Το Μάρτη του 1973, ένα μήνα σχεδόν πριν το Πάσχα, κυκλοφόρησε από τη Minos το «Ηλιοσκόπιο» σε μουσική του Σταύρου Κουγιουμτζή και ποίηση Γιώργου Θέμελη, με ερμηνευτές τον Γιώργο Νταλάρα και την Αιμιλία Κουγιουμτζή. Οι στίχοι είναι παρμένοι από το ομώνυμο ποιητικό έργο του Γιώργου Θέμελη. Το δελτίο τύπου της εταιρείας είναι χαρακτηριστικό του κλίματος και του περιεχομένου του δίσκου. Ήταν η εποχή που τα δελτία τύπου έγραφαν, χωρίς πολλές, πολλές «σάλτσες» και φανφάρες, αυτό που πραγματικά ήταν ένας δίσκος. Καμία σχέση με τα σημερινά δελτία δηλαδή….
Αθήναι τη 2.3.73
Σταύρου Κουγιουμτζή – ΗΛΙΟΣΚΟΠΙΟ
Ο Γ. Νταλάρας και μια νέα φωνή- η Αιμ.Κουγιουμτζή – ερμηνεύουν σε στίχους του ποιητή Γ. Θέμελη, ένα καινούργιο έργο αξιώσεων του Στ. Κουγιουμτζή.
Ακούγοντας το «Ηλιοσκόπιο», είναι πολύ δύσκολο- μέσα σ’αυτό το λαϊκό έργο, που πλημμυρίζει από ποίηση, δύναμη κι ελληνικότητα- να ξεχωρίσει κανείς τα στοιχεία που υπερτερούν στη δομή του. Ακόμη κι ο ίδιος ο συνθέτης του- όπως μας είπε- δεν είχε έναν συγκεκριμένο στόχο όταν το ’γραφε… Ήθελε απλώς να δημιουργήσει κάτι εντελώς καινούργιο, «που να μιλά πρώτα στη δική του ψυχή».
Έτσι, τα πρώτα στοιχεία που μπορεί κανείς να βρει στο «Ηλιοσκόπιο» είναι τα παιδικά βιώματα του συνθέτη, από τη Μεγάλη Εβδομάδα, δεμένα γερά με στοιχεία ανθρώπινα κι ερωτικά συνάμα, που ο Στ.Κουγιουμτζής άντλησε από την ομώνυμη συλλογή του ποιητή Γιώργου Θέμελη.
Τα μουσικά στοιχεία του «Ηλιοσκοπίου» μπορεί να πει κανείς, πως πέρα από το βυζαντινό και το λαϊκό τους χρώμα, έχουν δεχθεί επιδράσεις, τόσο από την προκλασική όσο και από την «ποπ» μουσική, χωρίς εν τούτοις η φόρμα τους, να ξεφύγει από τα πλαίσια των λαϊκών μας τραγουδιών.
Επτά μελωδικά κομμάτια από το «Ηλιοσκόπιο» ερμηνεύει ο Γιώργος Νταλάρας. Σύμφωνα με τη γνώμη του Στ. Κουγιουμτζή, για τα τραγούδια αυτά, («Το πρώτο περιστέρι», «Λίγη ειν’η σάρκα», «Αυτός που θα φανερωθεί», «Η πρώτη Ανάσταση», «Πάσχα των Ελλήνων», «Να σταματήσω τον καιρό» και «Χασάπικο»), δεν θα μπορούσε να βρεθεί ιδανικότερος ερμηνευτής. Και είναι αλήθεια πως στο «Ηλιοσκόπιο» ο Γ. Νταλάρας, έδωσε τον καλύτερο εαυτό του.
