Σταύρος Ξαρχάκος - «Αμάν…αμήν» (ΗΜΑΣΤΑΝ ΕΚΕΙ!)

βασισμένες στο ρεμπέτικο τραγούδι, παραστάσεις «Αμάν… Αμήν», που πραγματοποιήθηκαν με την ενορχηστρωτική και σκηνοθετική επιμέλεια του Σταύρου Ξαρχάκου. Ο λόγος στο συνθέτη:

«Έτσι τ’ άκουσα!
Τα άγια ρεμπέτικα τραγούδια, της ζωής των βασανισμένων, από τον απάνθρωπο δυτικό μας πολιτισμό.
Όμως εσείς, οι χθεσινοί και σημερινοί «κουφοί» στους πόνους του ανθρώπου –όπως αυτούς που ζούμε τώρα, στην κατακρεουργημένη Ελλάδα– δεν ακούτε τίποτα από τους ήχους της καταστροφής;
Τώρα, η Δύση του άγριου πολιτισμού, που είχε να δώσει τόσα πολλά (μέσα από την αρχαιοελληνική της κληρονομία, τη δική της αναγέννηση και τον δικό της διαφωτισμό), μένει βουβή μπροστά στον συντελούμενο αντιανθρωπισμό της, που είναι γεμάτος μαύρη απόγνωση και ανελευθερία, χωρίς να φαίνεται πουθενά ο δρόμος της σωτηρίας.
–Έτσι άκουσα!
Πριν... χρόνια, τον ήχο του βαρύ του ΑΜΑΝ-ΑΜΗΝ γι’ αυτούς που κάπνιζαν τους πόνους της ψυχής τους;
Τώρα εσείς, στο συνεχές άκουσμα του ήχου της καταστροφής, δεν μπορείτε να ακούσετε, έστω στην ύστατη ώρα, τους ΑΜΗΝ, τον πόνο της ελληνικής ψυχής και της παγκόσμιας αγωνίας;
–Έτσι τ’ άκουσα τότε!
Και πίστευα πως θα τα ακούγατε κι εσείς… Τώρα που χάθηκαν τόσα πολλά, σας ξαναθυμίζω πώς τα είχα ακούσει.
–Έτσι τ’ άκουσα!
Τα ρεμπέτικα τραγούδια του πάθους, του έρωτα, του οράματος για ανθρώπινη και θεία δικαιοσύνη.
–Έτσι τ’ άκουσα!
Τα ρεμπέτικα τραγούδια της αιώνιας αμφισβήτησης ενάντια σε κάθε μορφή εξουσίας.
–Έτσι τ’ άκουσα!
Τα ρεμπέτικα τραγούδια της γέννησης και της αναγέννησης της ζωής και της ελπίδας.
–Έτσι τ’ άκουσα!
Τα ρεμπέτικα τραγούδια του οράματος για μια καλύτερη ζωή, τα ρεμπέτικα τραγούδια της διάψευσης των ονείρων, τα ρεμπέτικα τραγούδια της αιώνιας νοσταλγίας της ομορφιάς, τα ρεμπέτικα τραγούδια της ιερότητας του πόθου, τα ρεμπέτικα τραγούδια της περιφρόνησης του τρόμου, τα ρεμπέτικα τραγούδια της πρόκλησης της μοίρας και της ατάραχης αντιμαχίας με το θάνατο.
–Έτσι τ’ άκουσα!
Το ΑΜΑΝ του πάθους, των παθημάτων, των ερωτημάτων, των εκπλήξεων, του θαυμασμού, του οργασμού, του εξιλασμού αίματος, ψυχής και σώματος.
–Έτσι άκουσα τον ήχο της θλιμμένης αίσθησης γι’ αυτό που χάνεται στη νόηση, στην παρανόηση, στην απελπισία, όταν υψώνεται σαν έσχατη απειλή το ΑΜΗΝ της απόγνωσης αλλά και της προσευχής.
–Έτσι τ’ άκουσα!
Το ΑΜΑΝ-ΑΜΗΝ που εκπορεύεται από τα βάθη της ψυχής για να εκφράσει το ανάκουστο του ανθρώπινου πόνου και της ελπίδας.
Με συγκίνηση θυμούμαι όλους και όλες (τραγουδιστές και μουσικούς) της πρώτης «Λειτουργίας» του ΑΜΑΝ-ΑΜΗΝ.
Ευχαριστώ θερμά όλους και όλες που συμπράττουν σήμερα, σε τόσο σκοτεινούς καιρούς, στη δεύτερη «Λειτουργία» του ΑΜΑΝ-ΑΜΗΝ.
Πιστεύω ακράδαντα πως ο Λαός μας πρέπει να ξαναβρεί τον ιερό τόπο της ελληνικής και παγκόσμιας ψυχής του.

