Η Μαρίκα Νίνου στου Τζίμη του Χοντρού

Στις 23 Φεβρουαρίου του 1957 έφυγε από τη ζωή η Μαρίκα Νίνου, σε ηλικία μόλις 39 ετών. Είχε γεννηθεί στον Καύκασο το 1918. Τραγουδίστρια που με 8 μόνο χρόνια στη δισκογραφία (1948-1956), κατάφερε να δημιουργήσει έναν αξιοζήλευτο μύθο, που ομότεχνοί της με πολλά περισσότερα χρόνια στο χώρο, δεν κατάφεραν καν να πλησιάσουν…

1) Γκιουλμπαχάρ (Β. Τσιτσάνης)

2) Βαλεντίνα (Γ. Μητσάκης)

3) Τα λερωμένα τ’άπλυτα (Β. Τσιτσάνης)

4) Λάρισα-Καρδίτσα (Βόλτα στην Ελλάδα) (Β. Τσιτσάνης - Χ. Κολοκοτρώνης)

5) Σεράχ (Β. Τσιτσάνης)

6) Το μονοπάτι (Γ. Μουζάκης - Γ. Γιαννακόπουλος - Χρ. Γιαννακόπουλος - Αλ. Σακελλάριος)

7) Αμανές (Παραδοσιακό)

8) Παλαμάκια (Γ. Μητσάκης)

9) Τα καβουράκια (Β. Τσιτσάνης)

10) Τα μάνταλα (Β. Τσιτσάνης)

11) Ο μπουφετζής (Γ. Μπάτης)

Το σημείωμα του Φίλιππου Δρακονταειδή που βρίσκεται στο οπισθόφυλλο του δίσκου είναι άκρως κατατοπιστικό σχετικά με την ερμηνεύτρια, το κέντρο του «Τζίμη του Χοντρού» και το κλίμα της εποχής γενικότερα (Στο κείμενο αναγράφεται ως ημερομηνία θανάτου της Μαρίκας Νίνου το 1956, ενώ ως ημερομηνία γέννησης αναφέρεται το 1924): Το κέντρο «ΤΖΙΜΗΣ Ο ΧΟΝΤΡΟΣ» καταστράφηκε από πυρκαγιά. Στη θέση του, στο τέλος της οδού Αχαρνών, βρίσκεται σήμερα το «Πανόραμα». Στου Τζίμη του Χοντρού το μαγαζί τραγουδούσε με διαλείμματα, από το 1948 μέχρι το τέλος της ζωής της (1956), η Μαρίκα Νίνου. 

Η Μαρίκα Νίνου γεννήθηκε στο ρωσικό Καύκασο το 1924 και στην Ελλάδα ήρθε δέκα χρόνια αργότερα. Παντρεύτηκε -λεγόταν Μαρίκα Νικολαΐδη- κι απόκτησε ένα γιο. Με τον άντρα της και το γιο της έφτιαξε ένα ακροβατικό τρίο, γνωστό και σα «ΝΙΝΟ ΚΑΙ ΜΙΣΟ», που έκαμε εμφανίσεις στην επαρχία και στην πρωτεύουσα.

Άρχισε να ερμηνεύει ρεμπέτικα τραγούδια το 1948 στο κέντρο «ΦΛΩΡΙΝΤΑ», που την εποχή εκείνη υπήρχε στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, εκεί όπου σήμερα υψώνονται πολυκατοικίες. Μαζί της ήταν ο Στελλάκης Περπινιάδης, ο Στέλιος Χρυσίνης κι ο Χάρης Λεμονόπουλος. 

Το χειμώνα όμως του ίδιου χρόνου, τη βρίσκουμε μαζί με το Βασίλη Τσιτσάνη στου Τζίμη του Χοντρού. Έτσι αρχίζει μια καριέρα χωρίς προηγούμενο στην ιστορία του ρεμπέτικου που είναι συνυφασμένη με τη μεταπολεμική ρεμπέτικη περίοδο.

Το 1951, η Μαρίκα Νίνου ταξίδεψε στην Αμερική κι επιστρέφοντας, συνεργάσθηκε πάλι με το Βασίλη Τσιτσάνη, στο κέντρο «ΤΡΙΑΝΑ ΤΟΥ ΧΕΙΛΑ» στη Λεωφόρο Συγγρού, που κι αυτό δεν υπάρχει σήμερα, έχοντας μάλλον παραχωρήσει τη θέση του σε μάντρα ή πολυκατοικία.

Στο διάστημα που μεσολάβησε μέχρι το Φεβρουάριο του 1956, οπότε η Μαρίκα Νίνου πέθανε από καρκίνο, το ρεμπέτικο επιβλήθηκε, έγινε η αποκλειστική λαϊκή έκφραση, που στις μέρες μας μελετούμε συστηματικά. 

Η μελέτη του ρεμπέτικου βασίζεται στις αναπαραστάσεις των ερμηνειών που έχουν καταχωρηθεί σε δίσκους και σε μαρτυρίες των πρωταγωνιστών αυτού του κοινωνιολογικού φαινομένου. Μέχρι σήμερα μας έλειπε η ζωντανή μαρτυρία μιας βραδιάς σ’ένα κέντρο, όπου το ρεμπέτικο τραγουδιέται και ζωντανά εκφράζεται. Ετούτος ο δίσκος είναι αυτή ακριβώς η ζωντανή μαρτυρία που συμβαίνει να είναι κι η μοναδική: πρόκειται για το συνηθισμένο πρόγραμμα μιας καθημερινής στα μέσα του 1955 στο κέντρο του Τζίμη του Χοντρού.

Είναι η ηχογράφηση που έκαμε ερασιτέχνης θαμώνας του κέντρου μ’ ένα μαγνητόφωνο του καιρού εκείνου, έχοντας ακουμπήσει ένα μικρόφωνο κοντά στο πάλκο. Όλοι οι ήχοι είναι παρόντες: το σύνθημα της αρχής, το πέρασμα μιας μοτοσικλέτας, οι παρεμβολές κι οι διακοπές των οργάνων, το σύνθημα του τέλους («Ανοίχτε τα παράθυρα να φύγουν τα ντουμάνια…»).

Για να δώσουμε τη σημασία της μαρτυρίας που παρουσιάζουμε, θα πρέπει να θυμηθούμε ότι βρισκόμαστε πολύ κοντά στο τέλος του Εμφυλίου Πολέμου, στην έξαρση της μετακίνησης του πληθυσμού από την ύπαιθρο στις πόλεις, στην περίοδο της μετανάστευσης, στον καιρό των αμερικάνικων προτύπων, όπου όνειρα και προσδοκίες συστηματικά καλλιεργούνται, ενώ κυβερνήσεις ανεβαίνουν και κατεβαίνουν σ’ ένα χορό αποκαλύψεων και περίεργων συνδυασμών. Το πάλκο αποκτάει μικρόφωνο, ενισχυτές, γίνεται «ηλεκτροκίνητο». Το πρόγραμμα φτιάχνεται μ’εξωτισμούς, αναπολήσεις, ηθικολογίες, ξεσπάσματα, μεράκια, τούρκικους αμανέδες κι επιτυχίες πρόσφατες, για να κορυφωθεί με μια σειρά πειραγμάτων στο ρυθμό του «θέλω να γίνω μπουφετζής», σειρά πρωτοφανή για την ένταση, την αλήθεια, τη σωστή αποτύπωση μιας ελληνικής πραγματικότητας, που ούτε τον απόηχό της δεν έχουμε, ενώ οι συνέπειες του περίγυρου εκείνου μας βαραίνουν.

 Η κυριαρχία της Μαρίκας Νίνου σε αυτό το σύνολο είναι απόλυτη. Η φωνή της, μεταλλική, περήφανη, η προσωπικότητά της έντονη, η ερμηνεία της χωρίς κενά κι υποχωρήσεις. Το κέφι της πηγαίο και χωρίς φτιασίδια, η επαφή της με το πάλκο πραγματική. Χωρίς τους περιορισμούς που δημιουργεί το στούντιο, το ρεμπέτικο στο περιβάλλον του κέντρου αποκτάει άλλη διάσταση: παράδειγμα πώς η Μαρίκα Νίνου τραγουδάει εδώ τα «Καβουράκια». Τέτοιες ερμηνείες επιβεβαιώνουν την άποψη του Βασίλη Τσιτσάνη (που ακούγεται στο δίσκο να σιγοντάρει) ότι η Μαρίκα Νίνου είχε κάτι «ιδιαίτερο». Το ιδιαίτερο που βρίσκουμε είναι η έλλειψη «βεντετισμού» κι η ευπρέπεια του συνόλου, στην μεταβατική στιγμή, τότε που η διασκέδαση ήταν εξωτερίκευση, κοινωνική επαφή κι αναζήτηση υγιής.

Φ. Δρακονταειδής 28-5-77