Στις 3 Οκτωβρίου 1976 γεννήθηκε στην Αθήνα ο Ανδρέας Κατσιγιάννης. Η ενασχόλησή του με τη μουσική ξεκίνησε σε μικρή ηλικία, ενώ σύντομα ξεκίνησε να παίζει επαγγελματικά σαντούρι σε δίσκους και συναυλίες. Παράλληλα, σπούδασε βυζαντινή μουσική και ανώτερα θεωρητικά στο Δημοτικό Ωδείο Βόλου. Το 1998, με δική του πρωτοβουλία και με τη βοήθεια φίλων μουσικών από τη Νέα Ιωνία του Βόλου, ιδρύθηκε η Εστουδιαντίνα της Νέας Ιωνίας. Τον Δεκέμβρη του 2003 κυκλοφόρησε ο πρώτος δίσκος της ορχήστρας, σε παραγωγή του Γιώργου Νταλάρα, με τίτλο «Smyrne»
Με την αφορμή των γενεθλίων του, σκέφτηκα να επαναφέρω στην επικαιρότητα μια εφ’ όλης της ύλης συνέντευξη, που μου παραχώρησε στις 10 Μαΐου 2008 στην Θεσσαλονίκη και δημοσιεύθηκε λίγο μετά στο περιοδικό «Μετρονόμος». Για να μη δημιουργηθεί σύγχυση στους αναγνώστες, αφαιρέθηκαν σκόπιμα κάποια μικρά σημεία που σχετίζονται με την επικαιρότητα της εποχής...
Ανδρέα σε ποιον ανήκει η ιδέα της δημιουργίας της «Εστουδιαντίνας»; Πότε και γιατί συγκροτήθηκε αυτή η ορχήστρα;
Αν θέλουμε να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, όλη η έμπνευση της δημιουργίας αυτής της ορχήστρας, προήλθε μέσα από μια διαδικασία που έγινε 15 χρόνια πριν. Ο Παναγιώτης Κουνάδης, ο ερευνητής του ρεμπέτικου, είχε κάνει ένα πείραμα τότε και ψάχνοντας κάποιους δίσκους, βρήκε πάνω στις ετικέτες τους τη «Σμυρνέικη Εστουδιαντίνα» ή «Τα Πολιτάκια» με διάφορα τραγούδια όπως το «Τικ τακ» κλπ… Ανακάλυψε λοιπόν ότι οι «Εστουδιαντίνες» ήταν οι ορχήστρες που υπήρχαν στη Σμύρνη ενώ η καταγωγή τους είναι από τη Γαλλική «Εστουδιαντάν» που ήτανε ορχήστρα με βάση το μαντολίνο… Κάνοντας λοιπόν μια ιστορική καταγραφή αυτού του υλικού, το 1994 πραγματοποίησε μια μεγάλη συναυλία στη Νίκαια δημιουργώντας μια «Εστουδιαντίνα» με διάφορους μουσικούς. Εγώ τότε μετείχα ως μουσικός σ’ αυτή την κίνηση και εμπνευσμένος και παρασυρμένος απ’ αυτή τη διαδικασία, σκέφτηκα να κάνουμε μια «Εστουδιαντίνα» που θα λειτουργούσε ως σημερινή ορχήστρα. Όχι μόνο προσεγγίζοντας το παλιό το υλικό, αλλά μια «Εστουδιαντίνα» με σημερινά δεδομένα. Προσκάλεσα στο Βόλο τον Αντρέα τον Τσεκούρα και τον Κυριάκο τον Γκουβέντα απ’τη Θεσσαλονίκη, τους είπα πως έχω αυτή την ιδέα και ξεκινήσαμε. Πήραμε μουσικούς παιδιά που τότε ήτανε στο Γυμνάσιο, στο Λύκειο, φίλοι συνομήλικοι, γιατί κι εγώ μόλις τότε είχα τελειώσει το Λύκειο και τους είπα «Πάμε να κάνουμε την προσπάθεια για να παίζουμε μουσική, ν’ αρχίσουμε να «πειράζουμε» τα κομμάτια να κάνουμε δικές μας προσεγγίσεις μουσικές, διασκευές»... Κι έτσι δειλά δειλά ξεκινήσαμε με αγάπη, με μεράκι, χωρίς ποτέ να έχουμε στο μυαλό μας ότι αυτό το πράγμα θα κάνει μια πορεία εκτός συνόρων δικών μας, εκτός της παρέας… Έτσι ξεκίνησε αυτό το πράγμα και έγινε αυτή η διαδρομή που έγινε, πολύ απλά, φιλικά, ερασιτεχνικά, με την αυτούσια έννοια της λέξης…
Σήμερα από ποιους αποτελείται;
Είναι οι ίδιοι από τότε που ξεκινήσαμε… Περνούν κατά καιρούς διάφοροι μουσικοί. Πολλές φορές κάποιοι έρχονται από περιέργεια. Όσοι έχουν περάσει πάντως, έχουν μείνει. Δεν έχει φύγει κανένας, πάντοτε προστίθενται και είναι σημαντικό αυτό. Η ορχήστρα έχει μια αγάπη και μια εκτίμηση απ’ τον ίδιο το χώρο μας, που κι αυτό είναι σημαντικό, για όσους καταλαβαίνουν ότι ο χώρος έχει τα δικά του «status», τα δικά του στεγανά και τις δικές του νοοτροπίες. Το να γίνεσαι αποδεκτός λοιπόν στο χώρο σου σημαίνει ότι παρουσιάζεις μια αξιοπρέπεια.
Θύμισέ μας μερικά από τα ονόματα με τα οποία έχετε συνεργαστεί και αν ξεχωρίζεις κάποια απ’ αυτές τις συνεργασίες, εκτός του Γιώργου Νταλάρα, στον οποίο θα αναφερθούμε αναλυτικά παρακάτω.
Σίγουρα είναι όλοι οι συντελεστές που συμμετείχαν στον πρώτο και στο δεύτερο δίσκο. Η Γλυκερία που είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση και την εκτιμώ πάρα πολύ, η Ελένη Βιτάλη, ο Χρόνης Αηδονίδης και μετά η νεότερη «φουρνιά» η Σοφία Παπάζογλου, η Κατερίνα Παπαδοπούλου, ο Παναγιώτης Λάλεζας που, νομίζω πως, ήταν η έκπληξη… Με τον Παναγιώτη μάλιστα συνεχίζουμε και τώρα του ετοιμάζουμε έναν καινούργιο δίσκο… Η Ειρήνη Καράγιαννη επίσης που είναι μια σοπράνο η οποία κάνει διεθνή καριέρα αλλά και διάφορες τραγουδίστριες και τραγουδιστές απ’ το χώρο της δυτικής, καθαρά, μουσικής. Όλες οι συνεργασίες που έχουμε κάνει νομίζω πως ήταν «ιδιαίτερες»…
Το Μάη του 2000 είχα την τύχη να σας παρακολουθήσω, για πρώτη φορά, στο Ανοιχτό Θέατρο της Νέας Ιωνίας, σε μια παράσταση στην οποία συμμετείχαν ο Γιώργος Νταλάρας, η Σοφία Παπάζογλου, ο Χρίστος Τσιαμούλης κ.α. Εκείνη η παράσταση σήμανε και την έναρξη της συνεργασίας σας με τον Γιώργο Νταλάρα, η οποία στη συνέχεια έφερε δεκάδες συναυλίες, με αποκορύφωμα αυτήν στο Ηρώδειο τον Ιούνιο του 2003, που κυκλοφόρησε σε dvd και τρεις δίσκους («Smyrne» - «Δάκρυ στο γυαλί» - «Τραγούδια με ουσίες»). Αυτή η συνεργασία έχει επεκταθεί και σε προσωπικό επίπεδο. Yπάρχουν κάποιες στιγμές που θυμάσαι και ξεχωρίζεις απ’ αυτή τη σχέση;
Θα έχεις προσέξει ότι σε όλη του την πορεία ο Γιώργος πάντοτε επιδιώκει συνεργασίες με τους νεότερους καλλιτέχνες… Θέλει να ’χει επαφές με τις γενιές. Πολλοί βρίσκουνε κάτι αρνητικό σ’ αυτό και προσπαθούν να μαυρίσουν λίγο αυτή την εικόνα. Εγώ λοιπόν, ξεχωρίζοντας τη θέση μου, θέλω να πω ότι ήταν πολύ σημαντική η συμβολή του, όχι μόνο γιατί είναι ένας άνθρωπος ο οποίος μόνο με την παρουσία του μπορεί να ανοίξει πολλά κλειδιά και πόρτες στο χώρο. Ήταν σημαντική και ουσιαστική η συμβολή του, όπως του πατέρα που καθοδηγεί το παιδί και ετοιμάζεται να το «βγάλει» στην κοινωνία, να ισορροπήσει μόνο του. Θα μου επιτρέψεις να γίνω λίγο πιο αναλυτικός σ’ αυτά που λέω… Καταρχήν έδωσε απλόχερα φοβερές γνώσεις μουσικές, κατέθεσε την εμπειρία του η οποία είναι τεράστια…Και ανοιχτά είπε «Πάρτε την εμπειρία αυτήν μ’ οποιοδήποτε τρόπο» στον καθένα μουσικό, όχι μόνο σε μένα που είχαμε την ιδιαίτερη σχέση και που έχει αναπτυχθεί βέβαια… Συζήτησε και συζητά με όλους τους μουσικούς…Θα έλεγα ότι ο Γιώργος έχει μια ιδιαίτερη αδυναμία στην «Εστουδιαντίνα» και στον καθέναν από μας… Ξέρει την αδυναμία του, ξέρει τα «συν» του και ξέρει να παίρνει και να δίνει στον καθέναν αυτά που χρειάζεται. Αυτό ήταν σημαντικό, ήταν μεγάλο βήμα για την ορχήστρα. Όπως επίσης το ότι μετά μας έδωσε «πάτημα» και άνοιξε το Ηρώδειο… Και ξέρεις, είναι ένας κόσμος εντελώς καινούργιος, μια ορχήστρα από παιδάκια, από ερασιτέχνες να βρεθεί, από μια αίθουσα που κάνει πρόβες, στο Ηρώδειο. Είναι ευθύνη… Πολλές φορές βιάστηκε να μας ρίξει στα «βαθειά» αλλά ξέρει ότι υπάρχουν κάποιοι οι οποίοι θα ακολουθήσουν και κάποιοι που θα παρασύρουν τους άλλους. Εγώ, σε προσωπικές στιγμές με το Γιώργο, έχω έρθει πολλές φορές σε διαφωνία για διάφορα θέματα… Συχνά η νοοτροπία μας είναι διαφορετική, άλλες φορές είναι απόλυτα ταιριαστή. Μου θυμίζει τον πατέρα μου…
