1) Τώρα κι εγώ θα ζήσω (Χ.Νικολόπουλου-Γ.Πάριου)
2) Μία είναι η ουσία (Χ.Νικολόπουλου-Λ.Χαψιάδη)
3) Βήμα – βήμα (Χ.Νικολόπουλου-Χριστ.Μπαλαμπανίδη)
4) Δεν την αντέχεις εύκολα την Άνοιξη (Ν.Τάτση-Ηλ.Κατσούλη)
5) Η διαθήκη (Χ.Νικολόπουλου-Μ.Ελευθερίου)
6) Το αδιέξοδο (Χ.Νικολόπουλου-Λ.Χαψιάδη)
7) Όλα γυρίζουν (Χάρις Αλεξίου)
8) Μη με ρωτήσεις (Χ.Νικολόπουλου-Χριστ.Μπαλαμπανίδη)
9) Και μας έλεγε το κύμα (Χ.Νικολόπουλου-Πυθαγόρα)
10) Να ’μουν το κόκκινο (Χ.Νικολόπουλου-Γ.Πάριου)
11) Νιώθω τη ζωή να φεύγει (Χ.Νικολόπουλου-Ηλ.Κατσούλη)
12) Η μπαλάντα της Ιφιγένειας (Χάρις Αλεξίου)
Η ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας είναι του Χρήστου Νικολόπουλου και του Νίκου Τάτση στα δικά τους τραγούδια και του Θανάση Μπίκου στα τραγούδια της Χαρούλας (7-12). Έπαιξαν οι μουσικοί: Χ.Νικολόπουλος, Μ.Μαυρόπουλος (μπουζούκι), Στ.Καρύδας, Κ.Νικολόπουλος, Π.Καλατζόπουλος, Ν.Τάτσης, Θ.Μπίκος (κιθάρες), Γ.Νταλάρας (ούτι), Ν.Τσεσμελής (κλ.μπάσο), Δ.Μπουρμάς (ηλ.μπάσο), Π.Δεσποτίδης (βιολί), Δ.Ζουμπούλης (βιόλα), Πλ.Ρεμπούτσικας (τσέλο), Χρ.Αργυρόπουλος (όμποε), Φ.Τσεμπερούλης, Στ.Στεφανόπουλος, Π.Δράκος (φλάουτο), Τ.Σούκας, Χρ.Ζερμπίνος (Ακορντεόν), Λ.Τζήμας (ντραμς), Δ.Μαρινάκης, Αγ.Κυριαζής (κρουστά).
Την παραγωγή έκανε ο Αχιλλέας Θεοφίλου. Η ηχογράφηση έγινε στο studio P.D.R στη Ριζούπολη από τον Γιάννη Παπαϊωάννου, ο οποίος, μέσα από το βιβλίο του «Πίσω από το τζάμι», θυμάται: “Το φθινόπωρο του 1984 γυρίζω πάλι στην Columbia. Την είχε αναλάβει πια ο Πάνος Δράκος και υπεύθυνος ήμουν εγώ έχοντας μαζί μου και τον Μίμη Καννή.
Στο ένα στούντιο ο Μίμης να ηχογραφεί τον Νταλάρα μαζί με τη Γιώτα Λύδια για τον δίσκο «Καλημέρα κυρία Λύδια» και στο άλλο στούντιο εγώ με τη Χαρούλα γράφαμε τον «Εμφύλιο Έρωτα». Άλλος ένας καλός δίσκος της Χαρούλας με 12 τραγούδια που δεν πετάς τίποτα, με κορυφαίο για μένα τη «Διαθήκη» σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου. Σ’ αυτόν τον δίσκο είναι και «Η Μπαλάντα της Ιφιγένειας», το «Όλα γυρίζουν», η «Ουσία», το «Βήμα Βήμα». Όταν τραγούδησε η Χαρούλα την «Μπαλάντα της Ιφιγένειας» είχε μεγάλη συναισθηματική φόρτιση και λυγμό στη φωνή. Μακάρι να μπορούσαμε να βάλουμε στον δίσκο και τις 4-5 φορές που το είπε. Ήταν συγκλονιστική.
