Με αφορμή την επέτειο φυγής του Νίκου Νικολαΐδη.
Φωτο: Γ. Κανελλόπουλος (της συνέντευξης), αρχείου: Μαρί - Λουίζ Νικολαΐδη
Θυμάμαι την πρεμιέρα της «Γλυκιάς Συμμορίας» το 1983 στο κατάμεστο «Έλση», στη Νέα Σμύρνη, και το χειροκρότημα που έπεσε στο τέλος. Ναι ήταν η εποχή που ο κόσμος επιδοκίμαζε ή αποδοκίμαζε κάτι στο σινεμά. Ήμουν 16 ετών τότε και όταν τελείωσε η ταινία γύρισα στην παρέα μου και είπα: «Ρε σεις, αυτός είναι πολύ δικός μας», για τον Νίκο Νικολαΐδη. Αν είσαι συντηρητικός, άσ’ το καλύτερα δεν θα σου αρέσει. Ο λόγος τον επιδραστικότερο Έλληνα κινηματογραφιστή στη ζωή μου, αλλά και για όσους κατάλαβαν και ένοιωσαν το διαφορετικό σινεμά του.
Πρόπερσι πέτυχα σε μια βιβλιοθήκη προς απόσυρση το σπάνιο σήμερα βιβλίο του «Ο Οργισμένος Βαλκάνιος» με μια μοτοσυκλέτα - σκίτσο του Χρόνη Μπότσογλου στο εξώφυλλο να φουλάρει. Τι χαρά που έκανα! Το «ρούφηξα» και το έβαλα δίπλα στο τελευταίο του βιβλίο «Μια Στεκιά Στο Μάτι του Μοντεζούμα». Αυτό ήταν ο Νικολαΐδης, ένας οργισμένος βαλκάνιος, Το έγραψε και μόνος του. Εκτός από ποιοτικό και underground σινεμά έγραφε εξίσου καλά. Του άρεσε και η καλή μουσική, της γενιάς του, του 50 και του 60. Όλες οι ταινίες του είχαν πολύ προσεγμένη μουσική. Και αυτές οι ερημιές και τα σκοτάδια του Νικολαΐδη στις ταινίες του ήταν το κάτι άλλο. Σημείο αναφοράς πραγματικά. Όσο για τους πρωταγωνιστές του ήταν πραγματικά μια… συμμορία προικισμένων ηθοποιών που ταυτίζονταν σχεδόν με τους ρόλους. Έτσι μας άρεσε να λέμε όταν βλέπαμε τις ταινίες του. Ήταν ταυτισμένοι με τη γενιά τους, μια οικογένεια με τον Νικολαΐδη. Έβλεπες τον Κωνσταντίνο Τζούμα να είναι φορτωμένος 60ς και τον Άλκη Παναγιωτίδη όλα τα 50ς επάνω του. Κι ο Τάκης Σπυριδάκης από τις ταινίες του Νικολαϊδη έκανε καριέρα. Ορίτζιναλ τύποι όλοι τους. Ακόμη κι ο Γιάννης Αγγελάκας που έπαιξε στο «Ο Χαμένος Τα Παίρνει Όλα», την τελευταία του Νικολαΐδη, ήταν εξαιρετικός στο ρόλο του, όπως και η ταινία. Μπορεί να έχεις ένα τέτοιο σκηνοθέτη απέναντί σου και να μην τα δώσεις όλα και ακόμη περισσότερα που θα σου βγάλει ο ίδιος με την τελειομανία και το πάθος του. Να πας ένα βήμα πιο πέρα σαν ηθοποιός.