Μεγάλη κουβέντα αυτή…
Υπάρχουν κάποιες «διαβολικές» συμπτώσεις. Είναι και οι δυο γεννημένοι την ίδια χρονιά, μεγαλωμένοι στον Πειραιά, με κοινούς φίλους και γνωστούς… Πολλές φορές τον ακούω στο σημείο των παρατηρήσεων και μου θυμίζει τον πατέρα μου, όταν ξεκινούσα να κάνω μουσική. Τα πράγματα δηλαδή που μου έλεγε και τότε εγώ ως αντιδραστικό στοιχείο και ως νέος προς τον πατέρα, πάντοτε αντιδρούσα σ’ αυτά… Είναι σα να τιμωρούμαι τώρα που αντιδρούσα σ’ εκείνα που άκουγα και τα ακούω τώρα μεγάλος και είμαι αναγκασμένος να τα δεχτώ, γιατί καταλαβαίνω ότι είναι και σωστά. Και πολλές φορές μου έχει «ανακατέψει» πράγματα και μνήμες για τις οποίες νόμιζα ότι ήμουνα καλά και με κάνει τώρα και αισθάνομαι και τύψεις… Κι αυτή τη σχέση την έχει καταλάβει και ο Γιώργος και μας έχει δέσει λίγο παραπάνω απ’ ότι θα 'πρεπε…
Σε αντίθεση με τον πρώτο σας δίσκο «Smyrne», ο οποίος εκτός από «χρυσός», έγινε αποδεκτός από το πλατύ κοινό, ο δεύτερος δίσκος «Δάκρυ στο γυαλί» δεν έτυχε της πλατειάς αποδοχής που του άξιζε… Προσωπική μου άποψη είναι πως πρόκειται για μια από τις πληρέστερες κυκλοφορίες των τελευταίων ετών… Γιατί συνέβη αυτό; Μήπως θα έπρεπε να στηριχθεί περισσότερο με κάποια μεγάλη ζωντανή παρουσίαση;
Η αλήθεια είναι ότι πέσαμε σε μια μεταβατική περίοδο των εταιρειών οι οποίες πλέον, δεν επενδύουνε χρόνο και χρήμα για κάτι το οποίο μπορεί να είναι το ωραιότερο, αν αυτό δεν κάνει απ’ την πρώτη στιγμή το «μπαμ». Εμείς δεν είμαστε μονοπρόσωποι… Όταν έχεις να διαχειριστείς υλικό μ’ ένα πρόσωπο, μπορείς να το κάνεις πολύ πιο εύκολα. Οι εταιρείες έχουν και τη δυσκολία και την απειρία να διαχειριστούν αυτό το υλικό… Ενώ παίρνουνε την «τάδε» τραγουδίστρια και λένε «Ωραία, αυτή θα την πλασάρω τώρα με κόκκινο φόρεμα, καυτό χείλι, γόβα στιλέτο, θα της ρίξω κι ένα σποτάκι και διάφορα τέτοια…». Μ’ εμάς έχουν πρόβλημα… Υστερούν και στο μάρκετινγκ αλλά και στο να διαχειριστούν το υλικό μας και μας τους ίδιους, ως «ειδικοί». Είναι λοιπόν ένας δίσκος ο οποίος θέλει δεύτερη ακρόαση και θέλει λίγο «ψυλλιασμένο» κοινό. Εμείς είπαμε απ’ τον πρώτο δίσκο να κάνουμε ένα βήμα πιο μπροστά. Όσοι ξέρουν την «Εστουδιαντίνα» και έχουν «διαβάσει» την εικόνα μας, συμφωνούν ότι αυτός ο δίσκος είναι πολλά βήματα πιο μπροστά. Ο Νταλάρας λέει - και δεν το λέει επειδή υπογράφει την παραγωγή - ότι είναι ένας δίσκος ο οποίος έχει να εμφανιστεί στην αγορά πάνω από 20 χρόνια, ως δίσκος και ως πρόταση και έχει και πολύ ωραία επιχειρήματα. Εγώ δε θα πω αυτό, θα πω ότι είναι ένας δίσκος ο οποίος έγινε πάλι με μεράκι… Στις συναυλίες όμως, πέφτουμε στην «παγίδα» που μας ζητάνε όλοι να παίζουμε τα Σμυρνέικα κλπ. Κάναμε το λάθος να μην τον προωθούμε τόσο πολύ αλλά δε νομίζω ότι ευθυνόμαστε περισσότερο εμείς. Η αλήθεια είναι ότι αυτός ο δίσκος δεν βρήκε την ανταπόκριση που θα 'πρεπε να έχει αλλά πιστεύω ότι είναι κλασσικός και πάντοτε θα είναι σημείο αναφοράς, γι’ αυτούς που ξέρουνε.
Μήπως έπαιξε και ρόλο η «μεταπήδηση» του Νταλάρα από τη Minos στη Universal που έγινε εκείνη την εποχή;
Σίγουρα… Ο δίσκος σαμποταρίστηκε 100% από την εταιρεία για να «κυνηγήσουν» τον Νταλάρα που έφυγε από εκεί. Αφού δεν έγινε ούτε καν παρουσίαση. Αυτές οι πολιτικές βέβαια είναι κάτι το οποίο εμάς δεν μας αφορά, αλλά είναι πολιτικές τις οποίες πολιτιστικά θα τις «λουστούνε»… Δεν υπάρχει περίπτωση… Ας έχουν την Πέγκυ Ζήνα, αυτοί που έχουνε τις εταιρείες, να λένε μετά από χρόνια ότι κάνανε πολιτιστικό έργο…
Ο τελευταίος δίσκος, στον οποίο συμμετέχει η Εστουδιαντίνα, τα «Τραγούδια με ουσίες» με τον Γιώργο Νταλάρα και τη συμμετοχή των Στέλιου Βαμβακάρη, Χρήστου Θηβαίου, Μπάμπη Τσέρτου, Ζαχαρία Καρούνη, Χαράς Κεφαλά, Νίνας Λοτσάρη, Θέμη Σερμιέ, Ασπασίας Στρατηγού και Μάρθας Φριντζήλα, έγινε ήδη χρυσός… Θα ήθελα λοιπόν να μας πεις για αυτά τα «Τραγούδια με ουσία» όπως τα αποκάλεσες πρόσφατα στην απονομή του χρυσού δίσκου.
Έρχομαι στην προηγούμενη κουβέντα που λέγαμε ότι, πολλές φορές με το Γιώργο έχουμε κοινές απόψεις, αλλά, αυτό που μου έμαθε εκείνος είναι ότι πρέπει, εφόσον δεν «είμαστε της δουλειάς» σε κάποια πράγματα και υπάρχουν κάποιοι οι οποίοι έχουνε τον τίτλο να τους αφήνουμε το χώρο τους. Απ’ την αρχή συμφωνήσαμε με το Γιώργο ότι πρέπει να ονομαστεί «Τραγούδια με ουσία» διότι έχουν ουσία αυτά τα τραγούδια… Έχουν ουσία μουσική, υφολογική, στιχουργική και μιλούν και για ουσίες, αλκοόλ, νικοτίνη, χασίς, ουσίες ναρκωτικές κλπ. Κάποιοι βγήκαν και είπαν ότι νομιμοποιούμε, λανσάρουμε και διαφημίζουμε το θέμα αυτό. Άνθρωποι οι οποίοι αγνοούν αυτό το υλικό, δεν έχουν σχέση, απλώς πιάνουν ένα τίτλο, γι’ αυτό πιστεύω ότι ο τίτλος αυτός δίνει «πάτημα» στους άσχετους. Ενώ με το «Τραγούδια με ουσία» θα τους κάναμε να την «ψάξουν» λίγο πιο μέσα ή θα προλαβαίναμε την κακεντρέχειά και την προκατάληψή τους. Μόνο γι’ αυτό το λόγο ήθελα να ονομαστεί έτσι. Δεν μπορείς να αποκλείσεις το τραγούδι απ’ τις κοινωνικές μεταβολές και τις κοινωνικές διακυμάνσεις. Υπάρχει η κοινωνία που έχει τη φτώχεια. Το τραγούδι πάντοτε με τον τρόπο του, το ανέδειξε ως κοινωνικό το θέμα της φτώχειας, της δυστυχίας, της ορφάνιας, της ξενιτιάς, της καταπίεσης από πολιτικές και συγκρούσεις. Να «πιάσουμε» από πολέμους; Να «πιάσουμε» από δικτατορία; Πάντα το τραγούδι έβρισκε διόδους και μας έκανε να επικοινωνούμε χωρίς να βρισκόμαστε μεταξύ μας. Ένα θέμα λοιπόν είναι και το θέμα των ουσιών. Απασχόλησε κάποιους συνθέτες, στιχουργούς, θεατρικούς συγγραφείς. Πολλά απ’ αυτά, τα «ελαφρά» κυρίως, είναι αποσπάσματα από οπερέτες της εποχής.
