Τα τραγούδια είχαν πρωτοπαρουσιαστεί ζωντανά τον Οκτώβριο του 1971 με τον Γιάννη Μπογδάνο και την Πετρή Σαλπέα στο κέντρο «Περικλής» της Πλάκας, το οποίο μετονομάσθηκε σε «Φεβρουάριος» ειδικά γι’ αυτές τις παραστάσεις. Ο δίσκος κυκλοφορεί από την Philips τον Φεβρουάριο του 1972 σημειώνοντας αρχικά πωλήσεις, σχεδόν, 2000 αντιτύπων. Τον Αύγουστο εκείνης της χρονιάς κυκλοφόρησε και η «Μικρά Ασία» των Απόστολου Καλδάρα-Πυθαγόρα, με θεματολογία σχετική με του «Φεβρουάριου», δοσμένη όμως με διαφορετικό, πιο άμεσο τρόπο. Και εκείνος ο δίσκος αρχικά αντιμετωπίσθηκε αμήχανα από το κοινό. Καθοριστικό για την ραγδαία άνοδο των πωλήσεων του «Άγιου Φεβρουάριου», ήταν ένα άρθρο του Δημήτρη Ψαθά, στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας «Τα Νέα» το 1973, όπου με αφορμή την υπόθεση Κοεμτζή, ο Ψαθάς ανέφερε το «Ο χάρος βγήκε παγανιά» ως «τραγούδι προτρέπον εις εγκλήματα», με αποτέλεσμα ο κόσμος να αρχίσει να ψάχνει το συγκεκριμένο τραγούδι. Στο σημείο αυτό βεβαίως οι απόψεις διίστανται, σχετικά με το ποια ήταν η παραγγελιά του αδερφού του Νίκου Κοεμτζή, από τον Κώστα Καρουσάκη που τραγουδούσε το βράδυ του φονικού στη «Νεράιδα της Αθήνας». Ο Ψαθάς έγραψε για το «Ο χάρος βγήκε παγανιά», ο Καρουσάκης όμως στην βιογραφία του αναφέρει πως το μοιραίο τραγούδι ήταν οι «Βεργούλες» του Μάρκου.
Συζητώντας με τον Γιώργο Τσάμπρα ο Μητροπάνος θυμάται:
«Τον Απρίλιο του ’71 πήγα στην Αλεξανδρούπολη και πήρα άδεια για πρώτη φορά το Νοέμβριο. Κι αυτή με… μέσον. Για να κατέβω να τραγουδήσω τον Άγιο Φεβρουάριο. Τελικά, δεν μπόρεσα να κάνω την ηχογράφηση γιατί είχε αρρωστήσει η αδελφή μου, είχαμε προβλήματα και οι 4 μέρες πέρασαν έτσι. Γυρίζω επάνω χωρίς να ηχογραφήσω. Για να πάρω ξανά άδεια να κατέβω έτρεξε πολύ ο Γιώργος ο Κατσαρός. Είχα τραγουδήσει ένα τραγούδι του, αλλά δεν είχαμε καμιά ιδιαίτερη σχέση. Κάποιος του το είπε κι έτρεξε... Έτρεξε πολύ ο Γιώργος - για όλους έτρεχε ο φουκαράς τότε μέσω του αδερφού του - και 20 Δεκεμβρίου πήρα μια άδεια 4 ημερών πάλι και κατέβηκα. Ούτε κατάλαβα πώς ηχογράφησα τα τραγούδια, ούτε τι ηχογράφησα καλά-καλά... Δεν άκουσα και ολοκληρωμένη τη δουλειά. Απλά τα είπα κι έφυγα... Πιο πολύ σκεφτόμουν το ότι θα ήμουν 4 μέρες εκτός στρατού παρά τον Άγιο Φεβρουάριο».
Η εισαγωγή του δίσκου γίνεται μέσα σε pop-rock κλίμα, με επιρροές από το «Jesus Christ Superstar» του Andrew Lloyd Webber και με ένα «μπέρδεμα» από τις μελωδίες του «Σταμάτη Κομνηνού» και του «Άλλος για Χίο τράβηξε». Όπως αναφέρεται στο ένθετο της επανέκδοσης του δίσκου σε cd: «Οι στίχοι των τραγουδιών γράφτηκαν την περίοδο 1968-70 στα πλαίσια μιας γενικότερης ενασχόλησης-έρευνας του στιχουργού για υλικό (καρτ-ποστάλς, φωτογραφίες, κείμενα) της Σμύρνης. Ήταν συνέχεια των διαβασμάτων του, γύρω από τη Μικρασιατική εκστρατεία και τη ζωή του Ελληνισμού της Σμύρνης. Επελέγησαν για το δίσκο εννέα από τα τριάντα περίπου τραγούδια που γράφτηκαν αρχικά με ανάλογες αναφορές».
Τα τραγούδια με τις ημερομηνίες γραφής των στίχων:
1) Εισαγωγή (Ορχήστρα)
2) Άγιος Φεβρουάριος (Πετρή Σαλπέα) (4/11/1968-23/6/1969)
3) Άλλος για Χίο τράβηξε (Δημήτρης Μητροπάνος) (8-14/11/1968)
4) Το σπίτι στην ανηφοριά (Πετρή Σαλπέα) (5/7/1969)
5) Ο χάρος βγήκε παγανιά (Δημήτρης Μητροπάνος) (10/11/1968)
6) Στη Σμύρνη και στo Αϊβαλί (Δημήτρης Μητροπάνος - Πετρή Σαλπέα) (13/7/1969)
7) Σταμάτης Κομνηνός (Δημήτρης Μητροπάνος) (8-12-1971)*
8) Κι αν φταίει κανείς (Πετρή Σαλπέα) (10-17/11/1968)
9) Το κομοδίνο (Πετρή Σαλπέα) (1970)
10) Η σούστα πήγαινε μπροστά (Δημήτρης Μητροπάνος) (3-10/11/1968)
11) Άγιος Φεβρουάριος - Φινάλε (Πετρή Σαλπέα)
Η ενορχήστρωση και διεύθυνση της ορχήστρας έγινε από τον συνθέτη. Μπουζούκι έπαιξε ο Δημήτρης Μαργιολάς, ενώ είναι χαρακτηριστικός ο ηλεκτρικός ήχος του οργάνου, που θυμίζει ήχο νυχτερινού κέντρου της εποχής. Η ηχογράφηση έγινε σε οχτακάναλο στα studio της Columbia με ηχολήπτη τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο. Η διεύθυνση παραγωγής ήταν του Φίλιππου Παπαθεοδώρου. Συζητώντας με το δημοσιογράφο Θανάση Συλιβό, ο Δήμος Μούτσης θυμάται πώς ένα λάθος έγινε η αφορμή για να ξεκινήσει η ανοδική πορεία του δίσκου: «Κάποια στιγμή κατήγγειλα το συμβόλαιο και πήγα στη Φίλιπς όπου έκανα τον Άγιο Φεβρουάριο. Βγήκε λοιπόν ο δίσκος αλλά δεν πούλησε τίποτα. Είχε περάσει ένας χρόνος και μου έλεγε ο Βίκος ο Αντύπας από την εταιρεία, ότι κάθε βράδυ πήγαιναν σε φιλικά σπίτια και έκαναν δώρο το δίσκο μήπως και γίνει κάτι γιατί είχαν τρελαθεί… Τότε έγινε η ιστορία με τον Κοεμτζή. Ο Δημήτρης Ψαθάς έγραψε ένα χρονογράφημα στα Νέα στο οποίο συνέδεσε το τραγούδι «Ο χάρος βγήκε παγανιά» με την υπόθεση Κοεμτζή, προφανώς από λάθος. Ε, από κει και πέρα έγινε ντόρος και ο δίσκος άρχισε να παίρνει τα πάνω του».
Στην επανέκδοση του δίσκου το 1999, ο συνθέτης σημειώνει επίσης: «Πέρασε πολύς καιρός από τότε. Μιλάμε για 27 χρόνια πριν... Το βρίσκω λοιπόν πολύ φυσικό να' χω ξεχάσει αρκετές λεπτομέρειες και κυρίως την κατάσταση στην οποία βρισκόμουν όταν έγραφα αυτό το δίσκο. Πάντως, πρόθεση για μια καινούρια κι επαναστατική δουλειά, όπως αποδείχθηκε αργότερα ότι ήταν ο ΑΓΙΟΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ, δεν είχα. Το λέω αυτό, πρώτον γιατί μια τέτοια σκέψη και είναι άγνωστη στο χαρακτήρα μου και δεύτερο και κυριότερο, γιατί ξέρω καλά πως οι καινούριες ιδέες και οι καινούριες μορφές σ' όλα τα είδη της Τέχνης έρχονται ως αποτέλεσμα κι όχι από πρόθεση».
Τέσσερα από τα τραγούδια του δίσκου κυκλοφόρησαν παράλληλα και σε 45άρια. Το «Άλλος για Χίο τράβηξε» με το «Κι αν φταίει κανείς» και το «Ο χάρος βγήκε παγανιά» με το «Η σούστα πήγαινε μπροστά». Πρέπει να σημειωθεί πως τα «Άλλος για Χίο τράβηξε», «Ο χάρος βγήκε παγανιά» και «Η σούστα πήγαινε μπροστά» αποτελούσαν αναπόσπαστο μέρος των προγραμμάτων του Μητροπάνου μέχρι τη φυγή του, πριν από ένα χρόνο. Στις 16 Σεπτεμβρίου 1990, στη συναυλία του στο Λυκαβηττό (που κυκλοφόρησε σε διπλό δίσκο) εκτός απ’ αυτά τα τρία, τραγούδησε και το «Κι αν φταίει κανείς», που στον «Άγιο Φεβρουάριο» τραγούδησε η Πετρή Σαλπέα. Τον Ιούλιο του 1999 όλα τα τραγούδια του κύκλου αυτού παρουσιάστηκαν σε δυο μεγάλες συναυλίες του Δήμου Μούτση στο Ηρώδειο, με το Δημήτρη Μητροπάνο και τη Δήμητρα Γαλάνη, οι οποίες λίγο μετά αποτυπώθηκαν σε διπλό cd. Το 1975 η Δήμητρα Γαλάνη είχε ηχογραφήσει «Το κομοδίνο» σε δεύτερη εκτέλεση στο δίσκο της «Λεπτομέρειες».
Συζητώντας πριν από ενάμιση χρόνο περίπου με τον Μάνο Ελευθερίου, στα πλαίσια μιας συνέντευξης, αναφερθήκαμε και στο συγκεκριμένο έργο:
Το 1971 κυκλοφορεί ένας ιστορικός δίσκος, ο «Άγιος Φεβρουάριος» σε μουσική του Δήμου Μούτση, με τον Μητροπάνο και την Πετρή Σαλπέα, με θέματα εμπνευσμένα από τη Σμύρνη και τη Μικρασιατική καταστροφή. Γιατί τον ονομάσατε έτσι;
Είχα γράψει κάτι τραγούδια και μ’ άρεσε ο τίτλος «Τα μαρτύρια του Αγίου Στεφάνου», γιατί ο Άγιος Στέφανος πέρασε άγρια μαρτύρια και είχε άγριο τέλος. Συζητώντας λοιπόν για τίτλους με τον Μούτση του είπα «Τα μαρτύρια του Αγίου Στεφάνου». Εκείνος όμως ήθελε οπωσδήποτε να βάλει κάτι μέσα στον τίτλο που να έχει το γράμμα «Φ».
Είχε κάποιο συγκεκριμένο λόγο;
Ναι είχε λόγο, ήταν για ένα πρόσωπο που το όνομά του άρχιζε από «Φ». Και λέει «Ο Άγιος Φεβρουάριος». Και του λέω «αυτό είναι, μην κουνήσεις!» Έπιασε λοιπόν και έκανε ο ίδιος το ρεφραίν «Ο Άγιος Φεβρουάριος κι εγώ». Αυτό είναι δικό του…
Μερικά χρόνια μετά τον «Άγιο Φεβρουάριο» κάνατε με τον Βασίλη Δημητρίου κάποια ακόμα τραγούδια που είχαν σχέση με τη Σμύρνη και τη Μικρά Ασία, στο δίσκο το «Σεργιάνι στον Παράδεισο». Κάποια από αυτά τα είπε η Σωτηρία Μπέλλου.
Αυτά τα είχα για τον «Άγιο Φεβρουάριο», ήταν μια ενότητα. Κι άλλο ένα που είχε κάνει ο Χατζηνάσιος αργότερα, αλλά δεν θυμάμαι τώρα ποιο ήταν.
Στο δελτίο τύπου για την κυκλοφορία του δίσκου ο Δήμος Μούτσης σημείωνε:
Την ΠΕΤΡΗ ΣΑΛΠΕΑ την πρωτοάκουσα το 1969 κάπου στην Πλάκα. Η φωνή της πράγματι μου έκανε μεγάλη εντύπωση. Δυστυχώς όμως την εποχή εκείνη ήμασταν δεσμευμένοι ο καθένας με άλλη εταιρεία κι έτσι μόνο προς το τέλος του 1971 μπορέσαμε να συνεργαστούμε, και ομολογώ ότι ξαφνικά βρέθηκα μπροστά σε μια τραγουδίστρια της οποίας η φωνή έχει μια φυσική και έντονη προσωπικότητα. Όπως δε και να 'ναι κανείς τοποθετημένος απέναντι σ'αυτό το είδος της μουσικής είναι βέβαιον ότι η τραγουδίστρια αυτή θα του αρέσει. Πιστεύω ότι η Πετρή Σαλπέα έχει κάθε δυνατότητα να πάει πολύ ψηλά και χαίρομαι ιδιαίτερα που ο "Άγιος Φεβρουάριος" της έδωσε την δυνατότητα να την γνωρίσει το μεγάλο κοινό.
Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΗΤΡΟΠΑΝΟΣ με τη σειρά του, έδωσε στα τραγούδια μου το ύφος και το χρώμα που είχα στο μυαλό μου όταν τα έγραφα. Αυτό που ενθουσιάζει σ'αυτό τον τραγουδιστή είναι μια φυσική απλότητα της τελείως προσωπικής φωνής του και ο τρόπος ερμηνείας των τραγουδιών. Μήπως αυτό το στοιχείο αποτελεί το βασικό γνώρισμα, του σημερινού άνδρα τραγουδιστή, στο δρόμο που οδηγείται πλέον η μουσική μας; Ή θα εξακολουθήσουμε πάντα να είμαστε προσκολλημένοι στο προ δεκαετίας ύφος, με τις κορώνες, τους αναστεναγμούς, τα βιμπράτα και όλα τα άλλα "δήθεν προσωπικά κόλπα" των λαϊκών μας τραγουδιστών, ακόμα και των πιο καινούργιων. Ξεκινώντας λοιπόν από αυτή τη βάση, πιστεύω ότι τόσο ο Μητροπάνος όσο και η Σαλπέα, έχοντας τη δυνατότητα να διακριθούν σ'έναν ευρύτερο χώρο, πέραν μιας ταβέρνας ή ενός κοσμικού κέντρου είναι οι ιδανικοί ερμηνευτές της δουλειάς μου. (8)
Πηγές:
1) «40 Χρόνια Δημήτρης Μητροπάνος» (Κασετίνα 5 cd’s - Επιμέλεια Γιώργου Τσάμπρα - Universal 2006)
2) Συνέντευξη του Δημήτρη Μητροπάνου στον Γιώργο Τσάμπρα που δημοσιεύθηκε στο «Χρυσό Άλμπουμ του Ζάπινγκ» (1996)
3) Συνέντευξη του Δήμου Μούτση στο Θανάση Συλιβό (Μετρονόμος τεύχος 24 - Ιανουάριος 2007)
4) Συνέντευξη του Μάνου Ελευθερίου στον Θανάση Γιώγλου για το περιοδικό «Πολίτης Κ» του Δήμου Καλαμαριάς (τεύχος 47- Απρίλιος 2012). Αναδημοσίευση στο «ΟΓΔΟΟ»
5) Γιούλη Καρουσάκη «Κώστας Καρουσάκης - Τα λερωμένα… τ’ άπλυτα… της Νύχτας» (εκδόσεις «Δρόμων» 2008)
6) Διονυσία Μπάκα «100 δίσκοι και η ιστορία τους» Ένθετο της «Καθημερινής» το 2003.
7) Επανεκδόσεις του δίσκου το Φλεβάρη του 1999 και το Σεπτέμβρη του 2007 (η δεύτερη με την εφημερίδα «ΙΣΟΤΙΜΙΑ»)
8) Κείμενο του Δήμου Μούτση στο δελτίο τύπου της κυκλοφορίας του δίσκου.
Στο video που ακολουθεί: «Κι αν φταίει κανείς», «Το σπίτι στην ανηφοριά» και απόσπασμα από συνέντευξη της Πετρής Σαλπέα στην εκπομπή του Τάκη Κωνσταντακόπουλου «Στιγμές από το ελληνικό τραγούδι» στα τέλη της δεκαετίας του ’80 στην ΕΤ-2. (Αρχείο Θανάση Γιώγλου)