Στα διαλείμματα, που έκανε ο Νταλάρας από το διπλανό στούντιο, ερχόταν κι άκουγε τη Χαρούλα, κι ένα απόγευμα, πριν έρθει η Χαρούλα, μπαίνει μέσα στο στούντιο και μου λέει: «Βάλε μου, βρε Γιάννη, να ακούσω λίγο το “Βήμα, βήμα”». Φοράει τα ακουστικά και κάνει αμέσως τις δεύτερες φωνές. Όταν ήρθε η Χαρούλα στο στούντιο της έβαλα κι άκουσε το τραγούδι από τη φωνή του Νταλάρα και της άρεσε. Μάλιστα, της έκανα πλάκα λέγοντας ότι κάνω εγώ τις δεύτερες. Σιγά μην με πίστεψε. Την επόμενη μέρα έρχεται ο Γιώργος Νταλάρας και φέρνει μαζί του ένα ούτι, και παίζει στο τραγούδι «Μία είναι η ουσία» τις εισαγωγές και το σόλο που υπάρχει. Ειδικά για το σόλο, κάθε απόγευμα ερχόταν και μου έλεγε: «Βρήκα ένα καινούργιο θέμα, βάλε με σε ένα άλλο κανάλι να γράψω και μετά να διαλέξουμε μαζί με τον Νικολόπουλο ποιο θα κρατήσουμε». Όλα ήταν καλά και διαλέξαμε ένα από αυτά. Στον δίσκο αυτό υπάρχουν κι άλλα επτά διαμαντάκια”. (1)
Σε συνέντευξή της στην Κική Σεγδίτσα για το «Ρομάντσο» στις 12 Δεκεμβρίου του 1978, η Χαρούλα είχε αναφερθεί στο χαμό της μητέρας της: “Ξέρεις τι αίσθηση μου έδωσε ο θάνατος της μητέρας μου; Σαν αυτή που κόβεται ο ομφάλιος λώρος… Είναι η στιγμή που συνειδητοποιείς πως έμεινες μόνος πια… Εννοώ την έννοια εκείνη της μοναξιάς που νιώθει κανείς ότι χάνει αυτήν που τον έφερε στον κόσμο: τη μάνα. Είναι μεγάλος ο πόνος… Δεν έχεις ακούσει που λένε: «Ας ζούσε κι ας ήταν εκεί, σε μια άκρη, να αισθάνομαι τον ίσκιο της;» Ξέρεις όμως κάτι; Νιώθω πως είναι διαρκώς κοντά μου… Κάθε στιγμή… Κι αυτή την ώρα που μιλάμε, αυτή την αίσθηση έχω”. (2)
Ενώ, για το ίδιο θέμα, ο έγκριτος δημοσιογράφος Τάσος Κουτσοθανάσης είχε ήδη γράψει στο «Ντομινό» στις 5 Οκτωβρίου του 1978: “Έφυγε η Ιφιγένεια κι εμείς που την αγαπούσαμε νιώσαμε ένα απέραντο κενό. Εκείνη, η ωραία μάνα, δεν νοιαζόταν μόνο τα παιδιά της, τη Χαρούλα και το Γιώργο. Ήταν πάντα δίπλα σε κάθε άξιο και ευγενικό… Πρώτη μου μίλησε για τη Λιζέτα Νικολάου, για τον Κώστα Σμοκοβίτη και άλλους: «Γράψε γι’ αυτά τα παιδιά» μου έλεγε. «Αξίζουν. Είναι δικά μου παιδιά. Τα εκτιμώ και σαν καρδιές». Στον τελευταίο αποχαιρετισμό η Λιζέτα και η Δήμητρα Γαλάνη, στα κατάμαυρα ντυμένες, παράστεκαν με οδύνη, σαν πραγματικά της παιδιά. Ένα στεφάνι της Δήμητρας έγραφε στην άσπρη κορδέλα: «Στη γλυκειά μανούλα μας»”. (2)
Εκτός από την «Ιφιγένεια», ο «Εμφύλιος έρωτας» έβγαλε αρκετά τραγούδια που ακούστηκαν στην εποχή τους και ακούγονται μέχρι σήμερα. «Βήμα, βήμα», «Δεν την αντέχεις εύκολα την Άνοιξη», «Να ’μουν το κόκκινο», «Και μας έλεγε το κύμα» και βεβαίως η «Διαθήκη» και το «διαφορετικό», όσον αφορά τα τραγούδια του Νικολόπουλου που μέχρι τότε είχε ερμηνεύσει η Χαρούλα, «Τώρα κι εγώ θα ζήσω». Προσωπικά θεωρώ ιδιαίτερα αδικημένο το τσιφτετέλι «Το αδιέξοδο» με τους ξεχωριστούς στίχους του Λευτέρη Χαψιάδη (το ακούτε στο ηχητικό του κειμένου «Λαϊκές Κυριακές παρέα με τη Χαρούλα»*).