Και ένα - δυο νομίζω, δεν έχουν καν ξαναδισκογραφηθεί. Είναι σε πρώτη εκτέλεση.
Ναι έτσι είναι. Το συγκεκριμένο θέμα συνδέει φοβερές τέχνες μεταξύ τους, δηλαδή έδωσε ερέθισμα στον συνθέτη να γράψει μια υπέροχη μουσική, στο στιχουργό έναν πολύ ωραίο στίχο, στο συγγραφέα μια εξαιρετική παράσταση. Κι από την άλλη συνδέει τον καθέναν από μας με μια προσωπική ιστορία, είτε με μια χαρά, το απλό μεθύσι που λέμε ή θυμίζοντας ένα γνωστό μας ο οποίος ήταν μπλεγμένος και σώθηκε ή ήταν μπλεγμένος και τον πήρε στο θάνατο. Μας αγγίζει διότι το θέμα των ναρκωτικών είναι ένα καθημερινό πρόβλημα όπως και το θέμα της διαχείρισης όλων αυτών των πραγμάτων. Με ποιο τρόπο διαχειρίζεται και για ποιο λόγο δεν αντιμετωπίζεται με σοβαρότητα, κρατικά, κυβερνητικά, προσωπικά, οικογενειακά, στο σχολείο ή στην κοινωνία. Το τραγούδι είναι «πανταχού παρόν» σε όλες τις διακυμάνσεις του ανθρώπου και σε κάθε μας στιγμή. Δεν μπορείς να το διαχωρίσεις, δεν μπορείς να το αποκλείσεις, δεν έχεις το δικαίωμα να πεις «όχι αυτό δεν πρέπει να τ’ ακούσετε» κι από την άλλη ν’ αφήνεις την κάθε «σαβούρα» να βγαίνει στην τηλεόραση και να κάνει οτιδήποτε θέλει και να θεωρείται εκείνο πρέπον και όχι το άλλο. Μιλάμε για μια σύγχρονη ιστορία του πολιτιστικού μας «γίγνεσθαι» μια κληρονομιά η οποία ακόμα επηρεάζει γενιές και γενιές. Βλέπεις ότι ο δίσκος αυτός έχει τραγούδια από συνθέτη του 1900 μέχρι συνθέτη που είναι εν ζωή και έχει γράψει τραγούδια πριν από 2 χρόνια. Είναι λοιπόν ένα θέμα που δεν μπορείς να το αποκλείσεις. Έχει δικαίωμα να υπάρχει, να υφίσταται κι ο καθένας να το αντιλαμβάνεται όπως νομίζει κι όπως θέλει.
To 2004 κυκλοφόρησε ένα cd από τη σύμπραξη της «Εστουδιαντίνας» με την «Ορχήστρα Λαϊκών Οργάνων Οδησσού» και τη συμμετοχή του Μπάμπη Τσέρτου σε μια συναυλία στο Δημοτικό Θέατρο Βόλου…Μια επιτυχημένη σύμπραξη. Πώς προέκυψε αυτή η συνεργασία;
Το 2003, με το Μουσικό σχολείο Βόλου, στο οποίο είμαι καθηγητής, είχαμε κάνει επίσκεψη στην Οδησσό στο «Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού». Μας πήγαν και είδαμε αυτή την ορχήστρα σε πρόβα κι «έπαθα πλάκα»… Είναι μαθητική ορχήστρα της Ακαδημίας. Αμέσως «καρφώθηκε» στο μυαλό μου πως πρέπει να υπάρξει σύμπραξη. Καταρχήν σκέφθηκα πως απ’ αυτούς πρέπει να πάρουμε πολλά πράγματα. Εμείς έχουμε τη λαϊκότητά μας αλλά εδώ υπάρχει μια παιδεία που αντιμετωπίζει τη λαϊκότητα μέσα από την παιδεία και πραγματικά έγιναν δυο καταπληκτικές συναυλίες. Έχω μετανιώσει για πολύ λίγα πράγματα στη ζωή μου, ένα απ’ αυτά είναι πως οργανώσαμε το 2003 συναυλία με τον Παντελή Θαλασσινό στην Οδησσό και την ορχήστρα αυτήν με τίτλο «100 χρόνια Ελληνικής μουσικής». Εμπιστεύθηκα κάποιους ανθρώπους ότι θα βρουν πολυκάναλη κονσόλα αλλά αυτοί εννοούσαν την κονσόλα του ήχου… Ήταν όλη η συναυλία σύμπραξη, το πρόγραμμα ενορχηστρωμένο από 3 Ουκρανούς μαέστρους και δυστυχώς δεν γράφτηκε… Υπάρχει ηχογραφημένο μόνο από κάμερα…
Σε αυτή τη συναυλία εσύ τραγούδησες ένα από τα ωραιότερα Ελληνικά τραγούδια, το «Μη μου θυμώνεις μάτια μου» του Σταύρου Κουγιουμτζή. Γιατί διάλεξες ειδικά αυτό το τραγούδι;
Ξέρεις, το «Μη μου θυμώνεις μάτια μου» είναι πάρα πολύ γνωστό στη Ρωσία κι επειδή αυτή η χορωδία το έλεγε εκεί, όταν ήρθαν εδώ, με παρακάλεσαν, την ίδια μέρα της συναυλίας, να πούνε κι αυτό το κομμάτι… Στη συναυλία ήρθε κι ο Μπάμπης Τσέρτος τον οποίο είχα προετοιμάσει ότι θα πει κάποια κομμάτια, χωρίς να είναι το συγκεκριμένο μέσα…Παίρνω λοιπόν το Μπάμπη να το κάνουμε πρόβα…Και μου λέει «δεν το ’χω πει ποτέ»… Από υπευθυνότητα λοιπόν, δεν ήθελε να πει, την τελευταία στιγμή, κάτι το οποίο δεν είχε ξαναπεί ποτέ. Οπότε έρχεται η ώρα της συναυλίας και ο υπεύθυνος της χορωδίας μου λέει «θέλουμε να το πούμε αυτό το τραγούδι»… Του λέω «εντάξει», το κάνουμε μια πρόβα χωρίς να τραγουδάει κανένας το κουπλέ, μισή ώρα πριν ξεκινήσει η συναυλία. Μου λέει ο μαέστρος «ποιος θα το πει;» και του λέω «θα δείτε, θα δείτε». Κι εγώ δεν ήμουν σίγουρος ότι θα το κάνω… Το σκεφτόμουν για πολύ και όταν ήρθε η ώρα το είπα και καταγράφηκε…
Έχετε σκεφτεί την πραγματοποίηση ενός ολοκληρωμένου αφιερώματος σ’ αυτό το μεγάλο δημιουργό;
Nαι βέβαια… Εγώ θα ήθελα να το κάνω και μ’ αυτή την ορχήστρα, να είναι πάλι οι δυο ορχήστρες...
Ένα ενδιαφέρον στοιχείο που χαρακτηρίζει το «παίξιμο» της ορχήστρας, είναι τα σημεία που παίζουν όλα τα όργανα μαζί την ίδια μουσική φράση… Τα «tutti» όπως λέγονται στη γλώσσα των μουσικών… Τέτοια σημεία ακούγονται πολύ έντονα σε κομμάτια όπως το «Εμβατήριο φλόγα» ή το «Εμβατήριο Σμύρνης». Νομίζω πως αυτός ο συγχρονισμός είναι ένα από τα δυσκολότερα σημεία για μια ορχήστρα, ιδιαίτερα όταν δεν υπάρχει κάποιος μαέστρος που διευθύνει… Πόσο δύσκολο είναι και πώς επιτυγχάνεται; Είναι αρκετές οι πρόβες και η μελέτη;
Είναι κάποια «συστατικά» που θα στα πω πολύ επιγραμματικά. Το δέσιμο και η ψυχολογία των ανθρώπων και το ότι ξέρει ο ένας τον άλλον. Αυτό έρχεται μέσα από πολλές πρόβες και πάρα πολλή ώρα μαζί και την προσωπική μελέτη του καθενός. Αυτά τα στοιχεία, δεν υπάρχει τίποτε άλλο… Η δουλειά με λίγα λόγια…
Ξεκινήσατε παίζοντας Σμυρνέικα και παραδοσιακά κομμάτια. Σήμερα η ορχήστρα έχει φθάσει σ’ ένα επίπεδο και παίζει όλα σχεδόν τα μουσικά είδη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η πρόσφατη ηχογράφηση στο Ηρώδειο. Πόσο δύσκολο είναι για μια ορχήστρα να «μεταλλάσσεται» τόσο γρήγορα και να κινείται σε τόσο διαφορετικά ακούσματα;
Εκεί είναι το «κουμπί»…Το δέσιμο που μας έχει κάνει, παρόλο που είμαστε πολυπληθής ως ομάδα, να έχουμε μια ευελιξία στο να μπορούμε να προσεγγίζουμε και να προσαρμοζόμαστε σε διαφορετικά μουσικά θέματα και είδη. Αυτό είναι ένα σημείο, που θα έλεγα ότι είναι από τα «συν» της ορχήστρας.
