Μάνος Ελευθερίου
Ο Μάνος Ελευθερίου υπήρξε ένας από τους στυλοβάτες του λεγόμενου «εντέχνου λαϊκού τραγουδιού». Βαθιά επηρεασμένος από τους μεγάλους Έλληνες ποιητές, απέκτησε από πολύ νωρίς ένα εντελώς προσωπικό ύφος γραφής, δημιουργώντας έτσι τη δική του «σχολή» στο στίχο. Τα «παραπονεμένα λόγια» του ακούμπησαν τις καρδιές του κόσμου δίνοντάς τους παρηγοριά αλλά και αγωνιστικό παλμό σε δύσκολες εποχές. Τραγούδησε με παράπονο την καταστροφή της Σμύρνης, αφιέρωσε τραγούδια σε μεγάλες μορφές του τραγουδιού και της παγκόσμιας ιστορίας και μας καθήλωσε με τις εικόνες που έπλασε «κάτω απ’ τη Μαρκίζα» και στους «δρόμους του Βερολίνου». Με «τραγούδια που ‘χουν αίμα και καρδιά» κατήγγειλε τα κακώς κείμενα διερωτώμενος «ποιος θα μιλήσει στο Θεό και ποιος θα του τα γράψει», ενώ για την ιδεολογία του ξεκαθάρισε πως «σε διαθήκη με σημαίες και συνθήματα εγώ είμαι ελεύθερος αέρας που φυσά». Όλα αυτά πλάι σε μεγαθήρια της μουσικής όπως ο Χρήστος Λεοντής, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Δήμος Μούτσης, ο Γιάννης Μαρκόπουλος, ο Σταύρος Κουγιουμτζής, ο Λουκιανός Κηλαηδόνης, ο Ηλίας Ανδριόπουλος, ο Γιάννης Σπανός, ο Χρήστος Νικολόπουλος, ο Σταύρος Ξαρχάκος και τόσοι άλλοι.
Γιώργος Χατζηνάσιος
Ο Γιώργος Χατζηνάσιος είναι μια εξαίρετη περίπτωση συνθέτη που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του ελληνικού τραγουδιού των δεκαετιών ’70 και ’80. Έχοντας κλασσική αλλά και τζαζ παιδεία, εισήγαγε στη σύνθεση και την ενορχήστρωση μοντέρνα, για την εποχή, στοιχεία, αφήνοντας έτσι την προσωπική του σφραγίδα στο τραγούδι. Ως μεταγενέστερος των «μετα-Θεοδωρακικών» συνθετών, όπως έχει δηλώσει επανειλημμένα ο ίδιος, δυσκολεύτηκε πολύ να πείσει τους καθιερωμένους στιχουργούς του «εντέχνου», να του δώσουν γραπτά τους. Έτσι, στα πρώτα τέσσερα χρόνια της δημιουργίας του, μελοποίησε κυρίως στίχους λιγότερο γνωστών δημιουργών του τραγουδιού, χαρίζοντάς μας ωστόσο υπέροχα τραγούδια. Με τις πρώτες του μεγάλες επιτυχίες κατάφερε και «έπεισε» στιχουργούς όπως τον Λευτέρη Παπαδόπουλο («Ο ανθρωπάκος», «Πόσο σ’ αγαπώ», κ.ά.), τον Νίκο Γκάτσο («Η ενδεκάτη εντολή») και τον Μάνο Ελευθερίου να του δώσουν δημιουργίες τους. Σήμερα θα σταθούμε στη συνεργασία του Γιώργου Χατζηνάσιου με τον αείμνηστο Μάνο Ελευθερίου.
Η συνεργασία των δύο δημιουργών μετράει δώδεκα τραγούδια σκορπισμένα σε πέντε προσωπικούς δίσκους του συνθέτη και μπορούμε να πούμε πως δεν είναι από τις πολύ γνωστές συνεργασίες στο ελληνικό τραγούδι. Όπως έχει διηγηθεί χαρακτηριστικά ο συνθέτης, οι συναντήσεις τους γίνονταν στο στούντιο του όπου συζητούσαν για τα τραγούδια με συντροφιά το «ουισκάκι» τους (1).
