Στις 8 Φεβρουαρίου 1972 έφυγε από τη ζωή ο Μάρκος Βαμβακάρης. Δεν είναι λίγοι οι χαρακτηρισμοί που έχουν αποδοθεί στο πρόσωπό του… Άλλοι τον είπαν «πατριάρχη» άλλοι «θεμελιωτή», άλλοι «δέντρο», άλλοι «ογκόλιθο», ενώ για άλλους ήταν και είναι απλά… ο «Μάρκος»…
Έχω την αίσθηση πως, ανατρέχοντας συχνά – ενδεχομένως και εμμονικά – στις άγνωστες πλευρές των δημιουργών, παραμελούμε τις γνωστές και κλασικές συνεργασίες, που έγραψαν τη δική τους μεγάλη ιστορία και διαμόρφωσαν τη ροή της ιστορίας του λαϊκού τραγουδιού.
Κάνοντας αυτές τις σκέψεις, διάλεξα για σήμερα να αναφερθώ στην ιστορική συνεργασία του Μάρκου Βαμβακάρη με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση…
Η σχέση του Μάρκου με τον Μπιθικώτση στη δισκογραφία ξεκίνησε στα 1949, όταν ο Μάρκος, μαζί με την Σούλα Καλφοπούλου και τον Στελλάκη Περπινιάδη, τραγούδησαν την πρώτη σύνθεση του Μπιθικώτση, «Το καντήλι τρεμοσβήνει», σε στίχους του Χαράλαμπου Βασιλειάδη ή Τσάντα, που κυκλοφόρησε σε δίσκο 78 στροφών Parlophone.
Στα τέλη της δεκαετίας του ’50, ο Μάρκος άρρωστος και παραγκωνισμένος τόσο από τις εταιρείες, όσο και από τα μεγάλα νυχτερινά συγκροτήματα, αναγκάζεται να τραγουδά στις ταβέρνες, βγάζοντας «πιατάκι» για τα φιλοδωρήματα. Το 1959 ο Μπιθικώτσης, έχοντας την έγκριση του αφεντικού της Columbia Τάκη Λαμπρόπουλου, αλλά και του Βασίλη Τσιτσάνη που εκείνα τα χρόνια ήταν καλλιτεχνικός διευθυντής στην Columbia, πηγαίνει με ένα ποδήλατο στο σπίτι του Μάρκου στην Κοκκινιά και του ανακοινώνει πως θα ηχογραφήσουν σε δίσκο, τόσο τα παλιά του, όσο και τα καινούργια του τραγούδια… Από κει και πέρα αλλάζουν όλα, αφού ακολουθεί σειρά ηχογραφήσεων με τις μεγαλύτερες φίρμες της εποχής,
Η παρακάτω καταγραφή αφορά μόνο τις πρώτες εκδόσεις των ηχογραφήσεων των τραγουδιών του Μάρκου Βαμβακάρη με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση σε δίσκους 78 ή 45 στροφών και όχι τις μετέπειτα επανεκδόσεις σε διαφημιστικά (promo) 45άρια, εκδόσεις εξωτερικού, extended play κλπ.
Τα δέκα πρώτα τραγούδια λοιπόν, κυκλοφόρησαν παράλληλα σε δίσκους 78 και 45 στροφών.
1960
1) Τα ματόκλαδά σου λάμπουν (His master’s voice, AO 5652 και 7PG 2713)
2) Αντιλαλούν οι φυλακές (His master’s voice, AO 5652 και 7PG 2713)
3) Από τον κόσμο μακριά (His master’s voice, AO 5690 και 7PG 2765)
4) Βρε μοίρα δεν κουράστηκες – Πόλυ Πάνου / Γρηγόρης Μπιθικώτσης (His master’s voice, AO 5690 και 7PG 2765)
5) Τα δυο σου χέρια πήρανε (His master’s voice, AO 5695 και 7PG 2775)
6) Για σένα μαυρομάτα μου (His master’s voice, AO 5696 και 7PG 2776)
7) Ο Κάβουρας (Columbia, DG 7573 και SCDG 2717)
8) Απελπίστηκα (Columbia, DG 7573 και SCDG 2717)
9) Το μπουζούκι στο Παρίσι (Columbia, DG 7592 και SCDG 2755)
10) Σ’ αυτό τον κόσμο τον κακό (Columbia, DG 7592 και SCDG 2755)
Τα υπόλοιπα εννέα κυκλοφόρησαν τότε μόνο σε δίσκους 45 στροφών.