Θα ήθελα να αναφερθείς σε κάποιες από τις δραστηριότητες που «ξεπηδούν» μέσα από τα «σπλάχνα» της «Εστουδιαντίνας», όπως η κυκλοφορία του cd του Δήμου Βουγιούκα «Φωνές του αέρα» και η δημιουργία της «Εστουδιαντίνας Νέων».
Εφόσον μπήκαμε στη διαδικασία της παραγωγής λοιπόν και «ανοίξαμε φτερά», κοιτάξαμε και κοιτάμε, όσο μπορούμε, το υλικό να το διαχειριστούμε πρώτον εμείς και το σημαντικότερο να εκφραστούμε όλοι μέσα από την Εστουδιαντίνα. Να είναι ένα σκαλοπάτι, μια γέφυρα που θα ενώσει διάφορες νοοτροπίες και κουλτούρες που μπορεί να 'χει ο καθένας από τα δικά του προσωπικά ερεθίσματα και δεύτερον να μπορεί να εκφρασθεί μέσα από την ορχήστρα. Δίνουμε μια ευκαιρία σε προσωπικότητες, σολίστες που ο καθένας μπορεί να υπηρετεί ένα ρόλο μες στην ορχήστρα αλλά και ως μονάδα έχει τη δική του αξία κι ένα δικό του «φως» και «ορίζοντα». Μ’ αυτά τα παιδιά λοιπόν, όπως είναι ο Δήμος και το cd που κάναμε με την «Εστουδιαντίνα Νέων», που είναι μια ορχήστρα που την ξεκίνησα εγώ από το σχολείο, με το label «Δια χειρός», θα κάνουμε μια σειρά με τέτοιες παραγωγές, όπου κάθε σολίστας, το κάθε μέλος της ορχήστρας που έχει την ανάγκη να εκφραστεί κι έχει να παρουσιάσει ένα αξιόλογο έργο, να μπορούμε να το αγκαλιάσουμε και να το παρουσιάσουμε μέσα από τη δικιά μας «σκοπιά», ελέγχοντας από την πρώτη νότα μέχρι το τελευταίο γραφιστικό… Είναι εξ’ ολοκλήρου παραγωγή της «Εστουδιαντίνας». Ίσως να το δεις να διακινείται από μία εταιρεία, δεν έχει σημασία, μιλάμε για 100% δικές μας παραγωγές.
Στα άμεσα σχέδιά σας είναι η κυκλοφορία ενός cd με τραγούδια από όλη τη Μεσόγειο και τίτλο «Mare Nostrum». Μια «παραγγελία» της «Επιτροπής διεκδίκησης των Μεσογειακών Αγώνων του 2013». Τι περιέχει αυτό το cd και σε ποιο στάδιο βρίσκεται η κυκλοφορία του;
Θεωρώ ότι είναι μια πολύ ξεχωριστή δουλειά και χωρίς να έχει βγει το cd, πολύς κόσμος μας ζητάει να παίξουμε αυτό το θέμα με τα μεσογειακά τραγούδια. Έγινε σε μηδέν χρόνο με την ουσιαστική συμβολή 4-5 παιδιών της Εστουδιαντίνας όπως ο Βουγιούκας, ο Βαλαρούτσος, ο Γκουβέντας, ο Μέρμηγκας κι εγώ. Αναλάβαμε ο καθένας από ένα κομμάτι κι έγινε μέσα σ’ ένα μήνα ένας δίσκος ο οποίος, είναι αυτό που λέμε, «θα γλύφεις και τα δάχτυλά σου». Αισθάνομαι πάρα πολύ περήφανος γι’ αυτό το δίσκο, ο οποίος έγινε χωρίς καμία στήριξη… Και μας ώθησε να ψαχτούμε λίγο πάρα πέρα κι έχουμε κάνει ένα φοβερό πρόγραμμα με τραγούδια της Μεσογείου. Ένα πραγματικό μεσογειακό πρόγραμμα. Ψάξαμε και βρήκαμε πάρα πολύ ωραία κομμάτια και τά 'χουμε ενορχηστρώσει με την Εστουδιαντίνα. Αυτός ο δίσκος σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα θα κυκλοφορήσει. Είχα την τύχη να είμαι και ο συνθέτης του επίσημου ύμνου των Μεσογειακών αγώνων, ένα κομμάτι το οποίο θα ακούγεται για τα επόμενα χρόνια σ’ όλο τον πλανήτη.
Εσύ σαν συνθέτης, έχεις εκδώσει, μέχρι τώρα, τρεις ορχηστρικούς δίσκους με δική σου μουσική. «Παπαδιαμάντης», «Στη χώρα των Κενταύρων» και «Ήθελε να ‘ναι ελεύθερος». Παράλληλα, έχεις γράψει κάποια τραγούδια τα οποία έχουν ερμηνεύσει σημαντικοί τραγουδιστές (Νταλάρας, Γλυκερία, Μπάσης, Κετιμέ, Στρατηγού κ.α.), ενώ σα μουσικός, έχεις συνεργαστεί με τα μεγαλύτερα ονόματα της ελληνικής μουσικής, τόσο στη δισκογραφία όσο και σε ζωντανές εμφανίσεις. Πες μας δυο λόγια γι’ αυτά τα κεφάλαια της πορείας σου που αφορούν τη σύνθεση, αλλά και τη συνεργασία με όλους αυτούς τους καλλιτέχνες
Έχω βγει στη δουλειά από 15 χρονών και πιστεύω ότι αυτό το πράγμα που κάνω τώρα, που με βλέπεις να είμαι “session” μουσικός που λέμε και να παίζω σε συναυλίες, είναι αυτό που με χαλαρώνει και μ’ ευχαριστεί περισσότερο απ’ όλα. Το θέμα της προσωπικής δημιουργίας είναι μια προσωπική έκφραση… Κατά καιρούς αισθάνομαι την ανάγκη να εκφραστώ, να μιλήσω, να πω κάποια πράγματα μέσα από τη μουσική και κάθομαι και τα αποτυπώνω και κάνω αυτά τα πειράματα, όπως αυτά τα cd’s… Μ’ αρέσει να δημιουργώ πράγματα… Έχω κάνει μουσική για πάνω από 25 θεατρικές παραστάσεις, πάρα πολλά τηλεοπτικά και διαφημιστικά, γύρω στα 12-14 ντοκυμαντέρ για την Ελληνική τηλεόραση. Μ’ αρέσει πολύ η ορχηστρική μουσική, εκεί έχω βρει «αποκούμπι», εκεί είναι και το «ατού» μου. Παράλληλα με ωθήσανε, κυρίως ο Γ. Νταλάρας κι έτσι ξεκίνησα και γράφω τραγούδια κι είναι ένας δρόμος καινούργιος για μένα και δεν ξέρω τι θα βγει. Ίσως κάποτε να καταφέρω να αφήσω κάποια πράγματα και σ’ αυτό το χώρο.
Στη δισκογραφία έχω συνεργαστεί με πάρα πολλούς τραγουδιστές από διάφορους χώρους από το «έντεχνο» μέχρι το δημοτικό. Μ’ αρέσει πάρα πολύ το δημοτικό τραγούδι, μελετάω τα δημοτικά τραγούδια, ακόμα και τώρα, πολλές φορές, πάω και παίζω σε επιλεγμένα πανηγύρια γιατί μ’ αρέσει όλη αυτή η επαφή του κόσμου και γενικά μ’αρέσει η δημοτική μουσική. Έχω ηχογραφήσει πάνω από 2500 τραγούδια στη δισκογραφία ως παίκτης στο σαντούρι, μέσα σε μια δεκαετία. Έχω συνεργαστεί και συνεργάζομαι ακόμα με τον κορυφαίο των συνθετών μας τον Μίκη Θεοδωράκη, είμαι και μέλος της ορχήστρας του αλλά και με διάφορους τραγουδιστές και μουσικούς αξιόλογους. Γιατί η οικογένειά μας έχει, εκτός από τους τραγουδιστές και τους δημιουργούς και σπουδαίους μουσικούς… Γενικά «ταξιδεύω» πολύ με την έννοια ότι είναι ένας χώρος ο οποίος πάντοτε σε ανανεώνει. Κάθε φορά που είσαι μέσα σ’ αυτό το χώρο, έχεις μια άλλη αίσθηση. Εγώ, αυτή την αίσθηση, έχω την τύχη να τη λαμβάνω με πολύ θετική ενέργεια και με πολύ θετικές, ηθικές αλλά και υλικές απολαβές… Είμαι ευτυχισμένος και θεωρώ τον εαυτό μου από τους τυχερούς. Είμαι εργασιομανής και μ’ αρέσει να δουλεύω πάρα πολύ, δεν κάθομαι καθόλου, δεν έχω ποτέ χρόνο. Οι φίλοι μου όλοι έχουν παράπονο γιατί ποτέ δεν έχω χρόνο να βγούμε, ποτέ δεν θα τους πω «ναι» όταν θα με πάρουνε. Από την άλλη είμαι χαρούμενος που έχω χρόνο πάντοτε με τη μουσική. Η οικογένειά μου από την άλλη, έχω δυο κόρες, είναι ένας ξεχωριστός δρόμος ο οποίος τώρα και με την έλευση του δεύτερου παιδιού, με έχει λίγο προσγειώσει, θετικά θα έλεγα, αλλά η αγάπη μου για τη μουσική δεν έπαψε ποτέ να είναι η ίδια και δε θέλω ποτέ να φύγει… Αισθάνομαι γεμάτος… Ξαναλέω ότι είμαι από τους τυχερούς... Και πρέπει να το λέμε αυτό το πράγμα…
Με την αφορμή των γενεθλίων του, σκέφτηκα να επαναφέρω στην επικαιρότητα μια εφ’ όλης της ύλης συνέντευξη, που μου παραχώρησε στις 10 Μαΐου 2008 στην Θεσσαλονίκη και δημοσιεύθηκε λίγο μετά στο περιοδικό «Μετρονόμος». Για να μη δημιουργηθεί σύγχυση στους αναγνώστες, αφαιρέθηκαν σκόπιμα κάποια μικρά σημεία που σχετίζονται με την επικαιρότητα της εποχής...
