Μη βιαστείτε να κρίνετε ένα στίχο. Διαβάστε με τα μάτια του στιχουργού κι ακούστε με τα αυτιά του συνθέτη.
Αααχ… η ελληνική γλώσσα. Πόσες πτυχές, πόσες λέξεις, πόσες έννοιες και πόσα παιχνίδια κρύβει. Ένα αληθινό διαμάντι στον παγκόσμιο χάρτη. Δύσκολη να τη μάθεις, δε λέω, άλλα όταν το καταφέρεις μπορείς να αποτυπώσεις την κάθε σου σκέψη με 1002 τρόπους.
Η ελληνική στιχουργική, λοιπόν, κατά κύριο λόγο έχει βασιστεί σε αυτή τη γλώσσα για να μπορέσει με όμορφα λογάκια να ντύσει μουσικές χορευτικές, λαϊκές ή και συγκινησιακές. Ο στιχουργός συνήθως θα χρησιμοποιήσει λογοπαίγνια ή έννοιες διφορούμενες για να προβληματίσει τον ακροατή και να τον κάνει να σκεφτεί ή να μεταφράσει το στίχο βάσει των δικών του προτιμήσεων ή αναγκών. Μερικά τραγούδια όμως δεν κρύβουν κάποιο υπόγειο μήνυμα ή μια δεύτερη ερμηνεία. Τουλάχιστον έτσι πιστεύουμε… ή μήπως όχι;
Με περίσσιο θάρρος σας παρουσιάζω σήμερα μερικά τραγούδια που μπορεί στιχουργικά να σας κάνανε να γελάσετε ή απλώς τα περάσατε στο «ντούκου». Εδώ είμαι εγώ όμως για να φέρω τα πράγματα στη θέση τους εξηγώντας «τι θέλει να πει ο ποιητής». Για πάμε σιγά σιγά…
1. Δάκης – Τσάι με λεμόνι
«Τσάι με λεμόνι στο μπαλκόνι» μας τραγουδάει ο Δάκης κι εμείς χαμογελάμε ακούγοντάς το. Προφανέστατα οι περισσότεροι από εμάς σκέφτηκαν απλώς την εικόνα που περιγράφει ο στίχος. Όμως από πίσω κρύβεται μια καθαρά νέα αρχιτεκτονική τάση που ξεκίνησε εκείνη την περίοδο, η «Balcony with Tea», μπαλκόνι με θέα δηλαδή. Και κάπως έτσι τα σπίτια στα προάστια άρχισαν να χτίζονται με σκοπό το μπαλκόνι τους να βλέπει θάλασσα, βουνό ή «πιάτο» την Αθήνα.
2. Έφη Σαρρή – Τι είχαμε, τι χάσαμε
Ένα τραγούδι – γροθιά στο κατεστημένο. Ο αγαπημένος Νίκος Καρβέλας, θέλησε μέσα από το στιχουργικό αυτό αριστούργημα να τονίσει τη σημασία της καθαρότητας στην αποτύπωση των στίχων. «θ» που ακούγονται «φ», «κ» που ακούγονται «χ» και «στ» που ακούγονται «ψ». Οι κακεντρεχείς έτρεξαν να κακοχαρακτηρίσουν την Έφη τη Σαρρή για τον περίφημο στίχο στο ρεφραίν, όμως δε δώσαν την απαραίτητη σημασία στο ζουμί της υπόθεσης.
3. Ρίτα Σακελλαρίου – Εγώ δεν πάω Μέγαρο
Η μεγάλη κυρία του λαϊκού πενταγράμμου σε αυτό το τραγούδι δίνει ελπίδα σε όλα τα μεσοαστικά στρώματα ισοσκελίζοντας το Μέγαρο Μουσικής με μια βραδιά με τον παρτενέρ της. Δεν υπάρχει λόγος να κομπάζεις που πήγες Μέγαρο, ίσως θεωρείται και μπανάλ τώρα πια. Ο «παίδαρος» έχει την ίδια αξία -και περισσότερη για πολύ κόσμο- και είναι μια επιλογή που σε τοποθετεί στην κοινωνική ελίτ ακαριαία, όπως και τη Ρίτα μας.