11) Τα ζηλιάρικά σου μάτια – Πίτσα Νέγκρι / Γρηγόρης Μπιθικώτσης (Columbia, SCDG 2848)
1961
12) Όλοι οι ρεμπέτες του ντουνιά – Γρηγόρης Μπιθικώτσης / Βασίλης Τσιτσάνης (SCDG 2977 & SCDG 3023)
13) Μαύρα μάτια, μαύρα φρύδια – Άντζελα Γκρέκα / Γρηγόρης Μπιθικώτσης (His master’s voice, 2845)
1962
14) Φραγκοσυριανή (His master’s voice, 7PG 3106)
15) Αλεξανδριανή (His master’s voice, 7PG 3106)
16) Μάνα όπου με γέννησες (His master’s voice, 7PG 3107)
17) Έρχομαι κρυφά (His master’s voice, 7PG 3107)
18) Η ξελογιασμένη (Columbia, SCDG 3137)
19) Μικρός αρραβωνιάστηκα – ΓρηγόρηςΜπιθικώτσης / Βούλα Γκίκα (Columbia, SCDG 3137)
Αξίζει να αναφερθούμε ξεχωριστά σε κάποιες λεπτομέρειες των τραγουδιών.
- Τα τραγούδια «Τα ματόκλαδά σου λάμπουν», «Από τον κόσμο μακριά» (όσον αφορά τους στίχους), «Βρε μοίρα δεν κουράστηκες», «Ο Κάβουρας», «Απελπίστηκα», «Το μπουζούκι στο Παρίσι», «Σ’ αυτό τον κόσμο τον κακό», «Αλεξανδριανή», «Μάνα όπου με γέννησες» και «Έρχομαι κρυφά» είναι σε πρώτη εκτέλεση. Τα υπόλοιπα είναι επανεκτελέσεις. Κάποια από αυτά ακούστηκαν εκείνη την εποχή και στον ελληνικό κινηματογράφο.
- Το 1960 ήταν η χρονιά που η μουσική του Μάνου Χατζιδάκι για την ταινία του Ζυλ Ντασσέν «Ποτέ την Κυριακή» με την Μελίνα Μερκούρη βραβεύθηκε στο φεστιβάλ των Καννών. Εκτός από το βραβείο, στην ιστορία έχει μείνει το ελληνικό γλέντι που στήθηκε στις Κάννες από τον Γιώργο Ζαμπέτα, τον Τόλη Χάρμα, τον Σπύρο Καλφόπουλο, τον Γιαννάκη Αγγέλου με τα μπουζούκια τους, την Άννα Χρυσάφη και άλλους, που μαζί με τους εκπροσώπους των άλλων χωρών ξεφάντωσαν μέχρι τις πρωινές ώρες με «Τα παιδιά του Πειραιά» και όχι μόνο… Έτσι, στον απόηχο της επιτυχίας, που έφτασε μέχρι την Αθήνα, ο Μάρκος Βαμβακάρης έγραψε «Το μπουζούκι στο Παρίσι» που με τις «πενιές του γλέντησαν, όλες οι Παριζιάνες»…
- Στο «Από τον κόσμο μακριά» ο Μάρκος Βαμβακάρης κράτησε την ίδια μελωδία από το «Ρίξε τσιγγάνα τα χαρτιά» που ο ίδιος πρωτοείπε το 1939 και έβαλε νέους, διαφορετικούς στίχους.
- Το «Αντιλαλούν οι φυλακές» είναι ουσιαστικά διασκευή της πρώτης εκτέλεσης του 1935. Εδώ ο Μάρκος κράτησε τα περισσότερα στοιχεία της πρώτης εκτέλεσης και το επανέφερε σε νέα εκδοχή με τη φωνή του Μπιθικώτση.
- Ο «Κάβουρας» είναι αφιέρωμα στη μνήμη του σπουδαίου τραγουδιστή του ρεμπέτικου Γιώργου Κάβουρα, που γεννήθηκε στο Καστελλόριζο το 1909, από μικρασιάτες γονείς και πέθανε το 1943.
- Στο «Όλοι οι ρεμπέτες του ντουνιά» ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης τραγουδά με τον Βασίλη Τσιτσάνη. Μπουζούκια παίζουν ο Λάκης Καρνέζης με τον Κώστα Παπαδόπουλο.
- Οι δυο πρώτοι στίχοι από το «Έρχομαι κρυφά» είχαν χρησιμοποιηθεί για πρώτη φορά στο τραγούδι - διάλογο «Ο κουμπάρος ο ψαράς» που ηχογραφήθηκε το 1941 από τον Μάρκο και την Σοφία Καρίβαλη.