Ανδρέα σε ποιον ανήκει η ιδέα της δημιουργίας της «Εστουδιαντίνας»; Πότε και γιατί συγκροτήθηκε αυτή η ορχήστρα;
Αν θέλουμε να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, όλη η έμπνευση της δημιουργίας αυτής της ορχήστρας, προήλθε μέσα από μια διαδικασία που έγινε 15 χρόνια πριν. Ο Παναγιώτης Κουνάδης, ο ερευνητής του ρεμπέτικου, είχε κάνει ένα πείραμα τότε και ψάχνοντας κάποιους δίσκους, βρήκε πάνω στις ετικέτες τους τη «Σμυρνέικη Εστουδιαντίνα» ή «Τα Πολιτάκια» με διάφορα τραγούδια όπως το «Τικ τακ» κλπ… Ανακάλυψε λοιπόν ότι οι «Εστουδιαντίνες» ήταν οι ορχήστρες που υπήρχαν στη Σμύρνη ενώ η καταγωγή τους είναι από τη Γαλλική «Εστουδιαντάν» που ήτανε ορχήστρα με βάση το μαντολίνο… Κάνοντας λοιπόν μια ιστορική καταγραφή αυτού του υλικού, το 1994 πραγματοποίησε μια μεγάλη συναυλία στη Νίκαια δημιουργώντας μια «Εστουδιαντίνα» με διάφορους μουσικούς. Εγώ τότε μετείχα ως μουσικός σ’ αυτή την κίνηση και εμπνευσμένος και παρασυρμένος απ’ αυτή τη διαδικασία, σκέφτηκα να κάνουμε μια «Εστουδιαντίνα» που θα λειτουργούσε ως σημερινή ορχήστρα. Όχι μόνο προσεγγίζοντας το παλιό το υλικό, αλλά μια «Εστουδιαντίνα» με σημερινά δεδομένα. Προσκάλεσα στο Βόλο τον Αντρέα τον Τσεκούρα και τον Κυριάκο τον Γκουβέντα απ’τη Θεσσαλονίκη, τους είπα πως έχω αυτή την ιδέα και ξεκινήσαμε. Πήραμε μουσικούς παιδιά που τότε ήτανε στο Γυμνάσιο, στο Λύκειο, φίλοι συνομήλικοι, γιατί κι εγώ μόλις τότε είχα τελειώσει το Λύκειο και τους είπα «Πάμε να κάνουμε την προσπάθεια για να παίζουμε μουσική, ν’ αρχίσουμε να «πειράζουμε» τα κομμάτια να κάνουμε δικές μας προσεγγίσεις μουσικές, διασκευές»... Κι έτσι δειλά δειλά ξεκινήσαμε με αγάπη, με μεράκι, χωρίς ποτέ να έχουμε στο μυαλό μας ότι αυτό το πράγμα θα κάνει μια πορεία εκτός συνόρων δικών μας, εκτός της παρέας… Έτσι ξεκίνησε αυτό το πράγμα και έγινε αυτή η διαδρομή που έγινε, πολύ απλά, φιλικά, ερασιτεχνικά, με την αυτούσια έννοια της λέξης…
Σήμερα από ποιους αποτελείται;
Είναι οι ίδιοι από τότε που ξεκινήσαμε… Περνούν κατά καιρούς διάφοροι μουσικοί. Πολλές φορές κάποιοι έρχονται από περιέργεια. Όσοι έχουν περάσει πάντως, έχουν μείνει. Δεν έχει φύγει κανένας, πάντοτε προστίθενται και είναι σημαντικό αυτό. Η ορχήστρα έχει μια αγάπη και μια εκτίμηση απ’ τον ίδιο το χώρο μας, που κι αυτό είναι σημαντικό, για όσους καταλαβαίνουν ότι ο χώρος έχει τα δικά του «status», τα δικά του στεγανά και τις δικές του νοοτροπίες. Το να γίνεσαι αποδεκτός λοιπόν στο χώρο σου σημαίνει ότι παρουσιάζεις μια αξιοπρέπεια.
Θύμισέ μας μερικά από τα ονόματα με τα οποία έχετε συνεργαστεί και αν ξεχωρίζεις κάποια απ’ αυτές τις συνεργασίες, εκτός του Γιώργου Νταλάρα, στον οποίο θα αναφερθούμε αναλυτικά παρακάτω.
Σίγουρα είναι όλοι οι συντελεστές που συμμετείχαν στον πρώτο και στο δεύτερο δίσκο. Η Γλυκερία που είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση και την εκτιμώ πάρα πολύ, η Ελένη Βιτάλη, ο Χρόνης Αηδονίδης και μετά η νεότερη «φουρνιά» η Σοφία Παπάζογλου, η Κατερίνα Παπαδοπούλου, ο Παναγιώτης Λάλεζας που, νομίζω πως, ήταν η έκπληξη… Με τον Παναγιώτη μάλιστα συνεχίζουμε και τώρα του ετοιμάζουμε έναν καινούργιο δίσκο… Η Ειρήνη Καράγιαννη επίσης που είναι μια σοπράνο η οποία κάνει διεθνή καριέρα αλλά και διάφορες τραγουδίστριες και τραγουδιστές απ’ το χώρο της δυτικής, καθαρά, μουσικής. Όλες οι συνεργασίες που έχουμε κάνει νομίζω πως ήταν «ιδιαίτερες»…
Το Μάη του 2000 είχα την τύχη να σας παρακολουθήσω, για πρώτη φορά, στο Ανοιχτό Θέατρο της Νέας Ιωνίας, σε μια παράσταση στην οποία συμμετείχαν ο Γιώργος Νταλάρας, η Σοφία Παπάζογλου, ο Χρίστος Τσιαμούλης κ.α. Εκείνη η παράσταση σήμανε και την έναρξη της συνεργασίας σας με τον Γιώργο Νταλάρα, η οποία στη συνέχεια έφερε δεκάδες συναυλίες, με αποκορύφωμα αυτήν στο Ηρώδειο τον Ιούνιο του 2003, που κυκλοφόρησε σε dvd και τρεις δίσκους («Smyrne» - «Δάκρυ στο γυαλί» - «Τραγούδια με ουσίες»). Αυτή η συνεργασία έχει επεκταθεί και σε προσωπικό επίπεδο. Yπάρχουν κάποιες στιγμές που θυμάσαι και ξεχωρίζεις απ’ αυτή τη σχέση;
Θα έχεις προσέξει ότι σε όλη του την πορεία ο Γιώργος πάντοτε επιδιώκει συνεργασίες με τους νεότερους καλλιτέχνες… Θέλει να ’χει επαφές με τις γενιές. Πολλοί βρίσκουνε κάτι αρνητικό σ’ αυτό και προσπαθούν να μαυρίσουν λίγο αυτή την εικόνα. Εγώ λοιπόν, ξεχωρίζοντας τη θέση μου, θέλω να πω ότι ήταν πολύ σημαντική η συμβολή του, όχι μόνο γιατί είναι ένας άνθρωπος ο οποίος μόνο με την παρουσία του μπορεί να ανοίξει πολλά κλειδιά και πόρτες στο χώρο. Ήταν σημαντική και ουσιαστική η συμβολή του, όπως του πατέρα που καθοδηγεί το παιδί και ετοιμάζεται να το «βγάλει» στην κοινωνία, να ισορροπήσει μόνο του. Θα μου επιτρέψεις να γίνω λίγο πιο αναλυτικός σ’ αυτά που λέω… Καταρχήν έδωσε απλόχερα φοβερές γνώσεις μουσικές, κατέθεσε την εμπειρία του η οποία είναι τεράστια…Και ανοιχτά είπε «Πάρτε την εμπειρία αυτήν μ’ οποιοδήποτε τρόπο» στον καθένα μουσικό, όχι μόνο σε μένα που είχαμε την ιδιαίτερη σχέση και που έχει αναπτυχθεί βέβαια… Συζήτησε και συζητά με όλους τους μουσικούς…Θα έλεγα ότι ο Γιώργος έχει μια ιδιαίτερη αδυναμία στην «Εστουδιαντίνα» και στον καθέναν από μας… Ξέρει την αδυναμία του, ξέρει τα «συν» του και ξέρει να παίρνει και να δίνει στον καθέναν αυτά που χρειάζεται. Αυτό ήταν σημαντικό, ήταν μεγάλο βήμα για την ορχήστρα. Όπως επίσης το ότι μετά μας έδωσε «πάτημα» και άνοιξε το Ηρώδειο… Και ξέρεις, είναι ένας κόσμος εντελώς καινούργιος, μια ορχήστρα από παιδάκια, από ερασιτέχνες να βρεθεί, από μια αίθουσα που κάνει πρόβες, στο Ηρώδειο. Είναι ευθύνη… Πολλές φορές βιάστηκε να μας ρίξει στα «βαθειά» αλλά ξέρει ότι υπάρχουν κάποιοι οι οποίοι θα ακολουθήσουν και κάποιοι που θα παρασύρουν τους άλλους. Εγώ, σε προσωπικές στιγμές με το Γιώργο, έχω έρθει πολλές φορές σε διαφωνία για διάφορα θέματα… Συχνά η νοοτροπία μας είναι διαφορετική, άλλες φορές είναι απόλυτα ταιριαστή. Μου θυμίζει τον πατέρα μου…