ΣΤΑΥΡΟΣ ΞΑΡΧΑΚΟΣ
Εξάρχεια 22.12.2011
ΥΓ. Αφιερώνω τη δεύτερη «Λειτουργία» του ΑΜΑΝ-ΑΜΗΝ στην Ανθούλα Αλιφραγκή, τον Σπύρο Λιόση και τον Κώστα Μαραγκόπουλο». (1)

Οι παραστάσεις είναι συμπαραγωγή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος και του Θεάτρου Ακροπόλ. Το μεγαλύτερο βάρος στις ερμηνείες των τραγουδιών σηκώνουν η Μαρία Σουλτάτου και ο Ζαχαρίας Καρούνης, ενώ ιδιαίτερες είναι και οι παρουσίες του Κώστα Μαντζόπουλου και του Κώστα Τσίγκου. Συμμετέχουν επίσης η αειθαλής Καίτη Ντάλη , η εξαιρετική νέα και ελπιδοφόρα τραγουδίστρια Ηρώ Σα ΐα καθώς και οι Ελίτα Κουνάδη, Νανά Μπινοπούλου, Ιωάννα Αγγελοπούλου, Πασχαλιά Ακριτίδου, Ελπίδα Παπάζογλου, Ναυσικά Στάθη. Ερμηνείες από ψυχής καταθέτουν ακόμη τόσο ο Μανώλης Πάππος όσο και ο Ηρακλής Ζάκκας, δυο από τους μπουζουξήδες της ορχήστρας, την οποία απαρτίζουν οι: Αρίστος Βαμβακούσης (Μπουζούκι), Αχιλλέας Γουάστωρ (Πιάνο), Βασίλης Δρογκάρης (Ακορντεόν), Ηρακλής Ζάκκας (Μπουζούκι, Μπαγλαμάς, Ντόμπρα), Σταύρος Καβαλιεράτος (Κοντραμπάσο),Σωτήρης Μαργώνης (Βιολί), Γιώργος Πεχλιβάνογλου (Κλασσική Κιθάρα), Γιώργος Νυδριώτης (Μπουζούκι, Τζουρά, Μπαγλαμά), Μανώλης Πάππος (Μπουζούκι), Νίκος Σαμπαζιώτης (Ακουστική Κιθάρα), Διαμαντής Σιδερίδης (Μπουζούκι, Τζουρά, Μπαγλαμά, Τσουμπούς), Ευγένιος Χαλίλ (Μπουζούκι, Τζουρά, Μπαγλαμά). Όπως αναφέραμε η σκηνοθεσία έγινε από το Σταύρο Ξαρχάκο, με τη βοήθεια της Πανδώρας Ξαρχάκου, που είχε και την επιμέλεια παραγωγής. Τα σκηνικά και τα κοστούμια έγιναν από την Έρση Δρίνη, οι ζωγραφιές του σκηνικού από το Γιώργο Σταθόπουλο, οι φωτισμοί από το Γρηγόρη Καραντινάκη, η διεύθυνση ήχου από το Νικόλαο Ρούντο και η διεύθυνση παραγωγής από το Φάνη Κιρκινέζο.