- Το «Απελπίστηκα» γράφτηκε την εποχή που ο Μάρκος, άρρωστος και περιφρονημένος (όπως έγραψα παραπάνω), περιφερόταν σε ταβέρνες της Κοκκινιάς και των γύρω περιοχών μαζί με τον γιο του τον Στέλιο, διασκεδάζοντας τους θαμώνες και βγάζοντας «πιατάκι» για τα φιλοδωρήματα. Σε κάποια από αυτές τις ταβέρνες μια παρέα τον προσέβαλλε… Κάποιος μάλιστα του είπε «Άσε μας ρε γέρο τώρα με το μπουζούκι σου», με αποτέλεσμα ο Μάρκος, απογοητευμένος, να γράψει αυτούς τους συγκλονιστικούς στίχους, που μελοποίησε αργότερα για τη φωνή του Μπιθικώτση…
- Το 1980 τα 15 τραγούδια στα οποία κάνει πρώτη φωνή ο Μπιθικώτσης συγκεντρώθηκαν και αποτέλεσαν το υλικό του πρώτου από τους δυο δίσκους μιας διπλής συλλογής, που κυκλοφόρησε με τίτλο «40 χρόνια Βαμβακάρης».
To «Από τον κόσμο μακριά» μαζί με τα τρία τραγούδια στα οποία ο Μπιθικώτσης σιγοντάρει (Νο 4, 11 και 13 του παραπάνω καταλόγου) συμπεριλήφθηκαν το 1983 στο διπλό δίσκο «40 χρόνια Βαμβακάρης Νο 2». Αργότερα βέβαια, όλα τα τραγούδια, ξαναμπήκαν σε διάφορες συλλογές του συνθέτη ή του ερμηνευτή.
Το 1968 κυκλοφόρησε η πρώτη εργασία του Σταύρου Ξαρχάκου πάνω στο ρεμπέτικο τραγούδι, με δώδεκα διασκευές τραγουδιών του Μάρκου Βαμβακάρη, που κυκλοφόρησαν από την Columbia σ’ ένα μεγάλο δίσκο με τίτλο «Μάρκος ο δάσκαλός μας». Τραγουδούσαν ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, η Γιώτα Λύδια, ο Σταμάτης Κόκοτας, η Βίκυ Μοσχολιού και ο Γιώργος Ζαμπέτας.
Τα πέντε τραγούδια με τη φωνή του Μπιθικώτση ήταν:
1) Φραγκοσυριανή
2) Τα ματόκλαδά σου λάμπουν
3) Τα δυο σου χέρια
4) Αντιλαλούν οι φυλακές
5) Ο Κάβουρας
Αν εξαιρέσουμε τις επανεκτελέσεις των ρεμπέτικων που έγιναν στις αρχές της δεκαετίας του ’60, νομίζω πως αυτή είναι μια από τις πρώτες ολοκληρωμένες δουλειές, με τα χαρακτηριστικά ενός αφιερώματος, που έγιναν πάνω στο ρεμπέτικο τραγούδι. Ηχογραφήθηκε μάλιστα όσο ο Μάρκος ήταν ακόμα εν ζωή….
Στην επιμελημένη από τον Πάνο Γεραμάνη βιογραφία του με τίτλο «Εγώ, ο Σερ» ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης αναφέρεται επανειλημμένα στον Μάρκο Βαμβακάρη. Μεταφέρω κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα των αφηγήσεων του:
«Ο καθένας πρέπει να έχει στη ζωή, έστω και φανταστικά, ένα πρότυπο, έναν πνευματικό άνθρωπο. Πρέπει να έχει ρίζες για ν’ αντέξει στις θύελλες. Γιατί το δέντρο που δεν έχει ρίζες, δεν μπορεί να σταθεί όρθιο. Όμως, χρειάζεται και πότισμα, ώστε να παράγει καρπό. Εγώ, από παιδί δεκατριών ετών, είχα ως πρότυπο, ως πνευματικό πατέρα, τον Μάρκο Βαμβακάρη, από τη στιγμή που πρωτοάκουσα τη «Φραγκοσυριανή» και το «Όλοι οι ρεμπέτες του ντουνιά». Σ’αυτόν ήθελα να μοιάσω και πήρα τον δρόμο στη ζωή μου. Δεν έγινα Βαμβακάρης. Όμως τον άγγιξα. Γι’αυτό και επιμένω. Να αγγίξετε κι εσείς τα δικά σας πρότυπα στη ζωή, τους επιτυχημένους ανθρώπους, όχι φυσικά με ζήλια, ούτε με κακία. Αλλά με δημιουργική πρόθεση και διάθεση. Είτε είναι γιατροί είτε πολιτικοί μηχανικοί είτε δάσκαλοι είτε καθηγητές είτε μηχανικοί αυτοκινήτων».
