Σημαντικά γεγονότα, παλαιές και νέες πρακτικές, παλαιά και νέα πρόσωπα, καινούργιες είσοδοι και εξελίξεις διαμορφώνουν το τοπίο στη δεκαετία του 1980 σε σχέση με το ελληνικό έντεχνο τραγούδι. Από πολλές απόψεις, μάλιστα, η συγκεκριμένη δεκαετία θα μπορούσε και να χαρακτηριστεί μεταβατική. Σε κάθε περίπτωση, παραμένει σημαντική και καθοριστική για την μετέπειτα ανάπτυξη κι εξέλιξη του τραγουδιού, του πιο προσιτού προϊόντος τέχνης που απευθύνεται σε όλους ανεξαιρέτως και δεν προαπαιτεί καμία ειδική γνώση για την πρόσληψή του. Ιδιαιτέρως, δε, στην Ελλάδα το τραγούδι καταλαμβάνει διαχρονικά σημαντικό χώρο και ρόλο στη συνείδηση του ακροατηρίου και παράλληλα συνδέεται άρρηκτα με τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις της εκάστοτε χρονικής περιόδου. Η συγκεκριμένη σύνδεση και παράδοση δεν θα μπορούσε παρά να συνεχιστεί και κατά τη διάρκεια της προαναφερθείσας χρονικής περιόδου.
Στη δεκαετία του 1980, σημαντικοί δημιουργοί (παλαιότεροι και νεότεροι) καθόρισαν τα καλλιτεχνικά δρώμενα στο χώρο του έντεχνου τραγουδιού. Στα 80s, από τη μία, παραμένουν ενεργοί οι παλαιότεροι συνθέτες και στιχουργοί: ο Μίκης Θεοδωράκης γράφει ακόμα, το ίδιο και ο Μάνος Χατζιδάκις, από κοντά και ο Γιάννης Σπανός με το Διονύση Σαββόπουλο και τον Σταύρο Κουγιουμτζή, αλλά και τον Ηλία Ανδριόπουλο. Ο Σταύρος Ξαρχάκος ξαφνιάζει με μια από τις σημαντικότερες δουλειές του, ενώ και ο Μάνος Λοΐζος προλαβαίνει να αφήσει παρακαταθήκη μερικά χαρακτηριστικά του τραγούδια. Στα 80s γράφει τα περισσότερα από τα τραγούδια - συγκυρίας του ο Θάνος Μικρούτσικος σε μια πορεία ζηλευτή, πολυεπίπεδη και αναγνωρισμένη.
Σταύρος Ξαρχάκος - Ρεμπέτικο
Στους στιχουργούς, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος παραμένει δημιουργικός και παραγωγικός, το ίδιο και οι Μάνος Ελευθερίου, Νίκος Γκάτσος, Μιχάλης Μπουρμπούλης και Κώστας Κινδύνης. Στα 80s, από την άλλη, εμφανίζεται ο καινούργιος Δήμος Μούτσης σε μια νέα πορεία (εξίσου σημαντική με την προηγούμενή του) σαν τραγουδοποιός. Στα 80s εμφανίζεται και ο Σταμάτης Κραουνάκης, που, με την πληθωρική παρουσία του, χαρακτηρίζει ολόκληρη τη δεκαετία. Στα 80s δίνει το στίγμα του και ο ταλαντούχος Δημήτρης Λάγιος, ενώ στην ίδια περίοδο ο Μάριος Τόκας συνθέτει τα δικά του πρώτα ξεχωριστά τραγούδια.