Μεγάλο απωθημένο να συναντήσω τις ηρωίδες της «Γλυκιάς Συμμορίας» τη Δέσποινα Τομαζάνη και τη Δώρα Μασκλάβάνου. Σε όλες τις ταινίες του Νικολαΐδη οι πρωταγωνίστριες είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα και ήταν πολύ προσεγμένες. Όπως η θρυλική Ρίτα Μπενσουσάν, ακόμη και η Βαλέρια Χριστοδουλίδου. Έψαξαν λοιπόν την Τομαζάνη και τη Μασκλαβάνου και μου έδωσαν μια συνέντευξη με αφορμή τα 20 χρόνια τότε της «Γλυκιάς Συμμορίας» που άφησε εποχή. Είχε δημοσιευτεί στο «σαλόνι» της Κυριακάτικης Βραδυνής και ήταν μία από τις πιο ευτυχισμένες στιγμές μου, καθώς θα μιλούσα για την αγαπημένη μου ελληνική ταινία και τον αγαπημένο μου σκηνοθέτη μαζί με δύο όμορφες γυναίκες που όλοι την είχαν «ερωτευτεί» όταν είδαν την «Γλυκιά Συμμορία». Μια καθαρά αντιεξουσιαστική ταινία.
Η λέξη Συμμορία κατά καιρούς σήμαινε διάφορα. Με την προσθήκη της λέξης Γλυκιά, παίρνει μια άλλη διάσταση για τους σημερινούς 35άρηδες και άνω. Πέρασαν 20 χρόνια από τότε που ξεκίνησαν τα γυρίσματα της ταινίας-ορόσημο του Νίκου Νικολαϊδη, μια εφηβική νοσταλγία του για τον αμερικανικό κινηματογράφο, της τρίτης μεγάλου μήκους που γύρισε, και που θυμίζει μια ολόκληρη εποχή με νοσταλγία για όσους την έζησαν έντονα. «Κορώνα ή Γράμματα;», «Ρε Φιλενάδα εδώ θέλει σκέψη το πράγμα». Πραγματικότητα ή μύθος; Ο ακροατής αποδρά από την καθημερινή μιζέρια μέσα από το κοινόβιο της «Γλυκιάς Συμμορίας». Μέλη της δύο μοιραίες γυναίκες. Η Δέσποινα Τομαζάνη και η Δώρα Μασκλαβάνου. Η Σοφία και η Μαρίνα. Μιλούν με σιωπές. Ατελείωτη ομορφιά. Στέλνουν διαρκώς μηνύματα μέσα από αυτήν και την κίνησή τους, το βλέμμα τους. Ο τρόπος παιξίματος ήταν εντελώς διαφορετικός, με μια συνενοχή ως προς την επαφή τους και ως προς το σενάριο. Σαν να γλιστρούσαν. Τι απέγινε η Γλυκιά Συμμορία 20 χρόνια μετά για όσους έχουν μέτρο σύγκρισης τα χρόνια; Η Τομαζάνη είχε εκδώσει τότε το βιβλίο της «Θηλυκό Νόμισμα» με τη Λουίζ Μπρουκς στο εξώφυλλο, με την οποία έχει «συγγένεια», όπως και με την Ίνγκριντ Μπέργκμαν και τη Nico. Το έχασε και το ξανάγραψε. Της πήρε 10 χρόνια. Η Μασκλαβάνου είχε τελειώσει την πρώτη σκηνοθετική της απόπειρα με τίτλο «Και Αύριο Μέρα Είναι» που παίχθηκε στα θερινά σινεμά. Τις συνάντησα στο σπίτι της Τομαζάνη στα Ιλίσια και σε ένα «παιχνίδι» ανάμεσα στο τότε και το σήμερα…; Παραθέτω ένα μικρό απόσπασμα της συζήτησή μας:
Οι ηρωίδες που ενσαρκώσατε στη «Γλυκιά Συμμορία» είχαν σχέση με τον τότε τρόπο ζωής σας;
Δ. ΜΑΣΚΛΑΒΑΝΟΥ: «Υπήρχαν στοιχεία στην ταινία του Νικολαΐδη που εισέπραττα σαν συγγενή στοιχεία με μένα. Γίναμε κάποια πρόσωπα που ήμασταν εμείς και που ήθελε ο σκηνοθέτης.
