Τα «σκόρπια» λαϊκά του Μίκη
Με αφορμή τα σημερινά γενέθλια του Μίκη Θεοδωράκη, σκέφτηκα να επαναφέρω ένα θέμα που με απασχόλησε πολύ από τα μικρά μου χρόνια, ακούγοντας τα τραγούδια του που είχαν σαν βάση το κλασικό λαϊκό τραγούδι…
Γιατί άραγε αυτός ο κολοσσός του τραγουδιού, δε συνεργάστηκε περισσότερο στα χρόνια του ’60 (μέχρι το 1967) με τους λαϊκούς στιχουργούς, όπως ήταν ο Κώστας Βίρβος, η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου, ο Χρήστος Κολοκοτρώνης, ο Χαράλαμπος Βασιλειάδης καθώς και πολλοί άλλοι, όπως δε συνεργάστηκε ιδιαίτερα με τους σπουδαίους λαϊκούς τραγουδιστές και τραγουδίστριες που μεσουρανούσαν στα χρόνια του ’60, όπως ήταν η Γιώτα Λύδια, η Καίτη Γκρέυ, η Πόλυ Πάνου, ο Πάνος Γαβαλάς, ο Βαγγέλης Περπινιάδης, ο Μανώλης Αγγελόπουλος ή ο Στράτος Διονυσίου, που εμφανίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’50, αλλά καθιερώθηκε μια δεκαετία μετά… Ακόμα και η συνεργασία του με τον Στέλιο Καζαντζίδη έμεινε μόνο στα έξι θρυλικά τραγούδια της «Πολιτείας Α’» και στον κύκλο «Στην Ανατολή» που κυκλοφόρησε στη μεταπολίτευση.
Υπήρχαν βέβαια τόσο ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, όσο και η Μαίρη Λίντα, με τους οποίους, ειδικά με τον πρώτο, είχε εκτενή συνεργασία. Με τους ερμηνευτές όμως που προανέφερα, αλλά και με τους στιχουργούς που πρωταγωνίστησαν στο λαϊκό τραγούδι του ’60, είχε από πολύ μικρή έως μηδαμινή συνεργασία.
Ποιες ήταν άραγε οι αιτίες που κράτησαν τον Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος είχε επανειλημμένα δηλώσει «μαθητής του Μάρκου και του Τσιτσάνη», μακριά από το περιβάλλον του καθαρού λαϊκού τραγουδιού;
Την εξήγηση μας τη δίνει ο ίδιος παρακάτω. Αλλά νομίζω πως πριν από αυτό, αξίζει να θυμηθούμε τα τραγούδια που άφησε η μικρή συνεργασία του με τους λαϊκούς στιχουργούς και ερμηνευτές, πλην του Μπιθικώτση και της Μαίρης Λίντα.
Από το 1961 μέχρι το 1963 ηχογραφήθηκαν οκτώ τραγούδια σε πρώτη εκτέλεση, καθώς και δυο επανεκτελέσεις. Μια για το «Βράχο, βράχο τον καημό μου» (που πρωτοτραγούδησαν ο Στέλιος Καζαντζίδης με την Μαρινέλλα τον Μάρτη του ’61), με τον Πάνο Γαβαλά, την Ρία Κούρτη και επιμέλεια της ορχήστρας από τον Γιώργο Ζαμπέτα και μια το 1963 για το «Αγάπη μου, αγάπη μου» με την Πόλυ Πάνου, ενός τραγουδιού που πρωτοακούστηκε το 1962 στην ταινία του Ζυλ Ντασέν «Φαίδρα» από την Μελίνα Μερκούρη. Στην εκτέλεση με την Πόλυ Πάνου, ηχογραφήθηκε και η δεύτερη στροφή που δεν υπήρχε στην εκδοχή της Μελίνας. Τα περισσότερα από αυτά τα τραγούδια κυκλοφόρησαν ανεξάρτητα, χωρίς να ενταχθούν σε κάποιο κύκλο τραγουδιών του Μίκη.
