«Γράμματα από τη Γερμανία» - Οι δυο εκδόσεις του έργου
Ο κύκλος τραγουδιών «Γράμματα από τη Γερμανία» του Μίκη Θεοδωράκη σε στίχους του Φώντα Λάδη, γράφτηκε το Μάρτη του 1966, μελοποιήθηκε το Απρίλη της ίδιας χρονιάς και παρουσιάστηκε αρχικά τον Ιούλιο του 1966 στη μπουάτ «Εσπερίδες» από τον Γιώργο Ζωγράφο και την 1η & 2α Σεπτεμβρίου στο Θέατρο του Λυκαβηττού, στην Α’ Εβδομάδα Ελληνικής Μουσικής από τον ίδιο τραγουδιστή. Εκείνη την εποχή όμως τα οκτώ από τα δεκατρία τραγούδια λογοκρίθηκαν κι έτσι η κυκλοφορία του δίσκου κατέστη αδύνατη. Ο Θεοδωράκης μάλιστα αρχικά είχε δώσει τον τίτλο «Ο μικρός Όμηρος».
Τα «Γράμματα από τη Γερμανία» κυκλοφόρησαν τελικά το Δεκέμβρη του 1975 και μάλιστα σε δυο εκτελέσεις. Η πρώτη ήταν στη Minos με τραγουδιστές το Γιώργο Ζωγράφο, την Άννα Βίσση και το Γιάννη Θωμόπουλο και διεύθυνση του Μίκη Θεοδωράκη.
Η δεύτερη εκδοχή του έργου κυκλοφόρησε στη Lyra σε ενορχήστρωση και διεύθυνση του Θάνου Μικρούτσικου με την Αφροδίτη Μάνου, τον Αντώνη Καλογιάννη και τον Γιάννη Συρρή. Στη δεύτερη έκδοση μάλιστα, έχει αλλάξει η σειρά των τραγουδιών ενώ έχει προστεθεί το «Ήρθαν κάτι στρατηγοί» που δεν υπάρχει στην έκδοση της Minos.
Τα τραγούδια των δίσκων
(Σε παρένθεση αναγράφονται οι ερμηνευτές της δεύτερης έκδοσης)
1) Γεια σου μάνα, γεια σου Στράτο - Γιώργος Ζωγράφος (Αφροδίτη Μάνου)
2) Κίνησε ο Μάης για να ‘ρθει - Γιώργος Ζωγράφος (Αφροδίτη Μάνου)
3) Χτες τ’ απόγευμα στο Άαχεν - Άννα Βίσση (Γιάννης Συρρής- στη 2η έκδοση ο τίτλος έγινε «Κρουαζιέρες (Βερολίνο - Άαχεν)»)
4) Σου ‘στειλα - Γιώργος Ζωγράφος (Αφροδίτη Μάνου)
5) Ο Μήτσος απ ’τα Φάρσαλα - Γιάννης Θωμόπουλος (Αντώνης Καλογιάννης)
6) Μια ξανθιά απ’ το Βισμπάντεν - Γιώργος Ζωγράφος, Άννα Βίσση, Γιάννης Θωμόπουλος (Αφροδίτη Μάνου)
7) Στο καφενείο «Ελληνικόν» - Γιώργος Ζωγράφος (Αφροδίτη Μάνου)
8) Έστειλα στο κόμμα - Γιώργος Ζωγράφος (Γιάννης Συρρής)
9) Ένα δάσος κλάρες - Άννα Βίσση (Αφροδίτη Μάνου - Γιάννης Συρρής)
10) Χθες στη Βίλεμ Στράσε - Γιώργος Ζωγράφος (Αφροδίτη Μάνου)
11) Βγήκε η ζωή μας στο σφυρί - Γιάννης Θωμόπουλος (Αντώνης Καλογιάννης)
12) Έλληνες, Τούρκοι κι Ιταλοί - Γιώργος Ζωγράφος (Αφροδίτη Μάνου)
13) Εμείς οι Έλληνες εργάτες (Προς το Υπουργείο Εργασίας) Γιώργος Ζωγράφος - Γιάννης Θωμόπουλος (Γιάννης Συρρής)
14) Ήρθαν κάτι στρατηγοί (Αφροδίτη Μάνου- υπάρχει μόνο στη 2η έκδοση του δίσκου)
Στην 1η έκδοση της Minos δεύτερες φωνές κάνουν η Άννα Βίσση και ο Γιάννης Θωμόπουλος, ενώ η διεύθυνση παραγωγής είναι του Αχιλλέα Θεοφίλου. Η ηχογράφηση έγινε από το Νίκο Κανελλόπουλο στα studio της Columbia. Στην εκδοχή της Lyra ηχογράφησε ο Λυκούργος Βαγιάκης στα studio ΕΡΑ. Στις επανεκδόσεις των δίσκων σε cd την επιμέλεια είχαν ο Πέτρος Παράσχης και η Δέσποινα Ζηλφίδου στη Minos και ο Γιώργος Τσάμπρας στη Lyra.