Δ. ΤΟΜΑΖΑΝΗ: «Σήμερα οι νέοι άνθρωποι είναι πολύ πιο προσκολλημένοι στις οικογένειές τους και πολύ πιο συντηρητικοί απ ‘ότι υπήρξαμε εμείς. Φοβούνται περισσότερο να ξεκολλήσουν από την οικογενειακή προστασία και να μπούνε στη ζωή μόνοι τους. Εγώ άφησα το σπίτι μου δεκαπέντε χρονών και αυτονομήθηκα…».
Δ. ΜΑΣΚΛ.: «Το περιθώριο τότε είχε χώρο. Πιο εύκολα μπορούσες να ήσουν περιθωριακός γιατί μπορούσες να επιβιώσεις. Σήμερα ζούμε σε μια κατάσταση σχεδόν αμερικάνικου τύπου. Άνθρωποι επαγγελματίες, υψηλόμισθοι, πετυχημένοι μπορούν ανά πάσα στιγμή να μείνουν χωρίς δουλειά και να τα βρουν δύσκολα, ενώ όσο δουλεύουν έχουν μια ζωή με όλα τα κομφόρ. Έχουν αλλάξει οι σταθερές και υπάρχουν άλλου είδους φόβοι. Όταν ήμουν εικοσιδύο χρονών στη Γλυκιά Συμμορία δεν είχα σκεφτεί ότι μπορούσα να κινδυνεύσω από το έητζ, τα βιολογικά απόβλητα και τα μαρούλια. Δεν υπήρχε αυτή η πληροφόρηση».
Δ. ΤΟΜ.: «Είμαι νομάς στο χώρο της τέχνης. Μετακινούμαι συνέχεια. Όπως μετακινήθηκα σε χώρες. Σουηδία, Γαλλία. Την εποχή της «Γλυκιάς Συμμορίας» ζούσα στο Παρίσι και ήρθα στην Αθήνα για τέσσερις μήνες για να παίξω. Μόλις κάνω κάτι το ξεχνάω. Τη Γλυκιά Συμμορία, δεν πήγα να τη δω ούτε στο φεστιβάλ, ήμουν τότε σε ένα χωριό της Μάνης, δεν είδα κανένα δημοσιογράφο για να μου πάρει συνέντευξη και πήγα και πλήρωσα ένα εισιτήριο και το είδα κρυφά κάποτε που παιζόταν σε ένα κινηματογράφο περιφέρειας. Σε πολλά σημεία που έπαιζα έσκυβα το κεφάλι, δεν ήμουν πολύ ικανοποιημένη. Το ίδιο έκανα με το «Με Λένε Στέλιο», το σουηδικό φιλμ όταν ήρθε μετά από δεκαεπτά χρόνια στην Ελλάδα. Δεν δένομαι με πράγματα που έχω κάνει γιατί τα ξεχνάω. Το ίδιο και με τα πρώτα βιβλία μου που έβγαλα στον Καστανιώτη τα παρέδωσα και δεν ξανασχολήθηκα. Δεν χρησιμοποίησα ποτέ τα πράγματα που κάνω σαν σκαλοπάτι για ν’ ανέβω κάπου. Δεν πιστεύω ότι κανείς ανεβαίνει πουθενά. Ο χώρος είναι μέσα μας και όσο πιο πολύ τον διευρύνουμε, τόσο πιο πολύ η αναπνοή μας είναι ελεύθερη, χαλαρή και ολόκληρη. Είμαι εντελώς αντίθετη με όλο αυτό το κυνηγητό της καριέρας, της επιτυχίας, της προβολής… Αυτό το σκαρφάλωμα μπορώ να πω με αηδιάζει. Προτιμώ να σκαρφαλώνω στα βράχια».
*Στη «Γλυκιά Συμμορία», ταινία - σταθμό στο ελληνικό σινεμά, έπαιξαν: Δέσποινα Τομαζάνη, Δώρα Μασκλαβάνου, Τάκης Σπυριδάκης, Τάκης Μόσχος, Άλκης Παναγιωτίδης, Κωνσταντίνος Τζούμας, Λένια Πολυκράτη, Ντίνος Μακρής, ενώ την μουσική έγραψε και έπαιξε ο Γιώργος Χατζηνάσιος.