«Κάποτε, σε μια συνέντευξη που είχα δώσει πολύ παλιά, είχα πει ότι ο Μάρκος Βαμβακάρης είναι το δέντρο της λαϊκής μας μουσικής και όλοι οι άλλοι τα κλωνάρια. Βέβαια, μιλάω πάντα για τους κλασικούς λαϊκούς συνθέτες, όπου το μεγαλύτερο κλωνάρι είναι ο Βασίλης Τσιτσάνης. Και ακολουθούν οι: Γιώργος Μητσάκης, Απόστολος Καλδάρας, Μανώλης Χιώτης, Γιάννης Παπαϊωάννου κ.α.
Μια μέρα που με συνάντησε ο Βασίλης Τσιτσάνης – φαίνεται πως είχε διαβάσει τη συνέντευξη – μου λέει: “Καλά, όλα τα ξέρεις εσύ;” Και του απαντώ: “Ρε Βασίλη, εσύ δεν μου είχες πει ότι άκουσες στα Τρίκαλα, στο καφενείο του αδελφού σου, τον Μάρκο Βαμβακάρη; Και έμαθες μπουζούκι; Και είπες: “Θα γράψω κι εγώ λαϊκό τραγούδι”; Και έγινες ο Τσιτσάνης; Κι εγώ τον Μάρκο Βαμβακάρη άκουσα και ασχολήθηκα με το λαϊκό τραγούδι”.
Αν γινόταν και ξαναγεννιόμουνα – τώρα λέω αστεία – αλλά αν γινόταν κάτι τέτοιο και γινόμουν ξανά δεκατριών ετών και άκουγα τον Μάρκο Βαμβακάρη – όπως τον άκουσα παιδί στο Περιστέρι τρία βράδια συνεχώς και έφαγα το ξύλο της χρονιάς, επειδή πήγαινα στο σπίτι μου αργά – πάλι την ίδια πορεία θ’ ακολουθούσα. Πάλι το ίδιο θα πίστευα για τον Μάρκο Βαμβακάρη, ο οποίος δίχως να το ξέρει, έγινε ο πνευματικός μου πατέρας. Όλοι πρέπει να έχουμε έναν πνευματικό πατέρα. Είναι νόμος – ο μεγαλύτερος νόμος στη ζωή. Κι αν μίλησα πολύ για τον Μάρκο Βαμβακάρη, να με συγχωρέσετε. Σας συμβουλεύω να έχετε κι εσείς για πρότυπο έναν Μάρκο Βαμβακάρη να γεμίζει τις καρδιές σας».
«Ο Μάρκος Βαμβακάρης ήταν ο πρώτος που έγραψε λαϊκό τραγούδι με όλη τη σημασία της λέξης. Όπως μου είχε εκμυστηρευτεί ο ίδιος από τα πρώτα του τραγούδια, το 1932, η «Φραγκοσυριανή» ήταν ο… Θεοδωράκης (για την εποχή της) μέσα στους αμανέδες και στα σαντούρια από τα οποία σήμερα δεν ακούγεται κανένα. Ο Μάρκος, πιστεύω, είναι ο μόνος από τους λαϊκούς συνθέτες που θα μείνει στους αιώνες. Δεν ξέρω τι θα γίνει με τον Χατζιδάκι και τον Θεοδωράκη, γιατί κι αυτοί είναι πάρα πολύ μεγάλοι. Όμως, γι’αυτό που λέω είμαι σίγουρος. Δεν είναι τυχαίο που εβδομήντα χρόνια τώρα παίζεται κάθε βράδυ στα κέντρα και στα ραδιόφωνα ο Μάρκος Βαμβακάρης και η «Φραγκοσυριανή». Αγαπώ όλους όσοι τραγούδησαν Μάνο Χατζιδάκι και Μίκη Θεοδωράκη, αλλά ο Μάρκος Βαμβακάρης είχε στη μουσική του ένα πόνο πανελλαδικό. Αυτά τα λόγια που λέω μου τα ‘χουν πει όλοι οι κλασικοί συνθέτες του λαϊκού μας τραγουδιού: Γιώργος Μητσάκης, Γιάννης Παπαϊωάννου, Απόστολος Χατζηχρήστος, Απόστολος Καλδάρας, Μανώλης Χιώτης και πολλοί άλλοι».