Μεγάλη κουβέντα αυτή…
Υπάρχουν κάποιες «διαβολικές» συμπτώσεις. Είναι και οι δυο γεννημένοι την ίδια χρονιά, μεγαλωμένοι στον Πειραιά, με κοινούς φίλους και γνωστούς… Πολλές φορές τον ακούω στο σημείο των παρατηρήσεων και μου θυμίζει τον πατέρα μου, όταν ξεκινούσα να κάνω μουσική. Τα πράγματα δηλαδή που μου έλεγε και τότε εγώ ως αντιδραστικό στοιχείο και ως νέος προς τον πατέρα, πάντοτε αντιδρούσα σ’ αυτά… Είναι σα να τιμωρούμαι τώρα που αντιδρούσα σ’ εκείνα που άκουγα και τα ακούω τώρα μεγάλος και είμαι αναγκασμένος να τα δεχτώ, γιατί καταλαβαίνω ότι είναι και σωστά. Και πολλές φορές μου έχει «ανακατέψει» πράγματα και μνήμες για τις οποίες νόμιζα ότι ήμουνα καλά και με κάνει τώρα και αισθάνομαι και τύψεις… Κι αυτή τη σχέση την έχει καταλάβει και ο Γιώργος και μας έχει δέσει λίγο παραπάνω απ’ ότι θα 'πρεπε…
Σε αντίθεση με τον πρώτο σας δίσκο «Smyrne», ο οποίος εκτός από «χρυσός», έγινε αποδεκτός από το πλατύ κοινό, ο δεύτερος δίσκος «Δάκρυ στο γυαλί» δεν έτυχε της πλατειάς αποδοχής που του άξιζε… Προσωπική μου άποψη είναι πως πρόκειται για μια από τις πληρέστερες κυκλοφορίες των τελευταίων ετών… Γιατί συνέβη αυτό; Μήπως θα έπρεπε να στηριχθεί περισσότερο με κάποια μεγάλη ζωντανή παρουσίαση;
Η αλήθεια είναι ότι πέσαμε σε μια μεταβατική περίοδο των εταιρειών οι οποίες πλέον, δεν επενδύουνε χρόνο και χρήμα για κάτι το οποίο μπορεί να είναι το ωραιότερο, αν αυτό δεν κάνει απ’ την πρώτη στιγμή το «μπαμ». Εμείς δεν είμαστε μονοπρόσωποι… Όταν έχεις να διαχειριστείς υλικό μ’ ένα πρόσωπο, μπορείς να το κάνεις πολύ πιο εύκολα. Οι εταιρείες έχουν και τη δυσκολία και την απειρία να διαχειριστούν αυτό το υλικό… Ενώ παίρνουνε την «τάδε» τραγουδίστρια και λένε «Ωραία, αυτή θα την πλασάρω τώρα με κόκκινο φόρεμα, καυτό χείλι, γόβα στιλέτο, θα της ρίξω κι ένα σποτάκι και διάφορα τέτοια…». Μ’ εμάς έχουν πρόβλημα… Υστερούν και στο μάρκετινγκ αλλά και στο να διαχειριστούν το υλικό μας και μας τους ίδιους, ως «ειδικοί». Είναι λοιπόν ένας δίσκος ο οποίος θέλει δεύτερη ακρόαση και θέλει λίγο «ψυλλιασμένο» κοινό. Εμείς είπαμε απ’ τον πρώτο δίσκο να κάνουμε ένα βήμα πιο μπροστά. Όσοι ξέρουν την «Εστουδιαντίνα» και έχουν «διαβάσει» την εικόνα μας, συμφωνούν ότι αυτός ο δίσκος είναι πολλά βήματα πιο μπροστά. Ο Νταλάρας λέει - και δεν το λέει επειδή υπογράφει την παραγωγή - ότι είναι ένας δίσκος ο οποίος έχει να εμφανιστεί στην αγορά πάνω από 20 χρόνια, ως δίσκος και ως πρόταση και έχει και πολύ ωραία επιχειρήματα. Εγώ δε θα πω αυτό, θα πω ότι είναι ένας δίσκος ο οποίος έγινε πάλι με μεράκι… Στις συναυλίες όμως, πέφτουμε στην «παγίδα» που μας ζητάνε όλοι να παίζουμε τα Σμυρνέικα κλπ. Κάναμε το λάθος να μην τον προωθούμε τόσο πολύ αλλά δε νομίζω ότι ευθυνόμαστε περισσότερο εμείς. Η αλήθεια είναι ότι αυτός ο δίσκος δεν βρήκε την ανταπόκριση που θα 'πρεπε να έχει αλλά πιστεύω ότι είναι κλασσικός και πάντοτε θα είναι σημείο αναφοράς, γι’ αυτούς που ξέρουνε.
Μήπως έπαιξε και ρόλο η «μεταπήδηση» του Νταλάρα από τη Minos στη Universal που έγινε εκείνη την εποχή;
Σίγουρα… Ο δίσκος σαμποταρίστηκε 100% από την εταιρεία για να «κυνηγήσουν» τον Νταλάρα που έφυγε από εκεί. Αφού δεν έγινε ούτε καν παρουσίαση. Αυτές οι πολιτικές βέβαια είναι κάτι το οποίο εμάς δεν μας αφορά, αλλά είναι πολιτικές τις οποίες πολιτιστικά θα τις «λουστούνε»… Δεν υπάρχει περίπτωση… Ας έχουν την Πέγκυ Ζήνα, αυτοί που έχουνε τις εταιρείες, να λένε μετά από χρόνια ότι κάνανε πολιτιστικό έργο…
Ο τελευταίος δίσκος, στον οποίο συμμετέχει η Εστουδιαντίνα, τα «Τραγούδια με ουσίες» με τον Γιώργο Νταλάρα και τη συμμετοχή των Στέλιου Βαμβακάρη, Χρήστου Θηβαίου, Μπάμπη Τσέρτου, Ζαχαρία Καρούνη, Χαράς Κεφαλά, Νίνας Λοτσάρη, Θέμη Σερμιέ, Ασπασίας Στρατηγού και Μάρθας Φριντζήλα, έγινε ήδη χρυσός… Θα ήθελα λοιπόν να μας πεις για αυτά τα «Τραγούδια με ουσία» όπως τα αποκάλεσες πρόσφατα στην απονομή του χρυσού δίσκου.
Έρχομαι στην προηγούμενη κουβέντα που λέγαμε ότι, πολλές φορές με το Γιώργο έχουμε κοινές απόψεις, αλλά, αυτό που μου έμαθε εκείνος είναι ότι πρέπει, εφόσον δεν «είμαστε της δουλειάς» σε κάποια πράγματα και υπάρχουν κάποιοι οι οποίοι έχουνε τον τίτλο να τους αφήνουμε το χώρο τους. Απ’ την αρχή συμφωνήσαμε με το Γιώργο ότι πρέπει να ονομαστεί «Τραγούδια με ουσία» διότι έχουν ουσία αυτά τα τραγούδια… Έχουν ουσία μουσική, υφολογική, στιχουργική και μιλούν και για ουσίες, αλκοόλ, νικοτίνη, χασίς, ουσίες ναρκωτικές κλπ. Κάποιοι βγήκαν και είπαν ότι νομιμοποιούμε, λανσάρουμε και διαφημίζουμε το θέμα αυτό. Άνθρωποι οι οποίοι αγνοούν αυτό το υλικό, δεν έχουν σχέση, απλώς πιάνουν ένα τίτλο, γι’ αυτό πιστεύω ότι ο τίτλος αυτός δίνει «πάτημα» στους άσχετους. Ενώ με το «Τραγούδια με ουσία» θα τους κάναμε να την «ψάξουν» λίγο πιο μέσα ή θα προλαβαίναμε την κακεντρέχειά και την προκατάληψή τους. Μόνο γι’ αυτό το λόγο ήθελα να ονομαστεί έτσι. Δεν μπορείς να αποκλείσεις το τραγούδι απ’ τις κοινωνικές μεταβολές και τις κοινωνικές διακυμάνσεις. Υπάρχει η κοινωνία που έχει τη φτώχεια. Το τραγούδι πάντοτε με τον τρόπο του, το ανέδειξε ως κοινωνικό το θέμα της φτώχειας, της δυστυχίας, της ορφάνιας, της ξενιτιάς, της καταπίεσης από πολιτικές και συγκρούσεις. Να «πιάσουμε» από πολέμους; Να «πιάσουμε» από δικτατορία; Πάντα το τραγούδι έβρισκε διόδους και μας έκανε να επικοινωνούμε χωρίς να βρισκόμαστε μεταξύ μας. Ένα θέμα λοιπόν είναι και το θέμα των ουσιών. Απασχόλησε κάποιους συνθέτες, στιχουργούς, θεατρικούς συγγραφείς. Πολλά απ’ αυτά, τα «ελαφρά» κυρίως, είναι αποσπάσματα από οπερέτες της εποχής.
