Ήταν κι ο Μάνος εκεί…
Όταν πρωτοανακοινώθηκε πως ο Γιώργος Ανδρέου μελοποίησε τον «Νοητό λύκο» του Μάνου Ελευθερίου και πως το έργο επρόκειτο να παρουσιαστεί τον Οκτώβρη στο Μέγαρο Μουσικής με βασικό ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα, ο Μάνος Ελευθερίου ήταν ακόμη ανάμεσά μας. Κανείς δεν φανταζόταν τότε, πως όταν θα ερχόταν η ώρα των παραστάσεων, θα είχε φύγει αναπάντεχα για τους «μπαξέδες και τους ταρσανάδες» του «κάτω κόσμου»...
Όλοι όσοι τον είχαμε γνωρίσει και τον συναντούσαμε σχεδόν πάντα σαν απλό ακροατή στις συναυλίες του Γιώργου Νταλάρα, περιμέναμε πως θα «σκάσει μύτη» από κάποια γωνιά του Μεγάρου και θα μας ρωτήσει: «Μα πάλι εδώ είστε; Δεν βαρεθήκατε τόσα χρόνια;». Κι έχω επίσης την αίσθηση πως την περασμένη Παρασκευή ήταν κάπου εκεί και παρακολουθούσε την παράσταση, κρύβοντας με τα χέρια το πρόσωπό του ή έχοντας εκείνο το ανεπανάληπτο, «πονηρό» χαμόγελο του μικρού παιδιού, που μόλις έχει κάνει τη σκανδαλιά και περιμένει να εισπράξει τις συνέπειες της πράξης του.
Την Παρασκευή 26 και το Σάββατο 27 Οκτωβρίου λοιπόν, πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών ένα αφιέρωμα στο σπουδαίο ποιητή, στιχουργό και πεζογράφο (και ραδιοφωνικό παραγωγό θα πρόσθετα), που έφυγε από τη ζωή στις 22 του περασμένου Ιούλη. Στο πρώτο μέρος του προγράμματος παρουσιάστηκε σε πρώτη θεατροποιημένη εκτέλεση «Ο νοητός λύκος», ένα έργο του Μάνου Ελευθερίου για τραγουδιστές, ηθοποιούς και ορχήστρα, βασισμένο στο ομώνυμο, ξεχωριστό και συνάμα δύσκολο, ποιητικό έργο του. Η θεατρική προσαρμογή του κειμένου και η μουσική σύνθεση ήταν του Γιώργου Ανδρέου, η σκηνοθεσία του Δημήτρη Λιγνάδη, τα σκηνικά και τα κοστούμια της Εύας Νάθενα, οι χορογραφίες του Φωκά Ευαγγελινού, βοηθός σκηνοθέτη ήταν η Αναστασία Διαμαντοπούλου, ενώ η διεύθυνση παραγωγής έγινε από την Μαρία Λαγγούση.
Το ρόλο του αφηγητή ανέλαβε ο ηθοποιός Γιάννης Περλέγκας, ο Γιώργος Νταλάρας ήταν ο μουσικός αφηγητής (μετά από «απαίτηση» του Μάνου Ελευθερίου), ο Χρήστος Θηβαίος εμφανίσθηκε ως άγγελος και η Μάρθα Φριντζήλα ενσάρκωσε το ρόλο της μάνας. Και νομίζω πως αποδείχθηκαν οι καλύτερες επιλογές για τους συγκεκριμένους ρόλους. Άλλωστε τόσο ο Θηβαίος όσο και η Φριντζήλα έχουν σχέση με το θέατρο. Ο Θηβαίος αφού προέρχεται από οικογένεια ηθοποιών (οι γονείς του ήταν ηθοποιοί μπουλουκιών, ενώ θείος του ήταν ο γνωστός ηθοποιός Αντώνης Παπαδόπουλος), ενώ η Μάρθα Φριντζήλα, εκτός από τραγουδίστρια, είναι ηθοποιός και σκηνοθέτης. Πρέπει επίσης να σημειώσουμε πως ο Μάνος Ελευθερίου είχε προλάβει να ακούσει το υλικό, να εγκρίνει τους συντελεστές και να ζητήσει από τον Γιώργο Ανδρέου να προσθέσει περισσότερα κρουστά…
Αυτό που με εντυπωσίασε περισσότερο ήταν οι δυνατές μουσικές που έγραψε ο Γιώργος Ανδρέου, για να στηρίξει τον εξίσου δυνατό λόγο του Ελευθερίου. Ο Ανδρέου έγραψε μια ενότητα από τραγούδια που μπορούν άνετα να ακουστούν όλα μαζί ή μεμονωμένα, χωρίς το θεατρικό μέρος. Η δύναμη και το ύφος των μελωδιών του με παρέπεμψε στην εποχή του δίσκου «Μικρή πατρίδα» σε στίχους Παρασκευά Καρασούλου ή του κύκλου τραγουδιών «Χελιδόνια στη βροχή» σε ποίηση Διονύση Καρατζά.
Στο δεύτερο μέρος ακούστηκε μια επιλογή από τα πολύ γνωστά τραγούδια του Μάνου Ελευθερίου, ερμηνευμένα από τον Γιώργο Νταλάρα, την Ελένη Τσαλιγοπούλου, τον Χρήστο Θηβαίο και την Μάρθα Φριντζήλα, οι οποίοι, όπως ήταν αναμενόμενο, στάθηκαν στο ύψος της περίστασης. Όπως άλλωστε είναι γνωστό, τόσο ο Νταλάρας και η Τσαλιγοπούλου, όσο και ο Θηβαίος, ειδικά στα τραγούδια του Θάνου Μικρούτσικου, έχουν «υπηρετήσει» αμέτρητες φορές αυτό το υλικό (προσωπικά βέβαια, θα ήθελα πολύ να ακούσω τη «Σούστα» του Δήμου Μούτση από τον Γιώργο Νταλάρα, αλλά αυτό είναι καθαρά δικό μου «θέμα»). Όσον αφορά την πληθωρική Μάρθα Φριντζήλα (που θεωρώ από τις σημαντικότερες περιπτώσεις ολοκληρωμένης καλλιτέχνιδας που εμφανίσθηκαν τα τελευταία χρόνια), ερμήνευσε με ενθουσιασμό το υλικό που κλήθηκε ή επέλεξε να τραγουδήσει.
Αυτό που δεν έχω καταλάβει, όχι μόνο από τη συγκεκριμένη συναυλία, αλλά από όπου και αν ακούγεται τα τελευταία χρόνια το «Ποιος τη ζωή μου», είναι γιατί έχει καθιερωθεί να παίζεται σαν πολύ γρήγορο χασάπικο και να γίνεται σχεδόν χασαποσέρβικο, με αποτέλεσμα να χάνεται το νόημα και η «σκοτεινιά» των στίχων, όπως ακούγονταν για παράδειγμα στην πρώτη εκτέλεση με την Μαρία Φαραντούρη (εξαιρείται βέβαια η σπουδαία διασκευή του Χάρη και του Πάνου Κατσιμίχα το 2000, που φρεσκάρισε κι έδωσε νέα πνοή στο τραγούδι).
Φαντάζομαι πως στο δεύτερο μέρος οι συντελεστές αντιμετώπισαν το γνωστό και μεγάλο πρόβλημα της επιλογής των τραγουδιών, αφού μόνο με τα γνωστά κομμάτια του Μάνου Ελευθερίου και με διαφορετικό πρόγραμμα κάθε φορά, είναι δυνατόν να γίνουν τρεις και τέσσερις συναυλίες. Θα είχε πάντως ιδιαίτερο ενδιαφέρον η πραγματοποίηση μιας ή και περισσοτέρων παραστάσεων με τα λιγότερο γνωστά και ξεχασμένα τραγούδια του. Θα σημειώσω μόνο δέκα, γιατί η λίστα είναι πολύ μεγάλη. «Σ’ αυτό το δύσκολο καιρό» και «Κόσμε άσωτε» του Μίκη Θεοδωράκη, «Τα χρέη της καρδιάς σου» και «Όποιος τραγουδάει τον πόνο» του Σταύρου Κουγιουμτζή, «Ένας άπονος αέρας» του Γιάννη Μαρκόπουλου, «Σταμάτης Κομνηνός» και «Το κομοδίνο» από τον «Άγιο Φεβρουάριο» του Δήμου Μούτση, «Ο κόσμος είναι σαν μπαξές» του Βασίλη Δημητρίου, «Στα βουνά τ’ απατηλά» του Χρήστου Νικολόπουλου και «Αν ρωτάς να σου πω» του Θανάση Πολυκανδριώτη.
Όπως με διαβεβαίωσε ο Γιώργος Ανδρέου, όταν μετά το τέλος της συναυλίας τον ρώτησα σχετικά, «Ο νοητός λύκος» θα πάρει κάποια στιγμή το δρόμο της δισκογραφίας. Κι έτσι πρέπει να γίνει. Προς το παρόν, σήμερα το βράδυ στις 8.30 θα πραγματοποιηθεί η τρίτη και τελευταία παράσταση στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών…
Το πρόγραμμα της συναυλίας
Πρώτο μέρος
«Ο νοητός λύκος»
1) Η συνάντηση με τον άγγελο
2) Συναντήσεις και αποχαιρετισμοί
3) Συνάντηση με την ηδονή
4) Φωτογραφία εκδρομής
5) Το κορίτσι που το ‘λέγαν Δέσποινα
6) Τα ονόματα
7) «Μαρμάρωσα στις τέχνες των πνευμάτων»
8) «Κυριολεξία»
9) Όραμα βασίλισσας αγίας
10) Ο κόσμος είναι μόνο των δημίων
11) Ο νοητός λύκος
Έπαιξαν οι μουσικοί: Γιώργος Παναγιωτόπουλος (βιολί), Ελένη Λίγγρη (βιολί), Μιχάλης Πορφύρης (βιολοντσέλο 1), Μυρτώ Δημητρουλοπούλου (βιολοντσέλο 2), Ηλιάννα Κορέτση (βιολοντσέλο 3), Άγγελος Κουλούρης (κοντραμπάσο), Μικαέλα Παναγιωτοπούλου (φλάουτο), Μαρία Σιφναίου (όμποε), Ιωάννα Γανίτη (τρομπέτα, φλικόρνο), Θέμης Συμβουλόπουλος (κρουστά 1), Παναγιώτα Καραμούζη (κρουστά 2).
Δεύτερο μέρος
Επιλογή από τα τραγούδια του Μάνου Ελευθερίου
1) Ειν’ αρρώστια τα τραγούδια (μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος) Γιώργος Νταλάρας
2) Του κάτω κόσμου τα πουλιά (Σταύρος Κουγιουμτζής) Γιώργος Νταλάρας
3) Στους μπαξέδες (Εις μνήμην) (Δήμος Μούτσης) Γιώργος Νταλάρας
4) Οι ελεύθεροι κι ωραίοι (Σταύρος Κουγιουμτζής) Γιώργος Νταλάρας
5) Αυτές οι ξένες αγκαλιές (Ηλίας Ανδριόπουλος) Μάρθα Φριντζήλα – Γιώργος Νταλάρας
6) Σ’ αυτή τη γειτονιά (Μίκης Θεοδωράκης) Μάρθα Φριντζήλα
7) Ποιος τη ζωή μου (Μίκης Θεοδωράκης) Μάρθα Φριντζήλα
8) Ο Άμλετ της Σελήνης (Θάνος Μικρούτσικος) Χρήστος Θηβαίος
9) Η δίκοπη ζωή (Θάνος Μικρούτσικος) Χρήστος Θηβαίος
10) Δεν είμαι άλλος (Θάνος Μικρούτσικος) Χρήστος Θηβαίος
11) Κάτω απ’ τη μαρκίζα (Γιάννης Σπανός) Ελένη Τσαλιγοπούλου με τον Γιώργο Ανδρέου στο πιάνο
12) Το τραίνο φεύγει στις οκτώ (Μίκης Θεοδωράκης) Ελένη Τσαλιγοπούλου
13) Στων αγγέλων τα μπουζούκια (Χρήστος Νικολόπουλος) Ελένη Τσαλιγοπούλου – Γιώργος Νταλάρας
14) Στα χρόνια της υπομονής (Σταύρος Κουγιουμτζής) Ελένη Τσαλιγοπούλου – Γιώργος Νταλάρας
15) Τώρα που θα φύγεις (Σταύρος Κουγιουμτζής) Γιώργος Νταλάρας
16) Τα λόγια και τα χρόνια (Γιάννης Μαρκόπουλος) Γιώργος Νταλάρας
17) Μαλαματένια λόγια (Γιάννης Μαρκόπουλος) Όλοι
18) Άλλος για Χίο τράβηξε (Δήμος Μούτσης) Χρήστος Θηβαίος – Όλοι
19) Η σούστα πήγαινε μπροστά (Δήμος Μούτσης) Χρήστος Θηβαίος – Όλοι
20) Ο χάρος βγήκε παγανιά (Δήμος Μούτσης) Γιώργος Νταλάρας – Όλοι
21) Παραπονεμένα λόγια (Γιάννης Μαρκόπουλος) Γιώργος Νταλάρας – Όλοι
Στην παράσταση του Σαββάτου η Ελένη Τσαλιγοπούλου παρουσίασε ένα ανέκδοτο κομμάτι σε μουσική του Γιώργου Ανδρέου με τίτλο «Δεν ήμουνα πλασμένος για πολλά».
Έπαιξαν οι μουσικοί: Γιώργος Παπαχριστούδης (πιάνο), Γιώργος Μάτσικας (μπουζούκι), Βασίλης Κορακάκης (μπουζούκι), Χρήστος Ζέρβας (κιθάρα), Θανάσης Σοφράς (κοντραμπάσο), Μιχάλης Πορφύρης (βιολοντσέλο), Μάνος Γρυσμπολάκης (ακορντεόν), Μικαέλα Παναγιωτοπούλου (φλάουτο), Θέμης Συμβουλόπουλος (κρουστά), Δημήτρης Γκαβαρδίνας (κρουστά).
Τον ήχο επιμελήθηκαν ο Βαγγέλης Κουλούρης με τον Αντώνη Ζαχόπουλο και τους φωτισμούς στο πρώτο μέρος ο Γιώργος Τέλλος και στο δεύτερο ο Γιώργος Τέλλος και ο Γιάννης Μανιατάκος.
Στο video μπορείτε να παρακολουθήσετε ένα μικρό απόσπασμα από το πρώτο μέρος της συναυλίας.