Πηγές:
1) «Γρηγόρης Μπιθικώτσης- Εγώ ο Σερ» Επιμέλεια Πάνου Γεραμάνη («Κοχλίας» 2002)
2) Παναγιώτης Κουνάδης «Μάρκος Βαμβακάρης, 1905 – 1972, Εγώ μάγκας γεννήθηκα και μάγκας θα πεθάνω» («Κατάρτι» 2005)
Λίγα λόγια για μια ιστορική συνεργασία
Έχω την αίσθηση πως, ανατρέχοντας συχνά – ενδεχομένως και εμμονικά – στις άγνωστες πλευρές των δημιουργών, παραμελούμε τις γνωστές και κλασικές συνεργασίες, που έγραψαν τη δική τους μεγάλη ιστορία και διαμόρφωσαν τη ροή της ιστορίας του λαϊκού τραγουδιού.
Κάνοντας αυτές τις σκέψεις, διάλεξα για σήμερα να αναφερθώ στην ιστορική συνεργασία του Μάρκου Βαμβακάρη με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση…
Η σχέση του Μάρκου με τον Μπιθικώτση στη δισκογραφία ξεκίνησε στα 1949, όταν ο Μάρκος, μαζί με την Σούλα Καλφοπούλου και τον Στελλάκη Περπινιάδη, τραγούδησαν την πρώτη σύνθεση του Μπιθικώτση, «Το καντήλι τρεμοσβήνει», σε στίχους του Χαράλαμπου Βασιλειάδη ή Τσάντα, που κυκλοφόρησε σε δίσκο 78 στροφών Parlophone.
Στα τέλη της δεκαετίας του ’50, ο Μάρκος άρρωστος και παραγκωνισμένος τόσο από τις εταιρείες, όσο και από τα μεγάλα νυχτερινά συγκροτήματα, αναγκάζεται να τραγουδά στις ταβέρνες, βγάζοντας «πιατάκι» για τα φιλοδωρήματα. Το 1959 ο Μπιθικώτσης, έχοντας την έγκριση του αφεντικού της Columbia Τάκη Λαμπρόπουλου, αλλά και του Βασίλη Τσιτσάνη που εκείνα τα χρόνια ήταν καλλιτεχνικός διευθυντής στην Columbia, πηγαίνει με ένα ποδήλατο στο σπίτι του Μάρκου στην Κοκκινιά και του ανακοινώνει πως θα ηχογραφήσουν σε δίσκο, τόσο τα παλιά του, όσο και τα καινούργια του τραγούδια… Από κει και πέρα αλλάζουν όλα, αφού ακολουθεί σειρά ηχογραφήσεων με τις μεγαλύτερες φίρμες της εποχής,
Αναλυτική δισκογραφία
Η παρακάτω καταγραφή αφορά μόνο τις πρώτες εκδόσεις των ηχογραφήσεων των τραγουδιών του Μάρκου Βαμβακάρη με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση σε δίσκους 78 ή 45 στροφών και όχι τις μετέπειτα επανεκδόσεις σε διαφημιστικά (promo) 45άρια, εκδόσεις εξωτερικού, extended play κλπ.
Τα δέκα πρώτα τραγούδια λοιπόν, κυκλοφόρησαν παράλληλα σε δίσκους 78 και 45 στροφών.
1960
1) Τα ματόκλαδά σου λάμπουν (His master’s voice, AO 5652 και 7PG 2713)
2) Αντιλαλούν οι φυλακές (His master’s voice, AO 5652 και 7PG 2713)
3) Από τον κόσμο μακριά (His master’s voice, AO 5690 και 7PG 2765)
4) Βρε μοίρα δεν κουράστηκες – Πόλυ Πάνου / Γρηγόρης Μπιθικώτσης (His master’s voice, AO 5690 και 7PG 2765)
5) Τα δυο σου χέρια πήρανε (His master’s voice, AO 5695 και 7PG 2775)
6) Για σένα μαυρομάτα μου (His master’s voice, AO 5696 και 7PG 2776)
7) Ο Κάβουρας (Columbia, DG 7573 και SCDG 2717)
8) Απελπίστηκα (Columbia, DG 7573 και SCDG 2717)
9) Το μπουζούκι στο Παρίσι (Columbia, DG 7592 και SCDG 2755)
10) Σ’ αυτό τον κόσμο τον κακό (Columbia, DG 7592 και SCDG 2755)
Τα υπόλοιπα εννέα κυκλοφόρησαν τότε μόνο σε δίσκους 45 στροφών.