Δεν ξέρω αν, την εποχή που ο Φώντας Λάδης έγραφε αυτούς τους στίχους, φανταζόταν πως 50 χρόνια μετά, θα γίνονταν και πάλι δραματικά επίκαιροι. Όχι τόσο, όσον αφορά τις συνθήκες εργασίας των Ελλήνων μεταναστών σήμερα, όπως τις περιγράφουν τα τραγούδια, όσο γενικότερα την πληγή της μετανάστευσης που ολοένα μεγαλώνει. Το μόνο σίγουρο είναι, πως σε κάθε εποχή, η ξενιτιά παραμένει ξενιτιά… Ίσως βέβαια τα γράμματα σήμερα να έχουν γίνει mails… Αυτό όμως δεν αλλάζει κάτι.
Είναι χαρακτηριστικά αυτά που σημειώνει ο στιχουργός το 1975, στο οπισθόφυλλο του δίσκου:
Στο μεταξύ πολλά πράγματα άλλαξαν και τίποτα δεν άλλαξε στη ζωή αυτού του τόπου. Μετανάστες ξεκινάν και φεύγουν - κι άλλοι γυρίζουν από τη Γερμανία, το Βέλγιο, τον Καναδά, την Αυστραλία. Οι ανάγκες των μεγάλων μονοπωλίων στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες και ειδικότερα στη Γερμανία άλλοτε ζητάνε καινούργιες φουρνιές από μετανάστες και άλλοτε- όπως συμβαίνει τώρα τελευταία- απειλούν τους ξένους εργάτες με μαζικές απολύσεις και αναγκαστικό επαναπατρισμό.
Μέσα από τις περιγραφές τους, οι στίχοι του Λάδη αποτυπώνουν όλα όσα ζούσαν τότε οι Έλληνες μετανάστες, συχνά με σκληρά αλλά ρεαλιστικά λόγια, ενώ δε λείπουν και οι χιουμοριστικές πινελιές. Το εύρημα του στιχουργού στο τραγούδι «Στο καφενείο Ελληνικόν» είναι μοναδικό:
«Του Καζαντζίδη το καινούργιο, δε μου το 'στειλες ακόμα
“Το δικό μου πάπλωμα” πάρ' το και μαζί μ' αυτό, στείλ' το “Στρώμα σου για δυο”
Το δικό μου πάπλωμα, το δικό σου στρώμα
μην κοροϊδευόμαστε, θα μας βλέπουν χωριστά για καιρό ακόμα»
Είναι γεγονός πως την εποχή που κυκλοφόρησαν τα «Γράμματα από τη Γερμανία», μέσα στην υπερπληθώρα των εκδόσεων των έργων του Θεοδωράκη, δεν ακούστηκαν ιδιαίτερα. Μόνο το «Κίνησε ο Μάης για να ‘ρθει» και το «Βγήκε η ζωή μας στο σφυρί» «επέπλευσαν»… Αξίζει να σημειωθεί πως το 1990 ο Δημήτρης Μητροπάνος ενέταξε το «Βγήκε η ζωή μας στο σφυρί», αντί για το «Θέλω απόψε να σου γράψω», στο κλασικό ποτ-πουρί μαζί με τα «Δυο νύχτες» και «Αλίμονο» στη συναυλία του στο Λυκαβηττό, που κυκλοφόρησε σε διπλό δίσκο…
Υ.Γ: Οι φωτογραφίες στο gallery είναι από τις συναυλίες του Μίκη Θεοδωράκη με το Γιώργο Ζωγράφο στο Λυκαβηττό το Σεπτέμβρη του 1966 και προέρχονται από το οπισθόφυλλο του lp.
Στο video μπορείτε να ακούσετε ολόκληρο το δίσκο στην εκτέλεση με τον Γιώργο Ζωγράφο, τον Γιάννη Θωμόπουλο και την Άννα Βίσση.