Και ένα - δυο νομίζω, δεν έχουν καν ξαναδισκογραφηθεί. Είναι σε πρώτη εκτέλεση.
Ναι έτσι είναι. Το συγκεκριμένο θέμα συνδέει φοβερές τέχνες μεταξύ τους, δηλαδή έδωσε ερέθισμα στον συνθέτη να γράψει μια υπέροχη μουσική, στο στιχουργό έναν πολύ ωραίο στίχο, στο συγγραφέα μια εξαιρετική παράσταση. Κι από την άλλη συνδέει τον καθέναν από μας με μια προσωπική ιστορία, είτε με μια χαρά, το απλό μεθύσι που λέμε ή θυμίζοντας ένα γνωστό μας ο οποίος ήταν μπλεγμένος και σώθηκε ή ήταν μπλεγμένος και τον πήρε στο θάνατο. Μας αγγίζει διότι το θέμα των ναρκωτικών είναι ένα καθημερινό πρόβλημα όπως και το θέμα της διαχείρισης όλων αυτών των πραγμάτων. Με ποιο τρόπο διαχειρίζεται και για ποιο λόγο δεν αντιμετωπίζεται με σοβαρότητα, κρατικά, κυβερνητικά, προσωπικά, οικογενειακά, στο σχολείο ή στην κοινωνία. Το τραγούδι είναι «πανταχού παρόν» σε όλες τις διακυμάνσεις του ανθρώπου και σε κάθε μας στιγμή. Δεν μπορείς να το διαχωρίσεις, δεν μπορείς να το αποκλείσεις, δεν έχεις το δικαίωμα να πεις «όχι αυτό δεν πρέπει να τ’ ακούσετε» κι από την άλλη ν’ αφήνεις την κάθε «σαβούρα» να βγαίνει στην τηλεόραση και να κάνει οτιδήποτε θέλει και να θεωρείται εκείνο πρέπον και όχι το άλλο. Μιλάμε για μια σύγχρονη ιστορία του πολιτιστικού μας «γίγνεσθαι» μια κληρονομιά η οποία ακόμα επηρεάζει γενιές και γενιές. Βλέπεις ότι ο δίσκος αυτός έχει τραγούδια από συνθέτη του 1900 μέχρι συνθέτη που είναι εν ζωή και έχει γράψει τραγούδια πριν από 2 χρόνια. Είναι λοιπόν ένα θέμα που δεν μπορείς να το αποκλείσεις. Έχει δικαίωμα να υπάρχει, να υφίσταται κι ο καθένας να το αντιλαμβάνεται όπως νομίζει κι όπως θέλει.
To 2004 κυκλοφόρησε ένα cd από τη σύμπραξη της «Εστουδιαντίνας» με την «Ορχήστρα Λαϊκών Οργάνων Οδησσού» και τη συμμετοχή του Μπάμπη Τσέρτου σε μια συναυλία στο Δημοτικό Θέατρο Βόλου…Μια επιτυχημένη σύμπραξη. Πώς προέκυψε αυτή η συνεργασία;
Το 2003, με το Μουσικό σχολείο Βόλου, στο οποίο είμαι καθηγητής, είχαμε κάνει επίσκεψη στην Οδησσό στο «Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού». Μας πήγαν και είδαμε αυτή την ορχήστρα σε πρόβα κι «έπαθα πλάκα»… Είναι μαθητική ορχήστρα της Ακαδημίας. Αμέσως «καρφώθηκε» στο μυαλό μου πως πρέπει να υπάρξει σύμπραξη. Καταρχήν σκέφθηκα πως απ’ αυτούς πρέπει να πάρουμε πολλά πράγματα. Εμείς έχουμε τη λαϊκότητά μας αλλά εδώ υπάρχει μια παιδεία που αντιμετωπίζει τη λαϊκότητα μέσα από την παιδεία και πραγματικά έγιναν δυο καταπληκτικές συναυλίες. Έχω μετανιώσει για πολύ λίγα πράγματα στη ζωή μου, ένα απ’ αυτά είναι πως οργανώσαμε το 2003 συναυλία με τον Παντελή Θαλασσινό στην Οδησσό και την ορχήστρα αυτήν με τίτλο «100 χρόνια Ελληνικής μουσικής». Εμπιστεύθηκα κάποιους ανθρώπους ότι θα βρουν πολυκάναλη κονσόλα αλλά αυτοί εννοούσαν την κονσόλα του ήχου… Ήταν όλη η συναυλία σύμπραξη, το πρόγραμμα ενορχηστρωμένο από 3 Ουκρανούς μαέστρους και δυστυχώς δεν γράφτηκε… Υπάρχει ηχογραφημένο μόνο από κάμερα…
Σε αυτή τη συναυλία εσύ τραγούδησες ένα από τα ωραιότερα Ελληνικά τραγούδια, το «Μη μου θυμώνεις μάτια μου» του Σταύρου Κουγιουμτζή. Γιατί διάλεξες ειδικά αυτό το τραγούδι;
Ξέρεις, το «Μη μου θυμώνεις μάτια μου» είναι πάρα πολύ γνωστό στη Ρωσία κι επειδή αυτή η χορωδία το έλεγε εκεί, όταν ήρθαν εδώ, με παρακάλεσαν, την ίδια μέρα της συναυλίας, να πούνε κι αυτό το κομμάτι… Στη συναυλία ήρθε κι ο Μπάμπης Τσέρτος τον οποίο είχα προετοιμάσει ότι θα πει κάποια κομμάτια, χωρίς να είναι το συγκεκριμένο μέσα…Παίρνω λοιπόν το Μπάμπη να το κάνουμε πρόβα…Και μου λέει «δεν το ’χω πει ποτέ»… Από υπευθυνότητα λοιπόν, δεν ήθελε να πει, την τελευταία στιγμή, κάτι το οποίο δεν είχε ξαναπεί ποτέ. Οπότε έρχεται η ώρα της συναυλίας και ο υπεύθυνος της χορωδίας μου λέει «θέλουμε να το πούμε αυτό το τραγούδι»… Του λέω «εντάξει», το κάνουμε μια πρόβα χωρίς να τραγουδάει κανένας το κουπλέ, μισή ώρα πριν ξεκινήσει η συναυλία. Μου λέει ο μαέστρος «ποιος θα το πει;» και του λέω «θα δείτε, θα δείτε». Κι εγώ δεν ήμουν σίγουρος ότι θα το κάνω… Το σκεφτόμουν για πολύ και όταν ήρθε η ώρα το είπα και καταγράφηκε…
Έχετε σκεφτεί την πραγματοποίηση ενός ολοκληρωμένου αφιερώματος σ’ αυτό το μεγάλο δημιουργό;
Nαι βέβαια… Εγώ θα ήθελα να το κάνω και μ’ αυτή την ορχήστρα, να είναι πάλι οι δυο ορχήστρες...
Ένα ενδιαφέρον στοιχείο που χαρακτηρίζει το «παίξιμο» της ορχήστρας, είναι τα σημεία που παίζουν όλα τα όργανα μαζί την ίδια μουσική φράση… Τα «tutti» όπως λέγονται στη γλώσσα των μουσικών… Τέτοια σημεία ακούγονται πολύ έντονα σε κομμάτια όπως το «Εμβατήριο φλόγα» ή το «Εμβατήριο Σμύρνης». Νομίζω πως αυτός ο συγχρονισμός είναι ένα από τα δυσκολότερα σημεία για μια ορχήστρα, ιδιαίτερα όταν δεν υπάρχει κάποιος μαέστρος που διευθύνει… Πόσο δύσκολο είναι και πώς επιτυγχάνεται; Είναι αρκετές οι πρόβες και η μελέτη;
Είναι κάποια «συστατικά» που θα στα πω πολύ επιγραμματικά. Το δέσιμο και η ψυχολογία των ανθρώπων και το ότι ξέρει ο ένας τον άλλον. Αυτό έρχεται μέσα από πολλές πρόβες και πάρα πολλή ώρα μαζί και την προσωπική μελέτη του καθενός. Αυτά τα στοιχεία, δεν υπάρχει τίποτε άλλο… Η δουλειά με λίγα λόγια…
Ξεκινήσατε παίζοντας Σμυρνέικα και παραδοσιακά κομμάτια. Σήμερα η ορχήστρα έχει φθάσει σ’ ένα επίπεδο και παίζει όλα σχεδόν τα μουσικά είδη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η πρόσφατη ηχογράφηση στο Ηρώδειο. Πόσο δύσκολο είναι για μια ορχήστρα να «μεταλλάσσεται» τόσο γρήγορα και να κινείται σε τόσο διαφορετικά ακούσματα;
Εκεί είναι το «κουμπί»…Το δέσιμο που μας έχει κάνει, παρόλο που είμαστε πολυπληθής ως ομάδα, να έχουμε μια ευελιξία στο να μπορούμε να προσεγγίζουμε και να προσαρμοζόμαστε σε διαφορετικά μουσικά θέματα και είδη. Αυτό είναι ένα σημείο, που θα έλεγα ότι είναι από τα «συν» της ορχήστρας.