11) Τα ζηλιάρικά σου μάτια – Πίτσα Νέγκρι / Γρηγόρης Μπιθικώτσης (Columbia, SCDG 2848)
1961
12) Όλοι οι ρεμπέτες του ντουνιά – Γρηγόρης Μπιθικώτσης / Βασίλης Τσιτσάνης (SCDG 2977 & SCDG 3023)
13) Μαύρα μάτια, μαύρα φρύδια – Άντζελα Γκρέκα / Γρηγόρης Μπιθικώτσης (His master’s voice, 2845)
1962
14) Φραγκοσυριανή (His master’s voice, 7PG 3106)
15) Αλεξανδριανή (His master’s voice, 7PG 3106)
16) Μάνα όπου με γέννησες (His master’s voice, 7PG 3107)
17) Έρχομαι κρυφά (His master’s voice, 7PG 3107)
18) Η ξελογιασμένη (Columbia, SCDG 3137)
19) Μικρός αρραβωνιάστηκα – ΓρηγόρηςΜπιθικώτσης / Βούλα Γκίκα (Columbia, SCDG 3137)
Λεπτομέρειες…
Αξίζει να αναφερθούμε ξεχωριστά σε κάποιες λεπτομέρειες των τραγουδιών.
- Τα τραγούδια «Τα ματόκλαδά σου λάμπουν», «Από τον κόσμο μακριά» (όσον αφορά τους στίχους), «Βρε μοίρα δεν κουράστηκες», «Ο Κάβουρας», «Απελπίστηκα», «Το μπουζούκι στο Παρίσι», «Σ’ αυτό τον κόσμο τον κακό», «Αλεξανδριανή», «Μάνα όπου με γέννησες» και «Έρχομαι κρυφά» είναι σε πρώτη εκτέλεση. Τα υπόλοιπα είναι επανεκτελέσεις. Κάποια από αυτά ακούστηκαν εκείνη την εποχή και στον ελληνικό κινηματογράφο.
- Το 1960 ήταν η χρονιά που η μουσική του Μάνου Χατζιδάκι για την ταινία του Ζυλ Ντασσέν «Ποτέ την Κυριακή» με την Μελίνα Μερκούρη βραβεύθηκε στο φεστιβάλ των Καννών. Εκτός από το βραβείο, στην ιστορία έχει μείνει το ελληνικό γλέντι που στήθηκε στις Κάννες από τον Γιώργο Ζαμπέτα, τον Τόλη Χάρμα, τον Σπύρο Καλφόπουλο, τον Γιαννάκη Αγγέλου με τα μπουζούκια τους, την Άννα Χρυσάφη και άλλους, που μαζί με τους εκπροσώπους των άλλων χωρών ξεφάντωσαν μέχρι τις πρωινές ώρες με «Τα παιδιά του Πειραιά» και όχι μόνο… Έτσι, στον απόηχο της επιτυχίας, που έφτασε μέχρι την Αθήνα, ο Μάρκος Βαμβακάρης έγραψε «Το μπουζούκι στο Παρίσι» που με τις «πενιές του γλέντησαν, όλες οι Παριζιάνες»…
- Στο «Από τον κόσμο μακριά» ο Μάρκος Βαμβακάρης κράτησε την ίδια μελωδία από το «Ρίξε τσιγγάνα τα χαρτιά» που ο ίδιος πρωτοείπε το 1939 και έβαλε νέους, διαφορετικούς στίχους.
- Το «Αντιλαλούν οι φυλακές» είναι ουσιαστικά διασκευή της πρώτης εκτέλεσης του 1935. Εδώ ο Μάρκος κράτησε τα περισσότερα στοιχεία της πρώτης εκτέλεσης και το επανέφερε σε νέα εκδοχή με τη φωνή του Μπιθικώτση.
- Ο «Κάβουρας» είναι αφιέρωμα στη μνήμη του σπουδαίου τραγουδιστή του ρεμπέτικου Γιώργου Κάβουρα, που γεννήθηκε στο Καστελλόριζο το 1909, από μικρασιάτες γονείς και πέθανε το 1943.
- Στο «Όλοι οι ρεμπέτες του ντουνιά» ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης τραγουδά με τον Βασίλη Τσιτσάνη. Μπουζούκια παίζουν ο Λάκης Καρνέζης με τον Κώστα Παπαδόπουλο.
- Οι δυο πρώτοι στίχοι από το «Έρχομαι κρυφά» είχαν χρησιμοποιηθεί για πρώτη φορά στο τραγούδι - διάλογο «Ο κουμπάρος ο ψαράς» που ηχογραφήθηκε το 1941 από τον Μάρκο και την Σοφία Καρίβαλη.