Η αρχή της συνεργασίας τους έγινε το 1975 σε έναν δίσκο με γενικό τίτλο «Αντιθέσεις» που κυκλοφόρησε από την Columbia. Για τον δίσκο αυτό, ο Ελευθερίου έδωσε στο Χατζηνάσιο τρία τραγούδια τα οποία ερμήνευσαν ο Περικλής Περράκης και η Αιμιλία Νομικού: «Πήρα την άγονη γραμμή», «Και να με συγχωρείς» και «Αυτά που λέν’ οι ποιητές». Όπως έχει παραδεχθεί ο συνθέτης σε πρόσφατη συνέντευξή του, «ο Περράκης δεν μπόρεσε να τον «σηκώσει» τον δίσκο» από εμπορικής πλευράς, οπότε τα τραγούδια δεν έγιναν πολύ γνωστά εκτός από αυτά που τραγουδήθηκαν εκ νέου (2). Ένα από τα τραγούδια του Ελευθερίου, το «Πήρα την άγονη γραμμή» ερμήνευσε αμέσως μετά σε δίσκο 45 στροφών στην Polygram η Χριστιάνα μαζί με το «Γιαρέμ», που είχε συμπεριληφθεί στις «Αντιθέσεις» επίσης.
Επόμενος σταθμός το περίφημο «Μάθημα σολφέζ» του 1977 που έφερε κοντά τέσσερα αστέρια της Polygram, τον Πασχάλη, την Μπέσσυ Αργυράκη, τον Robert Williams και τη Μαριάννα Τόλη. Από το δίσκο, φυσικά, ξεχώρισε το ομώνυμο τραγούδι που εκπροσώπησε την Ελλάδα στον διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision αλλά και ερωτικές μπαλάντες όπως το «Πώς (περάσανε τα χρόνια)» και το «Μάθαμε τον έρωτα» σε στίχους Τάκη Καρνάτσου. Η παρουσία του Μάνου Ελευθερίου στον δίσκο αυτό είναι πολύ διακριτική. Συμμετέχει με ένα μόνο τραγούδι (με ερμηνευτή τον Πασχάλη), το οποίο τοποθετήθηκε στο τέλος του δίσκου, προφανώς γιατί διαφέρει αρκετά στη θεματολογία του από τα υπόλοιπα τραγούδια. Ο λόγος του Ελευθερίου για άλλη μια φορά αιχμηρός και άμεσος…
Ο κλήρος μου στη μοιρασιά
ορφάνια ήταν και βρισιά,
δυο στρέμματα της απονιάς
λες και τα μοίρασε φονιάς.
Και φτάνουμε στο 1978 που κυκλοφορεί ο περίφημος δίσκος «Η Μαρινέλλα του σήμερα» σε τραγούδια του Γιώργου Χατζηνάσιου. Πρόκειται ίσως για την εμπορικότερη στιγμή της ερμηνεύτριας μετά το «τριπλά» πλατινένιο «Ρεσιτάλ» του 1976. Ο Μάνος Ελευθερίου δίνει μια ελαφρώς πολιτικοκοινωνική χροιά σε έναν κατά τα άλλα ερωτικό δίσκο με τρία σπουδαία τραγούδια. Δύο από αυτά, το «Έγιν’ ο κόσμος καφενές» και «Οι τρελοί» αποτελούσαν ενίοτε μέρος του ρεπερτορίου της Μαρινέλλας μέχρι και το 1994. Το τρίτο τραγούδι του Ελευθερίου στο δίσκο αυτό έχει τον τίτλο «Στην Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου» και είναι αφιερωμένο στη μεγάλη στιχουργό του λαϊκού τραγουδιού που είχε φύγει έξι χρόνια νωρίτερα. Τα τραγούδια «Οι τρελοί» και «Στην Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου» είχαν γυριστεί και σε βιντεοκλίπ μαζί με τα περισσότερα τραγούδια του δίσκου για μια τηλεοπτική εκπομπή της ΥΕΝΕΔ αφιερωμένη στη Μαρινέλλα.