Στην παράσταση, η οποία ήταν χωρισμένη σε θεματικές ενότητες, ακούστηκαν τα τραγούδια:

«Αμάν…»
1)Μάνα μου Ελλάς (Στ.Ξαρχάκου-Ν.Γκάτσου)

«Του χάρου»
2)Το βουνό (Λ.Νταράλα-Ευ.Πρέκα)
3)Βγήκε ο χάρος να ψαρέψει (Γ.Παπαϊωάννου)
4)Μες στης Πεντέλης τα βουνά (Στ.Παγιουμτζή-Χ.Βασιλειάδη)
5)Πέντε Έλληνες στον Άδη (Γ.Παπαϊωάννου-Κ.Μάνεση)

«Του τεκέ»
6)Όταν συμβεί στα πέριξ (Β.Τσιτσάνη)
7)Η λιτανεία του μάγκα (Β.Τσιτσάνη)
8)Όσοι γινούν πρωθυπουργοί (Μ.Βαμβακάρη)
9)Κάν’τονε Σταύρο κάν’τονε (Μ.Βαμβακάρη)

«Της ανατολής»
10)Μες στον οντά ενός πασά (Σπ.Περιστέρη-Μ.Μάτσα)
11)Γκιουλμπαχάρ (Β.Τσιτσάνη)
12)Μπουρνοβαλιά (Στ.Ξαρχάκου-Ν.Γκάτσου)
13)Καϊξής (Απ.Χατζηχρήστου-Γ.Φωτίδα)

«Της αγάπης»
14)Το δίχτυ (Στ.Ξαρχάκου-Ν.Γκάτσου)
15)Ζούσα μοναχός χωρίς αγάπη (Δ.Γκόγκου-Μπαγιαντέρα)
16)Καίγομαι, καίγομαι (Στ.Ξαρχάκου-Ν.Γκάτσου)

Διάλειμμα

«Της φυλακής»
17)Τα μάνταλα (Β.Τσιτσάνη)
18)Της γερακίνας γιος (Β.Τσιτσάνη-Κ.Βίρβου)
19)Σακαφλιάς (Ανωνύμου)

«Της προδοσίας»
20)Το παιδί του δρόμου (Γ.Μητσάκη)
21)Μακριά μου να φύγεις (Π.Γαβαλά-Τ.Κουλούρη-Κ.Βίρβου)
22)Πάλι κι απόψε σκεφτικός (Απ.Καλδάρα-Γ.Κυριαζή)

«Της ξενιτιάς»
23)Φεύγω με πίκρα στα ξένα (Στ.Καζαντζίδη-Ε.Παπαγιαννοπούλου)
24)Το παράπονο του ξενιτεμένου (Σαν απόκληρος γυρίζω) (Β.Τσιτσάνη)
25)Ιμιτλερίμ

«…Αμήν»
26)Τα γερόντια (Στ.Ξαρχάκου-Ν.Γκάτσου)
27Στου Θωμά (Στ.Ξαρχάκου-Κ.Φέρρη)
28)Της αμύνης τα παιδιά (Παραδοσιακό)

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Σταύρος Ξαρχάκος καταπιάνεται με τα ρεμπέτικα τραγούδια. Πολύ περισσότερο σ’ αυτό τον κύκλο παραστάσεων, που παρουσιάζεται για δεύτερη φορά, μετά το 1994-95, νομίζω πως τόσο με την επιλογή των τραγουδιών όσο και των τραγουδιστών, επιχειρείται μια σύνδεση του χθες με το σήμερα, έχοντας πάντα σαν συνδετικό κρίκο τα τραγούδια από την περίφημη ταινία του Κώστα Φέρρη «Ρεμπέτικο» του 1983. Ενδέχεται βεβαίως, μια μερίδα του κοινού να διαφωνεί είτε με την ενορχηστρωτική προσέγγιση του Ξαρχάκου, είτε με τη σκηνοθετική αντίληψη ή ακόμα και με το χώρο που παρουσιάζονται τα τραγούδια… (Δεν ξέρω βέβαια αν υπάρχει μεγαλύτερη «εκδίκηση» απ’ το να ακούγονται «Της αμύνης τα παιδιά που διώξανε το βασιλιά», μέσα στο Βασιλικό Θέατρο). Δεν είναι λίγοι αυτοί που θέλουν τα ρεμπέτικα παιγμένα σε μια ταβέρνα, από 2-3 όργανα, κάποιες φορές ακόμα και με τα λάθη των πρώτων εκτελέσεων. Σε κάποια σημεία βέβαια η ενορχήστρωση και το αργό τέμπο των τραγουδιών , τα καθιστά μακρόσυρτα και μη τραγουδήσιμα από το κοινό. Αυτό βέβαια δεν μειώνει σε τίποτα τη συνολική αξία του εγχειρήματος. Αν μου έλεγαν να βάλω έναν τίτλο σ’ αυτή την παράσταση, θα έγραφα χωρίς δισταγμό «Η αποθέωση του ρεμπέτικου».

