Μάνος Λοΐζος & Λευτέρης Παπαδόπουλος: «Να ’χαμε τι να ’χαμε»

(ΣΠΑΝΙΟ VIDEO) Ούτε που κατάλαβα πως πέρασαν τόσα χρόνια από κείνο το μεσημέρι της 17ης Σεπτεμβρίου του 1982.
logo radio
Ogdoo web radio
Live
 
Τα δελτία ειδήσεων ανακοίνωναν τη «φυγή» του Μάνου Λοΐζου στη Μόσχα, σε ηλικία 45 ετών. Περίπου 10 χρόνια πριν, το Δεκέμβρη του 1972, ο Λοΐζος με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο, παρουσίαζαν την τρίτη ολοκληρωμένη τους δουλειά, μετά τους δίσκους «Ο σταθμός» και «Θαλασσογραφίες», με τίτλο «Να ’χαμε τι να ’χαμε» και τραγουδιστές τον Γιώργο Νταλάρα και τον Γιάννη Καλατζή.

Στην πρώτη έκδοση του δίσκου-που κυκλοφόρησε από τη Minos- υπήρχαν τα τραγούδια:

1) Να ‘χαμε τι να ‘χαμε – Η παρέα (Γ. Καλατζής - Γ. Νταλάρας - Λ. Παπαδόπουλος και φίλοι)
2) Τζίμης ο τίγρης (Ο Κουταλιανός) – Γιάννης Καλατζής
3) Το ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας - Ορχήστρα
4) Ο Λιόντας – Γιώργος Νταλάρας, χορωδία
5) Πάνε να πεις – Γιώργος Νταλάρας
6) Ελισσώ – Γιώργος Νταλάρας
7) Μια πάπια, μια χήνα – Γιάννης Καλατζής
8) Παποράκι – Γιάννης Καλατζής, β’ φωνή: Χάρις Αλεξίου
9) Ήλιε μου σε παρακαλώ – Γιώργος Νταλάρας
10) Πιάσε το ζουρνά – Γιώργος Νταλάρας

Δεύτερη φωνή κάνει η Μαίρη Δαλάκου, εκτός από το «Παποράκι» που σιγοντάρει η Χάρις Αλεξίου. Η ενορχήστρωση και διεύθυνση της ορχήστρας είναι του Μάνου Λοΐζου. Έπαιξε η «αφρόκρεμα» των μουσικών της εποχής εκείνης: Θανάσης Πολυκανδριώτης (μπουζούκι, λαούτο, τζουρά), Χρήστος Νικολόπουλος (μπουζούκι, μπαγλαμά, τζουρά), Τάσος Διακογιώργης (σαντούρι), Τίτος Καλλίρης (κιθάρα, λαούτο), Κώστας Καραγιαννόπουλος (κιθάρα), Νίκος Τσεσμελής (μπάσο), Δημήτρης Βράσκος (μαντολίνο), Παντελής Δεσποτίδης (λαούτο, μαντολίνο), Γιώργος Λαβράνος (κρουστά), Στέλλα Γαδέδη (φλάουτο), Θανάσης Αραπίδης (κλαρίνο). Η ηχογράφησε έγινε από τις 7 Νοεμβρίου ως τις 11 Δεκεμβρίου 1972 στο Studio Columbia με ηχολήπτη τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο και στο Polysound με ηχολήπτη τον Γιάννη Σμυρναίο. Η διεύθυνση παραγωγής ήταν του Σπύρου Ράλλη. Το εξώφυλλο είναι του Γιώργου Βακιρτζή.
Λίγο μετά την κυκλοφορία του δίσκου, η πρώτη έκδοση αποσύρθηκε και ο δίσκος ξανακυκλοφόρησε με τα ονόματα των τραγουδιστών στο εξώφυλλο (που δεν υπήρχαν αρχικά) και με μικρές διαφορές στην ηχογράφηση. Το ομώνυμο τραγούδι ξαναηχογραφήθηκε και στη θέση του μέρους του Γιώργου Νταλάρα, ακουγόταν πλέον ο Γιάννης Καλατζής. Επιπλέον, κάποια τραγούδια, όπως η «Ελισσώ» και ο «Λιόντας» είχαν υποστεί νέα ηχητική επεξεργασία. Διαφορετική ήταν και η σειρά των τραγουδιών κι έτσι στη νέα έκδοση το πρώτο τραγούδι ήταν πλέον το «Παποράκι» και τελευταίο το ομώνυμο. Η δεύτερη αυτή έκδοση επανακυκλοφόρησε σε cd και αργότερα και στη σειρά remasters του Λοΐζου. Το 2007, επανεκδόθηκε επίσης και το βινύλιο. Την εποχή της κυκλοφορίας του δίσκου, τέσσερα από τα τραγούδια του, «διέρρευσαν» και σε δίσκους 45 στροφών. Ο «Κουταλιανός» με το «Παποράκι», αλλά και η «Ελισσώ» με το «Ήλιε μου σε παρακαλώ», για το οποίο ο συνεργάτης του Λοΐζου και σπουδαίος μουσικός Κώστας Γανωσέλης αναφέρει:

“Το «Ήλιε μου σε παρακαλώ» είναι ένα σπάνιο τραγούδι από κάθε άποψη. Αργό σαν βυζαντινό ξεκινά χωρίς ρυθμό μόνο μ' ένα ίσο που κρατάνε οι μουσικοί... μάλλον κινείται σε τρεις δρόμους από φυσικό μινόρε ή αλλιώς αιολική κλίμακα αλλάζει σε καρτσιγιάρ και παρακολουθεί τον αρχαίο δωρικό δρόμο, μετά γυρνάει σε ουσάκ... Δεν νομίζω ότι πετυχαίνεται κάτι ανάλογο συνειδητά. Ο Λοΐζος είχε ταλέντο αλλά πέρα από αυτό είχε τις μουσικές μνήμες του από την Αλεξάνδρεια, όπου άκουγε μουσικές με την ανάπτυξη που τους κάνουν οι Άραβες και όχι τη συγκερασμένη εκδοχή με τις δώδεκα νότες που ακούμε εμείς εδώ”. (1)

Ανατρέχοντας στις ιστορίες των τραγουδιών, δεν μπορούμε να μην παραθέσουμε την απολαυστική αφήγηση του «Προέδρου» Λευτέρη Παπαδόπουλου, σχετικά με την μικρή περιπέτεια που είχε το «Παποράκι του Μπουρνόβα»:

“Το τραγούδι «Παποράκι του Μπουρνόβα» αρχίζει με το τετράστιχο «Παποράκι του Μπουρνόβα/ και καρότσα της στεριάς / πόσα τάλιρα γυρεύεις στον Περαία να με πας». Αυτό το τετράστιχο το άκουσα για πρώτη φορά, από τον στιχουργό Νίκο Μάθεση ή «Τρελάκια» (έχει γράψει το περίφημο «Έδιωξα κι εγώ μια γάτα»). Μου μίλαγε σε μια συνέντευξη που του είχα πάρει, για τη μικρασιατική καταστροφή –ήταν φαντάρι το ‘22- και, κάποια στιγμή μου τόνισε ότι αυτό το τραγούδι το έλεγαν οι Έλληνες στρατιώτες που λιποταχτούσαν. Πρόσθετε, επίσης, και ένα δίστιχο: «Στον Περαία έχω σπίτι και στο Πέραμα κυρά». Όλο αυτό το πράγμα μου άρεσε. Κράτησα αυτούς τους στίχους και πρόσθεσα κι εγώ άλλους έξι: «κάθε νύχτα στ’ όνειρό μου σεργιανάω/Άγιο-Νείλο, Κερατσίνι, Κοκκινιά/καπετάνιο χρόνια ξέρεις πως πονάω/μα δεν άνοιξες πανιά ή Καπετάνιο Αρβανίτη/καροτσέρη φουκαρά» (στο δίσκο τα έγραψα αυτά). Όταν το μελοποίησε ο Λοΐζος και το συνυπογράψαμε, καλέσαμε το Νταλάρα, στο σπίτι του Μάνου στο Χολαργό, να ‘ρθει να το ακούσει και να το κάνει πρόβα. Μόλις το ‘παιξε ο Λοΐζος στο πιάνο (εγώ τραγουδούσα Παποράκι του Μπουρνόβα), ο Νταλάρας άρχισε να τραγουδάει τους στίχους με άλλη, πολύ βαριά μελωδία, θέλοντας να μας δείξει ότι το τραγούδι αυτό το γνωρίζει (μάλλον από τον πατέρα του) από… αρχαιοτάτων χρόνων.

Ο Λοΐζος τσαντίσθηκε. Γύρισε και μου λέει «Δηλαδή ο Νταλάρας ισχυρίζεται ότι το τραγούδι αυτό το κλέψαμε;» «Ναι», του απάντησα γελώντας. Ο Νταλάρας θέλησε να διορθώσει τα πράγματα: «Δεν υπαινίχθηκα ότι το κλέψατε. Απλώς ότι υπήρχε ένα άλλο τραγούδι, από παλιά, με άλλη μουσική». Το αποτέλεσμα, όμως, είχε κριθεί. Το τραγούδι δόθηκε στον Γιάννη Καλατζή”. (2)

Το τραγούδι δόθηκε στον Γιάννη Καλατζή και μαζί με τον «Κουταλιανό» έγιναν οι μεγάλες επιτυχίες του δίσκου, τουλάχιστον στην πρώτη περίοδο της κυκλοφορίας του.

