριζα αυτό τον δίσκο. Οι ενορχηστρώσεις του Κώστα Γανωσέλλη δημιουργούν ένα ηχητικό κλίμα, προετοιμάζοντας ουσιαστικά τη μετέπειτα πορεία του τραγουδιστή…Είναι κάτι ανάμεσα σε ότι μέχρι τότε τραγουδά και σε αυτά που πρόκειται να τραγουδήσει στο μέλλον…Ένα πέρασμα από τα «Αγροτικά» και τα τραγούδια «Της εξορίας» στο «Φοβάμαι» που κυκλοφορεί το 1982…Περνά από τα έντεχνα λαϊκά και πολιτικά τραγούδια της δεκαετίας του ’70 σε ροκ αναζητήσεις και μονοπάτια…
Ο λόγος και πάλι στον ερμηνευτή: Παρόλο που από τα 14 μου ήμουν ονειροπαρμένο με μανία για την ποίηση, ένιωσα βαθιά και ουσιαστικά τους ποιητές μέσα μου, τραγουδώντας τους. Ακολούθησε η ηχογράφηση του έργου «Καρυωτάκης». Να γιατί είμαι τυχερός! Γιατί βρέθηκα στην σκιά της πιο ψηλής κολόνας του πολιτισμού μας. (1)
Το 1984 κυκλοφορεί σε μουσική του Μίκη ο δίσκος «Καρυωτάκης» με την ηλεκτρονική ενορχήστρωση του Κώστα Γανωσέλλη. Δίσκος που δεν θα τύχει ιδιαίτερης αποδοχής…Οι φίλοι του Θεοδωράκη ίσως είναι διστακτικοί σ ’αυτούς τους «δύσκολους» και πειραματικούς ήχους, ενώ οι φίλοι του τραγουδιστή, προτιμούν περισσότερο την καθαρή ροκ πλευρά του. Τα δώδεκα τραγούδια σε ποίηση του Κώστα Καρυωτάκη είναι:
1)Υποθήκαι
2)Δημόσιοι υπάλληλοι
3)Για τη ζωή σου μου ‘λεγες
4)Πάρε τα δώρα
5)Μπαλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων
6)Τι νέοι που φτάσαμεν εδώ
7)Κι αν έσβησε σαν ίσκιος
8)Η νύχτα μας εχώρισεν
9)Δρόμος
10)Αγάπη
11)Μπρούτζινος γύφτος
12)Όλα τα πράγματά μου
Η φωνή του Παπακωνσταντίνου ξανακαταγράφεται δισκογραφικά σε τραγούδια του Θεοδωράκη πολλά χρόνια αργότερα. Το καλοκαίρι του 2000 κυκλοφορεί από τη Minos-Emi ένα διπλό cd από τις εμφανίσεις του ερμηνευτή με τον Θάνο Μικρούτσικο στη «Σφεντόνα». Εκεί εκτός από τις επιτυχίες του καθενός, έχουν θέση η «Όμορφη πόλη» και ένα ντουέτο τους στη «Φαίδρα» σε στίχους του Γιάννη Θεοδωράκη.
Το Μάρτη του 2002 ο Βασίλης τραγουδά στη μεγάλη συναυλία για τον Γρηγόρη Μπιθικώτση στο Σ.Ε.Φ. Από τις εκπλήξεις και πιο όμορφες στιγμές του δίσκου που κυκλοφορεί λίγους μήνες μετά, η προσέγγισή του στη λαϊκή όψη του Μάνου Χατζιδάκι με το «Μίλησέ μου» σε στίχους Νίκου Γκάτσου, ενώ με ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο αφηγείται τη συνάντηση με τον Μίκη Θεοδωράκη το 1973: «Τι είναι αυτό που πετάει από κλαδί σε κλαδί και τραγουδάει ανεπανάληπτα;» ρωτά ο Μίκης… «Ο Γρηγόρης Μπιθικότσυφας κύριε» απαντά ο Βασίλης και περνά το «τεστ»… Για να συνεχίσει τραγουδώντας «Ένα το χελιδόνι» του Οδυσσέα Ελύτη αποκαλώντας στο τέλος τον Μπιθικώτση «αρχηγό και δάσκαλο» του… Το «Δόξα τω Θεώ» σε στίχους Ιάκωβου Καμπανέλλη με το οποίο κλείνει εκείνη τη βραδιά το πρόγραμμά του, δυστυχώς, μένει εκτός δίσκου.