Τρία ακόμα τραγούδια έγραψαν μαζί ο Γιώργος Χατζηνάσιος και ο Μάνος Ελευθερίου το 1980, αυτή τη φορά για την Τάνια Τσανακλίδου. Τα τραγούδια «Ο τόπος ο δικός μας», «Δίδαξε λοιπόν ανθρώπους» και «Ο ουρανός που διάβαζα» συμπεριλήφθηκαν στον δίσκο συνεργασίας της Τσανακλίδου με τον Χατζηνάσιο που είχε τον γενικό τίτλο «Χωρίς ταυτότητα», εμπνευσμένο από το εναρκτήριο τραγούδι του δίσκου σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου. Πρόκειται για έναν εξαιρετικό δίσκο στο σύνολό του, ατμοσφαιρικό, με αρκετές στιγμές προβληματισμού. Το τραγούδι «Ο τόπος ο δικός μας», αναπόσπαστο κομμάτι του ρεπερτορίου του συνθέτη στις προσωπικές του συναυλίες μέχρι σήμερα, αποτελούσε μέρος μιας ολόκληρης ενότητας τραγουδιών που είχε γράψει ο Ελευθερίου για την Μικρασιατική καταστροφή (3). Τα περισσότερα από τα τραγούδια της ενότητας αυτής μελοποιήθηκαν από τον Δήμο Μούτση στον περίφημο «Άγιο Φεβρουάριο» («Άλλος για Χίο τράβηξε», «Στη Σμύρνη και στο Αϊβαλί», «Το σπίτι στην ανηφοριά», κ.ά.) ενώ άλλα είχαν συμπεριληφθεί στο «Σεργιάνι στον παράδεισο» σε μουσική του Βασίλη Δημητρίου («Σμύρνη Κωνσταντινούπολη», «Κυρά Μικρασιάτισσα», κ.ά.). Αξίζει να σημειωθεί πως το τραγούδι «Ο τόπος ο δικός μας» είχε γραφτεί αρχικά για τη Βίκυ Μοσχολιού, λίγο μετά την πρώτη συνεργασία της με τον Χατζηνάσιο («Λεύκωμα», σε στίχους Γιώργου Κανελλόπουλου), η οποία μάλιστα το τραγουδούσε ζωντανά στο «Ζυγό» το χειμώνα του 1977-19784.
Τελευταίος σταθμός της συνεργασίας Ελευθερίου - Χατζηνάσιου τα «Συναξάρια» με τον Δημήτρη Μητροπάνο. Ο δίσκος κυκλοφόρησε το 1981 σε στίχους κυρίως του Μιχάλη Μπουρμπούλη και συμπεριλάμβανε δύο τραγούδια του Ελευθερίου, το παραπονιάρικο χασαποσέρβικο «Σαν κουρέλι» και τη μελωδική μπαλάντα «Γύρνα το φύλλο» που ακούστηκε αρκετά. Ο δίσκος ξεπέρασε τις 50.000 πωλήσεις αντιτύπων και έγινε χρυσός.
Σαν επίλογο θα ήθελα να αναφέρω ότι τα περισσότερα από αυτά τα τραγούδια έδωσαν την ευκαιρία στο Γιώργο Χατζηνάσιο να δείξει την ικανότητά του να μελοποιεί στίχους κοινωνικού προβληματισμού εξίσου εύστοχα με ερωτικούς στίχους. Θεωρώ επίσης σημαντικό το ότι επιλέγει να παίζει μερικά από αυτά μέχρι σήμερα, παρόλο που δεν ακούστηκαν όσο πολλά άλλα «ευκολότερα» τραγούδια του.
Πηγές
1. Συνέντευξη του Γιώργου Χατζηνάσιου στον Κώστα Πατσαλή για το διαδικτυακό περιοδικό «Ορφέας» (2 Ιανουαρίου 2013).
2. Συνέντευξη Γιώργου Χατζηνάσιου στο Γιώργο Πισσαλίδη για το «Άβαλον» (3 Ιουλίου 2018)
3. Συνέντευξη Μάνου Ελευθερίου στον Θανάση Γιώγλου για το περιοδικό «Πολίτης Κ» (Απρίλιος 2012)
4. Βίντεο του Νίκου Αβαγιανού στο youtube (Βίκυ Μοσχολιού - Ο τόπος ο δικός μας)