Ο λόγος και πάλι στον Λευτέρη Παπαδόπουλο, ο οποίος, συζητώντας με τον Γιώργο Τσάμπρα, στις 19 Φεβρουαρίου 2002, θυμάται σχετικά:

“H εποχή του ΝΑ 'ΧΑΜΕ ΤΙ ΝΑ ’ΧΑΜΕ είναι μια εποχή που και ο Μάνος έχει μπει σε μια διαδικασία μπορώ να πω «επαγγελματική». Συναντιόμαστε σχεδόν κάθε μέρα και γράφουμε τραγούδια. Εκείνη την εποχή γράφουμε και τον «Αρχηγό», το «Μη με ρωτάς», τα «Συρματοπλέγματα», το «Θα κλείσω το παράθυρο»… Το καθεστώς έχει βέβαια κάπως «φιλελευθεροποιηθεί» εμείς ξεγελασμένοι από τα πράγματα νομίζουμε ότι ίσως μπορούν να βγουν τέτοια τραγούδια, αλλά βέβαια «κόβονται».

Δεν μπορείς να πεις και πολλά πράγματα, παρ’ όλα αυτά σε πολλά τραγούδια μας περνάει ένας αντιχουντικός προσανατολισμός, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Ένα μέρος από τα τραγούδια που γράφουμε εκείνη την εποχή, είναι κι αυτά του ΝΑ 'ΧΑΜΕ ΤΙ ΝΑ 'ΧΑΜΕ… Τραγούδια ίδιου ύφους μ’ αυτά που είχαμε κάνει και στις ΘΑΛΑΣΣΟΓΡΑΦΙΕΣ και στο ΣΤΑΘΜΟ. Έντεχνα λαϊκά τραγούδια, ζεϊμπέκικα, χασάπικα, χασαποσέρβικα… Η καλλίτερη περίοδος στην πορεία του Λοΐζου για μένα… Τότε υπήρχαν οι περιλάλητες εκπομπές των εταιρειών δίσκων που διαφήμιζαν αυτό το υλικό και κάποια απ’ αυτά τα τραγούδια «έσκασαν» κατ’ ευθείαν, έγινε χαλασμός κόσμου. Κάνουν αμέσως μεγάλη επιτυχία. O «Κουταλιανός» - για μένα ήταν δεδομένη η αντιστοιχία με τον Παπαδόπουλο που μας τρομοκρατούσε όλους, και τη γυναίκα του τη Δέσποινα, που τον έκανε ότι ήθελε, αλλά βέβαια δεν το ήξερε κανείς τότε - και το «Παποράκι του Μπουρνόβα», αυτά που λέει δηλαδή ο Καλατζής. Τα κομμάτια που λέει ο Νταλάρας ακολουθούν μια πιο αργή διαδικασία. Δεν ήταν και οι μέρες που θα μπορούσε να ορθοποδήσει ο «Λιόντας» με το «τι φταίει που ‘γινες ληστής» ή το «Ήλιε μου σε παρακαλώ», ένα συνταρακτικό αλλά επικίνδυνο για ‘κείνη την εποχή τραγούδι. Το ομώνυμο με το δίσκο τραγούδι είναι ένα τραγούδι της «πλάκας» της παρέας της εποχής εκείνης. Το φτιάχνουμε και μετά αποφασίζουμε να το πούμε όλοι μαζί μ’ αυτό τον τρόπο, ο καθένας και μια φράση δηλαδή και όλοι μαζί ως χορωδία. Μ’ αυτό βαφτίζουμε τελικά και το δίσκο…”
Όπως λέει παραπάνω και ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, η εποχή δεν ήταν και η καλύτερη δυνατή για να περάσουν τραγούδια όπως ο «Λιόντας». Ένα τραγούδι που ταλαιπωρήθηκε από τη λογοκρισία, αφού οι αρχικοί στίχοι που λέγανε «Απρίλη στην Αργαλαστή», έγιναν «Στο Πήλιο στην Αργαλαστή» και ο «κοτζάμπασης ο κλέφτης» έγινε ο «γενίτσαρος ο κλέφτης». Στην εισαγωγή αυτού του τραγουδιού, όπως έχει αναφέρει επανειλημμένα ο Γιώργος Νταλάρας, ακούγεται ένα ρυθμικό χτύπημα που προέρχεται από το παπούτσι του. Ήταν κι αυτό ένα από τα δεκάδες ηχητικά πειράματα του Λοΐζου, όπως και δυο μαρμαράκια με μια τσατσάρα που έδωσε στον Νταλάρα, για να παίξει, αντί για κιθάρα, σε κάποιο σημείο της ηχογράφησης. Και όπως θυμάται σχετικά ο Μάκης Μάτσας, συζητώντας με τον Γιώργο Τσάμπρα στις 28 Μαρτίου 2002:

“Θέλετε να σας πω πώς πραγματοποιήθηκε αυτό το καταπληκτικό εύρημα που υπάρχει στον «Λιόντα»; Για μένα αυτό είναι ένα «έργο τέχνης» για τα τεχνικά δεδομένα της εποχής εκείνης. Και το έφτιαξε ο Μάνος με τα… χεράκια του. Έβαζε εφημερίδες κάτω από τις χορδές του πιάνου για ν’ αλλοιώσει τον ήχο του και να έχει ένα πρωτόγνωρο αποτέλεσμα. Πειραματιζόταν με τις θέσεις του κάθε μικροφώνου έτσι ώστε καθένα να παίρνει την ηχώ του άλλου… Γενικότερα, έψαχνε πολύ το ηχόχρωμα των τραγουδιών του και τις δυνατότητες του studio. Κι αυτά τα οποία σήμερα φαίνονται τόσο απλά και τόσο εύκολα με τα ηλεκτρονικά μηχανήματα, τότε γινόντουσαν «χειροποίητα» με τη φαντασία και το μεράκι ενός συνθέτη!” (3)

Ακούγοντας τα τραγούδια του δίσκου, θα έλεγα πως σε σχέση με τις παλαιότερες δημιουργίες του Λοΐζου, που κινούνται περισσότερο στο έντεχνο λαϊκό τραγούδι της εποχής, στο «Να’ χαμε τι να’ χαμε» τόσο οι στίχοι, όσο και οι ενορχηστρώσεις έχουν πολλά στοιχεία και επιρροές από το δημοτικό και το ρεμπέτικο.

Τρία από τα τραγούδια του δίσκου είχαν ήδη ακουστεί στο παρελθόν. Το «Πάνε να πεις» κυκλοφόρησε το 1971 σε διαφορετική εκτέλεση σε δίσκο 45 στροφών και στο Lp του Νταλάρα «Ο μέτοικος», την ίδια χρονιά στην ταινία του Αλέξη Δαμιανού «Ευδοκία» ακούγονται το θρυλικό «Ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας» αλλά και η μελωδία από τον «Κουταλιανό». Συμπεριλαμβάνονται βεβαίως και στο soundtrack που κυκλοφορεί με τη μουσική της ταινίας. Λέγεται μάλιστα πως είχαν γίνει κάποιες προσπάθειες να γραφτούν στίχοι πάνω στη μουσική της «Ευδοκίας» αλλά τελικά ο Λοΐζος προτίμησε να κρατήσει το τραγούδι ως οργανικό και να σημειώσει μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του. Ένα κομμάτι το οποίο ακούγεται σε δεκάδες ζωντανά προγράμματα αλλά και σε ποικίλες δισκογραφικές εκδοχές. Εκτός από την «Ευδοκία» αρκετά ήταν και τα υπόλοιπα τραγούδια που γνώρισαν στο πέρασμα των χρόνων σημαντικές επανεκτελέσεις, όπως το «Ήλιε μου σε παρακαλώ», το «Πάνε να πεις», το «Παποράκι», η «Ελισσώ» αλλά και ο «Λιόντας»…

Πηγές

1) Ισάακ Σούσης «Μάνος Λοΐζος - Για μια μέρα ζωής» (εκδόσεις «Ιανός» 2007)
2) Λευτέρης Παπαδόπουλος «Τα τραγούδια γράφουν την ιστορία τους» (Εκδόσεις «Ιανός» 2006)
3) Ένθετο του remastered cd «Να ’χαμε τι να ’χαμε» (Επιμέλεια Γιώργου Τσάμπρα Minos-Emi 2002)

Video: Αποσπάσματα από τα τραγούδια «Πάνε να πεις» & «Ήλιε μου σε παρακαλώ». Τραγουδά ο Γιώργος Νταλάρας. Από τις συναυλίες «Αφιέρωμα στον Λευτέρη Παπαδόπουλο» στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών το 2006. (1, 2, 3/6/2006)

Video

ΤΟ OGDOO.GR ΠΡΟΤΕΙΝΕΙ

Το τραγούδι αλλιώς, στο email σας!

Ενημερωθείτε πρώτοι για τα τελευταία νέα στο χώρο της καλής μουσικής!