Τρία επίσης τραγούδια από το «Ηλιοσκόπιο» εμπιστεύθηκε ο Στ. Κουγιουμτζής, στη γυναίκα του, Αιμιλία. Μια απόφαση που δικαιώθηκε απόλυτα, γιατί η Αιμιλία Κουγιουμτζή έδωσε στα τραγούδια που ερμηνεύει, («Μήτηρ Θεού», «Πώς να σε πάρω», «Αίμα κι αηδόνι μου»), μια τέτοια ευαισθησία, που μόνο μια φωνή τελείως άφθαρτη, θα μπορούσε να χαρίσει…
(L.P: MSM 169- Κασέτα MTCS 3060 – 8 Tρακ: 8ΧMS 3060)
Β.Α.
Ο δίσκος περιέχει τα τραγούδια:
1) Το πρώτο περιστέρι – Γιώργος Νταλάρας, Χορωδία
2) Λίγη ειν’ η σάρκα – Γιώργος Νταλάρας, Χορωδία
3) Αυτός που θα φανερωθεί – Γιώργος Νταλάρας
4) Πώς να σε πάρω – Αιμιλία Κουγιουμτζή
5) Η πρώτη Ανάσταση – Γιώργος Νταλάρας
6) Πάσχα των Ελλήνων – Γιώργος Νταλάρας, Χορωδία
7) Μήτηρ Θεού – Αιμιλία Κουγιουμτζή, Χορωδία
8) Να σταματήσω τον καιρό – Γιώργος Νταλάρας
9) Αίμα κι αηδόνι μου – Αιμιλία Κουγιουμτζή
10) Τσάμικος χορός – Ορχηστρικό
11) Χασάπικο – Γιώργος Νταλάρας
Στο οργανικό «Τσάμικο» ο Κουγιουμτζής, κατά την προσφιλή του συνήθεια, χρησιμοποίησε τη μελωδία ενός από τα τραγούδια του δίσκου, που στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι το «Πρώτο περιστέρι»
Η ενορχήστρωση και διεύθυνση της ορχήστρας έγινε από το συνθέτη. H παραγωγή έγινε από τον Σπύρο Ράλλη και η ηχογράφηση από τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο στα studio της Columbia. Το εξώφυλλο είναι έργο της Λίκας Φλώρου. Μπουζούκια παίζουν ο Χρήστος Νικολόπουλος με τον Θανάση Πολυκανδριώτη. Ο δίσκος κυκλοφόρησε αρχικά με διπλό εξώφυλλο- «σαλόνι»- με φωτογραφίες και στίχους, ενώ στη δεύτερη έκδοση το «σαλόνι» έκλεισε και όλα αυτά αφαιρέθηκαν, κάτι που συνέβη πολλές φορές στους δίσκους εκείνης της εποχής. Με την επιβολή του ψηφιακού ήχου επανεκδόθηκε βεβαίως και σε cd, καθώς και στη σειρά remasters.
Στο λιτό σημείωμά του στο εσώφυλλο ο συνθέτης ευχαριστεί τους συντελεστές του δίσκου:
Ευχαριστώ τους μουσικούς και όλους, όσους συνεργάστηκαν για να πραγματοποιηθεί αυτός ο δίσκος. Ιδιαίτερα ευχαριστώ τον ηχολήπτη ΓΙΩΡΓΟ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟ για την αγάπη του στη δουλειά μου και τον συγχαίρω για τις τεχνικές του ικανότητες.
Για τη δουλειά αυτή ο Κουγιουμτζής μελοποίησε αρχικά «Το Πάσχα των Ελλήνων» του Άγγελου Σικελιανού. Η σύζυγος του ποιητή όμως δεν έδωσε την άδεια για την έκδοση κι έτσι ο συνθέτης μελοποίησε τα ποιήματα του Γιώργου Θέμελη, με τον οποίο είχε ξανασυνεργαστεί στο παρελθόν σε πέντε τραγούδια, με γνωστότερο απ’ όλα το «Μ’ έκοψαν με χώρισαν στα δυο». Είναι χαρακτηριστικά αυτά που λέει η Αιμιλία Κουγιουμτζή για τη συγκεκριμένη δουλειά, σε ανέκδοτη συνέντευξη που μου παραχώρησε, πριν από λίγα χρόνια.