Δήμος Μούτσης - Το φράγμα
Στη δεκαετία του 1980, τέλος, κάνει την εμφάνισή της μια συγκλονιστική τριπλέτα στιχουργών που προτείνει μια νέα γλώσσα στο στίχο των τραγουδιών μας: Κώστας Τριπολίτης – Λίνα Νικολακοπούλου – Άλκης Αλκαίος. Και οι τρεις τους εντυπωσιάζουν από την πρώτη κιόλας στιγμή, εμποτίζοντας το τραγούδι με στοιχεία εντυπωσιακά και καινοτόμα. Ο καθένας τους αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση και το μοναδικό στοιχείο που τους συνδέει είναι η εμφάνισή τους την ίδια χρονική περίοδο. Πέραν αυτής της συμπτώσεως, κανένας τους δεν μοιάζει με τον άλλο, ενώ ταυτόχρονα και οι τρεις κομίζουν μια διαφορετική καινούργια γλώσσα/πρόταση στο στίχο.
Η δεκαετία του 1980 διατηρεί αρκετές από τις παλαιές τακτικές της δισκογραφίας και της καλλιτεχνικής παραγωγής εν γένει. Εντός της οι δισκογραφικές κυκλοφορίες παραμένουν ως επί το πλείστον στα χέρια των δημιουργών. Συνεχίζεται, δηλαδή, στο μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας αυτής, η εφαρμογή της «δοκιμασμένης συνταγής» του παρελθόντος: ένας συνθέτης κι ένας στιχουργός γράφουν για έναν ερμηνευτή της επιλογής τους έναν ενιαίο κύκλο τραγουδιών. Ακόμα τα εξώφυλλα των δίσκων, στην πλειοψηφία τους, διατηρούν αυτή την ιεραρχία.
Έτσι, για παράδειγμα, ο Σταμάτης Κραουνάκης και η Λίνα Νικολακοπούλου γράφουν το «Κυκλοφορώ κι οπλοφορώ» (1985) για την Άλκηστη Πρωτοψάλτη και τα ονόματά τους μπαίνουν στο πάνω μέρος του εξωφύλλου με εκείνο της ερμηνεύτριας από κάτω. Αυτός ο τρόπος κυριαρχεί στο μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 1980 και μόνο προς το τέλος της το τοπίο αλλάζει με την κυκλοφορία των πρώτων (επονομαζόμενων και) πολυσυλλεκτικών δίσκων, όπου στη δισκογραφική μαρκίζα φιγουράρει πρώτο το όνομα του ερμηνευτή με εκείνα των δημιουργών (είναι πλέον περισσότεροι των δύο) να έπονται ή να εμφανίζονται στα credits των τραγουδιών στο οπισθόφυλλο.
Άλκηστις Πρωτοψάλτη - Κυκλοφορώ κι οπλοφορώ
Η συγκεκριμένη νέα τάξη πραγμάτων έκανε την εμφάνισή της στο τέλος της δεκαετίας του 1980, η οποία ούτως ή άλλως συνέβαλε στην άνοδο των τραγουδιστών στην ιεραρχία της καλλιτεχνικής παραγωγής με τη σύμφωνη γνώμη των δισκογραφικών εταιρειών. Η ανάπτυξη των Μ.Μ.Ε. με αποκορύφωμα την έναρξη της ιδιωτικής τηλεόρασης το 1989, επέκτεινε το «παιχνίδι» της εμπορικότητας του τραγουδιού σε ένα επιπλέον επίπεδο, αυτό της εικόνας. Ήδη, και πριν από την ιδιωτική πρωτοβουλία, η κρατική τηλεόραση είχε μπει στο χορό με εκπομπές αφιερωματικές στο ελληνικό τραγούδι πετώντας τη μπάλα στο γήπεδο της δημόσιας εικόνας. Ο Γιώργος Παπαστεφάνου με τα «Μικρά πορτρέτα» και τους «Παλιούς μας φίλους» συνέχισε να «οπτικοποιεί» το τραγούδι, για να επεκταθεί ακόμα περισσότερο η πρακτική αυτή με τις ευρηματικές σεναριακές παρουσιάσεις του από το Διονύση Σαββόπουλο και τους καλεσμένους του στη θρυλική εκπομπή του με το γενικό τίτλο «Ζήτω το ελληνικό τραγούδι» που προβλήθηκε από την ΕΡΤ κατά τη διάρκεια της τηλεοπτικής σαιζόν 1986 - 1987. Με το νέο αυτό κανόνα στο τραπέζι, οι ερμηνευτές ήταν πιο προσιτοί, συμβατοί και αποδοτικοί στο επίπεδο της προώθησης του «προϊόντος». Μοιραία, οι δημιουργοί άρχισαν να παραγκωνίζονται για να παραμεριστούν σχεδόν ολοκληρωτικά στην επόμενη δεκαετία με την κυριαρχία του lifestyle.
