κατευθείαν από το στούντιο, ηχογράφηση του τραγουδιού Φίλοι μου σας περιμένω μου κίνησε την περιέργεια γιατί πριν ξεκινήσει η ορχήστρα ο Καζαντζίδης έκανε την επισήμανση «δύο στίχοι, δύο ρεφραίν». Αργότερα που έπεσαν στα χέρια μου κάποια παλιά χαρτιά της λογοκρισίας κατάλαβα τι εννοούσε. Το τραγούδι στην αρχική του μορφή είχε και τρίτο στίχο (κουπλέ) το οποίο τελικά δεν ηχογραφήθηκε.
Αυτό φαίνεται ότι συνέβαινε, αν όχι συχνά, αρκετές φορές. Το τραγούδι, δηλαδή, να παίρνει την τελική του μορφή στη διαδρομή. Άλλοτε γιατί η αυστηρή λογοκρισία έβρισκε ακατάλληλο και επιβλαβές, για τον ακροατή και την τάξη, το περιεχόμενο του ή γιατί στην πορεία για λόγους που είχαν να κάνουν με τη δομή του, τη διάρκειά του ή την στρογγυλοποίησή και την αισθητική του, έμεναν έξω κάποιοι στίχοι, που, κατά πάσα πιθανότητα, δεν θεωρούντο και τόσο απαραίτητοι. Ακόμη, υπήρξαν περιπτώσεις τραγουδιών τα οποία ηχογραφήθηκαν και τελικά δεν εκδόθηκαν ή ακόμη τραγούδια που οι στίχοι ή οι μελωδίες τους πήραν άλλο δρόμο από αυτόν που αρχικά είχε σχεδιαστεί. Για παράδειγμα οι στίχοι του τραγουδιού του Λευτέρη Παπαδόπουλου Έχω έναν καφενέ που έγιναν 9/8 ζεϊμπέκικο από τον Μάνο Λοϊζο με τη φωνή του Γιώργου Νταλάρα το 1970 είχαν πρωτομελοποιηθεί σε ρυθμό 2/4 χασάπικο από τον Ευάγγελο Πιτσιλαδή το 1965-66. Έχει ενδιαφέρον, λοιπόν, να δούμε με ντοκουμέντα ορισμένες από εκείνες τις ιστορικές στιγμές του ρεπερτορίου του Καζαντζίδη, που, για κάποιον από τους παραπάνω λόγους, γνώρισαν μια μορφή λογοκρισίας.
Φίλοι μου σας περιμένω (Στ. Καζαντζίδη – Κ. Βίρβου)
Ηχογραφήθηκε στα τέλη Ιανουαρίου του 1962 (ζεϊμπέκικο) με μπουζούκια τους Κώστα Παπαδόπουλο και Λάκη Καρνέζη. Από το τραγούδι έμεινε έξω το τρίτο κουπλέ. Την ίδια μέρα ο Καζαντζίδης ηχογράφησε ακόμη: το σε ρυθμό ¾ ( ανατολίτικο βαλς) Αχ, γιατί, γιατί, γιατί και το σε ρυθμό 9/8 (καρσιλαμά) Τ’ ορκίζομαι στην Παναγιά με το οποίο και μπήκαν στο ίδιο 45άρι.
Φίλοι μου σας περιμένω
Στο γνωστό μας μαγαζί
Τα ποτήρια μας να πιούμε
Τα τραγούδια μας να πούμε
Και να κλάψουμε μαζί
Μ' αναστεναγμό και πόνο
Σας αφήνω γεια
Τα χαράματα θα φύγω
Για την ξενιτιά
Φάγαμε ψωμί κι αλάτι
Μεγαλώσαμε μαζί
Μα οι δρόμοι μας χωρίζουν
Και τα μάτια μας δακρύζουν
Έτσι θέλει η ζωή
(Ο τρίτος στίχος που έμεινε έξω)
Όσο θά ’μαι μακριά σας
Μία χάρη σας ζητώ
Πέστε και μια καλημέρα
Στη φτωχή μου τη μητέρα
Και σ’ εκείνη π’ αγαπώ
Έξω ντέρτια και καημοί (Στ. Καζαντζίδη)
Μεγάλη επιτυχία που, όμως, είναι διασκευή τούρκικου τραγουδιού. Προηγουμένως, ο Καζαντζίδης το είχε συμπεριλάβει στη σειρά με τα τούρκικα τραγούδια, που εκτέλεσε το 1960. Από την τελική ηχογράφηση έμεινε έξω ο τρίτος στίχος. Ηχογραφήθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου του 1961 μαζί με το Στου πόνου το κρεβάτι, και τα τραγούδια του Μαν. Χιώτη Παράκλησις και Τώρα που είσαι νέα. Σε όλα έπαιζε ο Μαν. Χιώτης με δεύτερο μπουζούκι τον Χάρη Λεμονόπουλο.