- Το «Απελπίστηκα» γράφτηκε την εποχή που ο Μάρκος, άρρωστος και περιφρονημένος (όπως έγραψα παραπάνω), περιφερόταν σε ταβέρνες της Κοκκινιάς και των γύρω περιοχών μαζί με τον γιο του τον Στέλιο, διασκεδάζοντας τους θαμώνες και βγάζοντας «πιατάκι» για τα φιλοδωρήματα. Σε κάποια από αυτές τις ταβέρνες μια παρέα τον προσέβαλλε… Κάποιος μάλιστα του είπε «Άσε μας ρε γέρο τώρα με το μπουζούκι σου», με αποτέλεσμα ο Μάρκος, απογοητευμένος, να γράψει αυτούς τους συγκλονιστικούς στίχους, που μελοποίησε αργότερα για τη φωνή του Μπιθικώτση…
- Το 1980 τα 15 τραγούδια στα οποία κάνει πρώτη φωνή ο Μπιθικώτσης συγκεντρώθηκαν και αποτέλεσαν το υλικό του πρώτου από τους δυο δίσκους μιας διπλής συλλογής, που κυκλοφόρησε με τίτλο «40 χρόνια Βαμβακάρης».
To «Από τον κόσμο μακριά» μαζί με τα τρία τραγούδια στα οποία ο Μπιθικώτσης σιγοντάρει (Νο 4, 11 και 13 του παραπάνω καταλόγου) συμπεριλήφθηκαν το 1983 στο διπλό δίσκο «40 χρόνια Βαμβακάρης Νο 2». Αργότερα βέβαια, όλα τα τραγούδια, ξαναμπήκαν σε διάφορες συλλογές του συνθέτη ή του ερμηνευτή.
Σταύρος Ξαρχάκος «Μάρκος ο δάσκαλός μας»
Το 1968 κυκλοφόρησε η πρώτη εργασία του Σταύρου Ξαρχάκου πάνω στο ρεμπέτικο τραγούδι, με δώδεκα διασκευές τραγουδιών του Μάρκου Βαμβακάρη, που κυκλοφόρησαν από την Columbia σ’ ένα μεγάλο δίσκο με τίτλο «Μάρκος ο δάσκαλός μας». Τραγουδούσαν ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, η Γιώτα Λύδια, ο Σταμάτης Κόκοτας, η Βίκυ Μοσχολιού και ο Γιώργος Ζαμπέτας.
Τα πέντε τραγούδια με τη φωνή του Μπιθικώτση ήταν:
1) Φραγκοσυριανή
2) Τα ματόκλαδά σου λάμπουν
3) Τα δυο σου χέρια
4) Αντιλαλούν οι φυλακές
5) Ο Κάβουρας
Αν εξαιρέσουμε τις επανεκτελέσεις των ρεμπέτικων που έγιναν στις αρχές της δεκαετίας του ’60, νομίζω πως αυτή είναι μια από τις πρώτες ολοκληρωμένες δουλειές, με τα χαρακτηριστικά ενός αφιερώματος, που έγιναν πάνω στο ρεμπέτικο τραγούδι. Ηχογραφήθηκε μάλιστα όσο ο Μάρκος ήταν ακόμα εν ζωή….
Μαρτυρίες Γρηγόρη Μπιθικώτση
Στην επιμελημένη από τον Πάνο Γεραμάνη βιογραφία του με τίτλο «Εγώ, ο Σερ» ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης αναφέρεται επανειλημμένα στον Μάρκο Βαμβακάρη. Μεταφέρω κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα των αφηγήσεων του:
«Ο καθένας πρέπει να έχει στη ζωή, έστω και φανταστικά, ένα πρότυπο, έναν πνευματικό άνθρωπο. Πρέπει να έχει ρίζες για ν’ αντέξει στις θύελλες. Γιατί το δέντρο που δεν έχει ρίζες, δεν μπορεί να σταθεί όρθιο. Όμως, χρειάζεται και πότισμα, ώστε να παράγει καρπό. Εγώ, από παιδί δεκατριών ετών, είχα ως πρότυπο, ως πνευματικό πατέρα, τον Μάρκο Βαμβακάρη, από τη στιγμή που πρωτοάκουσα τη «Φραγκοσυριανή» και το «Όλοι οι ρεμπέτες του ντουνιά». Σ’αυτόν ήθελα να μοιάσω και πήρα τον δρόμο στη ζωή μου. Δεν έγινα Βαμβακάρης. Όμως τον άγγιξα. Γι’αυτό και επιμένω. Να αγγίξετε κι εσείς τα δικά σας πρότυπα στη ζωή, τους επιτυχημένους ανθρώπους, όχι φυσικά με ζήλια, ούτε με κακία. Αλλά με δημιουργική πρόθεση και διάθεση. Είτε είναι γιατροί είτε πολιτικοί μηχανικοί είτε δάσκαλοι είτε καθηγητές είτε μηχανικοί αυτοκινήτων».