Γιώργος Ζαμπέτας & Διονύσης Σαββόπουλος - Ζήτω το ελληνικό τραγούδι
Η δεκαετία του 1980, προς το τέλος της, συνέβαλε στην εδραίωση των ερμηνευτών στην κορυφή της καλλιτεχνικής αλυσίδας με τις δισκογραφικές εταιρείες να «βολεύονται» από τη συγκεκριμένη μετάλλαξη. Ωστόσο, το γεγονός αυτό, που δεν εμφανίζεται εκτεταμένο σε ολόκληρη τη χρονική της έκταση, κατάφερε να ενισχύσει και να βγάλει στην επιφάνεια μια νέα γενιά ερμηνευτών που δεσπόζει ακόμα και σήμερα στο ελληνικό τραγούδι αποτελώντας συχνά τον «πήχη» για τους νεότερους. Μέσα στα 80s μια ομάδα τραγουδιστών κυκλοφόρησε μερικές από τις σημαντικότερες δουλειές της, άλλοτε στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου κύκλου τραγουδιών και άλλοτε σε πολυσυλλεκτικές δικές της κυκλοφορίες, δίνοντας το στίγμα της.
Έτσι, στη δεκαετία του 1980 αναπτύχθηκε ο θεσμός του ερμηνευτή αποκτώντας μεγάλη επιρροή στο κοινό και στο μουσικό χώρο. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις αυτού του φαινομένου οι: Γιώργος Νταλάρας, Χάρις Αλεξίου, Δήμητρα Γαλάνη, Γιάννης Πάριος, Ελευθερία Αρβανιτάκη, Άλκηστις Πρωτοψάλτη, Βασίλης Παπακωνσταντίνου. Όλοι αυτοί οι τραγουδιστές, που καθένας τους είχε να επιδείξει και «πρότερο έντιμο βίο», επέκτειναν το ρόλο του ερμηνευτή, καθιστώντας τον εξίσου σημαντικό με εκείνον του δημιουργού. Ξαφνικά, οι ερμηνευτές άρχισαν να έχουν δημόσιο λόγο και εικόνα πέραν των αμιγώς καλλιτεχνικών θεμάτων. Όλη αυτή η τάση οδήγησε και στη διοργάνωση μεγάλων προσωπικών συναυλιών με κεντρικά πρόσωπα τους ερμηνευτές που είχαν και τεράστια εισπρακτική επιτυχία.
Χαρακτηριστικότερα παραδείγματα: οι συναυλίες του Γιώργου Νταλάρα στο Ολυμπιακό Στάδιο (1983), η συναυλία του Διονύση Σαββόπουλου στον ίδιο χώρο την ίδια χρονιά, η συναυλία του Βασίλη Παπακωνσταντίνου στο Νέο Φάληρο (1985), αλλά και η αφιερωματική συναυλία στη μνήμη του Μάνου Λοΐζου την ίδια χρονιά στο Ολυμπιακό Στάδιο με τη συμμετοχή ερμηνευτών του συνθέτη. Όλες τους κυκλοφόρησαν αργότερα στο εμπόριο σημειώνοντας επιπρόσθετη σημαντική επιτυχία.