Φωτο: Γ. Κανελλόπουλος (της συνέντευξης), αρχείου: Μαρί - Λουίζ Νικολαΐδη
Θυμάμαι την πρεμιέρα της «Γλυκιάς Συμμορίας» το 1983 στο κατάμεστο «Έλση», στη Νέα Σμύρνη, και το χειροκρότημα που έπεσε στο τέλος. Ναι ήταν η εποχή που ο κόσμος επιδοκίμαζε ή αποδοκίμαζε κάτι στο σινεμά. Ήμουν 16 ετών τότε και όταν τελείωσε η ταινία γύρισα στην παρέα μου και είπα: «Ρε σεις, αυτός είναι πολύ δικός μας», για τον Νίκο Νικολαΐδη. Αν είσαι συντηρητικός, άσ’ το καλύτερα δεν θα σου αρέσει. Ο λόγος τον επιδραστικότερο Έλληνα κινηματογραφιστή στη ζωή μου, αλλά και για όσους κατάλαβαν και ένοιωσαν το διαφορετικό σινεμά του.
Πρόπερσι πέτυχα σε μια βιβλιοθήκη προς απόσυρση το σπάνιο σήμερα βιβλίο του «Ο Οργισμένος Βαλκάνιος» με μια μοτοσυκλέτα - σκίτσο του Χρόνη Μπότσογλου στο εξώφυλλο να φουλάρει. Τι χαρά που έκανα! Το «ρούφηξα» και το έβαλα δίπλα στο τελευταίο του βιβλίο «Μια Στεκιά Στο Μάτι του Μοντεζούμα». Αυτό ήταν ο Νικολαΐδης, ένας οργισμένος βαλκάνιος, Το έγραψε και μόνος του. Εκτός από ποιοτικό και underground σινεμά έγραφε εξίσου καλά. Του άρεσε και η καλή μουσική, της γενιάς του, του 50 και του 60. Όλες οι ταινίες του είχαν πολύ προσεγμένη μουσική. Και αυτές οι ερημιές και τα σκοτάδια του Νικολαΐδη στις ταινίες του ήταν το κάτι άλλο. Σημείο αναφοράς πραγματικά. Όσο για τους πρωταγωνιστές του ήταν πραγματικά μια… συμμορία προικισμένων ηθοποιών που ταυτίζονταν σχεδόν με τους ρόλους. Έτσι μας άρεσε να λέμε όταν βλέπαμε τις ταινίες του. Ήταν ταυτισμένοι με τη γενιά τους, μια οικογένεια με τον Νικολαΐδη. Έβλεπες τον Κωνσταντίνο Τζούμα να είναι φορτωμένος 60ς και τον Άλκη Παναγιωτίδη όλα τα 50ς επάνω του. Κι ο Τάκης Σπυριδάκης από τις ταινίες του Νικολαϊδη έκανε καριέρα. Ορίτζιναλ τύποι όλοι τους. Ακόμη κι ο Γιάννης Αγγελάκας που έπαιξε στο «Ο Χαμένος Τα Παίρνει Όλα», την τελευταία του Νικολαΐδη, ήταν εξαιρετικός στο ρόλο του, όπως και η ταινία. Μπορεί να έχεις ένα τέτοιο σκηνοθέτη απέναντί σου και να μην τα δώσεις όλα και ακόμη περισσότερα που θα σου βγάλει ο ίδιος με την τελειομανία και το πάθος του. Να πας ένα βήμα πιο πέρα σαν ηθοποιός.