Το 2004, στο επίσημο άλμπουμ των Ολυμπιακών αγώνων αποδίδει με το δικό του τρόπο το «Χάθηκα», ένα τραγούδι από τους «Λιποτάκτες» σε ποίηση Γιάννη Θεοδωράκη, κομμάτι «σφραγισμένο» από την πρώτη ερμηνεία του συνθέτη το 1960.
Η τελευταία δισκογραφική κατάθεση του Βασίλη Παπακωνσταντίνου σε τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη γίνεται το 2005 όταν τραγουδά δυο συνθέσεις του στο cd «Δες τι λαμπρό φεγγάρι» που κυκλοφορεί από την «Eros». Το «Τι θέλω» σε ποίηση Γεωργίου Δροσίνη και η «Ειρήνη» σε ποίηση Βασίλη Ρώτα ανήκουν στα τραγούδια που γράφει ο Μίκης σε εφηβική σχεδόν ηλικία, το 1939 και 1947 αντίστοιχα. Συνοδεύει η παιδική χορωδία του Δημήτρη Τυπάλδου.
Κλείνοντας ο λόγος ανήκει στον συνθέτη, που με αφορμή τη συναυλία στις 2 Σεπτεμβρίου στο Ηρώδειο γράφει: Αυτή η συνάντηση του Βασίλη Παπακωνσταντίνου με τη μουσική μου μού προσφέρει μεγάλη χαρά.
Το σημερινό ελληνικό κοινό ίσως να μην γνωρίζει ότι πρωτοσυναντηθήκαμε στα 1974 και συνεργαστήκαμε σε συναυλίες και ηχογραφήσεις ως τα 1977 με καρπούς κάποια τραγούδια από τον «Προδομένο Λαό» και τους κύκλους «Της Εξορίας» και «Εχθρός Λαός». Λίγο αργότερα μας έφερε κοντά η ποίηση του Καρυωτάκη, που μου έδωσε την αφορμή να γράψω και την πρώτη μου όπερα, τον «Κώστα Καρυωτάκη».
Πιστεύω ότι η περίπτωση του Βασίλη Παπακωνσταντίνου μέσα στο σύγχρονο ελληνικό τραγούδι είναι μοναδική. Δηλαδή έχει τον αποκλειστικά δικό του τρόπο που τραγουδά, που σκέφτεται και που αντιμετωπίζει την περιρρέουσα πραγματικότητα. Το γεγονός ότι επέλεξε τον ήχο και το στυλ ροκ είναι μονάχα ένα από τα χαρακτηριστικά του.
Το άλλο χαρακτηριστικό του για μένα είναι η ακτινοβολία του προσωπικού του Ήθους, που κατάφερε να το διαφυλάξει ακέραιο σε χρόνους πονηρούς, όπως ήταν η δεκαετία του ΄80 ως σήμερα.
Ακόμα θεωρώ ότι η δυναμική στον τρόπο της ερμηνείας του Βασίλη είναι στο βάθος παράλληλη με τη δική μου, με τη διαφορά ότι όταν εκείνος αποφάσιζε το μοναχικό του πέταγμα (αμέσως μετά τα τραγούδια «Της Εξορίας»), είχε τα φτερά του ελεύθερα, ενώ τα δικά μου μοιάζανε με του αετού του Ριζίτικου τραγουδιού, που παρακαλεί τον ήλιο να ανατείλει για να λιώσουνε τα χιόνια από τα φτερά του και τα κρούσταλλα από τα ακρόνυχά του για να μπορέσει να πετάξει.
Βασίλη, θυμήσου τα κλειστά στάδια της Γερμανίας και κείνον τον ψηλό «ροκά» που τραγουδούσες κι εσύ μαζί του και το νεανικό ακροατήριο να πηδά και να φωνάζει «κι άλλο - κι άλλο - κι άλλο» σχεδόν επί μία ώρα μετά το τέλος της συναυλίας… Με τη διαφορά ότι το «ροκ» το δικό μου γεννήθηκε μέσα από τα βράχια της Κρήτης μαζί με τον Δία…
Αθήνα, Αύγουστος 2014 | Μίκης Θεοδωράκης
-Ευχαριστώ ιδιαιτέρως το φίλο δημοσιογράφο Γιώργο Λογοθέτη και το φίλο Αποστόλη Γιαννακίδη (ερευνητή του έργου του Μίκη Θεοδωράκη) και για τη βοήθειά τους.
Πηγή: 1) Κείμενο του Βασίλη Παπακωνσταντίνου στο πρόγραμμα της συναυλίας του με τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, που θα πραγματοποιηθεί στις 2 Σεπτεμβρίου στο Ηρώδειο.