Οι αρχικοί στίχοι του τραγουδιού με μικρές διαφορές και το τρίτο στιχάκι που δεν ηχογραφήθηκε
Έξω ντέρτια και καημοί
θέλω απόψε να μεθύσω
Της αγάπης τη φωτιά
μέσα στο κρασί να σβήσω
(Ρεφραίν)
Α! α! α! έλα, έλα
Έλα στη γλυκιά αγκαλιά μου
Έλα μείνε πια κοντά μου, βάι, βάι, βάι
Το κορίτσι π' αγαπώ
μ' άφησε και μ' άλλον πάει
Τη χρυσή μου την καρδιά
το μαράζι θα την φάει
(Έμεινε εκτός)
Ο σκληρός της χωρισμός
Μού ’χει κάψει την καρδούλα
Κι είναι η σκέψις μου σ’ αυτήν
Αχ! Μανούλα, αχ! μανούλα
Φεύγουν και περνούν τα χρόνια (Στ. Καζαντζίδη)
Ανατολίτικο βαλς που η μελωδία του έχει ρίζα σε ινδικό τραγούδι. Από την τελική ηχογράφηση του τραγουδιού έμεινε έξω ο τελευταίος στίχος. Ηχογραφήθηκε στις 16 Μαΐου 1963 μαζί με το Ανάθεμά σε ξενιτιά (με το οποίο μπήκαν στο ίδιο δισκάκι) με δεύτερες φωνές την Μαρινέλλα και τον Θόδωρο Κανακάρη και μπουζούκι τον Στέλιο Ζαφειρίου (και κυκλοφόρησε σε δύο βερσιόν με διαφορές στους τόνους του α! που κάνουν πάνω στη μελωδία πριν μπουν στα κουπλέ ο Καζαντζίδης και η Μαρινέλλα). Ήταν ένα από τα αγαπημένα τραγούδια του αξέχαστου φίλου Πάνου Γεραμάνη.
Στην παλιοζωή που ζούμε
Πες μου τι κερδίσαμε
Μες στην πίκρα και στο κλάμα
Μια ζωή περάσαμε
Μονάχα πόνους και στεναχώριες
Αφήνει ο χρόνος και συμφορές (δις)
Φεύγουν και περνούν τα χρόνια
Πάντα μαύρα σκοτεινά
Φεύγουν χάνονται τα νιάτα
Δίχως γέλιο και χαρά
(Ο τρίτος στίχος που έμεινε έξω από το τραγούδι)
Με φτωχές ελπίδες ζούμε
Ίσως ξαποστάσουμε
Μα έτσι θα κυλούν τα χρόνια
Ώσπου να γεράσουμε
Χτύπα φτωχή καμπάνα (Χρ. Κολοκοτρώνη)
Από τα τραγούδια του Καζαντζίδικου στυλ της δεκαετίας του 50. Ηχογραφήθηκε την 1 Δεκεμβρίου του 1956 με μπουζούκι τον Γιάννη «Σπόρο» Σταματίου που από το 1955 μέχρι και το 1957 που έφυγε στην Αμερική έπαιξε (τρίχορδο) σε πολλά τραγούδια με τον Καζαντζίδη (σχεδόν σε όλα εκείνης της περιόδου που έγραψαν για τον Καζαντζίδη ο Πετσάς, ο Καραπατάκης, ο Μπακάλης, ο Δερβενιώτης και ο Κολοκοτρώνης) τα οποία χρωμάτισε με το μοναδικό παίξιμό του. Το τραγούδι είχε εναλλακτικό φινάλε. Και τα δύο σκληρά, αλλά επιλέχτηκε το σκληρότερο.