1) Μάνα (Μίκης Θεοδωράκης - Κώστας Βίρβος) Γρηγόρης Μπιθικώτσης & Χρηστάκης (Η μελωδία πρωτοακούστηκε στην ταινία του Αλέκου Αλεξανδράκη «Συνοικία τ’ όνειρο», 1961)
2) Βράχο, βράχο τον καημό μου (Μίκης Θεοδωράκης – Δημήτρης Χριστοδούλου) Πάνος Γαβαλάς – Ρία Κούρτη (β’ εκτέλεση, 1961)
3) Μελαχρινή μου κοπελιά (Μίκης Θεοδωράκης – Κώστας Βίρβος) Γιώτα Λύδια (1961)
4) Ο ουρανός είναι κλειστός (Μίκης Θεοδωράκης – Ερρίκος Θαλασσινός) Γιώτα Λύδια (ηχογραφήθηκε το 1961 σε δυο εκτελέσεις και ακούστηκε, σε διαφορετική εκτέλεση, στην ταινία του Ερρίκου Θαλασσινού «Προδομένη αγάπη»)
5) Κοιμήσου αγγελούδι μου (Νανούρισμα) (Μίκης Θεοδωράκης – Κώστας Βίρβος) Γιώτα Λύδια (1961) (Το 1962 εντάχθηκε στο «Τραγούδι του νεκρού αδελφού»).
6) Προδομένη μου αγάπη (Μίκης Θεοδωράκης) Γιώτα Λύδια (1961) (Το 1962 εντάχθηκε στο «Τραγούδι του νεκρού αδελφού»).
7) Κάποιο πρωινό στον Πειραιά (Μίκης Θεοδωράκης – Χρήστος Κολοκοτρώνης) Πάνος Γαβαλάς – Ρία Κούρτη (1963)
8) Στο έρημο λιμάνι (Μίκης Θεοδωράκης – Χρήστος Κολοκοτρώνης) Πάνος Γαβαλάς – Ρία Κούρτη (1963)
9) Αγάπη μου, αγάπη μου (Αστέρι μου φεγγάρι μου) (Μίκης Θεοδωράκης – Γιάννης Θεοδωράκης) Πόλυ Πάνου (β’ εκτέλεση, 1963)
10) Σε ποιο βουνό (Μίκης Θεοδωράκης – Χρήστος Κολοκοτρώνης) Πόλυ Πάνου (1963)
Η εταιρεία, οι ποιητές και η Ευτυχία…
Τον Νοέμβρη του 2007 είχα την ευλογία να επισκεφθώ τον Μίκη Θεοδωράκη στο σπίτι του και να μου παραχωρήσει μια μεγάλη συνέντευξη, που δημοσιεύθηκε αρχικά τον Απρίλη του 2008, στο 26o τεύχος του περιοδικού «Πολίτης Κ» που εκδίδει ο Δήμος Καλαμαριάς και λίγα χρόνια μετά στο Ogdoo.gr. (Το 2016 η συνέντευξη αυτή συμπεριλήφθηκε στο βιβλίο του Μίκη Θεοδωράκη «Διάλογοι στο λυκόφως, 90 συνεντεύξεις», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Ιανός», με 90 συνεντεύξεις του Μίκη Θεοδωράκη, από το 2003 ως το 2015, που επιλέχθηκαν από τον ίδιο για το βιβλίο).