Γιώργος Νταλάρας - Ολυμπιακό Στάδιο (1983)
Μια ολόκληρη δεκαετία δεν μπορεί να αναλυθεί σε μερικές μόνο γραμμές. Η δεκαετία του 1980, όπως και οι προηγούμενες, αλλά και οι επόμενές της, πρόσφερε ξεχωριστές στιγμές στο έντεχνο ελληνικό τραγούδι. Όπως, όμως, γίνεται σαφές από όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, σίγουρα διεκδικεί και λαμβάνει το χαρακτηρισμό της ως μεταβατική. Γιατί τίποτα δεν παρέμεινε ίδιο στο πέρασμά της. Δεν είναι όμως, υπό αυτό το πρίσμα, όλες οι δεκαετίες μεταβατικές;
Στη δεκαετία του 1980, σημαντικοί δημιουργοί (παλαιότεροι και νεότεροι) καθόρισαν τα καλλιτεχνικά δρώμενα στο χώρο του έντεχνου τραγουδιού. Στα 80s, από τη μία, παραμένουν ενεργοί οι παλαιότεροι συνθέτες και στιχουργοί: ο Μίκης Θεοδωράκης γράφει ακόμα, το ίδιο και ο Μάνος Χατζιδάκις, από κοντά και ο Γιάννης Σπανός με το Διονύση Σαββόπουλο και τον Σταύρο Κουγιουμτζή, αλλά και τον Ηλία Ανδριόπουλο. Ο Σταύρος Ξαρχάκος ξαφνιάζει με μια από τις σημαντικότερες δουλειές του, ενώ και ο Μάνος Λοΐζος προλαβαίνει να αφήσει παρακαταθήκη μερικά χαρακτηριστικά του τραγούδια. Στα 80s γράφει τα περισσότερα από τα τραγούδια - συγκυρίας του ο Θάνος Μικρούτσικος σε μια πορεία ζηλευτή, πολυεπίπεδη και αναγνωρισμένη.
Σταύρος Ξαρχάκος - Ρεμπέτικο
Στους στιχουργούς, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος παραμένει δημιουργικός και παραγωγικός, το ίδιο και οι Μάνος Ελευθερίου, Νίκος Γκάτσος, Μιχάλης Μπουρμπούλης και Κώστας Κινδύνης. Στα 80s, από την άλλη, εμφανίζεται ο καινούργιος Δήμος Μούτσης σε μια νέα πορεία (εξίσου σημαντική με την προηγούμενή του) σαν τραγουδοποιός. Στα 80s εμφανίζεται και ο Σταμάτης Κραουνάκης, που, με την πληθωρική παρουσία του, χαρακτηρίζει ολόκληρη τη δεκαετία. Στα 80s δίνει το στίγμα του και ο ταλαντούχος Δημήτρης Λάγιος, ενώ στην ίδια περίοδο ο Μάριος Τόκας συνθέτει τα δικά του πρώτα ξεχωριστά τραγούδια.
Δήμος Μούτσης - Το φράγμα
Στη δεκαετία του 1980, τέλος, κάνει την εμφάνισή της μια συγκλονιστική τριπλέτα στιχουργών που προτείνει μια νέα γλώσσα στο στίχο των τραγουδιών μας: Κώστας Τριπολίτης – Λίνα Νικολακοπούλου – Άλκης Αλκαίος. Και οι τρεις τους εντυπωσιάζουν από την πρώτη κιόλας στιγμή, εμποτίζοντας το τραγούδι με στοιχεία εντυπωσιακά και καινοτόμα. Ο καθένας τους αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση και το μοναδικό στοιχείο που τους συνδέει είναι η εμφάνισή τους την ίδια χρονική περίοδο. Πέραν αυτής της συμπτώσεως, κανένας τους δεν μοιάζει με τον άλλο, ενώ ταυτόχρονα και οι τρεις κομίζουν μια διαφορετική καινούργια γλώσσα/πρόταση στο στίχο.