Χτύπα καμπάνα σιγανά (θλιβερά)
Κλάψε φτωχή καμπάνα
Αντάμα κλάψε σήμερα, αχ σήμερα
Με τη γλυκειά μου μάνα
(Ρεφραίν)
Χτύπα φτωχή καμπάνα
Κλάψε γλυκειά μου μάνα
Αντίο φτώχεια και καημοί
Κι άπονη κοινωνία
Γλυτώνω απ’ τα βάσανα, απ’ τα’ άδικο
Κι από την τυραννία
Πεθαίνω με παράπονο
βαθιά μες στην ψυχή μου
Στις δύσκολες στιγμές γιατί να μ’ αρνηθούν
Οι φίλοι κι οι γνωστοί μου
(Εναλλακτικό φινάλε)
Πεθαίνω κι έχω στην καρδιά
Παράπονο μεγάλο
Θέλω τους φίλους μου να δω, μα δεν μπορώ
Να περιμένω άλλο
Μη με κλαίτε (Κ. Βίρβου)
Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα για το πως άλλαζαν οι στίχοι προκειμένου να πάρουν την έγκριση της λογοκρισίας. Το να κλάψετε τη φτώχια που ζει και τυραννιέται καθώς και το Φτωχέ κοσμάκη τι τραβάς… που αγγίζουν το γενικότερο κοινωνικό πρόβλημα και το κλίμα απογοήτευσης της εποχής, εξατομικεύτηκαν! Ηχογραφήθηκε στις 14 Ιουλίου 1955 με μπουζούκι τον Γρηγόρη Μπιθικώτση.
Άνοιξε γη τα βάθη σου
Να βάλουν το κορμί μου
Και συ θλιμμένε ουρανέ χαμήλωσε
Να πάρεις τη ψυχή μου
(Ρεφραίν)
Εγώ κι αν θα πεθάνω δεν θέλω να με κλαίτε
Να κλάψετε τη φτώχεια που ζει και τυραννιέται άλλαξε σε:
Θα πάψει το κορμί μου σκληρά να τυραννιέται
Ντουνιά που δεν με πόνεσες
Ποτέ στα βάσανά μου
Σαν κλείσω τα ματάκια μου, συμπόνεσε
Την έρμη φαμελιά μου
Φτωχέ κοσμάκη τι τραβάς άλλαξε σε: Φτωχό κορμί μου τι τραβάς
Σ’ αυτήν εδώ την πλάση
Να περιμένεις με χαρά το θάνατο άλλαξε σε: Ποτέ δεν βρέθηκε κανείς, κορμάκι μου
Για να σε ξεκουράσει
Καταδίκασέ με κοινωνία (Χρ. Κολοκοτρώνη – Στ. Χρυσίνη)
Αρχικός τίτλος Ένοχη κοινωνία
Ηχογραφήθηκε στις 24 Δεκεμβρίου 1955 με μπουζούκι τον Γιάννη «Σπόρο» Σταματίου. Το συγκεκριμένο τραγούδι (όπως και το Μη με κλαίτε) αποτελεί τρανταχτό παράδειγμα για το πως το μαχαίρι της λογοκρισίας έκοβε ότι, έστω καθ’ υποψία, εμπεριείχε αιχμές και στόχευε κατά του συστήματος και της εξουσίας. Πρόκειται για ένα από τα δεκάδες τραγούδια της δεκαετίας του 50 που είχαν σαφείς κοινωνικοπολιτικές αναφορές. Με το επικάλυμμα της καλής καρδιάς και της φιλοτιμίας δίνεται ένας τόνος απλοϊκής, καθημερινής ανθρώπινης αδικίας και παράπονου, όμως, το θέμα του, στην ουσία, στοχεύει ψηλότερα στην κλίμακα της κοινωνικής ιεραρχίας. Η ένοχη κοινωνία, που εδώ δεν κατάφερε να περάσει το εμπόδιο της λογοκρισίας, επανήλθε ως θέμα και πάλι από τον Χρ. Κολοκοτρώνη, το 1958 με τη φωνή του Καζαντζίδη και το τραγούδι Κοινωνία ένοχη (ο Κολοκοτρώνης, λόγω της άλλης του επαγγελματικής ιδιότητας και της σχέσης του με υψηλά ιστάμενα πρόσωπα, κατάφερε, κάποιες στιγμές, να περάσει από τη λογοκρισία ορισμένους ξεκάθαρους και επιθετικούς στίχους).