Το κομμάτι του δίσκου που «έσκισε» όμως είναι ένα…
«Μία είναι η ουσία, δεν υπάρχει αθανασία…»
Θυμάμαι σε μια από τις θρυλικές ραδιοφωνικές «Ζωντανές ηχογραφήσεις» της Σοφίας Μιχαλίτση στο Β’ πρόγραμμα ΕΡΑ το 1985, τον Γιώργο Νταλάρα να παίζει ούτι και να τραγουδά τις «Ουσίες», μαζί με την ορχήστρα του Χρήστου Νικολόπουλου. Πολλά χρόνια αργότερα, ο Νταλάρας το συμπεριέλαβε στις παραστάσεις του «Τραγούδια με ουσίες» που πραγματοποίησε με την Εστουδιαντίνα Νέας Ιωνίας στο Ηρώδειο το καλοκαίρι του 2007 και κυκλοφόρησαν αργότερα σε cd και dvd. Το 2002 η Χάρις Αλεξίου το συμπεριέλαβε στο cd από τις ζωντανές εμφανίσεις της στο «Σινέ Κεραμεικός», αλλά και ο Δημήτρης Μπάσης, πριν από λίγα χρόνια, έβαλε τις «Ουσίες» στον τριπλό ζωντανό δίσκο του.
-«Τι δουλειά έκανες στη γη;»
-«Τραγούδια έγραφα» απαντά ο Λέλος Αθάνατος.
-«Για στάσου μια στιγμή, εσύ δεν έγραψες το “Μία είναι η ουσία, δεν υπάρχει αθανασία;”»
-«Ναι, εγώ το έγραψα».
-«Ώστε έτσι ε; Να αρρωστήσει ο Άγιος Πέτρος να τη βγάλουμε και φέτος και θέλεις ρε παλιόπουστα να μπεις και στον Παράδεισο;»
-«Να σου εξηγήσω Άγιε μου, έβαλα το δικό σου όνομα για να γίνει επιτυχία το τραγούδι».
-«Και γιατί δεν έβαλες αλλουνού;»
-«Τι να έβαζα, να αρρωστήσει ο Άγιος Σωφρόνης; Να ασχοληθώ με Αγίους τρίτης εθνικής, που δεν τους ξέρει καλά-καλά η μάνα τους; Έβαλα το όνομά σου για να γίνει επιτυχία».
-«A… με θεωρείτε πρώτο στη γη…» λέει ο Άγιος Πέτρος...
Κολακεύεται και τελικά αφήνει τον Λέλο (Χαψιάδη) να μπει στον Παράδεισο και μάλιστα επειδή εκτιμά τις γνώσεις του για το τραγούδι, τον κάνει υπεύθυνο του καλλιτεχνικού μητρώου του Παραδείσου… Μένει 15 χρόνια εκεί, αλλά επειδή τον πιάνει νοσταλγία να γυρίσει στην γη, του δίνει καταχρηστικά άδεια για ένα μήνα για να επιστρέψει στη γη…. Τα όσα διαδραματίζονται στη συνέχεια είναι, το λιγότερο, απολαυστικά. (3)
Στο video που συνοδεύει το κείμενο ο στιχουργός αναφέρεται στη γέννηση του τραγουδιού ενώ η Χαρούλα το ερμηνεύει σε μια συναυλία της στο Ισραήλ το 1991.
Πηγές:
1) Γιάννης Παπαϊωάννου «Πίσω Από Το Τζάμι» (Εκδόσεις Θαλασσί 2010)
2) Γιώργος Τσάμπρας «Αλεξίου» (Κ.Αδάμ - Εκδοτική 2009)
3) Λευτέρης Χαψιάδης «Ένας αλήτης άγγελος» (Εκδόσεις «Γραφίς» 2009)
Φωτογραφία 4: Η Χαρούλα με τον Λευτέρη Χαψιάδη και τον Γιώργο Σαρρή την εποχή της ηχογράφησης του δίσκου
Ηχητικό
1)Δεν την αντέχεις εύκολα την Άνοιξη (Ν.Τάτση-Ηλ.Κατσούλη)
2)Και μας έλεγε το κύμα (Χ.Νικολόπουλου-Πυθαγόρα)
3)Η μπαλάντα της Ιφιγένειας (Χάρις Αλεξίου)
Τραγουδά η Χάρις Αλεξίου
Video
1)Βήμα, βήμα (Χ.Νικολόπουλου-Χ.Μπαλαμπανίδη) (Από τηλεοπτική εκπομπή του 1985)
2)Απόσπασμα από συνέντευξη του Λευτέρη Χαψιάδη στην εκπομπή «Πόντου ανάθρεμμαν» στο «Δέλτα Tv» του Έβρου (Δεκέμβριος 2011)
3) Μία είναι η ουσία (Χ.Νικολόπουλου-Λ.Χαψιάδη) (Από συναυλία της Αλεξίου στο Ισραήλ το 1991) (Αρχείο Θανάση Γιώγλου