To 1966 στο 5ο Φεστιβάλ τραγουδιού της Θεσσαλονίκης, ο Σταύρος Κουγιουμτζής συμμετείχε με το «Πώς να σε πάρω» σε στίχους Γιώργου Θέμελη. Τότε το ερμήνευσε η Ζωή Κουρούκλη. Είναι το ίδιο τραγούδι, μ’ αυτό που τραγούδησες εσύ το 1973 στο «Ηλιοσκόπιο»;
Ναι, αυτό είναι… Είχε γράψει κάνα δυο του Θέμελη αλλά τα τραγούδια που βρίσκονται στο «Ηλιοσκόπιο» είχαν γραφτεί σε στίχους του Άγγελου Σικελιανού. Ήρθε η σύζυγός του, η Άννα Σικελιανού με τον Καραντινό στο σπίτι, για να ακούσει το «Ηλιοσκόπιο» και να δώσει την έγκριση. Ήταν ο Γιώργος (Νταλάρας) και εγώ και τα είπαμε ζωντανά. Δεν έδωσε την έγκριση, γιατί τα θεώρησε τραγούδια «της ταβέρνας». Οπότε όλο το «Ηλιοσκόπιο» το προσάρμοσε μετά στους στίχους του Θέμελη. Το τραγούδι λοιπόν που ακούστηκε στο Φεστιβάλ, είναι αυτό που μπήκε αργότερα στο «Ηλιοσκόπιο». Εν τω μεταξύ ερχόταν στο σπίτι διάφοροι φίλοι, ο Καρούζος, ο Δασκαλόπουλος και άκουγαν τα τραγούδια με τη δική μου φωνή. Τα είχαν μάθει έτσι και δεν μπορούσαν να τα ακούσουν με άλλη και του έλεγαν «πρέπει να τα βγάλεις με την Αιμιλία»… Τα άκουσε και ο Μάτσας και τα «πίστεψε» και χωρίς να φέρει καμιά αντίρρηση για μένα, αποφάσισε να τα «γυρίσουμε» σε δίσκο. Τα είχα πει αρκετά καλά και στο στούντιο ο Μάτσας είχε πει: «Σταύρο δεν την κάνουμε κανένα συμβόλαιο;». Θυμάμαι μάλιστα και τη Χάρις Αλεξίου, δεν ξέρω πως έτυχε και ήμασταν μέσα σ’ ένα αυτοκίνητο μαζί, όταν άκουσε το «Ηλιοσκόπιο» μου είπε «πολύ θα ήθελα, κυρία Κουγιουμτζή, να είχα πει εγώ το «Ηλιοσκόπιο». Είπε βέβαια, εκείνη την εποχή δυο ωραία τραγούδια του Σταύρου, το «Έφυγε το τρένο για τη δύση» και το «Σαν λουλούδι τσακισμένο» και πολύ αργότερα τις «Λαϊκές Κυριακές».