Μεγάλο απωθημένο να συναντήσω τις ηρωίδες της «Γλυκιάς Συμμορίας» τη Δέσποινα Τομαζάνη και τη Δώρα Μασκλάβάνου. Σε όλες τις ταινίες του Νικολαΐδη οι πρωταγωνίστριες είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα και ήταν πολύ προσεγμένες. Όπως η θρυλική Ρίτα Μπενσουσάν, ακόμη και η Βαλέρια Χριστοδουλίδου. Έψαξαν λοιπόν την Τομαζάνη και τη Μασκλαβάνου και μου έδωσαν μια συνέντευξη με αφορμή τα 20 χρόνια τότε της «Γλυκιάς Συμμορίας» που άφησε εποχή. Είχε δημοσιευτεί στο «σαλόνι» της Κυριακάτικης Βραδυνής και ήταν μία από τις πιο ευτυχισμένες στιγμές μου, καθώς θα μιλούσα για την αγαπημένη μου ελληνική ταινία και τον αγαπημένο μου σκηνοθέτη μαζί με δύο όμορφες γυναίκες που όλοι την είχαν «ερωτευτεί» όταν είδαν την «Γλυκιά Συμμορία». Μια καθαρά αντιεξουσιαστική ταινία.
Σας την παρουσιάζω μαζί με τον σχετικό πρόλογο
Η λέξη Συμμορία κατά καιρούς σήμαινε διάφορα. Με την προσθήκη της λέξης Γλυκιά, παίρνει μια άλλη διάσταση για τους σημερινούς 35άρηδες και άνω. Πέρασαν 20 χρόνια από τότε που ξεκίνησαν τα γυρίσματα της ταινίας-ορόσημο του Νίκου Νικολαϊδη, μια εφηβική νοσταλγία του για τον αμερικανικό κινηματογράφο, της τρίτης μεγάλου μήκους που γύρισε, και που θυμίζει μια ολόκληρη εποχή με νοσταλγία για όσους την έζησαν έντονα. «Κορώνα ή Γράμματα;», «Ρε Φιλενάδα εδώ θέλει σκέψη το πράγμα». Πραγματικότητα ή μύθος; Ο ακροατής αποδρά από την καθημερινή μιζέρια μέσα από το κοινόβιο της «Γλυκιάς Συμμορίας». Μέλη της δύο μοιραίες γυναίκες. Η Δέσποινα Τομαζάνη και η Δώρα Μασκλαβάνου. Η Σοφία και η Μαρίνα. Μιλούν με σιωπές. Ατελείωτη ομορφιά. Στέλνουν διαρκώς μηνύματα μέσα από αυτήν και την κίνησή τους, το βλέμμα τους. Ο τρόπος παιξίματος ήταν εντελώς διαφορετικός, με μια συνενοχή ως προς την επαφή τους και ως προς το σενάριο. Σαν να γλιστρούσαν. Τι απέγινε η Γλυκιά Συμμορία 20 χρόνια μετά για όσους έχουν μέτρο σύγκρισης τα χρόνια; Η Τομαζάνη είχε εκδώσει τότε το βιβλίο της «Θηλυκό Νόμισμα» με τη Λουίζ Μπρουκς στο εξώφυλλο, με την οποία έχει «συγγένεια», όπως και με την Ίνγκριντ Μπέργκμαν και τη Nico. Το έχασε και το ξανάγραψε. Της πήρε 10 χρόνια. Η Μασκλαβάνου είχε τελειώσει την πρώτη σκηνοθετική της απόπειρα με τίτλο «Και Αύριο Μέρα Είναι» που παίχθηκε στα θερινά σινεμά. Τις συνάντησα στο σπίτι της Τομαζάνη στα Ιλίσια και σε ένα «παιχνίδι» ανάμεσα στο τότε και το σήμερα…; Παραθέτω ένα μικρό απόσπασμα της συζήτησή μας:
Οι ηρωίδες που ενσαρκώσατε στη «Γλυκιά Συμμορία» είχαν σχέση με τον τότε τρόπο ζωής σας;
Δ. ΜΑΣΚΛΑΒΑΝΟΥ: «Υπήρχαν στοιχεία στην ταινία του Νικολαΐδη που εισέπραττα σαν συγγενή στοιχεία με μένα. Γίναμε κάποια πρόσωπα που ήμασταν εμείς και που ήθελε ο σκηνοθέτης.