Θα ήθελα να αναφερθείς σε κάποιες από τις δραστηριότητες που «ξεπηδούν» μέσα από τα «σπλάχνα» της «Εστουδιαντίνας», όπως η κυκλοφορία του cd του Δήμου Βουγιούκα «Φωνές του αέρα» και η δημιουργία της «Εστουδιαντίνας Νέων».
Εφόσον μπήκαμε στη διαδικασία της παραγωγής λοιπόν και «ανοίξαμε φτερά», κοιτάξαμε και κοιτάμε, όσο μπορούμε, το υλικό να το διαχειριστούμε πρώτον εμείς και το σημαντικότερο να εκφραστούμε όλοι μέσα από την Εστουδιαντίνα. Να είναι ένα σκαλοπάτι, μια γέφυρα που θα ενώσει διάφορες νοοτροπίες και κουλτούρες που μπορεί να 'χει ο καθένας από τα δικά του προσωπικά ερεθίσματα και δεύτερον να μπορεί να εκφρασθεί μέσα από την ορχήστρα. Δίνουμε μια ευκαιρία σε προσωπικότητες, σολίστες που ο καθένας μπορεί να υπηρετεί ένα ρόλο μες στην ορχήστρα αλλά και ως μονάδα έχει τη δική του αξία κι ένα δικό του «φως» και «ορίζοντα». Μ’ αυτά τα παιδιά λοιπόν, όπως είναι ο Δήμος και το cd που κάναμε με την «Εστουδιαντίνα Νέων», που είναι μια ορχήστρα που την ξεκίνησα εγώ από το σχολείο, με το label «Δια χειρός», θα κάνουμε μια σειρά με τέτοιες παραγωγές, όπου κάθε σολίστας, το κάθε μέλος της ορχήστρας που έχει την ανάγκη να εκφραστεί κι έχει να παρουσιάσει ένα αξιόλογο έργο, να μπορούμε να το αγκαλιάσουμε και να το παρουσιάσουμε μέσα από τη δικιά μας «σκοπιά», ελέγχοντας από την πρώτη νότα μέχρι το τελευταίο γραφιστικό… Είναι εξ’ ολοκλήρου παραγωγή της «Εστουδιαντίνας». Ίσως να το δεις να διακινείται από μία εταιρεία, δεν έχει σημασία, μιλάμε για 100% δικές μας παραγωγές.
Στα άμεσα σχέδιά σας είναι η κυκλοφορία ενός cd με τραγούδια από όλη τη Μεσόγειο και τίτλο «Mare Nostrum». Μια «παραγγελία» της «Επιτροπής διεκδίκησης των Μεσογειακών Αγώνων του 2013». Τι περιέχει αυτό το cd και σε ποιο στάδιο βρίσκεται η κυκλοφορία του;
Θεωρώ ότι είναι μια πολύ ξεχωριστή δουλειά και χωρίς να έχει βγει το cd, πολύς κόσμος μας ζητάει να παίξουμε αυτό το θέμα με τα μεσογειακά τραγούδια. Έγινε σε μηδέν χρόνο με την ουσιαστική συμβολή 4-5 παιδιών της Εστουδιαντίνας όπως ο Βουγιούκας, ο Βαλαρούτσος, ο Γκουβέντας, ο Μέρμηγκας κι εγώ. Αναλάβαμε ο καθένας από ένα κομμάτι κι έγινε μέσα σ’ ένα μήνα ένας δίσκος ο οποίος, είναι αυτό που λέμε, «θα γλύφεις και τα δάχτυλά σου». Αισθάνομαι πάρα πολύ περήφανος γι’ αυτό το δίσκο, ο οποίος έγινε χωρίς καμία στήριξη… Και μας ώθησε να ψαχτούμε λίγο πάρα πέρα κι έχουμε κάνει ένα φοβερό πρόγραμμα με τραγούδια της Μεσογείου. Ένα πραγματικό μεσογειακό πρόγραμμα. Ψάξαμε και βρήκαμε πάρα πολύ ωραία κομμάτια και τά 'χουμε ενορχηστρώσει με την Εστουδιαντίνα. Αυτός ο δίσκος σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα θα κυκλοφορήσει. Είχα την τύχη να είμαι και ο συνθέτης του επίσημου ύμνου των Μεσογειακών αγώνων, ένα κομμάτι το οποίο θα ακούγεται για τα επόμενα χρόνια σ’ όλο τον πλανήτη.
Εσύ σαν συνθέτης, έχεις εκδώσει, μέχρι τώρα, τρεις ορχηστρικούς δίσκους με δική σου μουσική. «Παπαδιαμάντης», «Στη χώρα των Κενταύρων» και «Ήθελε να ‘ναι ελεύθερος». Παράλληλα, έχεις γράψει κάποια τραγούδια τα οποία έχουν ερμηνεύσει σημαντικοί τραγουδιστές (Νταλάρας, Γλυκερία, Μπάσης, Κετιμέ, Στρατηγού κ.α.), ενώ σα μουσικός, έχεις συνεργαστεί με τα μεγαλύτερα ονόματα της ελληνικής μουσικής, τόσο στη δισκογραφία όσο και σε ζωντανές εμφανίσεις. Πες μας δυο λόγια γι’ αυτά τα κεφάλαια της πορείας σου που αφορούν τη σύνθεση, αλλά και τη συνεργασία με όλους αυτούς τους καλλιτέχνες
Έχω βγει στη δουλειά από 15 χρονών και πιστεύω ότι αυτό το πράγμα που κάνω τώρα, που με βλέπεις να είμαι “session” μουσικός που λέμε και να παίζω σε συναυλίες, είναι αυτό που με χαλαρώνει και μ’ ευχαριστεί περισσότερο απ’ όλα. Το θέμα της προσωπικής δημιουργίας είναι μια προσωπική έκφραση… Κατά καιρούς αισθάνομαι την ανάγκη να εκφραστώ, να μιλήσω, να πω κάποια πράγματα μέσα από τη μουσική και κάθομαι και τα αποτυπώνω και κάνω αυτά τα πειράματα, όπως αυτά τα cd’s… Μ’ αρέσει να δημιουργώ πράγματα… Έχω κάνει μουσική για πάνω από 25 θεατρικές παραστάσεις, πάρα πολλά τηλεοπτικά και διαφημιστικά, γύρω στα 12-14 ντοκυμαντέρ για την Ελληνική τηλεόραση. Μ’ αρέσει πολύ η ορχηστρική μουσική, εκεί έχω βρει «αποκούμπι», εκεί είναι και το «ατού» μου. Παράλληλα με ωθήσανε, κυρίως ο Γ. Νταλάρας κι έτσι ξεκίνησα και γράφω τραγούδια κι είναι ένας δρόμος καινούργιος για μένα και δεν ξέρω τι θα βγει. Ίσως κάποτε να καταφέρω να αφήσω κάποια πράγματα και σ’ αυτό το χώρο.
Στη δισκογραφία έχω συνεργαστεί με πάρα πολλούς τραγουδιστές από διάφορους χώρους από το «έντεχνο» μέχρι το δημοτικό. Μ’ αρέσει πάρα πολύ το δημοτικό τραγούδι, μελετάω τα δημοτικά τραγούδια, ακόμα και τώρα, πολλές φορές, πάω και παίζω σε επιλεγμένα πανηγύρια γιατί μ’ αρέσει όλη αυτή η επαφή του κόσμου και γενικά μ’αρέσει η δημοτική μουσική. Έχω ηχογραφήσει πάνω από 2500 τραγούδια στη δισκογραφία ως παίκτης στο σαντούρι, μέσα σε μια δεκαετία. Έχω συνεργαστεί και συνεργάζομαι ακόμα με τον κορυφαίο των συνθετών μας τον Μίκη Θεοδωράκη, είμαι και μέλος της ορχήστρας του αλλά και με διάφορους τραγουδιστές και μουσικούς αξιόλογους. Γιατί η οικογένειά μας έχει, εκτός από τους τραγουδιστές και τους δημιουργούς και σπουδαίους μουσικούς… Γενικά «ταξιδεύω» πολύ με την έννοια ότι είναι ένας χώρος ο οποίος πάντοτε σε ανανεώνει. Κάθε φορά που είσαι μέσα σ’ αυτό το χώρο, έχεις μια άλλη αίσθηση. Εγώ, αυτή την αίσθηση, έχω την τύχη να τη λαμβάνω με πολύ θετική ενέργεια και με πολύ θετικές, ηθικές αλλά και υλικές απολαβές… Είμαι ευτυχισμένος και θεωρώ τον εαυτό μου από τους τυχερούς. Είμαι εργασιομανής και μ’ αρέσει να δουλεύω πάρα πολύ, δεν κάθομαι καθόλου, δεν έχω ποτέ χρόνο. Οι φίλοι μου όλοι έχουν παράπονο γιατί ποτέ δεν έχω χρόνο να βγούμε, ποτέ δεν θα τους πω «ναι» όταν θα με πάρουνε. Από την άλλη είμαι χαρούμενος που έχω χρόνο πάντοτε με τη μουσική. Η οικογένειά μου από την άλλη, έχω δυο κόρες, είναι ένας ξεχωριστός δρόμος ο οποίος τώρα και με την έλευση του δεύτερου παιδιού, με έχει λίγο προσγειώσει, θετικά θα έλεγα, αλλά η αγάπη μου για τη μουσική δεν έπαψε ποτέ να είναι η ίδια και δε θέλω ποτέ να φύγει… Αισθάνομαι γεμάτος… Ξαναλέω ότι είμαι από τους τυχερούς... Και πρέπει να το λέμε αυτό το πράγμα…