Καταδίκασέ με, καταδίκασέ με
Ένοχη, κακούργα, σκάρτη κοινωνία άλλαξε σε: καταδίκασέ με αχ, βρε κοινωνία
Βάσανα, φαρμάκια, πίκρες κέρασέ με
Κι άσε με να λιώνω μες στην τυραννία
(Ρεφραίν)
Αχ βρε κοινωνία ένοχη, μπαμπέσα άλλαξε σε: άπονη, μπαμπέσα
μοιάζεις σαν γυναίκα που δεν έχει μπέσα
Με κατηγορούνε, με κατηγορούνε
Άνθρωποι που θέλουν να με κατατρέξουν
Κι αφού είμαι αθώος με συκοφαντούνε
Κι ένοχο με λένε να με καταστρέψουν
Την αχαριστία και την αδικία
Μες σ’ αυτόν τον κόσμο δεν μπορώ ν’ αντέξω
Η καλή καρδιά μου κι η φιλοτιμία
Μ’ έχουν καταντήσει για να πέσω έξω
Ήρθα είδα και θα φύγω (Απόστολου Καλδάρα – Κώστα Βίρβου)
Από τα λιγότερο γνωστά τραγούδια της μοναδικής συνεργασίας του Απόστολου Καλδάρα με τον Στέλιο Καζαντζίδη. Ηχογραφήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 1958 με τη σπουδαία ερμηνεία του Καζαντζίδη και της Μαρινέλλας. Ο τρίτος στίχος του τραγουδιού κόπηκε από τη λογοκρισία, αλλά μπήκε, τελικά, σε μια σπάνια ηχογράφηση που έγινε στην Αμερική από τον εξαίρετο λαϊκό τραγουδιστή και κιθαρίστα Αντώνη Μουστάκα με μπουζούκια τους Κώστα Παπαδόπουλο και Λάκη Καρνέζη.
Με πίκρες ξημερώνομαι
Βραδιάζω με τον πόνο
Ο θάνατος που καρτερώ
Θα με γλιτώσει μόνο
Πότε θά ’ρθει κι η σειρά μου
Πότε θά ’ρθει λαχταρώ
Όλοι τρέμουνε τον χάρο
Μα εγώ τον καρτερώ
(Ρεφραίν)
Ο θάνατος είναι γλυκός
Για τους βασανισμένους
Ετούτος ο παλιοντουνιάς
Είναι για ορισμένους
Ήρθα είδα και θα φύγω
Σαν περαστικό πουλί
Δυστυχής κι αδικημένος
Όπως όλοι οι καλοί
(κομμένος στίχος)
Μοιάζουν τα δικά μου πάθη
Σαν τα πάθη του Χριστού
Και το πιο πικρό ποτήρι
Με κεράσανε παντού
Χιλιάδες βράδια (Χρ. Κολοκοτρώνη – Στ. Καζαντζίδη – Βασ. Καραπατάκη)
Από τα πρώτα σόλο τραγούδια με τη Μαρινέλλα. Ηχογραφήθηκε στις 15 Ιουλίου 1958 αλλά δεν έγινε ποτέ δίσκος. Νομίζω, ότι η Μαρινέλλα οφείλει, κάποτε, να μιλήσει και να καταθέσει τις δικές της εμπειρίες από εκείνα τα χρόνια που, άσημο, νεαρό κορίτσι με ταλέντο βρέθηκε πλάι στον Καζαντζίδη κι έζησε από μέσα, για μια δεκαετία περίπου, το περιβάλλον και τα πρόσωπα του λαϊκού, και όχι μόνο, τραγουδιού.
Χιλιάδες βράδια με χτυποκάρδια
Μες στα σκοτάδια σ’ αναζητώ
Μου έχεις λείψει κι έχω τη θλίψη
Για συντροφιά μου παντοτινά
(Ρεφραίν)
Έλα να φέρεις ηλιαχτίδα
Μες στο σκοτάδι το φριχτό
Αφού το ξέρεις έχω ελπίδα
Για το δικό σου γυρισμό
Καρδιά μου κλάψε, καρδιά μου θάψε
Μέσα στο δάκρυ κάθε χαρά
Παν οι ελπίδες, οι νυχτερίδες
Μες στην αγάπη μας χτίσαν φωλιά
Έλα γλυκιά μου παρηγοριά μου
Και στην καρδιά μου δώσε ζωή
Γλυκιά μου αγάπη σε περιμένω
Κι αργοπεθαίνω βράδυ πρωί
ΑΚΟΥΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΑΚΥΚΛΟΦΟΡΗΤΗ ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΟΥ ΣΤΕΛΙΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗ ΣΕ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΚΑΛΔΑΡΑ
