«Πρώτο φθινόπωρο»
«Στις αρχές του φθινοπώρου» λέει ένα τραγούδι του Θάνου Μικρούτσικου και του Λάκη Λαζόπουλου… Σκέφτηκα λοιπόν, με αφορμή λοιπόν την επίσημη έναρξη της εποχής του φθινοπώρου που είναι σήμερα (αφού για τους λιγότερο «τυπικούς» το φθινόπωρο ξεκινά από την πρώτη του Σεπτέμβρη), να κάνω μια συνολική παρουσίαση ενός από τα σημαντικότερα λαϊκά τραγούδια που γράφτηκαν τα τελευταία τριάντα χρόνια και που, από το 1988 μέχρι σήμερα έχει γνωρίσει έντεκα - αν δε μου διαφεύγει κάποια - δισκογραφημένες εκτελέσεις… Αποτελεί μάλιστα σταθερή επιλογή στα παντός είδους λαϊκά προγράμματα σε μουσικές σκηνές, νυχτερινά κέντρα και συναυλίες… Αναφέρομαι στο «Πρώτο φθινόπωρο» του Βαγγέλη Κορακάκη…
Μια μουσικολογική ανάλυση
Ζήτησα καταρχάς από το φίλο μπουζουξή και καθηγητή μπουζουκιού στο Τμήμα Μουσικής Επιστήμης & Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Γιώργο Καραμφίλλη, να μου αναλύσει μουσικολογικά το «Πρώτο φθινόπωρο».
Μου έγραψε λοιπόν ο Γιώργος τα εξής:
Γενικά, το μπουζούκι πατάει σε δύο παραδόσεις: την ευρωπαϊκή και την ανατολίτικη (κατασκευαστικά προέρχεται από τη μαντόλα: σκάφος και τον ταμπουρά: μανίκι. Με μερικές τροποποιήσεις φτάσαμε στο μπουζούκι όπως το ξέρουμε). Έτσι και οι κλίμακες που χρησιμοποιεί αυτό το όργανο ανήκουν στις δύο παραπάνω παραδόσεις. Από την ευρωπαϊκή μουσική χρησιμοποιεί τις κλίμακες: Μείζονα (σαν λαϊκός δρόμος Ματζόρε ή Καθαρό Ματζόρε) και Ελλάσονα (Αρμονική ελάσσονα ή Αρμονικό μινόρε και Μελωδική ελάσσονα, που αν χρησιμοποιηθούν σαν κλίμακα μόνο οι νότες τις κατιούσας, προκύπτει το Καθαρό μινόρε ή Μινόρε). Από την ανατολίτικη μουσική χρησιμοποιεί τα μακάμ παραλλαγμένα (δηλαδή χωρίς την φυσική τρίτη και χωρίς μεταφερμένα διαστήματα). Έχουμε δηλαδή ανατολίτικα κλίμακες, παιγμένες με ευρωπαϊκό τρόπο (τόνους και ημιτόνια). Έτσι, δεν μπορούμε πια να πούμε ότι το μπουζούκι παίζει μακάμια, αλλά κάποιες κλίμακες παραλλαγές των μακαμιών που ονομάστηκαν και αυτές λαϊκοί δρόμοι. Τέτοιοι δρόμοι είναι π.χ. Ραστ, Ουσάκ, Χιτζαζ, Σεγκιά(χ), Χουζάμ, Μουστεάρ, Νιαβέντ (σαν μακάμ λέγεται Νεβεσέρ), Σαμπά(χ) Χιτζαζκιάρ. Ο Πειραιώτικος θεωρείται ελληνικής επινόησης.
Όσον αφορά το «Πρώτο φθινόπωρο»:
Ρυθμός: Παλιό ζεϊμπέκικο
Μελωδική γραμμή εισαγωγής: Κινείται στο αρμονικό μινόρε κατά την ευρωπαϊκή (ή αμερικανική ή κλασική) μουσική παράδοση (Μινόρε με αυξημένη την 7η βαθμιδα). Η κλίμακα αυτή υπάρχει και σαν λαϊκός δρόμος. Οι συγχορδίες που χρησιμοποιούνται στη κλίμακα αυτή είναι οι εξής. Βασικές: I, IV, V Δευτερεύουσες: VI, VII. Το τραγούδι αυτό τις χρησιμοποιεί όλες, εκτός από την VII. Στο τελείωμα της εισαγωγής και του κουπλέ η μελωδική γραμμή αναιρεί την αυξημένη 7η βαθμίδα, δεν μπορούμε να πούμε όμως ότι αλλάζουμε κλίμακα (μινόρε), γιατί κρατάει λίγο... γίνεται για χάρη της μελωδίας (δανείζεται μια νότα από το καθαρό μινόρε, κάτι που συνηθίζεται πολύ στην ελληνική μουσική). Ενώ ο δανεισμός αυτής της νότας από το καθαρό μινόρε μπορεί σε μερικά τραγούδια να οδηγήσει σε αλλαγή της κλίμακας σε καθαρό μινόρε με ταυτόχρονο δανεισμό συγχορδίας (είτε την III είτε την VII), ωστόσο αυτό δεν συμβαίνει στο συγκεκριμένο τραγούδι, γιατί η συγχορδία τη συγκεκριμένη στιγμή ανήκει στο αρμονικό μινόρε (δεν δανείστηκε άλλη από το καθαρό μινόρε).
Στην εισαγωγή επίσης (όταν μπαίνει το ακορντεόν), σε κάποια στιγμή πατάει την δεύτερη βαθμίδα αντί για τόνο ημιτόνιο. Αυτό γίνεται επειδή εκείνη τη στιγμή η συγχορδία είναι η IV και η αλλοίωση αυτής της νότας βοηθάει να σταθεί πιο καλά η μελωδία.
Σε όλα τα άλλα σημεία του τραγουδιού δεν έχουμε κάτι που να χρειάζεται ιδιαίτερη ανάλυση.
Όλες οι δισκογραφημένες εκτελέσεις
Ακολουθούν οι δισκογραφημένες εκτελέσεις του τραγουδιού.
Τραγουδά ο Γιώργος Τζώρτζης.
Από τον πρώτο δίσκο του Βαγγέλη Κορακάκη «Οι άρχοντες» που κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 1988.
Τραγουδά η Ρένα Στάμου
Από το δίσκο «Μπουζουξήδες με πυξίδες» που κυκλοφόρησε το 1992.
Τραγουδά ο Γεράσιμος Ανδρεάτος.
Από το δίσκο «Οι βετεράνοι του ρεμπέτικου» που κυκλοφόρησε το 1993 με τη ζωντανή ηχογράφηση της συναυλίας αφιέρωμα στο ρεμπέτικο τραγούδι στο «Μετρό». Συμμετείχαν οι Κώστας Καπλάνης, Τάκης Μπίνης, Άννα Χρυσάφη, Βαγγέλης Κορακάκης, Μπάμπης Τσέρτος, Χρυσούλα Χριστοπούλου, Γεράσιμος Ανδρεάτος.
Τραγουδά ο Γεράσιμος Ανδρεάτος
Από το cd single «Μεγάλα λόγια» που κυκλοφόρησε τον Ιούνιο του 1998.
(Κατ’ εξαίρεση, σε αυτή την εκτέλεση σημειώνω τους μουσικούς που είναι οι: Βαγγέλης Κορακάκης (μπουζούκι), Γιώργος Κοντογιάννης (μπουζούκι, μπαγλαμά), Αντώνης Απέργης (κλασική κιθάρα), Αργύρης Σταμούλος (λαϊκή κιθάρα), Βασίλης Δρογκάρης (ακορντεόν), Γιάννης Πλαγιαννάκος (κοντραμπάσο) και η Ευαγγελία Μαργαρώνη (πιάνο))
Τραγουδά ο Δημήτρης Μητροπάνος
Από το δίσκο «Του έρωτα και της φυγής» που κυκλοφόρησε τον Δεκέμβρη του 1998. Ενορχήστρωση: Βασίλης Γκίνος
Τραγουδά ο Μπάμπης Τσέρτος
Από το δίσκο «Το μονοπάτι» που κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 2006. Ενορχήστρωση: Γιώργος Παπαδάκης.
Τραγουδά η Πίτσα Παπαδοπούλου
Από το δίσκο «Όσα αγαπώ» που κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 2006. Ενορχήστρωση: Δημήτρης Καπηλίδης.
Τραγουδά ο Βαγγέλης Κορακάκης
Ηχογράφηση που κυκλοφόρησε σαν «bonus track» στην επανέκδοση του cd «Λαύριο» που κυκλοφόρησε το 2006. Μπουζούκι: Bαγγέλης Κορακάκης, πιάνο: Αλέξης Βάκης.
Τραγουδά ο Βαγγέλης Κορακάκης
Από το cd «Ο Βαγγέλης Κορακάκης στη Μαγιοπούλα» που κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 2007, με 17 επανεκτελέσεις και τέσσερα καινούργια τραγούδια του Βαγγέλη Κορακάκη, με ερμηνευτές - συνεργάτες του στο πάλκο και τη δισκογραφία.
Τραγουδά ο Κώστας Μακεδόνας
Από το διπλό cd «Κώστας Μακεδόνας - Live» που κυκλοφόρησε τον Μάιο του 2009, με αποσπάσματα από τις ζωντανές εμφανίσεις των τελευταίων χρόνων του ερμηνευτή.
Τραγουδά ο Δημήτρης Μητροπάνος
Από την κασετίνα «Κρυφά» που κυκλοφόρησε το 2014 με 5 cd με ανέκδοτες, ζωντανές ηχογραφήσεις του Δημήτρη Μητροπάνου.