«Κάποτε, σε μια συνέντευξη που είχα δώσει πολύ παλιά, είχα πει ότι ο Μάρκος Βαμβακάρης είναι το δέντρο της λαϊκής μας μουσικής και όλοι οι άλλοι τα κλωνάρια. Βέβαια, μιλάω πάντα για τους κλασικούς λαϊκούς συνθέτες, όπου το μεγαλύτερο κλωνάρι είναι ο Βασίλης Τσιτσάνης. Και ακολουθούν οι: Γιώργος Μητσάκης, Απόστολος Καλδάρας, Μανώλης Χιώτης, Γιάννης Παπαϊωάννου κ.α.
Μια μέρα που με συνάντησε ο Βασίλης Τσιτσάνης – φαίνεται πως είχε διαβάσει τη συνέντευξη – μου λέει: “Καλά, όλα τα ξέρεις εσύ;” Και του απαντώ: “Ρε Βασίλη, εσύ δεν μου είχες πει ότι άκουσες στα Τρίκαλα, στο καφενείο του αδελφού σου, τον Μάρκο Βαμβακάρη; Και έμαθες μπουζούκι; Και είπες: “Θα γράψω κι εγώ λαϊκό τραγούδι”; Και έγινες ο Τσιτσάνης; Κι εγώ τον Μάρκο Βαμβακάρη άκουσα και ασχολήθηκα με το λαϊκό τραγούδι”.
Αν γινόταν και ξαναγεννιόμουνα – τώρα λέω αστεία – αλλά αν γινόταν κάτι τέτοιο και γινόμουν ξανά δεκατριών ετών και άκουγα τον Μάρκο Βαμβακάρη – όπως τον άκουσα παιδί στο Περιστέρι τρία βράδια συνεχώς και έφαγα το ξύλο της χρονιάς, επειδή πήγαινα στο σπίτι μου αργά – πάλι την ίδια πορεία θ’ ακολουθούσα. Πάλι το ίδιο θα πίστευα για τον Μάρκο Βαμβακάρη, ο οποίος δίχως να το ξέρει, έγινε ο πνευματικός μου πατέρας. Όλοι πρέπει να έχουμε έναν πνευματικό πατέρα. Είναι νόμος – ο μεγαλύτερος νόμος στη ζωή. Κι αν μίλησα πολύ για τον Μάρκο Βαμβακάρη, να με συγχωρέσετε. Σας συμβουλεύω να έχετε κι εσείς για πρότυπο έναν Μάρκο Βαμβακάρη να γεμίζει τις καρδιές σας».
«Ο Μάρκος Βαμβακάρης ήταν ο πρώτος που έγραψε λαϊκό τραγούδι με όλη τη σημασία της λέξης. Όπως μου είχε εκμυστηρευτεί ο ίδιος από τα πρώτα του τραγούδια, το 1932, η «Φραγκοσυριανή» ήταν ο… Θεοδωράκης (για την εποχή της) μέσα στους αμανέδες και στα σαντούρια από τα οποία σήμερα δεν ακούγεται κανένα. Ο Μάρκος, πιστεύω, είναι ο μόνος από τους λαϊκούς συνθέτες που θα μείνει στους αιώνες. Δεν ξέρω τι θα γίνει με τον Χατζιδάκι και τον Θεοδωράκη, γιατί κι αυτοί είναι πάρα πολύ μεγάλοι. Όμως, γι’αυτό που λέω είμαι σίγουρος. Δεν είναι τυχαίο που εβδομήντα χρόνια τώρα παίζεται κάθε βράδυ στα κέντρα και στα ραδιόφωνα ο Μάρκος Βαμβακάρης και η «Φραγκοσυριανή». Αγαπώ όλους όσοι τραγούδησαν Μάνο Χατζιδάκι και Μίκη Θεοδωράκη, αλλά ο Μάρκος Βαμβακάρης είχε στη μουσική του ένα πόνο πανελλαδικό. Αυτά τα λόγια που λέω μου τα ‘χουν πει όλοι οι κλασικοί συνθέτες του λαϊκού μας τραγουδιού: Γιώργος Μητσάκης, Γιάννης Παπαϊωάννου, Απόστολος Χατζηχρήστος, Απόστολος Καλδάρας, Μανώλης Χιώτης και πολλοί άλλοι».
Πηγές:
1) «Γρηγόρης Μπιθικώτσης- Εγώ ο Σερ» Επιμέλεια Πάνου Γεραμάνη («Κοχλίας» 2002)
2) Παναγιώτης Κουνάδης «Μάρκος Βαμβακάρης, 1905 – 1972, Εγώ μάγκας γεννήθηκα και μάγκας θα πεθάνω» («Κατάρτι» 2005)