Δ. ΤΟΜΑΖΑΝΗ: «Σήμερα οι νέοι άνθρωποι είναι πολύ πιο προσκολλημένοι στις οικογένειές τους και πολύ πιο συντηρητικοί απ ‘ότι υπήρξαμε εμείς. Φοβούνται περισσότερο να ξεκολλήσουν από την οικογενειακή προστασία και να μπούνε στη ζωή μόνοι τους. Εγώ άφησα το σπίτι μου δεκαπέντε χρονών και αυτονομήθηκα…».
Δ. ΜΑΣΚΛ.: «Το περιθώριο τότε είχε χώρο. Πιο εύκολα μπορούσες να ήσουν περιθωριακός γιατί μπορούσες να επιβιώσεις. Σήμερα ζούμε σε μια κατάσταση σχεδόν αμερικάνικου τύπου. Άνθρωποι επαγγελματίες, υψηλόμισθοι, πετυχημένοι μπορούν ανά πάσα στιγμή να μείνουν χωρίς δουλειά και να τα βρουν δύσκολα, ενώ όσο δουλεύουν έχουν μια ζωή με όλα τα κομφόρ. Έχουν αλλάξει οι σταθερές και υπάρχουν άλλου είδους φόβοι. Όταν ήμουν εικοσιδύο χρονών στη Γλυκιά Συμμορία δεν είχα σκεφτεί ότι μπορούσα να κινδυνεύσω από το έητζ, τα βιολογικά απόβλητα και τα μαρούλια. Δεν υπήρχε αυτή η πληροφόρηση».
Δ. ΤΟΜ.: «Είμαι νομάς στο χώρο της τέχνης. Μετακινούμαι συνέχεια. Όπως μετακινήθηκα σε χώρες. Σουηδία, Γαλλία. Την εποχή της «Γλυκιάς Συμμορίας» ζούσα στο Παρίσι και ήρθα στην Αθήνα για τέσσερις μήνες για να παίξω. Μόλις κάνω κάτι το ξεχνάω. Τη Γλυκιά Συμμορία, δεν πήγα να τη δω ούτε στο φεστιβάλ, ήμουν τότε σε ένα χωριό της Μάνης, δεν είδα κανένα δημοσιογράφο για να μου πάρει συνέντευξη και πήγα και πλήρωσα ένα εισιτήριο και το είδα κρυφά κάποτε που παιζόταν σε ένα κινηματογράφο περιφέρειας. Σε πολλά σημεία που έπαιζα έσκυβα το κεφάλι, δεν ήμουν πολύ ικανοποιημένη. Το ίδιο έκανα με το «Με Λένε Στέλιο», το σουηδικό φιλμ όταν ήρθε μετά από δεκαεπτά χρόνια στην Ελλάδα. Δεν δένομαι με πράγματα που έχω κάνει γιατί τα ξεχνάω. Το ίδιο και με τα πρώτα βιβλία μου που έβγαλα στον Καστανιώτη τα παρέδωσα και δεν ξανασχολήθηκα. Δεν χρησιμοποίησα ποτέ τα πράγματα που κάνω σαν σκαλοπάτι για ν’ ανέβω κάπου. Δεν πιστεύω ότι κανείς ανεβαίνει πουθενά. Ο χώρος είναι μέσα μας και όσο πιο πολύ τον διευρύνουμε, τόσο πιο πολύ η αναπνοή μας είναι ελεύθερη, χαλαρή και ολόκληρη. Είμαι εντελώς αντίθετη με όλο αυτό το κυνηγητό της καριέρας, της επιτυχίας, της προβολής… Αυτό το σκαρφάλωμα μπορώ να πω με αηδιάζει. Προτιμώ να σκαρφαλώνω στα βράχια».
*Στη «Γλυκιά Συμμορία», ταινία - σταθμό στο ελληνικό σινεμά, έπαιξαν: Δέσποινα Τομαζάνη, Δώρα Μασκλαβάνου, Τάκης Σπυριδάκης, Τάκης Μόσχος, Άλκης Παναγιωτίδης, Κωνσταντίνος Τζούμας, Λένια Πολυκράτη, Ντίνος Μακρής, ενώ την μουσική έγραψε και έπαιξε ο Γιώργος Χατζηνάσιος.