Γιατί ενορχήστρωσε το «Ηλιοσκόπιο» μ’ αυτό τον πιο σύγχρονο ,για εκείνη την εποχή, τρόπο;
Δεν ξέρω, ήθελε κάτι διαφορετικό. Νομίζω πως έπαιζε και ο Λαβράνος τύμπανα…
Μπουζούκια έπαιζαν ο Νικολόπουλος με τον Πολυκανδριώτη;
Ναι, είναι αυτοί… Μια μέρα πήρε τηλέφωνο ο Νίκος Γκάτσος. Το σήκωσα εγώ , δεν ήταν ο Σταύρος και είπε: «Θέλω να σας πω ότι συγκινήθηκα πολύ και εσείς μου αρέσατε πολύ». Αργότερα τον βρήκε και στο στούντιο και του είπε «κύριε Κουγιουμτζή μ’ αρέσουν πολύ τα τραγούδια σας, κυρίως το «Άσε με στο μεθοκόπι», «Το σακάκι μου κι αν στάζει». Αυτό έδωσε «φτερά» στο Σταύρο κι όταν του ζήτησε το κείμενο για το δίσκο «10 χρόνια τραγούδι» ενώ ο Γκάτσος δεν είχε γράψει για κανέναν, έγραψε εκείνο το κείμενο και από κει και μετά ήρθε η αναγνώριση και η καταξίωση του Σταύρου…
Όσον αφορά την πορεία του δίσκου στο χρόνο, το «Ηλιοσκόπιο» κατατάσσεται, μάλλον, στους αδικημένους δίσκους του Κουγιουμτζή, τουλάχιστον, όσον αφορά την αποδοχή του από το πλατύ κοινό, σε σχέση πάντα με τα υπόλοιπα έργα του με ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα, όπως οι «Μικρές Πολιτείες», το «Στα ψηλά τα παραθύρια», το «Να ’τανε το 21» κλπ. Από τα τραγούδια ξεχώρισαν «Πάσχα των Ελλήνων», το «Πώς να σε πάρω», αλλά και «Το πρώτο περιστέρι», που από τις αρχές της δεκαετίας του ‘90 και μετά, εντάχθηκε στα προγράμματα των συναυλιών του τραγουδιστή, πολύ περισσότερο σε αυτές που είχαν σαν θέμα την υπόθεση της Κύπρου. Υπάρχουν όμως και κάποια που περιμένουν μια δεύτερη «ευκαιρία», όπως το εκπληκτικό «Χασάπικο», με το οποίο κλείνει ο δίσκος,τραγούδι που κόπηκε από τη λογοκρισία της χούντας και σήμερα παραμένει ιδιαίτερα επίκαιρο. Κι αν σε αυτή τη δουλειά συναντούμε κάποιες καινοτομίες, όσον αφορά την ενορχήστρωση, όπως κάποια «ροκ» στοιχεία στο «Πάσχα των Ελλήνων», οι μελωδίες και το ύφος του Κουγιουμτζή, είναι αναγνωρίσιμα από «χιλιόμετρα»….
Σχεδόν 20 χρόνια μετά, στις 16 Νοεμβρίου του 1992, στη μεγάλη συναυλία του Κουγιουμτζή στο Παλαί ντε Σπορ της Θεσσαλονίκης, με τον Γιώργο Νταλάρα, την Αιμιλία Κουγιουμτζή και τις χορωδίες Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου και του συλλόγου «Θερμαϊκός», ακούστηκαν- μάλλον για πρώτη φορά ζωντανά- τρία τραγούδια από το «Ηλιοσκόπιο». Το «Πρώτο περιστέρι», το «Πώς να σε πάρω» και το «Πάσχα των Ελλήνων». Στο video έχετε την ευκαιρία να παρακολουθήσετε τα αποσπάσματα αυτά.
Video: Τρία τραγούδια από το «Ηλιοσκόπιο» σε μουσική Σταύρου Κουγιουμτζή και ποίηση Γιώργου Θέμελη.
1) Το πρώτο περιστέρι - Γιώργος Νταλάρας
2) Πώς να σε πάρω - Αιμιλία Κουγιουμτζή
3) Πάσχα των Ελλήνων - Από τη συναυλία του Σταύρου Κουγιουμτζή με τον Γιώργο Νταλάρα, την Αιμιλία Κουγιουμτζή και τη Χορωδία Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου στο Παλαί ντε Σπορ της Θεσσαλονίκης στις 16-11-1992 (Αρχείο Θανάση Γιώγλου)
2) Πώς να σε πάρω - Αιμιλία Κουγιουμτζή
3) Πάσχα των Ελλήνων - Από τη συναυλία του Σταύρου Κουγιουμτζή με τον Γιώργο Νταλάρα, την Αιμιλία Κουγιουμτζή και τη Χορωδία Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου στο Παλαί ντε Σπορ της Θεσσαλονίκης στις 16-11-1992 (Αρχείο Θανάση Γιώγλου)