Η δεκαετία του 1980 διατηρεί αρκετές από τις παλαιές τακτικές της δισκογραφίας και της καλλιτεχνικής παραγωγής εν γένει. Εντός της οι δισκογραφικές κυκλοφορίες παραμένουν ως επί το πλείστον στα χέρια των δημιουργών. Συνεχίζεται, δηλαδή, στο μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας αυτής, η εφαρμογή της «δοκιμασμένης συνταγής» του παρελθόντος: ένας συνθέτης κι ένας στιχουργός γράφουν για έναν ερμηνευτή της επιλογής τους έναν ενιαίο κύκλο τραγουδιών. Ακόμα τα εξώφυλλα των δίσκων, στην πλειοψηφία τους, διατηρούν αυτή την ιεραρχία.
Έτσι, για παράδειγμα, ο Σταμάτης Κραουνάκης και η Λίνα Νικολακοπούλου γράφουν το «Κυκλοφορώ κι οπλοφορώ» (1985) για την Άλκηστη Πρωτοψάλτη και τα ονόματά τους μπαίνουν στο πάνω μέρος του εξωφύλλου με εκείνο της ερμηνεύτριας από κάτω. Αυτός ο τρόπος κυριαρχεί στο μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 1980 και μόνο προς το τέλος της το τοπίο αλλάζει με την κυκλοφορία των πρώτων (επονομαζόμενων και) πολυσυλλεκτικών δίσκων, όπου στη δισκογραφική μαρκίζα φιγουράρει πρώτο το όνομα του ερμηνευτή με εκείνα των δημιουργών (είναι πλέον περισσότεροι των δύο) να έπονται ή να εμφανίζονται στα credits των τραγουδιών στο οπισθόφυλλο.
Άλκηστις Πρωτοψάλτη - Κυκλοφορώ κι οπλοφορώ
Η συγκεκριμένη νέα τάξη πραγμάτων έκανε την εμφάνισή της στο τέλος της δεκαετίας του 1980, η οποία ούτως ή άλλως συνέβαλε στην άνοδο των τραγουδιστών στην ιεραρχία της καλλιτεχνικής παραγωγής με τη σύμφωνη γνώμη των δισκογραφικών εταιρειών. Η ανάπτυξη των Μ.Μ.Ε. με αποκορύφωμα την έναρξη της ιδιωτικής τηλεόρασης το 1989, επέκτεινε το «παιχνίδι» της εμπορικότητας του τραγουδιού σε ένα επιπλέον επίπεδο, αυτό της εικόνας. Ήδη, και πριν από την ιδιωτική πρωτοβουλία, η κρατική τηλεόραση είχε μπει στο χορό με εκπομπές αφιερωματικές στο ελληνικό τραγούδι πετώντας τη μπάλα στο γήπεδο της δημόσιας εικόνας. Ο Γιώργος Παπαστεφάνου με τα «Μικρά πορτρέτα» και τους «Παλιούς μας φίλους» συνέχισε να «οπτικοποιεί» το τραγούδι, για να επεκταθεί ακόμα περισσότερο η πρακτική αυτή με τις ευρηματικές σεναριακές παρουσιάσεις του από το Διονύση Σαββόπουλο και τους καλεσμένους του στη θρυλική εκπομπή του με το γενικό τίτλο «Ζήτω το ελληνικό τραγούδι» που προβλήθηκε από την ΕΡΤ κατά τη διάρκεια της τηλεοπτικής σαιζόν 1986 - 1987. Με το νέο αυτό κανόνα στο τραπέζι, οι ερμηνευτές ήταν πιο προσιτοί, συμβατοί και αποδοτικοί στο επίπεδο της προώθησης του «προϊόντος». Μοιραία, οι δημιουργοί άρχισαν να παραγκωνίζονται για να παραμεριστούν σχεδόν ολοκληρωτικά στην επόμενη δεκαετία με την κυριαρχία του lifestyle.