Όσον αφορά τους τραγουδιστές, ας μου επιτραπεί, εκτός από τις συμμετοχές του Κώστα Μαντζόπουλου και του Κώστα Τσίγκου, που συμμετείχαν τόσο στην ταινία «Ρεμπέτικο», όσο και στην πρώτη παρουσίαση του «Αμάν, αμήν» το 1994-95, να ξεχωρίσω την μοναδική Μαρία Σουλτάτου, για την οποία μπορώ να γράψω ανεπιφύλακτα πως πρόκειται για μεγάλη τραγουδίστρια, αντάξια των πρώτων διδαξάντων γυναικείων φωνών του ρεμπέτικου. Σπουδαίος και ο Ζαχαρίας Καρούνης, ο οποίος εκτός από εξαιρετικές τραγουδιστικές ερμηνείες, όπως στο πολύ δύσκολο «Ιμιτλερίμ», καταθέτει τόσο το θεατρικό του ταλέντο, όσο και τις χορευτικές ικανότητές του στο ζεϊμπέκικο. Ιδιαίτερα συγκινητικές οι μουσικοθεατρικές ερμηνείες του Μαντζόπουλου και του Μανώλη Πάππου στο «Πάλι κι απόψε σκεφτικός» αλλά και όλου του θιάσου στο «Μανούλα θα φύγω» που περιγράφει ανάγλυφα τη μάστιγα της μετανάστευσης. Μου άρεσε πολύ και ο διάλογος Σουλτάτου-Πάππου στο «Μακριά μου να φύγεις».

Στο πρόγραμμα των παραστάσεων εκτός από τους συντελεστές και τους στίχους των τραγουδιών, περιλαμβάνεται ολόκληρο, για πρώτη φορά, το κείμενο του Μάνου Χατζιδάκι για την ερμηνεία και θέση του σύγχρονου λαϊκού τραγουδιού (ρεμπέτικο), που εκφωνήθηκε από το συνθέτη στη διάλεξή για το ρεμπέτικο στο Θέατρο Τέχνης στις 31 Ιανουαρίου 1949. Επίσης ένα δοκίμιο του Κώστα Ταχτσή για το ζεϊμπέκικο (1964), ένα κείμενο του Ντίνου Χριστιανόπουλου για την ιστορική και αισθητική διαμόρφωση του ρεμπέτικου (1961), ένα κείμενο του Ηλία Πετρόπουλου, καθώς και το κείμενο του Μιχαήλ Μητσάκη «Ο καβγάς» που πρωτοδημοσιεύθηκε το 1889. Πιστεύω όμως πως η τιμή των 8 euro, που κοστίζει το πρόγραμμα, είναι αρκετά «τσουχτερή» για τη σημερινή εποχή.

Οι παραστάσεις «Αμάν…Αμήν» θα συνεχιστούν και στο θέατρο «Ακροπόλ» της Αθήνας.

1: Από το πρόγραμμα των παραστάσεων

Διαβάστε επίσης
Σταύρος Ξαρχάκος – Η Ρεμπέτικη και Λαϊκή πλευρά του

---