Ανάμεσα στα θέματα της συνέντευξης ήταν και η μικρή συνεργασία του Μίκη Θεοδωράκη με τους λαϊκούς στιχουργούς και ερμηνευτές. Είχε πει λοιπόν τα εξής, σχετικά με το θέμα, λύνοντας κάθε μου απορία:
Θα επιστρέψω στο λαϊκό τραγούδι, για να σας ρωτήσω γιατί δεν συνεργαστήκατε περισσότερο με τους λαϊκούς στιχουργούς όπως η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου, ο Κώστας Βίρβος ή ο Χρήστος Κολοκοτρώνης αλλά προτιμήσατε, κυρίως, τη μελοποίηση των μεγάλων μας ποιητών;
Κατ’ αρχήν υπήρξε μια μυστική από μένα πολιτική της Εταιρίας, να αποτρέπει συνεργασίες μου με λαϊκούς ποιητές και άλλους τραγουδιστές πλην του Μπιθικώτση. Αυτό το έμαθα μετά την πτώση της Χούντας. Η βραχυχρόνια συνεργασία μου με τον Χρ. Κολοκοτρώνη, την Πόλυ Πάνου, την Γιώτα Λύδια και τον Πάνο Γαβαλά υπήρξε μια πρωτοβουλία του δικηγόρου της Εταιρίας σε μια εποχή που ο Διευθυντής - Ιδιοκτήτης ήταν στις ΗΠΑ, δηλαδή έγινε πίσω από την πλάτη του, γι’ αυτό και όταν γύρισε, φρόντισε να «θάψει» τα τραγούδια αυτά.
Τα οποία όμως ηχογραφήθηκαν πριν από λίγο καιρό με την ορχήστρα μου και τη φωνή της Γλυκερίας. Ο Πασχάλης Τερζής πήρε «άδεια» από την Εταιρία του και είπε 6 τραγούδια.* Υπάρχουν φυσικά και δεκάδες άλλα αμιγώς λαϊκά τραγούδια μου που παραμένουν άγνωστα στο μεγάλο κοινό και το αν θα συνεχίσουμε με την Γλυκερία θα εξαρτηθεί από την απήχηση του εγχειρήματος.
Όμως εκτός της Εταιρίας που δεν ήθελε τη συνεργασία μου με τους «λαϊκούς», είχα κι εγώ την τάση να συνεργάζομαι με λόγιους ποιητές, μιας και όπως σας είπα, την εποχή εκείνη οι στόχοι μου για το τραγούδι που άλλωστε το θεωρούσα έντεχνο - λαϊκό, ήταν να αυξάνω τη δόση του έντεχνου εις βάρος του λαϊκού, ανάλογα με την δεκτικότητα του κοινού της μουσικής μου.
Όσο για την Ευτυχία, με επισκεπτόταν συχνά, συνήθως πρωινά, μετά την ολονύχτια χαρτοπαιξία, όπου συνήθως έχανε και την τελευταία της πεντάρα και μου πρόσφερε κάθε φορά ένα μάτσο στίχους για πενήντα-εκατό δραχμές. Το θεωρούσα ντροπή να εκμεταλλευτώ μια τέτοια δύσκολη στιγμή της, της έδινα ένα ποσόν φιλικά και τη συμβούλευα να τα κρατήσει, ώστε να τα πουλήσει ακριβά. Ήξερα λ.χ. ότι για το «Δυο πόρτες έχει η ζωή» είχε πάρει πενήντα δραχμές όλο κι όλο. Πόσο μετανιώνω τώρα που ούτε καν διάβαζα τα αριστουργήματά της και ποιος ξέρει ποια μουσική θα έγραφα τότε. Από κάποιο βιβλίο του Λευτέρη Παπαδόπουλου έμαθα ότι του εμπιστεύτηκε ότι το «Είμαι αητός χωρίς φτερά» το προόριζε για μένα. Δεν πειράζει όμως, γιατί ο Μάνος έγραψε ένα αριστούργημα, που μάλιστα σήμανε την στροφή του προς τον καθαρά λαϊκό ήχο: Πράγματι το τραγούδι αυτό το διηύθυνα με την λαϊκή μου ορχήστρα και με σολίστ τον τραγουδιστή «μου» Γρηγόρη Μπιθικώτση…
*Τελικά ο Πασχάλης Τερζής ηχογράφησε τρία τραγούδια, που συμπεριλήφθηκαν στο δίσκο της Γλυκερίας «Τα θεμέλιά μου στα βουνά», που κυκλοφόρησε το 2008.