Γιώργος Ζαμπέτας & Διονύσης Σαββόπουλος - Ζήτω το ελληνικό τραγούδι
Η δεκαετία του 1980, προς το τέλος της, συνέβαλε στην εδραίωση των ερμηνευτών στην κορυφή της καλλιτεχνικής αλυσίδας με τις δισκογραφικές εταιρείες να «βολεύονται» από τη συγκεκριμένη μετάλλαξη. Ωστόσο, το γεγονός αυτό, που δεν εμφανίζεται εκτεταμένο σε ολόκληρη τη χρονική της έκταση, κατάφερε να ενισχύσει και να βγάλει στην επιφάνεια μια νέα γενιά ερμηνευτών που δεσπόζει ακόμα και σήμερα στο ελληνικό τραγούδι αποτελώντας συχνά τον «πήχη» για τους νεότερους. Μέσα στα 80s μια ομάδα τραγουδιστών κυκλοφόρησε μερικές από τις σημαντικότερες δουλειές της, άλλοτε στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου κύκλου τραγουδιών και άλλοτε σε πολυσυλλεκτικές δικές της κυκλοφορίες, δίνοντας το στίγμα της.
Έτσι, στη δεκαετία του 1980 αναπτύχθηκε ο θεσμός του ερμηνευτή αποκτώντας μεγάλη επιρροή στο κοινό και στο μουσικό χώρο. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις αυτού του φαινομένου οι: Γιώργος Νταλάρας, Χάρις Αλεξίου, Δήμητρα Γαλάνη, Γιάννης Πάριος, Ελευθερία Αρβανιτάκη, Άλκηστις Πρωτοψάλτη, Βασίλης Παπακωνσταντίνου. Όλοι αυτοί οι τραγουδιστές, που καθένας τους είχε να επιδείξει και «πρότερο έντιμο βίο», επέκτειναν το ρόλο του ερμηνευτή, καθιστώντας τον εξίσου σημαντικό με εκείνον του δημιουργού. Ξαφνικά, οι ερμηνευτές άρχισαν να έχουν δημόσιο λόγο και εικόνα πέραν των αμιγώς καλλιτεχνικών θεμάτων. Όλη αυτή η τάση οδήγησε και στη διοργάνωση μεγάλων προσωπικών συναυλιών με κεντρικά πρόσωπα τους ερμηνευτές που είχαν και τεράστια εισπρακτική επιτυχία.
Χαρακτηριστικότερα παραδείγματα: οι συναυλίες του Γιώργου Νταλάρα στο Ολυμπιακό Στάδιο (1983), η συναυλία του Διονύση Σαββόπουλου στον ίδιο χώρο την ίδια χρονιά, η συναυλία του Βασίλη Παπακωνσταντίνου στο Νέο Φάληρο (1985), αλλά και η αφιερωματική συναυλία στη μνήμη του Μάνου Λοΐζου την ίδια χρονιά στο Ολυμπιακό Στάδιο με τη συμμετοχή ερμηνευτών του συνθέτη. Όλες τους κυκλοφόρησαν αργότερα στο εμπόριο σημειώνοντας επιπρόσθετη σημαντική επιτυχία.
Γιώργος Νταλάρας - Ολυμπιακό Στάδιο (1983)
Μια ολόκληρη δεκαετία δεν μπορεί να αναλυθεί σε μερικές μόνο γραμμές. Η δεκαετία του 1980, όπως και οι προηγούμενες, αλλά και οι επόμενές της, πρόσφερε ξεχωριστές στιγμές στο έντεχνο ελληνικό τραγούδι. Όπως, όμως, γίνεται σαφές από όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, σίγουρα διεκδικεί και λαμβάνει το χαρακτηρισμό της ως μεταβατική. Γιατί τίποτα δεν παρέμεινε ίδιο στο πέρασμά της. Δεν είναι όμως, υπό αυτό το πρίσμα, όλες οι δεκαετίες μεταβατικές;