4. Ταραξίας – 1-4 Διχάλα
Ο Ταραξίας, κατά κόσμο Γιώργος Γκόγκας, σε αυτό το καλοκαιρινό τραγούδι μας λέει: «στην άμμο με αλμύρα, να παίζουμε τη μπάλα με γυαλί και σαγιονάρα, 1-4 διχάλα». Η πρώτη σκέψη μας λέει πως πρόκειται για μια περιγραφή της θέσης των δαχτύλων κατά την τοποθέτησή τους στη σαγιονάρα (1 δάχτυλο μόνο, το πλαστικό διαχωριστικό και 4 λιλιπούτειοι φίλοι ακόμα), αποτελώντας έναν ύμνο στις καλοκαιρινές παρέες στις παραλίες. Όχι όμως. Ο «Τάρα», μας δίνει κατευθύνσεις για Ασπρόπυργο μέσω Αττικής Οδού. Κι εξηγούμαι. Είσοδος 1 στην Αττική Οδό στη Μάνδρα Αττικής και στην έξοδο 4 για να πάμε Ασπρόπυργο, συναντάμε μια διχάλα όπου και κάνουμε δεξιά για να βγούμε στη βιομηχανική ζώνη της περιοχής. Έξυπνο τρικ της εταιρείας του αυτοκινητόδρομου.
5. Τάκης Πλακιάς – Μανεκέν
Όλοι γνωρίζουμε το στίχο του τραγουδιού αυτού: «τα ματάκια σου με καίνε, γιατί είσαι μανεκένε». Φήμες λένε πως η συνέχεια του στίχου αυτού ήταν «στου έρωτά μας το τερρένε, προηγείσαι ένα μηδένε», που όμως δεν εξακριβώθηκαν ποτέ. Ένα κομμάτι κόλαφος στο δυτικό πρότυπο καταναλωτισμού, που δείχνει πως ο μέσος Έλληνας καίγεται από την ψευτιά των ματιών των, επηρεασμένων από το αμερικάνικο τρόπο ζωής, γυναικών. Αν ο δεύτερος στίχος υπήρχε, θα εξηγούσε ξεκάθαρα τη νίκη του καταναλωτισμού πάνω στη βαλκανική κουλτούρα και τρόπο ζωής.
6. Σταμάτης Γαρδέλης – Come with me για να τη βρεις
Ο αθάνατος ελληνικός κινηματογράφος δε θα μπορούσε να είναι έξω από αυτή τη λίστα. Σταμάτης Γαρδέλης λοιπόν και «come with me για να τη βρεις», σε ένα τραγούδι ορόσημο για το γκρηκ άηλαντ καμάκι. Σωστά; Λάθος! Το Υπουργείο Τουρισμού το 1984, σε μια παγκόσμια πρώτη, ενσωμάτωσε σε ταινίες ατάκες για ενίσχυση της επισκεψιμότητας των τουριστών στη χώρα μας. «Για να τη βρεις» λέει ο στίχος και θα αναρωτηθείτε: ποια; Μα την Ελλάδα προφανώς! Ακολούθησε έναν Έλληνα και αυτός θα σε οδηγήσει στον τόπο του.
7. Λευτέρης Πανταζής – Είμαι φερέγγυος
Ο Λευτέρης Πανταζής έχει χαράξει τη δική του πορεία στο ελληνικό πεντάγραμμο. Στο τραγούδι αυτό χρησιμοποιεί τη λέξη «φερέγγυος» με απόλυτη επιτυχία. Και θα απευθυνθώ σε όλες τις γυναίκες αναγνώστριες σε αυτό το σημείο. Ποια από εσάς θα κουβάλαγε το παιδί ενός ανθρώπου αφερέγγυου; Να φέρεις μια νέα ζωή σε αυτό τον κόσμο, και ο σύντροφος σου να είναι αναξιόπιστος, να εξαφανίζεται, να είναι ευθυνόφοβος. Καταστάσεις που προκαλούν τρόμο. Ο Λευτέρης ο Πανταζής όμως δεν ανήκει σε αυτή την κατηγορία ανθρώπων και σας γλιτώνει από το ψάξιμο. Ένας άντρας που λείπει από τη σημερινή κοινωνία.
8. Άντζυ Σαμίου – Κι είχε ένα φεγγάρι
«Κι είχε ένα φεγγάρι σαν κομμένο νύχι, άλλο να σ’ το λέω κι άλλο να σου τύχει». Φανταστείτε τώρα τι έζησε ο στιχουργός, τι φρικαλεότητα αντίκρυσε και με τι τρόμο πέρασε εκείνη τη βραδιά. Κοιτάει στον ουρανό και δε βλέπει το φεγγάρι. Το ψάχνει για ώρα αλλά μάταια. Ξαφνικά, το μάτι του πέφτει σε ένα μικρό αλλά έντονο φως στη μαυρίλα της νύχτας. Και τι να δει; Ένα φεγγάρι σαν κομμένο νύχι. Μικρό και μυτερό να λαμπυρίζει στον ουρανό και τι έκανε ο άνθρωπος; Έψαχνε για τα αστέρια – παρανυχίδες. Ευτυχώς δεν είδε κάτι τέτοιο. «Στη δική μας σχέση δεν υπήρχε τύχη», συνεχίζει ο στίχος. Τι τύχη να υπάρχει σε μια σχέση αγαπητέ; Εδώ ήσουν τυχερός να υπάρξεις μάρτυρας σε ένα σπανιότατο φυσικό φαινόμενο. Το φεγγάρι – νύχι.
Αααχ… η ελληνική γλώσσα. Πόσες πτυχές, πόσες λέξεις, πόσες έννοιες και πόσα παιχνίδια κρύβει. Ένα αληθινό διαμάντι στον παγκόσμιο χάρτη. Δύσκολη να τη μάθεις, δε λέω, άλλα όταν το καταφέρεις μπορείς να αποτυπώσεις την κάθε σου σκέψη με 1002 τρόπους.
Η ελληνική στιχουργική, λοιπόν, κατά κύριο λόγο έχει βασιστεί σε αυτή τη γλώσσα για να μπορέσει με όμορφα λογάκια να ντύσει μουσικές χορευτικές, λαϊκές ή και συγκινησιακές. Ο στιχουργός συνήθως θα χρησιμοποιήσει λογοπαίγνια ή έννοιες διφορούμενες για να προβληματίσει τον ακροατή και να τον κάνει να σκεφτεί ή να μεταφράσει το στίχο βάσει των δικών του προτιμήσεων ή αναγκών. Μερικά τραγούδια όμως δεν κρύβουν κάποιο υπόγειο μήνυμα ή μια δεύτερη ερμηνεία. Τουλάχιστον έτσι πιστεύουμε… ή μήπως όχι;
Με περίσσιο θάρρος σας παρουσιάζω σήμερα μερικά τραγούδια που μπορεί στιχουργικά να σας κάνανε να γελάσετε ή απλώς τα περάσατε στο «ντούκου». Εδώ είμαι εγώ όμως για να φέρω τα πράγματα στη θέση τους εξηγώντας «τι θέλει να πει ο ποιητής». Για πάμε σιγά σιγά…
1. Δάκης – Τσάι με λεμόνι
«Τσάι με λεμόνι στο μπαλκόνι» μας τραγουδάει ο Δάκης κι εμείς χαμογελάμε ακούγοντάς το. Προφανέστατα οι περισσότεροι από εμάς σκέφτηκαν απλώς την εικόνα που περιγράφει ο στίχος. Όμως από πίσω κρύβεται μια καθαρά νέα αρχιτεκτονική τάση που ξεκίνησε εκείνη την περίοδο, η «Balcony with Tea», μπαλκόνι με θέα δηλαδή. Και κάπως έτσι τα σπίτια στα προάστια άρχισαν να χτίζονται με σκοπό το μπαλκόνι τους να βλέπει θάλασσα, βουνό ή «πιάτο» την Αθήνα.
2. Έφη Σαρρή – Τι είχαμε, τι χάσαμε
Ένα τραγούδι – γροθιά στο κατεστημένο. Ο αγαπημένος Νίκος Καρβέλας, θέλησε μέσα από το στιχουργικό αυτό αριστούργημα να τονίσει τη σημασία της καθαρότητας στην αποτύπωση των στίχων. «θ» που ακούγονται «φ», «κ» που ακούγονται «χ» και «στ» που ακούγονται «ψ». Οι κακεντρεχείς έτρεξαν να κακοχαρακτηρίσουν την Έφη τη Σαρρή για τον περίφημο στίχο στο ρεφραίν, όμως δε δώσαν την απαραίτητη σημασία στο ζουμί της υπόθεσης.
3. Ρίτα Σακελλαρίου – Εγώ δεν πάω Μέγαρο
Η μεγάλη κυρία του λαϊκού πενταγράμμου σε αυτό το τραγούδι δίνει ελπίδα σε όλα τα μεσοαστικά στρώματα ισοσκελίζοντας το Μέγαρο Μουσικής με μια βραδιά με τον παρτενέρ της. Δεν υπάρχει λόγος να κομπάζεις που πήγες Μέγαρο, ίσως θεωρείται και μπανάλ τώρα πια. Ο «παίδαρος» έχει την ίδια αξία -και περισσότερη για πολύ κόσμο- και είναι μια επιλογή που σε τοποθετεί στην κοινωνική ελίτ ακαριαία, όπως και τη Ρίτα μας.
4. Ταραξίας – 1-4 Διχάλα
Ο Ταραξίας, κατά κόσμο Γιώργος Γκόγκας, σε αυτό το καλοκαιρινό τραγούδι μας λέει: «στην άμμο με αλμύρα, να παίζουμε τη μπάλα με γυαλί και σαγιονάρα, 1-4 διχάλα». Η πρώτη σκέψη μας λέει πως πρόκειται για μια περιγραφή της θέσης των δαχτύλων κατά την τοποθέτησή τους στη σαγιονάρα (1 δάχτυλο μόνο, το πλαστικό διαχωριστικό και 4 λιλιπούτειοι φίλοι ακόμα), αποτελώντας έναν ύμνο στις καλοκαιρινές παρέες στις παραλίες. Όχι όμως. Ο «Τάρα», μας δίνει κατευθύνσεις για Ασπρόπυργο μέσω Αττικής Οδού. Κι εξηγούμαι. Είσοδος 1 στην Αττική Οδό στη Μάνδρα Αττικής και στην έξοδο 4 για να πάμε Ασπρόπυργο, συναντάμε μια διχάλα όπου και κάνουμε δεξιά για να βγούμε στη βιομηχανική ζώνη της περιοχής. Έξυπνο τρικ της εταιρείας του αυτοκινητόδρομου.
5. Τάκης Πλακιάς – Μανεκέν
Όλοι γνωρίζουμε το στίχο του τραγουδιού αυτού: «τα ματάκια σου με καίνε, γιατί είσαι μανεκένε». Φήμες λένε πως η συνέχεια του στίχου αυτού ήταν «στου έρωτά μας το τερρένε, προηγείσαι ένα μηδένε», που όμως δεν εξακριβώθηκαν ποτέ. Ένα κομμάτι κόλαφος στο δυτικό πρότυπο καταναλωτισμού, που δείχνει πως ο μέσος Έλληνας καίγεται από την ψευτιά των ματιών των, επηρεασμένων από το αμερικάνικο τρόπο ζωής, γυναικών. Αν ο δεύτερος στίχος υπήρχε, θα εξηγούσε ξεκάθαρα τη νίκη του καταναλωτισμού πάνω στη βαλκανική κουλτούρα και τρόπο ζωής.
6. Σταμάτης Γαρδέλης – Come with me για να τη βρεις
Ο αθάνατος ελληνικός κινηματογράφος δε θα μπορούσε να είναι έξω από αυτή τη λίστα. Σταμάτης Γαρδέλης λοιπόν και «come with me για να τη βρεις», σε ένα τραγούδι ορόσημο για το γκρηκ άηλαντ καμάκι. Σωστά; Λάθος! Το Υπουργείο Τουρισμού το 1984, σε μια παγκόσμια πρώτη, ενσωμάτωσε σε ταινίες ατάκες για ενίσχυση της επισκεψιμότητας των τουριστών στη χώρα μας. «Για να τη βρεις» λέει ο στίχος και θα αναρωτηθείτε: ποια; Μα την Ελλάδα προφανώς! Ακολούθησε έναν Έλληνα και αυτός θα σε οδηγήσει στον τόπο του.
7. Λευτέρης Πανταζής – Είμαι φερέγγυος
Ο Λευτέρης Πανταζής έχει χαράξει τη δική του πορεία στο ελληνικό πεντάγραμμο. Στο τραγούδι αυτό χρησιμοποιεί τη λέξη «φερέγγυος» με απόλυτη επιτυχία. Και θα απευθυνθώ σε όλες τις γυναίκες αναγνώστριες σε αυτό το σημείο. Ποια από εσάς θα κουβάλαγε το παιδί ενός ανθρώπου αφερέγγυου; Να φέρεις μια νέα ζωή σε αυτό τον κόσμο, και ο σύντροφος σου να είναι αναξιόπιστος, να εξαφανίζεται, να είναι ευθυνόφοβος. Καταστάσεις που προκαλούν τρόμο. Ο Λευτέρης ο Πανταζής όμως δεν ανήκει σε αυτή την κατηγορία ανθρώπων και σας γλιτώνει από το ψάξιμο. Ένας άντρας που λείπει από τη σημερινή κοινωνία.
8. Άντζυ Σαμίου – Κι είχε ένα φεγγάρι
«Κι είχε ένα φεγγάρι σαν κομμένο νύχι, άλλο να σ’ το λέω κι άλλο να σου τύχει». Φανταστείτε τώρα τι έζησε ο στιχουργός, τι φρικαλεότητα αντίκρυσε και με τι τρόμο πέρασε εκείνη τη βραδιά. Κοιτάει στον ουρανό και δε βλέπει το φεγγάρι. Το ψάχνει για ώρα αλλά μάταια. Ξαφνικά, το μάτι του πέφτει σε ένα μικρό αλλά έντονο φως στη μαυρίλα της νύχτας. Και τι να δει; Ένα φεγγάρι σαν κομμένο νύχι. Μικρό και μυτερό να λαμπυρίζει στον ουρανό και τι έκανε ο άνθρωπος; Έψαχνε για τα αστέρια – παρανυχίδες. Ευτυχώς δεν είδε κάτι τέτοιο. «Στη δική μας σχέση δεν υπήρχε τύχη», συνεχίζει ο στίχος. Τι τύχη να υπάρχει σε μια σχέση αγαπητέ; Εδώ ήσουν τυχερός να υπάρξεις μάρτυρας σε ένα σπανιότατο φυσικό φαινόμενο. Το φεγγάρι – νύχι.
